2/6. Program szkolenia okresowego pracowników s³u by bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz osób wykonuj¹cych zadania tej s³u by Stanis³aw Wójcik Rozdzia³ 2. 2/6. maj Szkolenia 2007 Program 2/6. szkolenia okresowegospis pracowników treœci s³u by BHP 1. Uczestnicy szkolenia.... 1 2. Cel szkolenia.... 2 3. Forma szkolenia... 2 4. Program szkolenia... 3 5. Treœæ szkolenia... 4 5.1. Wybrane regulacje prawne z zakresu bhp.... 4 5.2. Ergonomia w kszta³towaniu warunków pracy. 8 5.3. Metody identyfikacji, analizy i oceny zagro eñ oraz oceny ryzyka zawodowego... 9 5.4. Metody likwidacji lub ograniczania oddzia³ywania na pracowników czynników szkodliwych dla zdrowia, uci¹ liwych i niebezpiecznych wystêpuj¹cych w procesach pracy. 9 5.5. Nowoczesne rozwi¹zania techniczno-organizacyjne wp³ywaj¹ce na poprawê bhp... 10 5.6. Ustalanie okolicznoœci i przyczyn wypadków przy pracy... 10 5.7. Analiza przyczyn wybranych wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz zwi¹zana z nimi profilaktyka... 11 5.8. Nowoczesne metody pracy s³u by bhp... 12 5.9. Nowoczesne metody szkolenia w dziedzinie bhp... 12 5.10. Postêpowanie w razie wypadków i w sytuacjach zagro eñ, w tym zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku... 13 5.11. Ochrona przeciwpo arowa i ochrona œrodowiska naturalnego.... 14 OPINIE 1. Uczestnicy szkolenia Szkolenie przeznaczone jest dla: pracowników s³u by bezpieczeñstwa i higieny pracy, pracowników i specjalistów spoza zak³adu pracy, którym pracodawca powierzy³ wykonywanie zadañ s³u by bhp, a tak e dla pracodawcy, który sam wykonuje zadania s³u by bhp w swoim zak³adzie. Szkolenie wg przedstawionego poni ej programu jest zalecane równie dla wyk³adowców (instruktorów) prowadz¹cych szkolenia w dziedzinie bhp. maj 2007 1
OPINIE 2. Szkolenia 2. Cel szkolenia Celem pierwszego szkolenia okresowego jest przygotowanie uczestników szkolenia do wykonywania ci¹ ¹cych na nich zadañ i korzystania z przys³uguj¹cych im uprawnieñ, g³ównie w zakresie: przepisów prawnych dotycz¹cych bhp, analizy i oceny zagro eñ oraz metod oceny ryzyka zawodowego zwi¹zanego z tymi zagro eniami, organizacji i metod kszta³towania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, rozwi¹zywania problemów z dziedziny bhp w zak³adzie. Trzeba pamiêtaæ, e w trakcie kolejnych szkoleñ okresowych nale y aktualizowaæ i uzupe³niaæ wiedzê i umiejêtnoœci nabyte uprzednio. 3. Forma szkolenia Środki dydaktyczne Materiały szkoleniowe Zalecane formy szkolenia, to: seminarium, kurs lub samokszta³cenie kierowane (z uwzglêdnieniem æwiczeñ). Wymagane jest stosowanie odpowiednich œrodków dydaktycznych, takich jak: filmy, tablice pogl¹dowe, folie, itp. W miarê posiadanych mo liwoœci zaleca siê tak e wykorzystywanie technik prezentacji komputerowej i Internetu. Przygotowuj¹c program szkolenia nale y jednak mieæ na uwadze, e odbywa siê ono w czasie pracy i na koszt pracodawcy. Je eli szkolenie ma formê samokszta³cenia kierowanego, to jego uczestnicy powinni otrzymaæ materia³y umo liwiaj¹ce przyswojenie wiedzy i nabycie umiejêtnoœci zawartych w programie szkolenia. Materia³y takie, to m.in.: skrypty, wyci¹gi z przepisów, listy pytañ kontrolnych, zestawy æwiczeñ, czy testy. PRZYKŁAD Do wykonania wyci¹gów z przepisów polecamy ujednolicone teksty aktualnych przepisów zamieszczone na do³¹czonej do TECZKI p³ycie CD. Tak, jak ka de inne szkolenie, tak e i to nale y przeprowadziæ na podstawie szczegó³owego programu opracowanego przez organizatora szkolenia. Organizator Organizatorem szkolenia kierowanego do pracowników s³u by bhp (a tak e do pracodawców wykonuj¹cych zadania tej s³u by oraz wyk³adowców i instruktorów tematyki bhp) mo e byæ wy³¹cznie jednostka zewnêtrzna uprawniona do takiej dzia³alnoœci na podstawie przepisów o systemie oœwiaty (por. Opinia 2/5.). Szkolenie powinno trwaæ co najmniej 32 godziny lekcyjne, z czego 4 godziny nale- y poœwiêciæ æwiczeniom. 2 maj 2007
2/6. Program szkolenia okresowego pracowników służby BHP OPINIE 4. Program szkolenia Podstaw¹ opracowania programu szkolenia okresowego pracowników zak³adowej s³u by bhp (lub osób wykonuj¹cych jej zadania) powinien byæ ramowy program szkolenia. Program taki okreœlono w Rozdziale VII Za³¹cznika 1 do rozporz¹dzenia MGiP z 27.7.2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bhp (Dz.U. Nr 180, poz. 1860, ze zm.). Lp. Temat szkolenia Liczba godzin 1 2 3 1. Wybrane regulacje prawa pracy dotycz¹ce bezpieczeñstwa i higieny pracy, z omówieniem Ÿróde³ prawa miêdzynarodowego (dyrektyw WE, konwencji MOP), w szczególnoœci: przepisy dotycz¹ce bezpieczeñstwa i higieny pracy, ochrona pracy kobiet i m³odocianych, interpretacja niektórych przepisów. 5 2. Problemy ergonomii w kszta³towaniu warunków pracy. 2 3. Metody identyfikacji, analizy i oceny zagro eñ oraz oceny ryzyka zawodowego zwi¹zanego z tymi zagro eniami: zagro enia wypadkowe, ha³as i drgania mechaniczne, szkodliwe czynniki chemiczne oraz py³y, czynniki biologiczne, promieniowanie podczerwone, nadfioletowe, laserowe, jonizuj¹ce, pola elektromagnetyczne, energia elektryczna i elektrycznoœæ statyczna, mikroklimat œrodowiska pracy, oœwietlenie pomieszczeñ pracy i stanowisk pracy, zagro enia po arowe i wybuchowe, zagro enia w transporcie wewn¹trzzak³adowym oraz przy sk³adowaniu materia³ów. 4. Metody likwidacji lub ograniczania oddzia³ywania na pracowników czynników szkodliwych dla zdrowia, uci¹ liwych i niebezpiecznych wystêpuj¹cych w procesach pracy. 5. Nowoczesne rozwi¹zania techniczno-organizacyjne wp³ywaj¹ce na poprawê bhp, w tym: urz¹dzenia wentylacyjno-klimatyzacyjne, urz¹dzenia zabezpieczaj¹ce, œrodki ochrony indywidualnej. 6. Ustalanie okolicznoœci i przyczyn wypadków przy pracy (z uwzglêdnieniem programów komputerowych). 7. Analiza przyczyn wybranych wypadków przy pracy oraz zachorowañ na choroby zawodowe i zwi¹zana z nimi profilaktyka. 5 4 2 4 (w tym 2 æwiczeñ) 2 8. Nowoczesne metody pracy s³u by bhp. 2 maj 2007 3
OPINIE 2. Szkolenia 1 2 3 9. Nowoczesne metody szkolenia w dziedzinie bhp. 3 (w tym 2 æwiczeñ) 10. Zasady postêpowania w razie wypadku w czasie pracy i w sytuacjach zagro eñ (np. po aru, awarii), w tym zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. 1 11. Problemy ochrony przeciwpo arowej i ochrony œrodowiska naturalnego. 2 Razem: minimum 32 (w tym 4 æwiczeñ) 1 godzina szkolenia = 45 min. Program opracowa³: Po konsultacji z pracownikami zatwierdzi³:...... (imiê i nazwisko) (data, imiê i nazwisko, funkcja, podpis) Szczegó³owy program szkolenia powinien uwzglêdniaæ konkretne przepisy, którymi regulowana jest dzia³alnoœæ bran y obs³ugiwanej przez uczestników szkolenia. Wszystkie niezbêdne w tym zakresie przepisy dotycz¹ce prawa pracy, ze szczególnym naciskiem na sprawy bhp znajd¹ Pañstwo na do³¹czonej do TECZKI p³ycie CD. 5. Treœæ szkolenia Poni ej omówione zosta³y tylko elementy wspólne dla wszystkich bran, wynikaj¹ce z ogólnych przepisów prawa pracy. 5.1. Wybrane regulacje prawne z zakresu bhp Źródła prawa Polska jest cz³onkiem wielu organizacji, z których najwa niejsz¹ jest Unia Europejska. Oprócz tego nasz kraj ma podpisane umowy dwustronne z innymi pañstwami. Dlatego Ÿród³em prawa krajowego jest nie tylko nasza ustawa zasadnicza (Konstytucja RP), ale tak e przyjête przez Polskê konwencje miêdzynarodowe i traktaty za³o ycielskie Wspólnot Europejskich (stanowi¹ce prawo pierwotne). W zakresie stosunków pracy, w tym spraw dotycz¹cych bezpieczeñstwa i higieny pracy Ÿród³ami prawa s¹: konwencje Miêdzynarodowej Organizacji Pracy, np.: konwencja MOP z 23.6.1937 r. Nr 62 w sprawie przepisów o bezpieczeñstwie w przemyœle budowlanym (podana do powszechnej wiadomoœci w Dz.U. z 1951 r. Nr 11, poz. 83), konwencja MOP z 28.6.1967 r. Nr 127 dotycz¹ca ciê aru maksymalnego ³adunków, dozwolonego przy przenoszeniu przez jednego pracownika (podana do powszechnej wiadomoœci w Dz.U. z 1973 r. Nr 25, poz. 142), 4 maj 2007
2/6. Program szkolenia okresowego pracowników służby BHP OPINIE konwencja MOP z 25.6.1990 r. Nr 170 dotycz¹ca bezpieczeñstwa przy u ywaniu substancji i preparatów chemicznych w pracy (podana do powszechnej wiadomoœci w Dz.U. z 2006 r. Nr 194, poz. 1433); dyrektywy (jako prawo wtórne) Unii Europejskiej, np.: Dyrektywa Rady z 12.6.1989 r. o wprowadzeniu œrodków w celu zwiêkszenia bezpieczeñstwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy (Dyrektywa Ramowa); 89/391/EWG (Dz.Urz. WE L 183 z 29.6.1989 r.), Dyrektywa Komisji z 8.6.2000 r. ustanawiaj¹ca pierwsz¹ listê indykatywnych wartoœci granicznych nara enia na czynniki zewnêtrzne podczas pracy w zwi¹zku z wykonaniem dyrektywy Rady 98/24/EWG w sprawie ochrony zdrowia i bezpieczeñstwa pracowników przed ryzykiem zwi¹zanym z czynnikami chemicznymi w miejscu pracy; 2000/39/WE (Dz.Urz. WE L 142 z 16.6.2000 r.), Dyrektywa Rady z 29.5.1990 r. w sprawie minimalnych wymagañ zdrowia i bezpieczeñstwa podczas rêcznego przemieszczania ciê arów w przypadku mo liwoœci wyst¹pienia zagro enia, zw³aszcza urazów krêgos³upa u pracowników (czwarta szczegó³owa dyrektywa w rozumieniu art. 16 pkt 1 Dyrektywy 89/391/EWG); 90/269/EWG (Dz.Urz. WE L 156 z 21.6.1990 r.), Dyrektywa Rady z 22.6.1994 r. w sprawie ochrony pracy osób m³odych; 94/33/WE (Dz.Urz. WE L 216 z 20.8.1994 r.), Dyrektywa Rady z19.10.1992 r. w sprawie wprowadzenia œrodków s³u- ¹cych wspieraniu poprawy w miejscu pracy bezpieczeñstwa i zdrowia pracownic w ci¹ y, pracownic, które niedawno rodzi³y i pracownic karmi¹cych piersi¹ (dziesi¹ta dyrektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG); 92/85/EWG (Dz.Urz. WE L 348 z 28.11.1992 r.), Dyrektywa Rady z 30.11.1989 r. o minimalnych wymaganiach bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia dotycz¹cych stosowania przez pracowników œrodków ochrony indywidualnej w miejscu pracy (trzecia dyrektywa szczegó- ³owa w rozumieniu art. 16 pkt 1 Dyrektywy 89/391); 89/656/EWG (Dz.Urz. WE L 393 z 30.12.1989 r.). Dyrektywy Unii Europejskiej stanowi¹ tylko o celach do osi¹gniêcia przez w³adze krajowe. Obowi¹zuj¹cym prawem s¹ krajowe akty prawne oparte na tych dyrektywach. Dyrektywa 90/269/EWG zosta³a wdro ona do prawa krajowego przez rozporz¹dzenie MPiPS z 14.3.2000 r. w sprawie bhp przy rêcznych pracach transportowych (Dz.U. Nr 26, poz. 313, ze zm.), które zosta³o wydane na podstawie art. 237 15 Kodeksu pracy. PRZYKŁAD Podczas realizacji pierwszego punktu ramowego programu szkolenia nale y omówiæ (w przypadku, gdy szkolenie jest kolejnym, bêdzie to tylko przypomnienie i aktualizacja) przepisy Dzia³u X Kodeksu pracy (tj. Dz.U z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.) oraz rozporz¹dzenia wydane na jego podstawie w zakresie le ¹cym w obszarze dzia³ania i zainteresowania uczestników szkolenia. Podstawowym rozporz¹dzeniem dotycz¹cym zagadnieñ bhp, znajduj¹cym zastosowanie niemal we wszystkich bran ach, jest oczywiœcie rozporz¹dzenie MPiPS z 26.9.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bhp (tj. Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650). maj 2007 5
OPINIE Prawa i obowiązki służby bhp 2. Szkolenia Uczestnicy szkolenia z racji wykonywanej funkcji, powinni dobrze znaæ zakres dzia³ania s³u by bhp i jej uprawnienia, wiêc znaczn¹ czêœæ czasu nale y poœwiêciæ omówieniu poszczególnych punktów 2 i 3 rozporz¹dzenia RM z 2.9.1997 r. w sprawie s³u by bhp (Dz.U. Nr 109, poz. 704, ze zm.) i przepisów z nimi zwi¹zanymi. Z rozporz¹dzeñ wydanych na podstawie Dzia³u X Kp (prócz rozporz¹dzeñ dotycz¹cych konkretnej bran y) nale y omówiæ: rozporz¹dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z: 28.5.1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagaj¹cych szczególnej sprawnoœci psychofizycznej (Dz.U. Nr 62, poz. 287), 28.5.1996 r. w sprawie rodzajów prac, które powinny byæ wykonywane przez co najmniej dwie osoby (Dz.U. Nr 62, poz. 288); rozporz¹dzenie MPiPS z 29.11.2002 r. w sprawie najwy szych dopuszczalnych stê eñ i natê eñ czynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy (Dz.U. Nr 217, poz. 1833, ze zm.); rozporz¹dzenie MGiP z 5.8.2005 r. w sprawie bhp przy pracach zwi¹zanych z nara eniem na ha³as lub drgania mechaniczne (Dz.U. Nr 157, poz. 1318); rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z: 1.12.2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym w œrodowisku pracy (Dz.U. Nr 280, poz. 2771, ze zm.), 22.4.2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w œrodowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo nara- onych na te czynniki (Dz.U. Nr 81, poz. 716), 20.4.2005 r. w sprawie badañ i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy (Dz.U. Nr 73, poz. 645), 30.12.2004 r. w sprawie bezpieczeñstwa i higieny pracy zwi¹zanej z wystêpowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz.U. z 2005 r. Nr 11, poz. 86); rozporz¹dzenie MZiOS z 30.5.1996 r. w sprawie przeprowadzania badañ lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeñ lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz. 332, ze zm.); rozporz¹dzenia Rady Ministrów z: 28.5.1996 r. w sprawie profilaktycznych posi³ków i napojów (Dz.U. Nr 60, poz. 279), 28.7.1998 r. w sprawie ustalania okolicznoœci i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a tak e zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy (Dz.U. Nr 115, poz. 744, ze zm.), 30.7.2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegó³owych zasad postêpowania w sprawach zg³aszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów w³aœciwych w tych sprawach (Dz.U. Nr 132, poz. 1115), 1.8.2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dz.U. Nr 132, poz. 1121); rozporz¹dzenia Ministra Gospodarki i Pracy z: 16.9.2004 r. w sprawie wzoru protoko³u ustalenia okolicznoœci i przyczyn wypadku przy pracy (Dz.U. Nr 227, poz. 2298), 6 maj 2007
2/6. Program szkolenia okresowego pracowników służby BHP OPINIE 8.12.2004 r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy (Dz.U. Nr 269, poz. 2672), 27.7.2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bhp (Dz.U. Nr 180, poz. 1860, ze zm.). Podczas szkolenia nale y podkreœliæ, e pracownicy s³u by bhp (tak e pracownik, któremu pracodawca powierzy³ wykonywanie jej zadañ) nie mog¹ ponosiæ jakichkolwiek niekorzystnych dla nich nastêpstw z powodu wykonywania ich zadañ i korzystania z uprawnieñ. Drug¹ wa n¹ kwesti¹, jak¹ trzeba bezwzglêdnie przypomnieæ jest to, e za stan bhp w zak³adzie odpowiada pracodawca, a nie pracownik s³u by bhp. Nastêpnie nale y omówiæ regulacje prawne w zakresie: szczególnej ochrony pracy kobiet na podstawie: art. 176 189 1 Dzia³u VIII Kp oraz rozporz¹dzenia RM z 10.9.1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uci¹ liwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz.U. Nr 114, poz. 545, ze zm.); szczególnej ochrony pracy m³odocianych na podstawie: art. 190 206 Dzia³u IX Kp, rozporz¹dzenia RM z 24.8.2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych m³odocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. Nr 200, poz. 2047 ze zm.), rozporz¹dzenia RM z 28.5.1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego m³odocianych i ich wynagradzania (Dz.U. Nr 60, poz. 278, ze zm.), rozporz¹dzenia MPiPS z 5.12.2002 r. w sprawie przypadków, w których wyj¹tkowo jest dopuszczalne zatrudnianie m³odocianych, którzy nie ukoñczyli gimnazjum oraz osób nie maj¹cych 16 lat, które ukoñczy³y gimnazjum oraz osób nie maj¹cych 16 lat, które nie ukoñczy³y gimnazjum (Dz.U. Nr 214, poz. 1808), rozporz¹dzenia MENiS z 1.7.2002 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu (Dz.U. 113, poz. 988, ze zm.). Omawiaj¹c zasady ochrony pracy kobiet nale y powiedzieæ m.in. o: zakazie dyskryminacji w zatrudnianiu ze wzglêdu na p³eæ; normatywach dla rêcznych prac transportowych wykonywanych przez kobiety; uprawnieniach kobiet zwi¹zanych z rodzicielstwem: zakazie zatrudniania kobiet ciê arnych i matek karmi¹cych piersi¹ przy pracach szczególnie uci¹ liwych lub szkodliwych dla zdrowia omówiæ zak³adowy wykaz prac wzbronionych, obowi¹zku przeniesienia do innej pracy lub zwolnieniu z obowi¹zku wykonywania pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, zakazie wypowiadania i rozwi¹zywania umów o pracê w okresie ci¹ y i urlopu macierzyñskiego, zakazie zatrudniania w porze nocnej, godzinach nadliczbowych i delegowania bez zgody zainteresowanej, urlopie macierzyñskim i prawie do urlopu wychowawczego, przerwie na karmienie, zwolnieniu z pracy na opiekê nad dzieckiem do lat 14. PRZYKŁAD maj 2007 7
OPINIE 2. Szkolenia 5.2. Ergonomia w kszta³towaniu warunków pracy Definicja Ocena stanowisk pracy Przypomnijmy, e ergonomia to dyscyplina wiedzy zajmuj¹ca siê zasadami i metodami dostosowania maszyn, narzêdzi, œrodowiska i warunków pracy do w³aœciwoœci morfologicznych, fizjologicznych i psychicznych cz³owieka, czyli tworzenia takiej konstrukcji œrodków pracy i kszta³towania materialnego œrodowiska pracy, aby by³y one przyjazne pracownikowi i dopasowane do niego. Do zakresu dzia³ania s³u by bhp nale y przedstawianie pracodawcy wniosków dotycz¹cych zachowania wymagañ ergonomii na stanowiskach pracy, wiêc uczestnicy szkolenia powinni dowiedzieæ siê, jakie s¹ wymagania ergonomii i jak dostosowaæ stanowiska pracy w swoim zak³adzie do tych wymagañ. Pomocne bêdzie tu siêgniêcie m.in. do Polskich Norm: PN-83/N-08015 Ergonomia. Terminologia. Pojêcia ogólne, PN-91/N-08019 Ergonomia. Dokumentacja techniczna systemów pracy. Wymagania. Warto mo e tu tylko wspomnieæ, e projektuj¹c, realizuj¹c, czy oceniaj¹c systemy pracy nale y kierowaæ siê kilkoma poni ej wymienionymi zasadami. Zasada 1 Projektowanie przestrzeni pracy powinno uwzglêdniaæ uwarunkowania wynik³e z wymiarów ludzkiego cia³a w powi¹zaniu z ca³ym procesem pracy. Mówi¹c inaczej przestrzeñ pracy nale y dopasowaæ do operatora. Zasada 2 Pracê nale y planowaæ w taki sposób, aby unikn¹æ niepotrzebnego i nadmiernego obci¹ enia miêœni, stawów i wi¹zade³. Nale y te zadbaæ o to, aby nie przeci¹ aæ uk³adu kr¹ enia i uk³adu oddechowego pracownika. Zasada 3 Postawa cia³a nie mo e powodowaæ zmêczenia na skutek d³ugotrwa³ego napiêcia miêœni. Zasada 4 Wymagana do przeprowadzenia poszczególnych czynnoœci si³a miêœni nie mo e przekraczaæ mo liwoœci fizycznych pracownika. Zasada 5 Powinna byæ ustalona pewna równowaga pomiêdzy ruchami cia³a. Warto podkreœliæ, e korzystniejszy dla ludzkiego cia³a jest ruch ni pozycja w d³ugotrwa³ym bezruchu. Zasada 6 Œrodowisko pracy nale y zaprojektowaæ (i utrzymywaæ) tak, aby warunki fizyczne, chemiczne, czy biologiczne nie mia³y szkodliwego wp³ywu na zatrudnione w nim osoby. Warunki te powinny utrzymywaæ zdolnoœæ i gotowoœæ do pracy oraz s³u yæ zdrowiu (zapewniaæ bezpieczeñstwo). Zasada 7 Wszystkie urz¹dzenia sygnalizacyjne i informacyjne nale y dobieraæ i umieszczaæ w sposób zgodny z mo liwoœciami percepcyjnymi i ruchowymi pracownika. 8 maj 2007
2/6. Program szkolenia okresowego pracowników służby BHP OPINIE 5.3. Metody identyfikacji, analizy i oceny zagro eñ oraz oceny ryzyka zawodowego Uczestnicy szkolenia powinni poznaæ klasyfikacjê czynników szkodliwych i niebezpiecznych wystêpuj¹cych w procesach pracy, szczególnie tych, z którymi maj¹ do czynienia w swoich zak³adach pracy. Wa ne jest, aby po zakoñczeniu szkolenia pracownik zna³ sposoby rozpoznawania i wartoœciowania (analizy i oceny) zagro eñ, takie jak: pomiary i badania stê eñ i natê eñ czynników szkodliwych, listy kontrolne, instrukcje obs³ugi u ytkowanych maszyn i urz¹dzeñ technicznych, analizy zdarzeñ wypadkowych, karty charakterystyk substancji niebezpiecznych. Przy omawianiu poszczególnych zagro eñ s³uchacze powinni poznaæ równie skutki ich oddzia³ywania na organizm cz³owieka (rodzaje urazów lub schorzeñ) i szkody materialne, jakie mog¹ powodowaæ. Wa ne jest te zapoznanie uczestników szkolenia ze sposobami i œrodkami ochrony przed potencjalnymi zagro eniami. Du o pomocnych materia³ów znajd¹ Pañstwo w TECZCE, np. w: Rozdziale 2, w omówionych tam programach instrukta y stanowiskowych dla poszczególnych zawodów, Rozdziale 5 wkartach ocen ryzyka zawodowego oraz Rozdziale 8, gdzie omawiamy zasady doboru œrodków ochrony indywidualnej. Klasyfikacja czynników szkodliwych Nastêpnym etapem realizacji tego tematu szkolenia jest przekazanie wiedzy, jak dokonywaæ oceny ryzyka zawodowego (ró ne stosowane metody oceny ryzyka zawodowego), czyli mówi¹c inaczej jak zapobiegaæ skutkom zagro eñ zawodowych. Pomocnym materia³em do szkolenia mog¹ byæ liczne publikacje na ten temat, a tak e Polskie Normy: PN-N-18002:2000. Systemy zarz¹dzania bezpieczeñstwem i higien¹ pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego, PN-EN 1050:1999 Maszyny. Bezpieczeñstwo. Zasady oceny ryzyka. Polecamy te Pañstwu lekturê opinii z Rozdzia³u 5 TECZKI poœwiêconemu zasadom oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy. Ocena ryzyka 5.4. Metody likwidacji lub ograniczania oddzia³ywania na pracowników czynników szkodliwych dla zdrowia, uci¹ liwych i niebezpiecznych wystêpuj¹cych w procesach pracy Temat ten jest œciœle zwi¹zany z poprzednim. Znajomoœæ metod (technicznych i organizacyjnych) likwidacji lub ograniczania wp³ywu niekorzystnych czynników na pracowników potrzebna jest do: dzia³añ maj¹cych na celu obni anie poziomu ryzyka zawodowego na poszczególnych stanowiskach pracy, doradzania pracodawcy w zakresie organizacji i metod pracy na stanowiskach, na których wystêpuj¹ czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia lub uci¹ - liwe warunki pracy oraz doboru najw³aœciwszych œrodków ochrony zbiorowej i indywidualnej. maj 2007 9
OPINIE Analiza stanu bhp W ramowym programie szkolenia zamieszczonym w rozporz¹dzeniu MGiP w sprawie szkoleñ w dziedzinie bhp nie znalaz³ siê temat sporz¹dzania analizy stanu bhp i przedstawiania pracodawcy propozycji przedsiêwziêæ technicznych i organizacyjnych maj¹cych na celu zapobieganie zagro eniom ycia i zdrowia pracowników oraz poprawê warunków pracy. Jednak e w tworzeniu w³asnego programu proponujemy uj¹æ ten temat, poniewa praktyka pokazuje, e sporz¹dzanie analizy stanu bhp w zak³adzie nastrêcza wiele trudnoœci, przez co nie jest ona wykonywana lub tylko ograniczana do sporz¹dzenia statystyk (w tym zakresie polecamy Pañstwa uwadze lekturê Rozdzia³u 6 TECZKI, dotycz¹cego analizy stanu bhp w zak³adzie pracy). Przypomnijmy, e zgodnie z 40 ust. 1 rozporz¹dzenia MPiPS z 26.9.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bhp (tj. Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650), pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ systematyczne kontrole stanu bhp ze szczególnym uwzglêdnieniem: organizacji procesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych oraz ustaliæ sposoby rejestracji nieprawid³owoœci i metody ich usuwania. Sporz¹dzanie analiz mieœci siê w zakresie dzia³ania s³u by bhp. 2. Szkolenia 5.5. Nowoczesne rozwi¹zania techniczno-organizacyjne wp³ywaj¹ce na poprawê bhp Wyk³adowcy powinni zaprezentowaæ uczestnikom szkolenia przyk³ady nowoczesnych rozwi¹zañ poprawiaj¹cych bezpieczeñstwo i warunki pracy. Materia³y do zaprezentowania mog¹ pochodziæ z ró nych folderów, katalogów handlowych, fotografii, opisów rozwi¹zañ zastosowanych w innych zak³adach. Ze zdobyciem stosownych materia³ów nie powinno byæ problemów zwa ywszy na iloœæ ulotek reklamowych i folderów dostêpnych na ka dych targach bran owych, czy wysypuj¹cych siê z ka dego niemal pisma fachowego. Wskazana jest równie wymiana doœwiadczeñ pomiêdzy uczestnikami szkolenia. Dysponowanie tak¹ wiedz¹ i materia³ami otrzymanymi na szkoleniu pozwoli póÿniej uczestnikom szkolenia na aktywne, konstruktywne (poprzez przedstawianie konkretnych propozycji) wp³ywanie na pracodawców, aby w planach modernizacji i rozwoju zak³adu zastosowali proponowane rozwi¹zania, zapewniaj¹ce poprawê stanu bezpieczeñstwa i higieny pracy. Nale y przy tym mieæ na uwadze, e do zadañ s³u by bhp nale y równie udzia³ w ocenie za³o eñ i dokumentacji dotycz¹cych modernizacji zak³adu pracy lub jego czêœci, a tak e nowych inwestycji, oraz zg³aszanie wniosków dotycz¹cych uwzglêdniania wymagañ bhp w tych za³o eniach i dokumentacji. 5.6. Ustalanie okolicznoœci i przyczyn wypadków przy pracy Zespół powypadkowy Pracownik s³u by bhp bierze udzia³ w ustalaniu okolicznoœci i przyczyn wypadków przy pracy jako cz³onek zespo³u powypadkowego. Powinien wiêc znaæ dok³adnie: zasady i sk³ad powo³ywanego zespo³u powypadkowego oraz tryb postêpowania powypadkowego. 10 maj 2007
2/6. Program szkolenia okresowego pracowników służby BHP OPINIE Pracownik s³u by bhp powinien umieæ, m.in.: odtworzyæ przebieg zdarzeñ, które doprowadzi³y do wypadku, na podstawie dowodów i informacji zebranych od œwiadków i poszkodowanego (umiejêtnoœæ zbierania informacji od poszkodowanego lub œwiadków wypadku), ustaliæ jak najwiêcej przyczyn wypadku, wskazaæ na przepisy i zasady bhp z³amane przez poszkodowanego i pracodawcê, znaæ uprawnienia poszkodowanego, jego uprawnionych cz³onków rodziny i œwiadków wypadku, prawid³owo zakwalifikowaæ wypadek (chodzi o znajomoœæ kryteriów, na podstawie których stwierdza siê, czy wypadek jest, czy nie jest wypadkiem przy pracy, ewentualnie wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy), wskazaæ na adekwatne do przyczyn œrodki zapobiegaj¹ce podobnym zdarzeniom w przysz³oœci, wype³niæ protokó³ powypadkowy i inne dokumenty zwi¹zane z wypadkiem. Umiejętności pracownika służby bhp Nak³aniaj¹c do z³o enia wyjaœnieñ œwiadków wypadku, bêd¹cych pracownikami naszego zak³adu pracy mo na powo³aæ siê na wynikaj¹cy z Kodeksu pracy obowi¹zek wspó³dzia³ania z pracodawc¹ w zakresie bhp. PRZYKŁAD W³asnemu pracownikowi nale y uœwiadomiæ, e sk³adanie informacji o okolicznoœciach wypadku le y tak e w jego interesie, bowiem szybkie uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy (oraz dobre udokumentowanie) skutkuje sprawn¹ wyp³at¹ ewentualnych odszkodowañ. PRZYKŁAD Nale y zwróciæ szczególn¹ uwagê na omówienie: dokumentowania okolicznoœci wypadku (b³êdnie wype³niony protokó³ powypadkowy bêdzie powodem zakwestionowania go przez inspektora pracy i Zak³ad Ubezpieczeñ Spo³ecznych), definicji wypadku przy pracy (nag³oœæ zdarzenia, przyczyna zewnêtrzna, uraz i zwi¹zek z prac¹), ró nych interpretacji i orzeczeñ s¹dowych dotycz¹cych wypadków przy pracy, sposobu dochodzenia do przyczyn wypadku, zw³aszcza tych poœrednich, organizacyjnych, procedury i terminów tworzenia dokumentacji powypadkowej. Szczegó³owe sposoby wype³niania takich dokumentów, jak: protokó³, czy statystyczna karta wypadku podano w Rozdziale 4 TECZKI, który dotyczy wypadków. Dokumentacja i kwalifikowanie wypadku 5.7. Analiza przyczyn wybranych wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz zwi¹zana z nimi profilaktyka Pracodawca jest obowi¹zany systematycznie analizowaæ przyczyny: wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób zwi¹zanych z warunkami œrodowiska pracy i na podstawie wyników tych analiz stosowaæ w³aœciwe œrodki zapobiegawcze. Analizy te robi dla pracodawcy oczywiœcie s³u ba bhp. maj 2007 11
OPINIE 2. Szkolenia Umiejêtnoœæ ustalenia przyczyn wypadków, czy chorób zawodowych i przeprowadzania ich analiz s³u y do wyci¹gania w³aœciwych wniosków z powsta³ych zdarzeñ i podejmowania dzia³añ prewencyjnych. Celem tego tematu jest wiêc to, aby uczestnicy szkolenia potrafili wyci¹gaæ w³aœciwe wnioski z przedstawionych im wypadków i zachorowañ oraz umieli je potem wykorzystaæ w dzia³aniach prewencyjnych w swoim zak³adzie. Nale y zwróciæ uwagê uczestnikom szkolenia, e wnioski wyci¹ga siê na podstawie wszystkich ustalonych przyczyn wypadku, czy choroby, a nie tylko tych bezpoœrednich. PRZYKŁAD Je eli jedn¹ z przyczyn by³o niew³aœciwe zachowanie siê pracownika polegaj¹ce na zlekcewa eniu zakazu pos³ugiwania siê wózkiem podnoœnikowym do przewo enia ludzi stoj¹cych na wid³ach, to mo e nale a³oby tego pracownika skierowaæ na ponowne szkolenie specjalistyczne i z zakresu bhp. W programach tych szkoleñ znalaz³yby siê przyczyny i skutki wypadków z u yciem wózków podnoœnikowych. Warto równie zachêciæ uczestników szkolenia, aby podzielili siê w³asnymi doœwiadczeniami w podejmowaniu dzia³añ prewencyjnych po wypadkach w ich zak³adach pracy. Polecamy te Pañstwu lekturê Rozdzia³ 6 TECZKI, omawiaj¹cego analizê stanu bhp w zak³adzie pracy. 5.8. Nowoczesne metody pracy s³u by bhp S³u ba bhp pe³ni funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bhp w zak³adzie. Powinna wiêc byæ partnerem pracodawcy w wype³nianiu przez niego obowi¹zków w tym zakresie, a tak e s³u yæ fachow¹ pomoc¹ pracownikom. Doskonalenie metod pracy s³u by bhp powinno mieæ na celu jak najlepsze, efektywne wykonywanie swoich zadañ i korzystanie z uprawnieñ. W trakcie szkolenia nale y zwróciæ uwagê na zagadnienia s³u ¹ce temu celowi, w tym na koniecznoœæ: podnoszenia kwalifikacji zawodowych, kontaktów miêdzynarodowych, uczestniczenia w ró nego rodzaju seminariach, szkoleniach, prezentacjach celem wymiany doœwiadczeñ i przenoszenie dobrych praktyk na w³asne podwórko, szerokiego dostêpu do informacji (np. poprzez poradniki, ksi¹ ki, czasopisma, czy Internet) oraz do przepisów i norm, korzystania z gotowych druków i programów komputerowych wspomagaj¹cych pracê. 5.9. Nowoczesne metody szkolenia w dziedzinie bhp Obowiązki szkoleniowe służby bhp Pracownicy s³u by bhp lub osoby wykonuj¹ce zadania tej s³u by prowadz¹ w zak³adzie szkolenie wstêpne instrukta ogólny. Instrukta ogólny odbywaj¹ wszystkie nowoprzyjête na ró ne stanowiska pracy osoby. Nale y wiêc dostosowaæ 12 maj 2007
2/6. Program szkolenia okresowego pracowników służby BHP OPINIE programy szkoleñ i œrodki dydaktyczne do poziomu przygotowania zawodowego przyjêtych pracowników. Do zadañ s³u by bhp nale y równie rozwijanie na terenie zak³adu ró nych form popularyzacji problematyki bhp oraz ergonomii. Warto przypomnieæ w trakcie szkolenia, e pracownicy s³u by bhp, w ramach swoich obowi¹zków, powinni prowadziæ na terenie swoich zak³adów pracy szereg dzia³añ zmierzaj¹cych w³aœnie do tego celu. Mog¹ to byæ ró nego rodzaju doszkalania, konkursy, ankiety czy pokazy. Warto, aby uczestnicy szkolenia podzielili siê swoimi doœwiadczeniami w tym zakresie. Czêstym przejawem takiej aktywnoœci s³u by bhp jest rozpisany wœród za³ogi konkurs na plakat, czy karykaturê o tematyce bhp (Uwaga! Dobrze jest mieæ przy tym zawczasu przygotowane nagrody). Warto tak e umieœciæ na terenie zak³adu skrzynki do sk³adania przez pracowników ró nego rodzaju yczeñ w zakresie poprawy stanu bhp do spe³nienia przez pracodawcê. Dobrze jest tak e przeprowadzaæ co jakiœ czas anonimow¹ ankietê na temat postrzegania przez pracowników warunków bhp w zak³adzie. Trzeba przy tym zwróciæ uwagê, aby pytania by³y krótkie, jasne i precyzyjne, a ich liczba nie by³a zbyt du a (ok. 10 pytañ rozmieszczonych po dwóch stronach kartki wielkoœci A4). Najlepiej bêdzie, gdy przygotujemy gotowe odpowiedzi alternatywne (do zakreœlenia) i jedn¹ odpowiedÿ tzw. otwart¹ do samodzielnego wype³nienia przez pracowników. Mo na równie klasyfikowaæ odpowiedzi przypisuj¹c poszczególnym wartoœæ punktow¹ (np. Jak oceniasz jêzyk, jakim zosta³y napisane instrukcje stanowiskowe: 1 bardzo zrozumia³e, 2 zrozumia³e, 3 wystarczaj¹co przystêpne, 4 trudne i ma³o przejrzyste). PRZYKŁAD Uczestnicy powinni zatem poznaæ na szkoleniu nowoczesne formy i œrodki przekazu, a tak e nabyæ umiejêtnoœci pobudzania zainteresowania problematyk¹ bezpieczeñstwa i higieny pracy u pracowników. Pracownicy s³u by bhp nierzadko wyk³adaj¹ na szkoleniach okresowych i innych szkoleniach specjalistycznych z dziedziny bhp. Dlatego wskazane by³oby, aby w temacie dotycz¹cym metod szkolenia uwzglêdniæ przygotowanie dydaktyczne ich uczestników. Organizator szkolenia zobowi¹zany by³by zapewniæ do tego celu odpowiedniego wyk³adowcê-pedagoga. Przygotowanie pedagogiczne 5.10. Postêpowanie w razie wypadków i w sytuacjach zagro eñ, w tym zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku Zagadnienia te omawiane s¹ podczas szkolenia wstêpnego. Nale y je zatem przypomnieæ i rozszerzyæ. Pracownicy s³u by bhp i osoby wykonuj¹ce jej zadania, z racji swojej funkcji w zak³adzie i prowadzenia instrukta u ogólnego, powinni nabyæ umiejêtnoœæ praktycznego udzielania pierwszej pomocy poszkodowanemu w wypadku (podczas instrukta u ogólnego nale y zaprezentowaæ œrodki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku). Postêpowanie w sytuacjach po aru lub awarii powinno wynikaæ z opracowanych w zak³adzie planów na wypadek wyst¹pienia takich zdarzeñ. maj 2007 13
OPINIE 2. Szkolenia 5.11. Ochrona przeciwpo arowa i ochrona œrodowiska naturalnego Zagadnienia ochrony przeciwpo arowej i ochrony œrodowiska ukierunkowane s¹ równie na ochronê pracownika (jego otoczenia) przed zagro eniami zdrowia i ycia, a wiêc s¹ czêœci¹ szeroko pojêtego bezpieczeñstwa i higieny pracy. Czêsto wiêc pracownikom s³u by bhp wyznacza siê równie prowadzenie spraw zwi¹zanych z tymi zagadnieniami. Uczestnicy szkolenia powinni zatem poznaæ co najmniej przepisy: ustawy z 24.8.1991 r. o ochronie przeciwpo arowej (tj. Dz.U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229, ze zm.) i akty wykonawcze do niej, np. rozporz¹dzenia Ministra Spraw Wewnêtrznych i Administracji z: 21.4.2006 r. w sprawie ochrony przeciwpo arowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. Nr 80, poz. 563), 16.6.2003 r. w sprawie przeciwpo arowego zaopatrzenia w wodê oraz dróg po arowych (Dz.U. Nr 121, poz. 1139); ustawy z 27.4.2001 r. Prawo ochrony œrodowiska (tj. Dz.U. z 2006 r. Nr 129, poz. 902, ze zm.) i akty wykonawcze do niej, np. rozporz¹dzenia: MG z 9.4.2002 r. w sprawie rodzajów i iloœci substancji niebezpiecznych, których znajdowanie siê w zak³adzie decyduje o zaliczeniu go do zak³adu o zwiêkszonym ryzyku albo zak³adu o du ym ryzyku wyst¹pienia powa- nej awarii przemys³owej (Dz.U. Nr 58, poz. 535, ze zm.), MŒ z 6.6.2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz.U. Nr 87, poz. 796), MŒ z 22.12.2004 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zg³oszenia (Dz.U. Nr 283, poz. 2839), MG,PiPS z 23.10.2003 r. w sprawie wymagañ w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz¹dzeñ, w których by³ lub jest wykorzystywany azbest (Dz.U. Nr 192, poz. 1876). 14 maj 2007