Co po kryzysie? Powrót do starych wyzwań globalnych w nowych warunkach. 1344 członków zarządów największych globalnych firm

17. coroczne badanie Global CEO Survey 1. Oczekiwania i perspektywy rozwojowe / 2. Szanse rozwojowe / 3. Mapa zainteresowań polskich firm i Polska na mapie zainteresowań globalnych / 4. Potencjalne źródła zagrożeń / 5. Działania restrukturyzacyjne / 6. Spojrzenie w przyszłość Co po kryzysie? Powrót do starych wyzwań globalnych w nowych warunkach 1344 członków zarządów największych globalnych firm 55% obawia się o dostępność kluczowych umiejętności 85% polskich prezesów uważa że postęp technologiczny będzie miał decydujący wpływ na prowadzenie biznesu www.pwc.pl/ceo-survey

2 17. coroczne badanie Global CEO Survey: polska perspektywa

O badaniu Na całym świecie w badaniu PwC CEO Survey 2014 wzięło udział 1344 członków zarządów największych globalnych firm. Badanie przeprowadzone zostało w ostatnim kwartale zeszłego roku. W ramach badania globalnego, uzupełnionego przez dodatkową próbę badawczą przebadano także 40 firm z Polski. 17. coroczne badanie Global CEO Survey: polska perspektywa 3

4 17. coroczne badanie Global CEO Survey: polska perspektywa

Wstęp Szanowni Państwo! Siedemnaste badanie PwC Annual Global CEO Survey przeprowadzono wśród 1344 prezesów spółek w 68 krajach. Tradycyjnie pytaliśmy respondentów o przewidywania dotyczące sytuacji ich firm, najistotniejsze trendy we współczesnej gospodarce oraz o plany dotyczące zmian w strategii działania i rozwoju. Światowa gospodarka powoli wychodzi z kryzysu, rozpoczętego załamaniem finansowym w latach 2007-2008, jednak jej rozwój wciąż narażony jest na wiele zagrożeń, z którymi muszą się zmagać zarządzający firmami. Tempo rozwoju gospodarczego w ciągu najbliższych lat będzie najprawdopodobniej spowolnione, a natężenie globalnej konkurencji będzie rosło wraz z coraz większą liczbą przedsiębiorstw poszukujących nowych rynków. Wraz z rosnącą zamożnością rośnie rola rynków wschodzących w kształtowaniu globalnego popytu i jednocześnie spada ich konkurencyjność cenowa. Coraz większe znaczenie będzie miało konkurowanie innowacyjnością produktów co będzie się wiązało z coraz intensywniejszym poszukiwaniem na rynku najwartościowszych pracowników. Tendencje te nie omijają także naszego kraju i ankietowani przez nas prezesi wyraźnie to dostrzegają. Prowadzone rokrocznie badanie PwC umożliwia śledzenie zmian nastrojów panujących w globalnych korporacjach. Pozwala obserwować prawdopodobne kierunki strategicznych działań mających na celu dostosowanie do wyzwań stawianych zarówno przez globalny kryzys jak i przez głębsze trendy strukturalne. Wraz z ankietą światową, przeprowadziliśmy po raz kolejny dodatkowe badania polskiej perspektywy. Polskim menadżerom zadaliśmy pytania podobne do tych, na które odpowiadali respondenci z całego świata. Prezentowane w tym raporcie wyniki dają ciekawy materiał do przemyśleń. Zachęcamy do lektury i zapraszamy do dyskusji i refleksji nad optymalnymi strategiami rozwoju firm w naszym kraju. Olga Grygier Prezes Zarządu PwC Witold M. Orłowski Główny Doradca Ekonomiczny PwC 17. coroczne badanie Global CEO Survey: polska perspektywa 5

Podsumowanie Tegoroczne wyniki PwC CEO Survey odzwierciedlają globalną poprawę nastrojów. Wciąż jednak wyraźnie widać, iż deklarowany optymizm wciąż obarczony jest sporą dawką niepewności co do rozwoju sytuacji na świecie, w kraju i poszczególnych sektorach. Odsetek uczestników ankiety silnie przekonanych o tym, że przychody ich firm wzrosną w ciągu najbliższych 12 miesięcy wzrósł w tym roku na świecie z 36% do 39%. W Polsce także nastąpiła poprawa z 26% do 30%. Wyraźnie poprawiają się też oczekiwania polskich menadżerów dotyczące perspektyw rozwojowych firm w dłuższym okresie. Około 30% menadżerów w Polsce i na świecie poszukuje szans rozwojowych przede wszystkim w dalszym rozwoju organicznym na istniejących rynkach oraz w innowacjach. Wzrost optymizmu co do przyszłości własnych firm jest ściśle związany z tym, jak ankietowani przez nas menadżerowie postrzegają sytuację globalną. Nikt z respondentów w Polsce i jedynie 7% w skali globalnej oczekuje pogorszenia się sytuacji w światowej gospodarce w najbliższym roku. Nasze wyniki pokazują spore zainteresowanie polskich menadżerów możliwościami rozwoju na nowych rynkach zagranicznych. Szans rozwojowych na nowych rynkach upatruje prawie 20% polskich respondentów, podczas gdy średni wynik światowy to 14%. Głównym obiektem zainteresowania pozostają Niemcy, które pojawiają się w 16% wskazań dotyczących 3 rynków priorytetowych. Drugie miejsce (12%) zajmują inne kraje strefy Euro, a tuż za nimi (10%) są kraje naszego regionu. 6 17. coroczne badanie Global CEO Survey: polska perspektywa

Także Polska jest w relacji do swego potencjału ekonomicznego postrzegana jako bardzo atrakcyjny rynek, którego znaczenie będzie istotnie wzrastać w nadchodzących latach. Respondentów wciąż jednak niepokoją niektóre aspekty rozwoju sytuacji otoczenia gospodarczego. W Polsce budzącym największe obawy czynnikiem jest w tym roku potencjalna niestabilność kursów walutowych oraz możliwe zmiany zachowania konsumentów. Na świecie najwięcej niepokoju budzą trzy powiązane ze sobą potencjalne zjawiska: niepewny wzrost gospodarczy, reakcja rządów na deficyty i zadłużenie finansów publicznych oraz związane z tym potencjalne podniesienie obciążeń podatkowych. Pomimo oczekiwanej poprawy sytuacji wciąż silna jest presja na działania restrukturyzacyjne prowadzące do większej konkurencyjności przedsiębiorstw. Struktura planowanych na 2014 rok działań restrukturyzacyjnych nie zmieniła się istotnie w stosunku do roku. Zarówno firmy polskie (60% odpowiedzi) jak i za granicą (64% odpowiedzi) planują przede wszystkim programy restrukturyzacji kosztów. Jej nieco mniejsza intensywność skutkuje lepszymi niż w roku ubiegłym oczekiwaniami dotyczącymi zatrudnienia. Czynnikiem, który w największym stopniu będzie determinował strategię firm w długim okresie będzie postęp technologiczny. Wśród trzech najważniejszych czynników umieszcza go ponad 80% ankietowanych. Natomiast w Polsce ponad połowa respondentów (55%) uważa, iż będzie to czynnik dominujący i umieszcza go na pierwszym miejscu. Najwięcej niepokoju na świecie budzi przygotowanie funkcji R&D do nowych wyzwań, w Polsce natomiast zaniepokojenie budzi przygotowanie funkcji Zarządzania Ryzykiem. 17. coroczne badanie Global CEO Survey: polska perspektywa 7

1. Oczekiwania i perspektywy rozwojowe Analizę wyników CEO Survey zaczynamy jak zwykle od przedstawienia poglądów respondentów dotyczących perspektyw wzrostu sprzedaży zarządzanych przez nich przedsiębiorstw. Odzwierciedlają one globalną poprawę nastrojów i oczekiwań w porównaniu do kilku poprzednich lat. Z drugiej strony, wciąż jednak wyraźnie widać, iż deklarowany optymizm wciąż obarczony jest sporą dawką niepewności co do rozwoju sytuacji na świecie, w kraju i poszczególnych sektorach. Rok temu nastroje wciąż się pogarszały, choć wynik ten nie był już tak wyraźny jak wcześniej. W tym roku nastąpiło wyraźne odwrócenie trendu. Odsetek uczestników ankiety silnie przekonanych o tym, że przychody ich firm wzrosną w ciągu najbliższych 12 miesięcy wzrósł z 36% do 39%. Relatywnie silną poprawę zaobserwowaliśmy w Europie Zachodniej (wzrost z 22% do 30%), choć fakt ten można tłumaczyć wyjątkowo głębokim pesymizmem menadżerów europejskich w zeszłym roku. Wyniki w skali globalnej wskazują na nieco wyższy, ale stabilny poziom optymizmu w dłuższej perspektywie czasowej. Zarówno w zeszłym, jak i w tym roku odsetek menadżerów przekonanych co do wzrostu przychodów Odsetek respondentów przekonanych co do wzrostu przychodów ich firm w ci¹gu najbli szych 12 miesiêcy 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2007 2008 2009 2010 2011 Świat Polska Europa Zachodnia CEE 8 17. coroczne badanie Global CEO Survey: polska perspektywa

30% polskich prezesów oczekuje wzrostu przychodów w perspektywie 12 miesięcy......a już 58% polskich prezesów oczekuje wzrostu przychodów w perspektywie 12 miesięcy......a już 58% w perspektywie 3 lat swoich firm w ciągu nadchodzących 3 lat wyniósł 46%. Można więc powiedzieć, że rozwój sytuacji na świecie w roku był zgodny z oczekiwaniami i nie wpłynął w żaden sposób na postrzeganie przez ankietowanych dalszej przyszłości swoich firm. W Polsce także nastąpiła poprawa oczekiwań krótkookresowych (z 26% do 30%), i była to tendencja lepsza niż w innych krajach naszego regionu Europy Centralnej, gdzie odnotowano spadek liczby optymistów z 42% do 37%. W tej chwili poziom optymizmu polskich menadżerów jest podobny jak w 2. Europie Zachodniej. Polska Świat Perspektywy wzrostu przychodów firm (% odpowiedzi) 12 miesiêcy 3 lata 12 miesiêcy 3 lata Wyraźnie poprawiają się za to oczekiwania polskich menadżerów dotyczące perspektyw rozwojowych firm w dłuższym okresie. Dwa lata temu odsetek optymistów wynosił jedynie 33%, rok temu wzrósł on do 45%, by w tym roku osiągnąć 58%. W perspektywie długookresowej polscy menadżerowie są więc znacznie bardziej optymistyczni od swoich odpowiedników na świecie (46%), w Europie Zachodniej (40%) czy w Europie Centralnej (42%). Gdy zsumujemy liczby tych, którzy wykazują zdecydowany i umiarkowany optymizm co do wzrostu przychodów ich firm, wyniki dla Polski i przeciętne dla całego świata są niemal identyczne. -40% -20% 0% 20% 40% 60% 80% 100% raczej przekonany co do wzrostu raczej nieprzekonany co do wzrostu Menadżerowie widzą największe możliwości rozwoju w trzech obszarach: wzrost organiczny na rynkach lokalnych żerowie widzą największe możliwości u w trzech obszarach: wzrost organiczny na rynkach lokalnych 33% 33% 30% 35% przekonany co do wzrostu zdecydowanie nieprzekonany co do wzrostu 2. innowacje Maleją obawy przed zjawiskami kryzysowymi... 88% innowacje 33% 33% 30% 35% bawy przed zjawiskami kryzysowymi... 3% W Polsce spadł odsetek respondentów obawiających się Źród³o: niepewnego Badanie w³asne wzrostu PwC gospodarczego 63% 19% 14% W Polsce spadł odsetek respondentów obawiających się niepewnego wzrostu gospodarczego nowe działania i ekspansja zagraniczna Polska Świat 17. coroczne badanie Global CEO Survey: polska perspektywa 9 nowe d i ekspa 19% 14% Polska...a rosną obawy przed zagrożen biznesowymi i regulacyjnymi 55% Wzrósł odsetek respond o dostępność kluczowy

Opinia o rozwoju sytuacji na świecie w ci¹gu nadchodz¹cych 12 miesiêcy (% odpowiedzi) Polska Świat -44% -28% 11% 41% 18% -7% 44% -50% -40% -30% -20% -10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% pogorszy siê polepszy siê Zsumowany odsetek umiarkowanych i zdecydowanych optymistów w horyzoncie 12-miesięcznym jest dokładnie taki sam i wynosi 85%, a w horyzoncie 3-letnim wynosi odpowiednio 90% w Polsce i 92% na świecie. Można więc powiedzieć, że wśród polskich zarządzających firmami odsetek optymistów jest równy średniej światowej, choć jest to optymizm ostrożniejszy. Z podobną sytuacją mieliśmy także do czynienia w zeszłym roku. Wzrost optymizmu co do przyszłości własnych firm jest ściśle związany z tym, jak ankietowani przez nas menadżerowie postrzegają sytuację globalną. Nikt z ankietowanych w Polsce i jedynie 7% ankietowanych globalnie oczekuje pogorszenia się sytuacji w światowej gospodarce w najbliższym roku. Poprawa w porównaniu z rokiem ubiegłym jest tu kolosalna. Wtedy odsetki pesymistów wynosiły odpowiednio 44% w Polsce i 28% na świecie. Co ciekawe, zarówno polscy menadżerowie jak i ich odpowiedniki na świecie znacznie bardziej optymistycznie spoglądają na przyszłość swoich firm i ogólnej sytuacji globalnej, Perspektywy wzrostu przychodów w bran y (% odpowiedzi) Polska Świat 12 miesiêcy 3 lata 12 miesiêcy 3 lata -60% -40% -20% 0% 20% 40% 60% 80% 100% raczej przekonany co do wzrostu raczej nieprzekonany co do wzrostu przekonany co do wzrostu zdecydowanie nieprzekonany co do wzrostu 10 17. coroczne badanie Global CEO Survey: polska perspektywa

przemian technologicznych R Polska Odnotowano ogromny spadek obaw przed globalnym załamaniem gospodarki 44% 0% Świat 28% 7% niż na przyszłość branż w których działają. Tylko 14% menadżerów w Polsce i 21% na świecie jest silnie przekonanych co do wzrostu sprzedaży w swojej branży w ciągu 12 miesięcy. Gdy zsumujemy menadżerów silnie i umiarkowanie przekonanych co do wzrostu sprzedaży w branży to otrzymamy tylko 48% optymistów w Polsce i 68% na świecie, czyli w obu przypadkach znacznie mniej niż w przypadku oczekiwań dotyczących zarządzanych przez ankietowanych firm. Złe postrzeganie sytuacji we własnych branżach może być związane z dostrzeganiem coraz silniejszej presji konkurencyjnej w związku ze spowolnionym rozwojem gospodarki globalnej. Może to być częściowym wyjaśnieniem dla wciąż wyraźnej tendencji do restrukturyzacji kosztów oraz dla ostrożnych planów dotyczących zatrudniania nowych pracowników, o których piszemy więcej nieco później. 17. coroczne badanie Global CEO Survey: polska perspektywa 11

Menadżerowie widzą największe możliwości rozwoju w trzech obszarach: wzrost organiczny na rynkach lokalnych 2. innowacje nowe działania i ekspansja zagraniczna 33% 33% 30% 35% 2. Szanse rozwojowe 19% 14% Polska Świat Rosnący optymizm menadżerów każe nam przyjrzeć się, w jakich przedsięwzięciach szukają 88% oni szans rozwojowych dla swoich firm. Zarówno w Polsce jak i na całym świecie największy odsetek respondentów - około 30% - szuka 63% ich przede wszystkim w dalszym rozwoju organicznym na obecnych rynkach oraz w innowacjach. Charakterystyczne jest to, iż na perspektywy rozwojowe na istniejących rynkach nieco optymistyczniej patrzą menadżerowie w Polsce i innych krajach Europy Centralnej i Środkowej. Maleją obawy przed zjawiskami kryzysowymi... Jest to związane z relatywnie dobrymi, W Polsce w porównaniu spadł odsetek ze strefą Euro, respondentów perspektywami obawiających rozwojowymi się niepewnego wzrostu gospodarczego gospodarek w tej części Europy. Cieszy znacznie większe niż w zeszłym roku zainteresowanie polskich menadżerów możliwościami rozwojowymi jakie niesie ze sobą działalność innowacyjna. W tym roku 1/3 ankietowanych przez nas w Polsce dostrzega w innowacjach główną szansę rozwojową, w zeszłym roku odsetek 55% ten wynosił jedynie 12%. Nasze wyniki pokazują także duże zainteresowanie polskich menadżerów możliwościami rozwoju na nowych rynkach zagranicznych. Wynik ten jest zgodny z naszymi wcześniejszymi obserwacjami dotyczącymi priorytetów rozwojowych polskich przedsiębiorstw. Szans rozwojowych na nowych rynkach upatruje prawie 20% ankietowanych przez nas w Polsce, podczas gdy średni wynik światowy to 14%, a wynik dla CEE to jedynie 12%. Wynik ten jest także w przypadku Polski wyższy niż w zeszłym roku, gdy odsetek polskich menadżerów zainteresowanych nowymi Wzrósł odsetek respondentów obawiających się o rynkami dostępność zagranicznymi kluczowych wyniósł umiejętności, 12%. rosną też odsetki oczekujących problemów z ochroną Z drugiej strony polscy menadżerowie własności intelektualnej i obawiających się przemian nieco mniej technologicznych szans, niż przeciętna światowa, upatrują w możliwości zainicjowania nowych fuzji i przejęć....a rosną obawy przed zagrożeniami biznesowymi i regulacyjnymi 37% Odsetek respondentów upatruj¹cych szans rozwojowych w poszczególnych przedsiêwziêciach 40% 35% 30% 25% 20% 15% Odnotowano ogromny spadek obaw przed 5% globalnym załamaniem 0% gospodarki 44% 10% Opracowanie nowego produktu lub us³ugi Wzrost udzia³u na istniej¹cych rynkach Polska Nowe dzia³ania na rynkach zagranicznych 0% Polska Świat Europa Zachodnia CEE Świat 28% 7% Nowe fuzje, przejêcia i alianse strategiczne 12 17. coroczne badanie Global CEO Survey: polska perspektywa

3. Mapa zainteresowań polskich firm i Polska na mapie zainteresowań globalnych Ponieważ wyniki naszego badania w ciągu ostatnich lat wskazują na rosnące zainteresowanie nowymi rynkami zagranicznymi wśród polskich menadżerów, postanowiliśmy przyjrzeć się bliżej krajom, które postrzegają oni jako najważniejsze dla swojej działalności (poza Polską). Niejako przy okazji przyglądamy się także pozycji Polski na liście priorytetów geograficznych menadżerów światowych. Mapa zainteresowań polskich menadżerów AD2014 z jednej strony potwierdza niektóre tradycyjnie obserwowane tendencje, a z drugiej pojawiają się też zjawiska nowe. Nie zaskakuje fakt, iż głównym rynkiem zagranicznym pozostają Niemcy, które pojawiają się w 16% wskazań dotyczących rynków priorytetowych. Drugie miejsce (12%) zajmują inne kraje strefy Euro, a tuż za nimi (10%) są kraje naszego regionu. Nie dziwi także wysokie miejsce Rosji, choć wydaje się, iż jeszcze kilka lat temu pozycja tego kraju byłaby wyższa. Warto natomiast zwrócić uwagę na wysoką pozycję, jaką wśród biznesowych priorytetów polskich menadżerów zajmują kraje Zatoki Perskiej, co może oznaczać rosnące ambicje globalne rodzimych firm. Ciekawa także wydaje się wyraźna obecność na liście priorytetów Najwa niejsze rynki zagranicznej ekspansji polskich firm Niemcy 16% Inne kraje strefy EURO 12% Kraje Europy Centralnej 10% Rosja 9% Kraje Zatoki Perskiej 7% Ukraina 5% Ameryka Pó³nocna Chiny Kraje Skandynawskie Turcja Wielka Brytania 4% 4% 4% 4% 4% 17. coroczne badanie Global CEO Survey: polska perspektywa 13

Liczba wskazañ krajów jako priorytetowych dla rozwoju firm (kraje o porównywalnej do Polski wielkości PKB) 60 50 52 49 47 40 30 20 10 0 Zj. Emiraty Arabskie Kolumbia Tajlandia 32 24 19 18 18 18 Polska Argentyna Rep. Po³udniowej Afryki Szwecja 15 Norwegia Tajwan Szwajcaria 12 Belgia 9 4 Austria Wenezuela pojedynczych krajów, które do tej pory postrzegaliśmy raczej jako element większych rynków czyli Turcji i Wielkiej Brytanii. Turcja jest jednym z najludniejszych (81 mln) i najszybciej rozwijających się krajów w Europie lub jej pobliżu. Polityka gospodarcza tureckich firm charakteryzuje się dużą ekspansywnością, która dodatkowo w dłuższym okresie będzie wspierana przez dobrą sytuację demograficzną. Zapewni to z jednej strony dopływ nowych coraz lepiej wykształconych kadr, a z drugiej rosnącą liczbę bogacących się konsumentów. Dla polskich firm nie bez znaczenia może być także tradycyjnie dobre postrzeganie marki Polska w tym kraju. Wielka Brytania to nieco inny przypadek, choć także prognozy wzrostu gospodarczego na tle innych krajów Europy Zachodniej wyglądają tam więcej niż zadowalająco średnio około 2% rocznie (w latach -2018). Tutaj jednak istotną rolę może odgrywać także zainteresowanie, jakim w ostatnim okresie w samej Wielkiej Brytanii cieszy się Polska, a także fakt, iż bardzo pomocna w ekspansji polskich firm na wyspach może okazać się siła obecnej tam polskiej imigracji. Jak wygląda pozycja Polski na mapie zainteresowań menadżerów na świecie? Informacja, iż Polskę jako jeden z 3 głównych priorytetów wskazano w sumie w około 1% odpowiedzi może wydawać się mało zachęcająca. Z drugiej strony daje to naszemu krajowi 24 miejsce wśród 61 krajów o jakie pytaliśmy wprost w ramach badania. Jeszcze bardziej optymistycznie wygląda 6 pozycja w Europie, co lokuje nas tuż za Turcją, a wyraźnie przed Włochami, czy Hiszpanią. Na wykresie jednak umieściliśmy Polskę w nieco innej perspektywie. Znajduje się ona tam wśród krajów o podobnej do Polski chłonności rynku wewnętrznego, czyli takich w których PKB w roku mieściło się (wg. szacunków IMF) pomiędzy 350 i 650 miliardami USD (w Polsce było to 514 miliardów USD). W grupie tej Polska znajduje się na 4 miejscu. Bardziej interesującymi rynkami o porównywalnej wielkości są jedynie Zjednoczone Emiraty Arabskie, Kolumbia oraz Tajlandia, jako mniej atrakcyjne oceniane są między innymi: Argentyna, Południowa Afryka czy Tajwan. Oznacza to, iż Polska jest relatywnie do swego potencjału ekonomicznego postrzegana jako atrakcyjny rynek, którego znaczenie, według opinii światowych menadżerów, będzie istotnie wzrastać w nadchodzących latach. 14 17. coroczne badanie Global CEO Survey: polska perspektywa

88% 63% respondentów obawiających się niepewnego wzrostu gospodarczego Maleją obawy przed zjawiskami kryzysowymi... 88% 63% W Polsce spadł odsetek respondentów obawiających się niepewnego wzrostu gospodarczego...a rosną obawy przed zagrożeniami biznesowymi i regulacyjnymi 55%...a rosną 37% obawy przed zagrożeniami biznesowymi i regulacyjnymi 55% 4. Potencjalne 37% źródła zagrożeń Wzrósł odsetek respondentów obawiających się o dostępność kluczowych umiejętności, rosną też odsetki oczekujących problemów z ochroną własności intelektualnej i obawiających się przemian technologicznych Wzrósł odsetek respondentów obawiających się o dostępność kluczowych umiejętności, rosną też odsetki oczekujących problemów z ochroną własności intelektualnej i obawiających się przemian technologicznych Pomimo znacznie lepszych niż rok temu oczekiwań dotyczących rozwoju sytuacji gospodarczej na świecie, a także przyszłości własnych firm, pytani przez nas menadżerowie wciąż wyrażają obawy co do niektórych aspektów rozwoju sytuacji w ich otoczeniu gospodarczym. Odnotowano ogromny spadek obaw przed globalnym załamaniem gospodarki 44% W Polsce budzącym największe obawy czynnikiem jest w tym roku potencjalna niestabilność kursów walutowych, Polska którą jako zagrożenie postrzega 68% menadżerów, czyli prawie dokładnie tyle samo ile rok wcześniej. Gospodarcze i polityczne zaro enia dla rozwoju (% odpowiedzi) Wahania kursów walutowych Polska Odnotowano ogromny spadek obaw przed globalnym załamaniem gospodarki 44% Jest to również jedyny niekorzystny czynnik gospodarczy, którego menadżerowie w Polsce obawiają się bardziej niż menadżerowie światowi. Na świecie najwięcej niepokoju budzą trzy powiązane ze sobą potencjalne zjawiska. Około 70% 28% ankietowanych wciąż obawia się niepewnego wzrostu gospodarczego, reakcji rządów na deficyty i zadłużenie finansów publicznych Świat oraz związanego 7% z tym możliwego 0% wzrostu obciążeń podatkowych. Czynniki te są dominujące 28% pomimo tego, iż skala obaw z nimi 0% 38% 30% 25% 36% Świat 7% Niepewny lub bardzo nieregularny wzrost gospodarczy Reakcja w³adz pañstwowych na deficyt i zad³u enie Niestabilne rynki kapita³owe Tendencje protekcjonistyczne w³adz pañstwowych Wzrost obci¹ eñ podatkowych 35% 28% 24% 47% 30% 33% 31% 40% 38% 20% 17% 42% 13% 40% 17% 37% 30% 20% 32% 38% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% (Polska) bardzo niepokoi (Polska) trochê niepokoi (Świat) bardzo niepokoi (Świat) trochê niepokoi 17. coroczne badanie Global CEO Survey: polska perspektywa 15

Biznesowe zagro enia dla rozwoju (% odpowiedzi) Zmiany zachowañ konsumentów Dostêpnośæ kluczowych umiejêtności Koszty energii i surowców Problemy z ochron¹ w³asności intelektualnej Brak zaufania w bran y Cyber zagro enia Zmiany technologiczne Utrudnienia w procesach ³añcucha dostaw 33% 25% 15% 37% 38% 17% 21% 42% 31% 20% 20% 35% 23% 18% 13% 30% 30% 8% 14% 35% 20% 15% 14% 35% 18% 13% 14% 33% 8% 15% 12% 29% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% (Polska) bardzo niepokoi (Polska) trochê niepokoi (Świat) bardzo niepokoi (Świat) trochê niepokoi związanych spadła w porównaniu do ubiegłego roku o średnio 10 punktów procentowych. Ciekawa jest wyjątkowo duża różnica w skali obaw dotyczących możliwego wzrostu obciążeń podatkowych pomiędzy menadżerami z Polski i reszty świata (50% wobec 70%). Być może znaczenie mają tutaj zapowiedzi nowego ministra finansów, który bardzo wyraźnie zapowiada reformy prawa podatkowego, które mają ułatwić życie polskim przedsiębiorcom, co nie sugeruje podnoszenia podatków. Obawy menadżerów budzą też zagrożenia natury biznesowej. W tym przypadku jednak poziom zaniepokojenia jest nieco mniejszy niż możliwymi negatywnymi tendencjami makroekonomicznymi zagrożenia natury biznesowej budzą niepokój około 45% ankietowanych w Polsce i na świecie, podczas gdy zagrożenia natury makroekonomicznej budzą niepokój około 60% respondentów. Największy niepokój wśród polskich menadżerów budzą możliwe zmiany zachowania konsumentów (58%) i jest to jedyne zagrożenie natury biznesowej, którego polscy menadżerowie obawiają się bardziej niż średnia światowa. Z drugiej strony warto zauważyć, iż poziom zaniepokojenia potencjalnym zachowaniem konsumentów w Polsce spadł w porównaniu do wyników ubiegłorocznych o 19 punktów procentowych. Drugie miejsce wśród potencjalnych zagrożeń dostrzeganych w Polsce to obawa o dostępność kluczowych umiejętności. Niepokój o dostępność wykwalifikowanych kadr wyraziło w tym roku aż 55% polskich respondentów, było to znacznie więcej niż rok wcześniej (37%). Podobnie jak miało to miejsce w latach ubiegłych, polscy menadżerowie wyrażają nieznaczne, na tle wyników światowych, zaniepokojenie dotyczące potencjalnych utrudnień w obszarze łańcucha dostaw. Wyraźnie mniej obawiają się także zagrożeń technologicznych oraz zagrożeń natury informatycznej. 16 17. coroczne badanie Global CEO Survey: polska perspektywa

5. Działania restrukturyzacyjne Pomimo poprawy nastrojów poziom niepewności co do tempa rozwoju gospodarki polskiej i światowej wciąż pozostaje wysoki. Dodatkowo wyraźnie widoczna jest obawa o sytuację poszczególnych branż, związana z rosnącą presją konkurencyjną, wynikającą z oczekiwania wolniejszego niż w czasach przed kryzysem globalnego wzrostu popytu. Oznacza to, iż pomimo oczekiwanej poprawy sytuacji wciąż silna jest presja na działania restrukturyzacyjne prowadzące do większej konkurencyjności przedsiębiorstw Polsce i na świecie. Struktura planowanych na 2014 rok działań restrukturyzacyjnych nie zmieniła się istotnie w stosunku do roku. Zarówno firmy polskie (60% odpowiedzi) jak i za granicą (64% odpowiedzi) planują przede wszystkim programy restrukturyzacji kosztów. W roku działania takie podjęło odpowiednio 75% firm w Polsce i 76% firm na świecie. Widać więc planowane niewielkie obniżenie intensywności tego typu działań. Pomimo tego, iż alianse strategiczne lub operacje joint-venture zajmują drugie Dzia³ania restrukturyzacyjne planowane na nastêpnych 12 miesiêcy Zakoñczenie istniej¹cego aliansu strategicznego lub joint venture 8% 5% Zawarcie nowego aliansu strategicznego lub joint venture 28% 44% Restrukturyzacja kosztów 64% 60% Ponowne przyjêcie do realizacji w ramach firmy uprzednio outsourcowanego procesu lub funkcji Outsourcing procesu lub funkcji biznesowej Sprzeda wiêkszościowego pakietu w przedsiêbiorstwie lub wyjście z du ego rynku Realizacja transakcji miêdzynarodowej z zakresu fuzji i przejêæ Realizacja transakcji lokalnej z zakresu fuzji i przejêæ 14% 13% 13% 15% 25% 25% 21% 18% 23% 18% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Świat Polska 17. coroczne badanie Global CEO Survey: polska perspektywa 17

Perpesktywy wzrostu przychodów w bran y (% odpowiedzi) Polska Świat Plany z zesz³ego roku Aktualne plany Plany z zesz³ego roku Aktualne plany -40% -30% -20% -10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% spadek o mniej ni 5% wzrost o mniej ni 5% spadek o 5%-8% spadek o ponad 8% wzrost o 5%-8% wzrost o ponad 8% miejsce pod względem ich popularności, to otrzymane wyniki wskazują, iż gotowość polskich firm do tego typu przedsięwzięć jest niższa niż na świecie. Operacje takie przeprowadzone zostały w roku w 34% firm światowych i tylko 15% polskich, takie plany na rok 2014 zgłosiło 44% menadżerów światowych i 28% polskich. Wśród planowanych w Polsce na rok 2014 działań relatywnie popularny jest też outsourcing funkcji biznesowych (25% wskazań). Inne działania nie cieszą się już taką popularnością. Mniejsza intensywność planowanej restrukturyzacji kosztów skutkuje nieco lepszymi niż w roku ubiegłym oczekiwaniami dotyczącymi zatrudnienia. Sytuacja w Polsce w tym zakresie wciąż pozostaje gorsza niż na świecie, choć z drugiej strony poprawia się nieco szybciej. W ubiegłym roku zwiększenie zatrudnienia planowało odpowiednio 27% menadżerów w Polsce i 45% menadżerów na świecie. W tym roku liczby te wynoszą już odpowiednio 43% i 50%. Niestety wciąż podobna jak w zeszłym roku, i w Polsce i na świecie, jest liczba menadżerów planujących redukcję liczby pracowników w swoich firmach. Odsetki te wynoszą około 30% w Polsce i 20% na świecie. Rosnąca liczba firm pragnących zatrudniać nowych pracowników oraz utrzymująca się liczba firm pragnących redukować ich liczbę oznacza, iż spada odsetek oczekujących stabilizacji zatrudnienia. Oznacza to, iż nadchodzący rok może być okresem intensywnych przetasowań na rynku pracy w Polsce i na świecie. Pracownicy częściej niż do tej pory będą zmieniać miejsce pracy, bez przedłużającego się okresu bezrobocia. Oznacza to jednocześnie okazję i wyzwanie dla działów HR w firmach, które jednocześnie dostaną od swoich zarządów sygnał do poszukiwania nowych specjalistów, których dostępność, pomimo trwających zwolnień, będzie znacznie mniejsza niż w ostatnich latach. 18 17. coroczne badanie Global CEO Survey: polska perspektywa

6. Spojrzenie w przyszłość i kształtowanie przywództwa Poprawiająca się sytuacja w krótkim okresie, oraz świadomość nadchodzących istotnych zmian w środowisku gospodarczym w dłuższej perspektywie czasowej skłoniła nas do postawienia menadżerom pytań dotyczących dalszej przyszłości i głównych trendów, które będą ją kształtować. Odpowiedzi otrzymane od polskich respondentów nie różnią się istotnie od tendencji światowych. Czynnikiem, który w największym stopniu będzie determinował strategię firm jest postęp technologiczny. Wśród trzech najważniejszych czynników umieszcza go ponad 80% ankietowanych. Z czego w Polsce ponad połowa (55%) uważa, iż będzie to czynnik dominujący i umieszcza go na pierwszym miejscu. Ciekawe jest zestawienie tego wyniku z odpowiedziami polskich menadżerów dotyczącymi postrzegania przez nich zagrożeń dla rozwoju swoich firm. Z jednej strony, są oni przekonani o dominującej roli postępu technicznego dla rozwoju biznesu, z drugiej, nie budzi on ich obaw. Świadczy to może o bardzo wysokiej ocenie własnej zdolności do adaptowania się do zmieniającego się otoczenia technologicznego. To, czy ocena ta jest zgodna z rzeczywistością pokaże przyszłość. Z jednej strony, doświadczenia PwC we współpracy z polskimi firmami pokazują, iż są one zdolne do bardzo elastycznego reagowania na zmieniające się okoliczności. Z drugiej strony, wciąż niewielkie nakłady na działalność Trendy d³ugookresowe o najwiêkszym wp³ywie na prowadzenie biznesu (% odpowiedzi) Postêp technologiczny Przemiany demograficzne Zmiana uk³adu si³ w światowej gospodarce Kurcz¹ce siê zasoby i zmiana klimatu Urbanizacja 55% 20% 10% 41% 25% 16% 20% 18% 15% 17% 23% 20% 5% 23% 20% 17% 21% 20% 5% 23% 10% 13% 14% 19% 13% 10% 13% 10% 14% 16% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% (Polska) 1 miejsce (Polska) 2 miejsce (Polska) 3 miejsce (Świat) 1 miejsce (Świat) 2 miejsce (Świat) 3 miejsce 17. coroczne badanie Global CEO Survey: polska perspektywa 19

Ocena przygotowania polskich przedsiębiorstw do długookresowych wyzwań: HR 1/3 badanych uważa te funkcje za dobrze przygotowane R&D}około innowacyjną i inne wskaźniki lokujące Polskę na jednym z ostatnich miejsc w Europie pod tym względem mogą budzić pewien niepokój. Kolejne czynniki, które mogą determinować przyszłe środowisko biznesowe były umieszczane przez menadżerów na wiodących miejscach z podobną częstotliwością od 40% do 60%. Relatywnie najmniejsze znaczenie będą według naszych respondentów miały urbanizacja i kurczenie się zasobów oraz zmiany klimatyczne. Wskazuje to na istotne różnice w priorytetach pomiędzy przedstawicielami środowisk biznesowych i niektórych, szczególnie europejskich, elit politycznych. Poza wskazaniem samych trendów poprosiliśmy także menadżerów o ocenę stopnia przygotowania poszczególnych funkcji biznesowych w ich firmach do długookresowych wyzwań biznesowych. Generalnie odpowiedzi uzyskane w Polsce i na świecie były dość podobne. Znacząca większość, bo od 75% do 95% menadżerów, oceniło wszystkie swoje działy jako przygotowane dobrze lub do pewnego stopnia. Do bardziej szczegółowej analizy wybraliśmy dwie funkcje biznesowe, dla których otrzymane wyniki wydawały się nam najciekawsze: Badania i Rozwój oraz Zarządzanie Ryzykiem. Zarówno w Polsce jak i na świecie odsetek menadżerów uważających swoje działy Badania i Rozwoju jako dobrze przygotowanie do trendów długookresowych jest niski. Choć polscy respondenci oceniają ten stan nieco lepiej, nie są to jednak różnice bardzo istotne. Widoczne dostrzeganie słabości swoich działów badawczo-rozwojowych może stać w sprzeczności w zestawieniu Ocena przygotowania poszczególnych funkcji do wyzwañ d³ugookresowych w Polsce (% odpowiedzi) Finanse Zarz¹d Sprzeda HR IT R&D Marketing Zaopatrzenie i zakupy Obs³uga klienta Rada Nadzorcza Zarz¹dzanie Ryzykiem 68% 28% 55% 40% 48% 45% 35% 55% 40% 50% 35% 52% 38% 50% 53% 35% 48% 38% 38% 45% 18% 27% dobrze przygotowane przygotowane do pewnego stopnia 20 17. coroczne badanie Global CEO Survey: polska perspektywa

25% Zarz dzanie ryzykiem 48% Polska co prawda blisko połowa menadżerów uważa tę funkcję w swoich firmach za dobrze przygotowaną......ale aż co czwarty z nich uznaje tę funkcję za zupełnie nieprzygotowaną 89% 11% Świat jest przygotowanych dobrze lub w pewnym stopniu tylko tylu ocenia funkcję za nieprzygotowaną z wcześniejszymi wynikami pokazującymi, iż polscy menadżerowie jednocześnie dostrzegają znaczenie przemian technologicznych i nie czują związanych z tym obaw. Może być to spowodowane przekonaniem o zdolności do importu cudzych technologii lub o wciąż silnej przewadze wynikającej z konkurencyjności kosztowej. Takie przekonanie może niestety w dłuższej perspektywie niekorzystnie wpłynąć na zdolność polskich firm do konkurencji globalnej. Wysoki odsetek polskich menadżerów (aż 25%) uważa, iż funkcja Zarządzania Ryzykiem w ich firmach nie jest nawet częściowo przygotowana do nadchodzących wyzwań. Wynik ten jest znaczne gorszy niż na świecie. Z drugiej strony prawie połowa polskich respondentów ocenia tę funkcję jako dobrze przygotowaną. W tym przypadku wysoki jest więc odsetek ocen skrajnych. Ten brak obojętnych, letnich ocen może, po pierwsze, oznaczać docenianie wagi tego zagadnienia, a po drugie, może świadczyć o gotowości na przeprowadzanie istotnych zmian w tym zakresie. Ocena przygotowania polskich przedsiębiorstw do długookresowych wyzwań: HR Ocena przygotowania funkcji Zarz¹dzania Ryzykiem do wyzwañ d³ugookresowych w Polsce i na świecie Świat Polska 40% Ocena przygotowania dzia³u R&D do wyzwañ d³ugookresowych w Polsce i na świecie 1/3 badanych uważa te funkcje za dobrze przygotowane R&D}około Świat Polska 28% 48% 35% 27% 49% 52% 52% dobrze przygotowane przygotowane do pewnego stopnia dobrze przygotowane przygotowane do pewnego stopnia 17. coroczne badanie Global CEO Survey: polska perspektywa 21

Kontakt Olga Grygier Prezes Zarządu +48 22 746 4214 olga.grygier@pl.pwc.com Witold Orłowski Główny Doradca Ekonomiczny +48 22 746 4394 witold.orlowski@pl.pwc.com Mateusz Walewski Ekonomista +48 22 746 6956 mateusz.walewski@pl.pwc.com www.pwc.pl/ceo-survey Zaprezentowane wyniki bazuj¹ na za³o eniu, e uzyskane informacje ze źróde³ innych ni PwC, s¹ kompletne i dok³adne we wszystkich aspektach. PwC zak³ada, e uzyskane dane i odpowiedzi s¹ zgodne z prawd¹, w zwi¹zku z czym nie dokonywano przegl¹du lub jakiejkolwiek innej weryfikacji otrzymanych danych. Niniejsza analiza jest pewn¹ interpretacj¹ otrzymanych danych i nie mo e byæ traktowana jako ostateczna rekomendacja, czy te porada odnośnie wyboru metod dzia³ania lub jako sugestia w zakresie zastosowania konkretnych rozwi¹zañ. Dokumentu tego nie nale y traktowaæ jako substytutu konsultacji z profesjonalnymi doradcami. W zwi¹zku z powy szym PwC nie przyjmuje odpowiedzialności wobec adnego podmiotu, który bêdzie bez konsultacji z profesjonalnym doradc¹ wykorzystywaæ informacje zawarte w niniejszej analizie. 2014 PwC Polska Sp. z o.o. Wszystkie prawa zastrze one. W tym dokumencie nazwa PwC odnosi siê do PwC Polska Sp. z o.o., firmy wchodz¹cej w sk³ad sieci PricewaterhouseCoopers International Limited, z których ka da stanowi odrêbny i niezale ny podmiot prawny.