Gleba jest to powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej powstała ze skały macierzystej, będącą siedliskiem życia producentów. Ta rozdrobniona skała macierzysta charakteryzuje się urodzajnością tzn. zdolnością równomiernego zaopatrywania roślin w wodę, tlen i składniki mineralne.
Dlaczego tak ważną role pełni gleba? Stanowi pomost między ziemią, powietrzem i wodą, a jednocześnie jest największym środowiskiem życia dla organizmów występujących w biosferze. Na powstanie jednego centymetra gleby potrzeba 100-400 lat. gleba dostarcza nam pożywienie, biomasę oraz surowce, służy jako platforma dla krajobrazu i działalności człowieka, jako archiwum historii naturalnej oraz odgrywa istotną rolę jako naturalne siedlisko i miejsce gromadzenia zasobów genetycznych. gleba magazynuje, filtruje i przekształca substancje, takie jak woda, składniki odżywcze i węgiel.
Zawartość czterech podstawowych elementów gleby mineralnej powietrze 25% woda 25% substancja organiczna 5% części mineralne 45%
Degradacja gleb przez to pojęcie rozumie się zmiany jej właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych, powodujących obniżenie lub zniszczenie aktywności biologicznej. Degradacja pogarsza stan higieniczny środowiska, powoduje zmniejszenie produktywności a w konsekwencji może doprowadzić do zupełnego wyłączenia gleby z produkcji.
Przyczyny degradacji gleb zanieczyszczenia zasklepienie erozja spadek zawartości materii organicznej zasolenie zagęszczenie gleby osuwiska wylesienie zmiany klimatyczne rolnictwo spadek różnorodności biologicznej pustynnienie zakwaszenie
Źródła zanieczyszczenia gleb Największe ilości zanieczyszczeń przedostają się do gleb i gruntów wraz ze ściekami, pyłami oraz stałymi i ciekłymi odpadami wytwarzanymi przez przemysł. Zawierają one najczęściej metale ciężkie oraz sole. Przemysł wydobywczy wytwarza olbrzymie ilości silnie zasolonych wód kopalnianych. Wiele zakładów przemysłowych (np. huty, cementownie, elektrownie, ośrodki przemysłu chemicznego) emituje do atmosfery szkodliwe gazy i pyły, które następnie, na skutek depozycji z powietrza zanieczyszczają gleby. W wyniku niewłaściwej działalności rolniczej do gleb i gruntów przedostają się zanieczyszczenia pochodzące z użytych w nadmiarze nawozów mineralnych i organicznych. Szczególnie niebezpieczne związki pochodzące z tej gałęzi gospodarki to pestycydy i inne środki ochrony roślin. Bardzo szkodliwe działanie dla środowiska mają wszelkie zanieczyszczenia nawozów sztucznych. Przykładem może tu być kadm, występujący w nawozach fosforowych. Najbardziej zanieczyszczone gleby występują w pobliżu dróg i autostrad. Zawierają zwiększone ilości niebezpiecznych związków ołowiu i tlenków azotu. Na skutek posypywania powierzchni dróg solami, gleby i grunty w pobliżu szlaków komunikacyjnych są silnie zasolone. Znaczne ilości szkodliwych zanieczyszczeń przedostają się do gleb wraz ze ściekami komunalnymi. Zawierają one m.in. detergenty oraz drobnoustroje chorobotwórcze.
Zasklepienie Gleba, która jest pokryta przez domy, drogi i inne sztuczne formy zagospodarowania ziemi nazwana jest zasklepieniem gleby. Jeżeli gleba jest zasklepiona to ograniczony jest jej obszar, który jest odpowiedzialny za spełniania jej funkcji, pochłanianiem wody deszczowej oraz jej filtrowaniem. Zasklepione obszary mogą mieć wpływ na otaczające gleby, zmieniając kierunek przepływu wody. Zasklepianie gleby jest prawie nieodwracalne.
Erozja Erozja gleby jest to proces niszczenia gleby przez czynniki zewnętrzne, takie jak woda i wiatr. Szczególnie groźna erozja gleb występuje na obszarach górskich, gdzie cząsteczki glebowe zmywane są przez wody opadowe. Czynnikiem powstrzymującym erozję jest osłona powierzchni gruntu poprzez rosnącą na niej roślinność. Czynnikiem pogłębiającym erozje jest nieprawidłowa uprawa ziemi, wadliwy dobór roślin uprawnych, niewłaściwy wypas bydła i nieprawidłowe melioracje wodne.
Erozja wodna
Erozja wodna w Polsce
Erozja wietrzna
Spadek zawartości materii organicznej Materia organiczna gleby składa się z materiału organicznego (szczątki korzeni roślin, liście, odchody), żywych organizmów (bakterie, grzyby, dżdżownice, inne zwierzęta, żyjące w glebie) oraz próchnicy (humusu). Materia organiczna odgrywa wielką rolę w podtrzymywaniu głównych funkcji gleby, oraz jest wyznacznikiem przeciwdziałania erozji oraz żyzności gleby. Zapewnia zdolność gleby do wiązania składników i zdolności buforowe, przyczynia się w ten sposób do ograniczenia przenikania zanieczyszczeń z gleby do wód gruntowych.
Zasolenie Zasolenie w dużym stopniu związane jest z górnictwem. Podwyższoną zawartość soli w utworach przypowierzchniowych obserwuje się nie tylko w rejonach kopalń soli. Kopalnie surowców energetycznych, rud metali nieżelaznych oraz innych surowców mineralnych stanowią źródło często poważnie zanieczyszczonych wód kopalnianych. Wody te zawierają zawiesiny mineralne oraz znaczne ładunki chlorków i siarczanów. Eksploatowane pokłady wymagają stałego odwodniania. Po wydobyciu na powierzchnię wody kopalniane, ze względu na silne zasolenie, nie nadają się do gospodarczego wykorzystania i z reguły odprowadzane są do wód powierzchniowych, co przyczynia się do zasolenia środowiska przyrodniczego. Nadmierne nawożenie i nawadnianie, odladzanie jezdni w okresie zimy, przemysł to wszystko również prowadzi do zasolenia gleb.
Zagęszczenie gleby Następuje wtedy gdy na glebę wywierany jest nacisk mechaniczny poprzez użycie ciężkiego sprzętu lub nadmierną eksploatację pastwisk zwłaszcza gdy są to tereny podmokłe. Na terenach gdzie występuje duży ruch turystyczny (piesze wędrówki, narciarstwo). Zagęszczenie zmniejsza przestrzeń między cząsteczkami, a gleba częściowo lub całkiem traci swoje zdolności chłonne. Gleba traci są żyzność, aktywność biologiczna oraz trwałość. Proces ten jest trudny do odwrócenia.
Zagęszczenie gleby
Osuwiska Osuwiska powstają w wyniku nagłych lub powolnych zmian w składzie i strukturze zbocza. Osuwiska z reguły są zdarzeniami wtórnymi, ale w szczególnych wypadkach mogą także być źródłem nowego zagrożenia. Przyczyną powstania osuwisk są zmiany w strukturze materiału (ziemia, skały) lub oddziaływanie mechaniczne.
Wylesienie Degradacja gleb następuje na skutek wylesiania gruntów, przejmowania ich na cele nie produkcyjne (nie rolnicze i leśne) Lasy są najcenniejszymi ekosystemami biosfery. Są one odpowiedzialne za procesy glebotwórcze, spełniają również funkcję regulatorów klimatycznych. Wylesione i niezabezpieczone gleby ulegają następnie dynamicznym procesom erozji wietrznej i wodnej.
Rolnictwo Zbyt intensywne rolnictwo nastawione na szybkie zyski może być przyczyna degradacji gleby. Prowadzą do tego: nieodpowiednie dostosowane metody rolnictwa, nieprawidłowe uprawy i sposób użytkowania, użycie niewłaściwych maszyn rolniczych, niewłaściwa chemizacja rolnictwa.
Spadek różnorodności biologicznej Stosowanie nawozów naturalnych zwiększa w glebie populację mikroorganizmów, dżdżownic i innych bezkręgowców glebowych. Stosowanie właściwego płodozmianu i odpowiednich odmian roślin zdolnych konkurować z chwastami i odpornych na choroby i szkodniki zwiększa szanse roślin uprawnych względem gatunków niepożądanych Priorytetowe traktowanie lokalnych odmian roślin i ras zwierząt podtrzymuje różnorodność biologiczną w regionie. Wprowadzanie naturalnych wrogów szkodników i chwastów zamiast stosowania pestycydów wzbogaca różnorodność świata zwierzęcego.
Pustynnienie Pustynnienie jest to proces degradacji ziemi (gleb, szaty roślinnej i lokalnych zasobów wodnych) na terenach suchych i półsuchych, który prowadzi do powstania warunków pustynnych Przyczyny pustynnienia: niszczenie roślinności, wycinanie lasów nadmierny wypas zwierząt zbyt intensywna uprawa ziemi (prowadzi do dość szybkiego wyjałowienia gleb) złe melioracje nadmierne wykorzystanie zasobów wód podziemnych
Zakwaszenie Proces ten wiąże się z przemieszczaniem soli i kationów o charakterze zasadowym z warstw wierzchnich wewnątrz profilu glebowego. Procesom tym sprzyjają opady oraz kwasy organiczne i nieorganiczne, które są produktami mikroorganizmów i roślin wyższych. Przyczynami zakwaszenia gleb są też kwaśne deszcze.
Rekultywacja gleb kierunki rekultywacji
Ochrona i rekultywacja gleb Rekultywacja - przywracanie wartości użytkowych i przyrodniczych terenom (przede wszystkim leśnym i rolniczym) zdewastowanym i zdegradowanym przez działalność człowieka. Aby nie dopuścić do całkowitego zniszczenia gleb, powinniśmy zacząć przeciwdziałać pogarszaniu stanu gleb i gruntów na skutek działalności człowieka. Gleby zdewastowane na skutek działalności człowieka należy rekultywować - przywrócić im dawną funkcję biologiczną i wartość użytkową.
a) techniczne Zabiegi rekultywacyjne kształtowanie terenu - zasypywanie wyrobisk, wyrównanie hałd, doprowadzenie do takiego stanu, w którym ilość wody i powietrza w glebie wystarczy aby mogły rosnąć na niej rośliny neutralizacja szkodliwych środków - doprowadzenia do stanu, w którym bardzo szkodliwe substancje nie są już groźne dla życia roślin i organizmów glebowych dekoncentracja (rozrzedzenie) - polega to na wymieszaniu gleby skażonej przez bardzo trujące substancje z glebą nieskażoną na dużej powierzchni
b) biologiczne Zabiegi rekultywacyjne nawożenie organiczne, mineralne, nawozy zielone zabiegi agrotechniczne wprowadzenie roślinności pionierskiej, czyli takiej która może rosnąć w bardzo złych warunkach i powoli przygotowywać odpowiednie warunki dla roślin bardziej wymagających
Rekultywacja terenu po wyrobisku w Kunowie
Rekultywacja terenu po wyrobisku w Kunowie
Rekultywacja terenu po wyrobisku w Kunowie
Hałda w Rydułtowach, drzewostan powstał w wyniku samo-zalesienia