edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna lnej lnej K r y s t y n a K a m i ƒ s k a
Autor Krystyna Kamińska Projekt okładki i strony tytułowej Małgorzata Penczonek Recenzent dr hab. Krystyna Lubomirska Redaktor inicjujący Mieczysława Decewicz Redaktor Ewa Skalska Redaktor techniczny Janina Małgorzata Soboń Redaktor graficzny Joanna Plakiewicz ISBN 978-83-02-11484-7 Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna Warszawa 2005 Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna 02-305 Warszawa, Al. Jerozolimskie 136 Adres do korespondencji: 00-965 Warszawa, P. poczt. nr 9 www.wsip.com.pl Wydanie pierwsze Ark. druk. 13 Skład i łamanie: WSiP SA
Spis treści Wstęp...................................................... 7 Cześć I. Wielokulokulturowy świat dziecka....................... 9 Rozdział 1. Wielokulturowość w edukacji przedszkolnej.............. 11 Wprowadzenie..................................... 11 Wielokulturowość................................... 13 Zjawisko wielokulturowości w Polsce................... 15 Imigranci.......................................... 16 Przedstawiciele mniejszości narodowych i grup etnicznych.. 16 Wielokulturowość i jej implikacje w edukacji przedszkolnej. 18 Sztuka pomostem do poznania i zrozumienia innych kręgów kulturowych................................. 19 Rozdzial 2. Dziecko a świat innych kultur......................... 21 Dziecko wobec odmienności kulturowych................ 21 Przedszkole jako miejsce poznania odmienności kulturowych 23 Rozdzial 3. Dziecko a kontakty z przedstawicielami innych kultur...... 26 Kontakty bezpośrednie............................... 26 Część II. Przekaz jako źródło dziecięcej wiedzy o ludziach innych kultur.... 41 Rozdział 1. Informacja i jej przekaz.............................. 43 Komunikacja....................................... 43 Dziecko odbiorcą komunikatów........................ 44 Rozdział 2. Przekaz bezsłowny.................................. 47 Archetypy i artefakty kulturowe....................... 47 Komunikacja niewerbalna............................ 48 Rozdział 3. Przekaz słowny..................................... 51 Słowo, język mowa................................. 51 Komunikacja werbalna............................... 53 Rozdział 4. Przekaz linearny.................................... 58 Graficzna forma przekazu............................. 58 Książka źródło wiedzy o świecie...................... 59 Komiks świat w małych obrazkach.................... 67 Prasa............................................. 69 Druki ulotne....................................... 72
Rozdział 5. Przekaz audytywny.................................. 75 Dźwięk jego nośniki................................. 75 Radio............................................. 75 Rozdzial 6. Przekaz audiowizualny............................... 77 Obraz i jego odbiór.................................. 77 Telewizja.......................................... 77 Rozdział 7. Przekaz multimedialny............................... 91 Komputer podstawa przekazu multimedialnego........... 91 Internet........................................... 91 Gry komputerowe................................... 94 Programy edukacyjne................................ 94 Rozdzial 8. Reklama.......................................... 95 Źródło, nośnik i przekaz informacji................... 95 Dziecko w świecie reklamy........................... 96 Część III. Wielokulturowość i próba jej aplikacji w edukacji przedszkolnej 97 Rozdzial 1. Metoda projektów w pracy z dziećmi................... 99 Wprowadzenie..................................... 99 Projekt i jego realizacja.............................. 100 Dzieci i ich aktywność badawcza....................... 101 Rodzice........................................... 102 Nauczyciel........................................ 103 Rozdział 2. Plastyka........................................... 106 Wprowadzenie..................................... 106 Propozycje zajęć z elementami edukacji międzykulturowej.. 111 Rozdział 3. Muzyka (Krystyna Kamińska, Barbara Koźmińska)........ 121 Wprowadzenie..................................... 121 Propozycje zajęć z elementami edukacji międzykulturowej.. 127 Rozdział 4. Teatr (Krystyna Kamińska, Agata, Anna Kwiatkowska)..... 149 Wprowadzenie..................................... 149 Teatr lalek......................................... 157 Dziecięce formy teatralne............................. 161 Propozycje zajęć z elementami edukacji międzykulturowej.. 163 Projekt: Ja i teatr.................................... 174 Rozdział 5. Film.............................................. 182 Wprowadzenie..................................... 182 Propozycje zajęć z elementami edukacji międzykulturowej.. 185 Projekt Robimy film............................... 196 Bibliografia................................................. 207
Wstêp Spogl¹daj¹c na intensywnoœæ przeobra eñ dokonuj¹cych siê w ostatnim czasie w edukacji przedszkolnej, jest rzecz¹ oczywist¹, e równie edukacja miêdzykulturowa powinna znaleÿæ w niej swoje miejsce. W pe³ni zdajê sobie sprawê, e treœci zawarte w tej ksi¹ ce nie wyczerpuj¹ wszystkich zagadnieñ dotycz¹cych edukacji miêdzykulturowej, które winny byæ podejmowane w pracy z dzieæmi w wieku przedszkolnym. Przede wszystkim pragnê³am zwróciæ uwagê na koniecznoœæ powi¹zania edukacji przedszkolnej z teraÿniejszoœci¹, by procesom przemian spo³ecznych towarzyszy³y okreœlone dzia³ania edukacyjne. Przedszkole, jako miejsce poznania odmiennoœci kulturowych, pozwala na budowanie dzieciêcej otwartoœci na œwiat i tworzenie zrêbów jego to samoœci wykraczaj¹cej poza Polskê. Pierwsza czêœæ wprowadzenie do problematyki zwi¹zanej ze zjawiskiem wielokulturowoœci stanowi jedynie zarys wybranych zagadnieñ. Prezentuje niektóre fenomeny spo³eczne bêd¹ce pochodn¹ wielokulturowoœci, które wskazuj¹ na powiêkszaj¹ce siê powoli zró nicowanie spo³eczeñstwa polskiego (narodowoœciowe, jêzykowe, kulturowe) oraz na wynikaj¹ce z tego faktu zmiany w œwiadomoœci ludzi. Czêœæ druga przedstawia ró ne formy przekazu, pocz¹wszy od tych najbardziej tradycyjnych (komunikacja werbalna i przekaz linearny) przez te najbardziej masowe audiowizualne, wœród których prym wiedzie telewizja, do przekazu multimedialnego coraz bardziej wszechobecnego w naszym codziennym yciu. Ukazana zosta³a nie tylko ich rola w konstruowaniu przez dziecko wiedzy o ludziach innych kultur, ale równie treœci, które mog¹ byæ za ich pomoc¹ przenoszone. Czêœæ trzecia ma charakter bardziej aplikacyjny. Kolejne rozdzia³y prezentuj¹ sztukê jako neutralny element edukacji miêdzykulturowej, który wprowadzi dziecko w wielokulturow¹ przestrzeñ wspó³czesnego œwiata, oraz u³atwi mu nie tyle akceptacjê zjawiska wielokulturowoœci, ile podjecie próby jej zrozumienia. Sztuka tworzy swoisty rodzaj pomostu, ³¹cz¹c w sposób bezkolizyjny œwiat odmiennoœci kulturowych. Poœredniczy w dzieciêcym poszukiwaniu podobieñstwa w ró nicy. Ró nicy, któr¹ dostrzega dziecko w zetkniêciu b¹dÿ z przedstawicielem innego krêgu kulturowego, b¹dÿ z wytworami jego kultury. Kreuj¹c odpowiednio sytuacjê edukacyjn¹ lub korzystaj¹c z nadarzaj¹cej siê okazji edukacyjnej pozwalaj¹cej na uchwycenie tego, co wspólne, chocia inne, wzbogacamy dzieciêcy œwiat. Doœwiadczanie przez dziecko odmiennoœci kulturowych w sytuacjach, w których aktywnoœæ w³asna umo liwia rozwi¹zanie problemu i wyjaœnienie czy znalezienie odpowiedzi, to pierwszy krok do samodzielnego konstruowania wiedzy o innych. www.wsip.com.pl 7
Uczenie siê przez sztukê pozwala tak e na szczególny rodzaj dzieciêcej autoprezentacji. Jednoczeœnie pomaga w odczytywaniu zachowañ innych, ich yczeñ i pragnieñ. Ujête w sposób marginalny zagadnienia dotycz¹ce treœci odnosz¹cych siê do literatury piêknej, których nie powinno zabrakn¹æ w edukacji miêdzykulturowej, zostan¹ zaprezentowanie w drugim tomie niniejszego opracowania. Znajd¹ siê w nim treœci dotycz¹ce literatury i jêzykoznawstwa ukazuj¹ce jêzyk przez pryzmat tworzywa dzieciêcych dzia³añ oraz odnosz¹ce siê z jednej strony do kompetencji kulturowej dziecka, z drugiej do kwalifikacji i warsztatu nauczyciela niezbêdnych w edukacji miêdzykulturowej. 8
Czêœæ I Wielokulturowy œwiat dziecka