Wykaz skrótów... Wykaz literatury... Wykaz raportów, sprawozdań, uzasadnień i innych oficjalnych dokumentów... Wykaz artykułów prasowych i źródeł internetowych... Wprowadzenie... XVII XXI XXXIX XLIII XLV Część I. Ekonomiczne, historyczne i prawnoporównawcze aspekty mechanizmów zwiększających kontrolę Rozdział I. Mechanizmy zwiększające kontrolę w świetle analizy ekonomicznej... 3 1. Wprowadzenie... 3 2. Polski system corporate governance w ujęciu porównawczym... 4 I. Systemy ładu korporacyjnego na świecie... 4 II. Polski system corporate governance... 12 3. Przejęcia oraz rynek kontroli nad spółkami (market for corporate control) a mechanizmy zwiększające kontrolę... 17 4. Układ sił pomiędzy akcjonariuszami a mechanizmy zwiększające kontrolę... 21 5. Mechanizmy zwiększające kontrolę a sposoby finansowania przedsiębiorstw... 24 6. Podsumowanie... 31 Rozdział II. Mechanizmy zwiększające kontrolę w ujęciu historycznym oraz prawnoporównawczym z uwzględnieniem perspektywy prawa Unii Europejskiej... 33 1. Uwagi wprowadzające... 33 2. Układ sił głosu pomiędzy akcjonariuszami aspekty historyczne... 33 3. Europejskie prawo spółek a zasada one share one vote... 39 I. Uwagi ogólne o europejskim prawie spółek. Płaszczyzny harmonizacji... 39 II. Zasada jedna akcja jeden głos a projekt piątej dyrektywy... 46 III. Zasada jedna akcja jeden głos a instytucje Trzynastej dyrektywy... 48 V
IV. Koncepcja wprowadzenia zasady jedna akcja jeden głos w Unii Europejskiej... 52 V. Jedna akcja jeden głos w europejskim prawie spółek dalsze perspektywy... 56 4. Mechanizmy zwiększające kontrolę w ujęciu porównawczym... 59 I. Uwagi wprowadzające... 59 II. Rodzaje mechanizmów zwiększających kontrolę... 60 III. Akcje o różnych uprawnieniach (dual class shares) akcje uprzywilejowane co do głosu i akcje nieme... 66 5. Podsumowanie... 73 Część II. Mechanizmy zwiększające kontrolę w Polsce Rozdział III. Ogólna charakterystyka mechanizmów zwiększających kontrolę w polskim systemie prawnym... 77 1. Uwagi wprowadzające... 77 2. Mechanizmy zwiększające kontrolę w polskim systemie prawnym.. 78 I. Mechanizmy zwiększające kontrolę na tle instrumentów pozwalających na oddzielenie kontroli, kapitału lub ryzyka... 78 II. Mechanizmy zwiększające kontrolę sensu stricto... 82 III. Zewnętrzne mechanizmy oddzielenia kontroli, kapitału lub ryzyka... 87 IV. Wykorzystanie statutowych mechanizmów zwiększających kontrolę przez spółki notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie prezentacja ogólnych wyników analiz empirycznych... 90 3. Zasada proporcjonalności pomiędzy zaangażowaniem kapitałowym a zakresem uprawnień korporacyjnych granice mechanizmów zwiększających kontrolę... 99 I. Stosowanie zasady proporcjonalności... 99 II. Zakres zasady proporcjonalności... 105 1. Rodzaje uprawnień oraz instytucje prawa spółek, w odniesieniu do których ma zastosowanie zasada proporcjonalności... 105 2. Liberalizacja wymogów wynikających z zasady proporcjonalności w odniesieniu do uprawnień polegających na powoływaniu niewielkiej części członków rady nadzorczej. Zasada proporcjonalności a problem przyznania uprawnień osobom trzecim... 108 III. Instytucje objęte zasadą proporcjonalności. Konieczność łącznej analizy uprawnień akcjonariuszy... 110 VI
IV. Zasada proporcjonalności a połączenie i podział spółek. Zasada zachowania praw równoważnych... 111 4. Mechanizmy zwiększające kontrolę a zasada jednakowego traktowania akcjonariuszy... 112 Rozdział IV. Akcje o różnych uprawnieniach... 117 1. Uwagi wprowadzające. Wykorzystanie akcji uprzywilejowanych przez spółki giełdowe... 117 2. Akcje uprzywilejowane co do głosu... 120 I. Istota akcji uprzywilejowanych co do głosu... 120 II. Regulacje w zakresie akcji uprzywilejowanych co do głosu... 131 1. Uwagi wstępne... 131 2. Akcje pluralne jako akcje imienne... 131 3. Maksymalne uprzywilejowanie akcji pluralnych... 134 4. Analiza dopuszczalności przyznania ułamkowej części głosu... 136 5. Zakaz emisji akcji pluralnych przez spółki publiczne... 138 6. Incydentalny przywilej głosowy... 146 7. Ograniczenia podmiotowe w zakresie wykonywania prawa głosu z akcji pluralnych... 148 III. Empiryczna analiza wykorzystania akcji pluralnych przez spółki giełdowe... 152 3. Akcje uprzywilejowane w zakresie wyboru członków organów... 164 I. Uwagi wstępne... 164 II. Analiza prawna akcji uprzywilejowanych w zakresie powołania i odwołania członków organów... 165 1. Uwagi ogólne... 165 2. Powoływanie większości lub wszystkich członków organów. Wymóg zachowania proporcjonalności pomiędzy zaangażowaniem kapitałowym a uprawnieniami korporacyjnymi w przypadku przywilejów w zakresie powoływania członków organów. 166 3. Powoływanie części składu zarządu lub rady nadzorczej w oparciu o akcje uprzywilejowane... 169 4. Inne niż prawo powołania przywileje akcyjne związane z ustalaniem składu organów... 177 5. Przywileje akcyjne w zakresie odwoływania członków organów... 178 III. Akcje uprzywilejowane w zakresie wyboru członków organów w spółkach notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych analiza empiryczna... 180 4. Akcje nieme... 183 VII
I. Istota akcji niemych... 183 II. Regulacje w zakresie akcji niemych... 187 1. Akcje nieme a zasada proporcjonalności i struktura kapitału w spółce akcyjnej... 187 2. Prawo akcjonariuszy akcji niemych do dywidendy... 190 3. Ochrona akcjonariuszy przed niewypłacaniem dywidend. 193 4. Uprawnienia korporacyjne akcjonariuszy akcji niemych... 200 5. Analiza możliwości selektywnego wyłączenia prawa głosu oraz przyznania ułamkowej części głosu... 204 III. Akcje nieme w praktyce obrotu... 206 5. Inne przywileje korporacyjne związane z akcjami. Otwarty katalog sposobów uprzywilejowania akcji... 209 6. Uprawnienia majątkowe związane z akcjami uprzywilejowanymi. Zakaz przywilejów w zakresie prawa poboru... 212 I. Uwagi wstępne... 212 II. Uprzywilejowanie akcji w zakresie prawa do dywidendy... 213 III. Uprzywilejowanie akcji w zakresie udziału w masie likwidacyjnej... 217 IV. Zakaz ustanawiania przywilejów w zakresie prawa poboru... 222 Rozdział V. Osobiste uprawnienia akcjonariuszy (art. 354 KSH)... 225 1. Istota osobistych uprawnień... 225 2. Analiza regulacji dotyczących osobistych uprawnień akcjonariuszy 228 I. Indywidualne oznaczenie akcjonariusza oraz rozwiązania statutowe niebędące szczególnymi uprawnieniami w rozumieniu art. 354 KSH... 228 1. Wymóg indywidualnego wskazania uprawnionego akcjonariusza... 228 2. Rozwiązania statutowe zbliżone do szczególnych uprawnień... 230 II. Osobiste uprawnienia a proporcjonalność pomiędzy zaangażowaniem kapitałowym a siłą głosu. Klauzule statutowe uzależniające uprawnienia od liczby akcji... 232 III. Osobiste uprawnienia a status akcjonariusza problem wygaśnięcia uprawnień oraz przyznania określonych praw osobom trzecim... 236 IV. Osobiste uprawnienia i test proporcjonalności a warunkowe podwyższenie kapitału zakładowego oraz kapitał docelowy... 238 V. Łączne wykonywanie uprawnień oraz problem przejścia uprawnień szczególnych na następców prawnych w drodze sukcesji uniwersalnej i przekształceń podmiotowych... 239 VI. Osobiste uprawnienia a grupa kapitałowa... 243 VIII
VII. Przedmiotowe granice szczególnych uprawnień. Niedopuszczalne typy osobistych przywilejów... 247 3. Osobiste uprawnienia akcjonariuszy w spółkach notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie ogólne wyniki analiz empirycznych... 252 4. Rodzaje osobistych uprawnień... 255 I. Uprawnienia w zakresie powoływania członków organów... 255 1. Zasada proporcjonalności w kontekście osobistych uprawnień dotyczących powoływania członków organów w spółce akcyjnej... 255 2. Sposób wyboru członków zarządów oraz rad nadzorczych w spółkach giełdowych ogólne wyniki analizy empirycznej oraz rozwiązania niebędące osobistymi uprawnieniami... 258 3. Osobiste uprawnienia w zakresie powoływania członków organów wyniki analiz empirycznych... 262 4. Osobiste uprawnienia w zakresie powoływania członków organów a wewnętrzna struktura organizacji spółki. Konieczność całościowej analizy zakresu osobistych uprawnień... 263 II. Prawo weta... 265 1. Istota prawa weta... 265 2. Prawo weta a zasada proporcjonalności. Przypadki szczególne... 269 3. Prawo weta w spółkach giełdowych wyniki analizy empirycznej... 272 III. Osobiste uprawnienia związane z organizacją walnego zgromadzenia... 273 IV. Prawo do informacji... 274 Rozdział VI. Ograniczenie wykonywania prawa głosu (voting cap)... 279 1. Istota voting cap ograniczenie wykonywania prawa wykonywania głosu jako mechanizm zwiększający kontrolę... 279 2. Ewolucja regulacji w zakresie ograniczenia wykonywania prawa głosu... 280 3. Obecne przepisy dotyczące voting cap... 282 I. Uwagi wprowadzające... 282 II. Sposoby statutowego ograniczania prawa głosu... 283 III. Ograniczenie wykonywania głosu a inne prawa i obowiązki korporacyjne... 286 IX
IV. Ograniczenia wykonywania prawa głosu a problematyka grup holdingowych oraz stosunku dominacji i zależności... 289 V. Dodatkowe postanowienia związane z voting cap... 295 4. Ekonomiczne ujęcie voting cap (model ogólny)... 298 5. Voting cap z wyłączeniem danego akcjonariusza spod ograniczeń... 303 I. Uwagi wprowadzające... 303 II. Charakter prawny wyłączeń spod ograniczeń w zakresie wykonywania prawa głosu. Voting cap a zasada proporcjonalności... 304 1. Uwagi wprowadzające. Istota problemu... 304 2. Wyłączenie spod voting cap poprzez indywidualne wskazanie akcjonariusza, który nie podlega pod ograniczenia... 305 3. Wyłączenie spod voting cap akcjonariuszy, którzy posiadali znaczne pakiety akcji w chwili wprowadzenia ograniczeń... 311 4. Voting cap a przywileje akcyjne... 312 5. Podsumowanie... 312 III. Ekonomiczna analiza konstrukcji ograniczenia wykonywania prawa głosu z wyłączeniem określonych akcjonariuszy... 313 IV. Inne sposoby różnicowania sytuacji akcjonariuszy w przypadku voting cap... 320 V. Statutowe ograniczenie prawa głosu z wyłączeniem określonego akcjonariusza wnioski... 321 6. Voting cap w spółkach notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie analiza empiryczna... 321 Rozdział VII. Zasada przełamania... 329 1. Uwagi ogólne pojęcie przełamania... 329 2. Zasada przełamania w prawie rynku kapitałowego... 330 I. Zasada przełamania w prawie rynku kapitałowego Unii Europejskiej... 330 II. Zasada przełamania w polskim prawie rynku kapitałowego... 333 1. Implementacja Trzynastej dyrektywy w kontekście zasady przełamania... 333 2. Odpowiedzialność odszkodowawcza związana z zasadą przełamania... 334 3. Zakres odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu zasady przełamania... 336 3. Statutowa zasada przełamania... 339 I. Dopuszczalność wprowadzenia zasady przełamania w oparciu o ogólne regulacje prawa spółek... 339 X
II. Zasada przełamania w statucie spółki a art. 80d OfertaPublU. 341 4. Zasada przełamania w Kodeksie spółek handlowych... 343 I. Przedmiot ustawowej zasady przełamania... 343 II. Zasada przełamania a ustawowe ograniczenia lub wyłączenia w zakresie wykonywania prawa głosu oraz porozumienia pomiędzy akcjonariuszami... 344 III. Zasada przełamania a akcje nieme... 346 5. Statutowa zasada przełamania w spółkach notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie wyniki analiz empirycznych... 347 6. Zasada przełamania podsumowanie... 350 Część III. Złote akcje Rozdział VIII. Złota akcja w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej... 355 1. Uwagi wprowadzające... 355 2. Przedsiębiorstwa o mieszanej strukturze własności zarys problematyki ekonomicznej oraz historycznej... 356 I. Ekonomiczne aspekty funkcjonowania spółek z udziałem kapitałowym państwa... 356 II. Historyczne tło procesów prywatyzacyjnych w krajach europejskich w kontekście szczególnych uprawnień państwa w spółkach o strategicznym znaczeniu... 359 III. Wnioski... 365 3. Swoboda przedsiębiorczości oraz swoboda przepływu kapitału w świetle Komunikatu Komisji 97/C-220/06 jako punkt wyjścia do rozważań o złotej akcji... 365 4. Orzecznictwo Trybunału dotyczące złotych akcji... 370 I. Początki orzecznictwa Trybunału w zakresie złotych akcji. Lata 2000 2002... 370 1. Wyrok z 23.5.2000 r. w sprawie Komisja przeciwko Włochom (C-58/99)... 370 2. Wyroki z 4.6.2002 r. w sprawach Komisja przeciwko Portugalii (C-367/98), Komisja przeciwko Francji (C-483/99) oraz Komisja przeciwko Belgii (C-503/99)... 372 3. Wczesny okres linii orzeczniczej w sprawie złotych akcji podsumowanie... 379 II. Orzecznictwo Trybunału dotyczące złotych akcji w latach 2003 2007. Zwiększenie zakresu ograniczeń dopuszczalności ustanawiania szczególnych uprawnień... 380 XI
1. Wyroki z 13.5.2003 r. w sprawach Komisja przeciwko Hiszpanii (C-463/00) oraz Komisja przeciwko Wielkiej Brytanii (C-98/01)... 380 2. Wyrok z 2.6.2005 r. w sprawie Komisja przeciwko Włochom (C-174/04)... 388 3. Wyrok z 28.9.2006 r. w sprawach połączonych Komisja przeciwko Niderlandom (C-282/04 oraz C-283/04)... 390 4. Wyrok z 23.10.2005 r. w sprawie Volkswagen (C-112/05).. 394 5. Wyrok z 6.12.2007 r. w sprawie Federconsumatori (sprawy połączone C-463/04 oraz C-464/04)... 398 6. Orzecznictwo w zakresie złotych akcji w latach 2003 2007. Podsumowanie... 401 III. Lata 2008 2013. Okres stabilizacji orzecznictwa w sprawach złotych akcji... 402 1. Uwagi wstępne... 402 2. Wyroki z 14.2.2008 r. i 17.7.2008 r. w sprawach Komisja przeciwko Hiszpanii (C-274/06 oraz C-207/07)... 403 3. Wyrok z 26.3.2009 r. w sprawie Komisja przeciwko Włochom (C-326/07)... 406 4. Wyroki w sprawach Komisja przeciwko Portugalii z 8.7.2010 r. oraz 11.11.2010 r. i z 10.11.2011 r. (sprawy C-171/08, C-543/08 oraz C-212/09)... 413 5. Wyrok z 8.11.2012 r. w sprawie Komisja przeciwko Grecji (C-244/11)... 418 6. Drugie postępowanie w sprawie spółki Volskwagen Komisja przeciwko Niemcom (C-95/12)... 421 7. Podsumowanie... 422 5. Pojęcie oraz zakres dopuszczalności ustanawiania złotych akcji w świetle orzecznictwa TSUE... 423 I. Uwagi wstępne zakres analizy... 423 II. Podejście Trybunału do problematyki złotych akcji... 427 1. Sposób analizy szczególnych uprawnień państwa... 427 2. Ewolucja rozumienia pojęcia złotych akcji... 430 III. Instrumenty prawne wykorzystywane jako złote akcje... 433 IV. Złote akcje próba określenia granic dopuszczalności... 437 1. Instrumenty prawne będące przedmiotem analizy Trybunału... 437 2. Dopuszczalność wykorzystania akcji pluralnych oraz akcji niemych... 438 3. Granice dopuszczalności wykorzystania instrumentów prawnych w celu uprzywilejowania pozycji państwa... 442 XII
A. Naruszenie swobód traktatowych i przesłanki dopuszczalności naruszenia... 442 B. Brak dyskryminacji... 447 C. Nadrzędne względy interesu ogólnego... 448 D. Regulacje właściwe do osiągnięcia stawianego przed nimi celu... 454 E. Regulacje niewykraczające poza to, co jest niezbędne dla realizacji stawianego przed nimi celu i pozostałe przesłanki... 455 V. Kwalifikacja prawna naruszeń swobód traktatowych... 457 1. Swoboda przepływu kapitału a swoboda przedsiębiorczości... 457 2. Rozgraniczenie swobody przepływu kapitału i swobody przedsiębiorczości w linii orzeczniczej dotyczącej złotych akcji... 462 3. Konsekwencje oddzielenia swobody przepływu kapitału od swobody przedsiębiorczości... 464 4. Złote akcje w perspektywie efektu promieniowania (spillover effect)... 466 VI. Analiza możliwości ekstrapolacji tez Trybunału na stosunki prywatne... 467 VII. Pojęcie złotej akcji. Złote akcje sensu stricto oraz sensu largo... 470 6. Ocena orzecznictwa Trybunału w zakresie złotych akcji... 474 I. Uwagi wstępne... 474 II. Swoboda przepływu kapitału a zniechęcenie inwestorów... 475 III. Zasada neutralności Traktatu w odniesieniu do systemów własności w państwach członkowskich... 479 IV. Pojęcie środka krajowego... 480 V. Charakter prawny oraz zakres kwestionowanych złotych akcji... 481 VI. Aspekt funkcjonalny orzecznictwa dotyczącego złotych akcji. 482 Rozdział IX. Złote akcje w polskim systemie prawnym... 485 1. Wprowadzenie. Pojęcie złotej akcji w polskim prawie... 485 2. Złote akcje sensu stricto omówienie regulacji ustawowych przewidujących szczególne uprawnienia państwa w sprywatyzowanych spółkach... 489 I. Uwagi wprowadzające... 489 II. Ustawa z 3.6.2005 r. o szczególnych uprawnieniach Skarbu Państwa oraz ich wykonywaniu w spółkach kapitałowych o istotnym znaczeniu dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa publicznego... 491 XIII
1. Szczególne uprawnienia Skarbu Państwa... 491 2. Ograniczenie wykonywania prawa głosu... 494 3. Ocena regulacji oraz zarzuty Komisji Europejskiej... 495 III. Ustawa z 18.3.2010 r. o szczególnych uprawnieniach Skarbu Państwa oraz ich wykonywaniu w spółkach kapitałowych o istotnym znaczeniu dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa publicznego... 500 IV. Ustawa z 24.7.2015 r. o kontroli niektórych inwestycji... 503 1. Uwagi wprowadzające. Zgoda na przeprowadzenie wezwania w latach 1991 2005 jako przykład złotej akcji... 503 2. Analiza przepisów ustawy o kontroli niektórych inwestycji... 505 A. Przebieg procesu legislacyjnego... 505 B. Instrumenty prawne przewidziane przez ustawę o kontroli niektórych inwestycji... 508 C. Analiza zgodności przepisów ustawy o kontroli niektórych inwestycji z prawem pierwotnym Unii Europejskiej... 513 D. Ustawa o kontroli niektórych inwestycji ocena regulacji... 520 V. Złota akcja sensu stricto podsumowanie i ocena regulacji... 524 3. Złote akcje sensu largo analiza statutów spółek giełdowych z udziałem Skarbu Państwa... 526 I. Uwagi wprowadzające... 526 II. Spółki z udziałem podmiotów publicznych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie... 527 III. Analiza statutów spółek z udziałem Skarbu Państwa... 533 1. Uwagi ogólne... 533 2. Akcje uprzywilejowane co do głosu... 533 3. Ograniczenia prawa głosu (voting caps)... 535 A. Uwagi wprowadzające... 535 B. Voting cap z wyłączeniem Skarbu Państwa ujęcie ekonomiczne... 536 C. Ograniczenia wykonywania prawa głosu w polskich spółkach z udziałem Skarbu Państwa w kontekście swobody przepływu kapitału oraz swobody przedsiębiorczości... 541 D. Ograniczenia wykonywania prawa głosu z wyłączeniem Skarbu Państwa w świetle prawa polskiego... 545 E. Inne zapisy związane z voting cap... 551 XIV
F. Ograniczenia wykonywania prawa głosu w spółkach z udziałem Skarbu Państwa podsumowanie... 552 4. Prawo do powoływania członków organów... 553 A. Uwagi wprowadzające... 553 B. Szczególne uprawnienia w spółkach z udziałem Skarbu Państwa w zakresie powoływania członków organów w świetle polskiego prawa... 554 C. Szczególne uprawnienia w zakresie powoływania członków organów w spółkach z udziałem Skarbu Państwa w świetle prawa pierwotnego Unii Europejskiej... 558 D. Szczególne uprawnienia w zakresie powoływania członków organów w spółkach z udziałem Skarbu Państwa podsumowanie... 561 5. Inne zapisy statutowe w spółkach z udziałem Skarbu Państwa... 562 A. Uwagi wprowadzające... 562 B. Prawo do zwołania walnego zgromadzenia... 562 C. Podniesienie wymaganej większości lub wprowadzenie kworum w radzie nadzorczej lub na walnym zgromadzeniu... 563 D. Prawo do informacji... 565 E. Wymóg uzyskania zgody... 566 F. Zagadnienia związane z przedmiotem działalności spółki analiza możliwości odstąpienia od głównego (gospodarczego) celu przedsiębiorstwa... 568 Podsumowanie... 571 Indeks rzeczowy... 589 XV