Henryk Greinert OCHRONA GLEB

Transkrypt

1 Henryk Greinert OCHRONA GLEB WYDAWNICTWO POLITECHNIKI ZIELONOGÓRSKIEJ Zielona Góra, 1998

2 Recenzenci: Prof. dr hab. inż. JAN BENDER Akademia Rolnicza w Poznaniu Prof. dr hab. inż. EDWARD NIEDŹWIECKI Akademia Rolnicza w Szczecinie Printed in Poland Wydano za zgodą Rektora Politechniki Zielonogórskiej Redaktor Naczelny Wydawnictw Uczelnianych Mgr ADNRZEJ POLITOWICZ Skład komputerowy i redakcja techniczna JOLANTA KARSKA Druk pracy dofinansowany przez Wydział Geodezji Kartografii, Katastru i Gospodarki Nieruchomościami Urzędu Wojewódzkiego w Zielonej Górze ZIELONA GÓRA Nakład: 300 egz. Format B-5. Objętość: ark. druk.: 11,625 Oddano do druku w październiku 1998, druk ukończono w listopadzie 1998, Papier offsetowy kl. III, 80 g; 70x100. Druk:zp pz zlec. nr169/98

3 SPIS TREŚCI CZĘŚĆ L ZARYS WIADOMOŚCI O GLEBIE Wstęp Czynniki glebotwórcze Ogólna charakterystyka skał macierzystych Rzeźba terenu (relief) Klimat Biosfera Działalność człowieka Rola czasu Procesy glebowe Główne składniki gleby Skład stałej fazy gleby Główne minerały glebotwórcze Minerały krzemianowe Minerały bezkrzemianowe Minerały ilaste Skład mechaniczny gleby... : Materia organiczna w glebie Edafon glebowy Mikroorganizmy glebowe Zwierzęta glebowe..., Rola roślin wyższych Substancja organiczna w glebie... ;, Płynna faza gleby Powietrze glebowe Ważniejsze podstawowe właściwości fizyczne gleb... 35

4 4 Spis treści 6. Ważniejsze chemiczne i fizykochemiczne właściwości gleb Skład chemiczny gleb Sorpcja glebowa Kwasowość gleb Buforowe właściwości gleb Pojemność sorpcyjna gleby Potencjał oksydacyjno-redukcyjny...,., Przegląd gleb Polski oraz zwięzła charakterystyka ich właściwości Zwięzła charakterystyka niektórych właściwości gleb Polski Klasa I. Gleby mineralne początkowego stadium rozwojowego, bezwęglanowe Klasa II. Gleby mineralne słabo wykształcone, bezwęglanowe Klasa III. Gleby wapniowcowe Klasa IV. Gleby czamoziemne Klasa V. Gleby brunatnoziemne Klasa VI. Gleby bielicoziemne Klasa VII. Gleby zabagnione Klasa VIII. Gleby bagienne Klasa IX. Gleby pobagienne Klasa X. Gleby napływowe Klasa XI. Gleby słone Klasa XII. Gleby kulturoziemne Klasa XIII. Gleby industnoziemne CZĘŚĆ H. DEGRADACJA I NISZCZENIE GLEB Ogólna charakterystyka zagrożeń gleb zmniejszenie się areału gleb Erozja gleb Czynniki decydujące o erozji gleb Rodzaje erozji wodnej Erozja wodna powierzchniowa Erozja liniowa Erozja rzeczna Suffozja Soliflukcja... ' Osuwiska

5 Spis treści Erozja eoliczna Przyrodnicze skutki erozji gleb Zabiegi przeciwerozyjne Przekształcenia geomechaniczne Przekształcenia hydrologiczne Przekształcenia chemiczne Odporność gleb na degradację chemiczną Rodzaje przekształceń chemicznych gleby Obniżenie zawartości przyswajalnych dla roślin składników pokarmowych (wyjałowienie gleby) Naruszenie równowagi między składnikami pokarmowymi Zakwaszenie gleb Fitotoksyczne zanieczyszczenie gleby Szkodliwe oddziaływanie zanieczyszczeń gleby na wartość pokarmową roślin Zasolenie gleb...: Alkalizacja gleb Metaboliczna intoksykacja gleby Spadek zawartości substancji organicznej Zmęczenie" gleby (degradacja biologiczna) Przykłady degradacji i zniszczeń gleb w wyniku gospodarczej działalności człowieka Chemizacja rolnictwa Pestycydy, a ochrona gleb Nawozy mineralne Nawożenie gnojowicą Wykorzystywanie ścieków do nawadniania i nawożenia gleb Nawadnianie gleb ściekami Wykorzystanie wartości nawozowej ścieków Gleba jako oczyszczalnia biologiczna Przydatność ścieków do nawadniania gleb Technika nawadniania gleb ściekami Dawki ścieków Zabezpieczenie sanitarne przy nawadnianiu gleb ściekami

6 (5 Spis treści 14. l.4.8. Charakterystyka gleb pod względem ich przydatności ; do nawadniania ściekami Wpływ stosowania ścieków na właściwości gleb Wpływ osadów ściekowych na gleby Właściwości i skład osadów ściekowych Wpływ osadów ściekowych na rośliny Zmiany właściwości gleb. wywołane stosowaniem osadów ściekowych l.6. Zmiany w glebach wywołane przez odpady komunalne i przemysłowe Skład i właściwości odpadów b\towo-gospodarczych ; Skład i właściwości odpadów przemysłowych Odpady przemysłowe przydatne do nawożenia gleb Odpady przemysłowe niebezpieczne lub szkodliwe dla środowiska glebowego Wpływ odpadów na rośliny Wpływ odpadów na gleby Wpływ zanieczyszczenia atmosfery na środowisko glebowe Ilość i skład zanieczyszczeń atmosferycznych......: Wpływ zanieczyszczeń atmosferycznych na rośliny Wpływ zanieczyszczeń atmosferycznych na gleby Zanieczyszczenie gleb terenów zurbanizowanych CZĘŚĆ III. REKULTYWACJA GLEB Uwagi ogólne Rekultywacja gleb zniszczonych w wyniku gospodarczej działalności człowieka Wiadomości wstępne Rekultywacja gleb terenów górnictwa odkrywkowego l.2.1. Rekultywacja gruntów przekształconych przez górnictwo węgla brunatnego Rekultywacja terenów po odkrywkowych kopalniach kruszyw budo widnych i piasków podsadzkowych Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych odkrywkowych i otworowych kopalń siarki Rekultywacja terenów górnictwa podziemnego...140

7 Spis treści Rekultywacja składowisk odpadów poflotacyjnych Rekultywacja terenów składowisk popiołów i żużli paleniskowych Zazielenienie hałd fosfogipsów Rekultywacja wysypisk odpadów komunalnych Rekultywacja gleb zdewastowanych w wyniku działalności budowlanej Detoksykacja gleb Ulepszanie gleb Uwagi końcowe Wpływ użytkowania gleb na zanieczyszczenie i eutrofizację wód..., Uwagi końcowe Zanieczyszczenie wód podziemnych Zanieczyszczenie wód podziemnych......: Użytkowanie gleb a produkcja zdrowej żywności Literatura

8 Przedmowa Jeszcze niedawno problem ochrony gleb w Polsce był traktowany jako zagadnienie drugorzędne, jako sprawa ich głównych użytkowników, przede wszystkim rolników. Przykładem tego może być stan wiedzy o naszych glebach. O ile użytki rolne doczekały się szczegółowych, jednolicie wykonanych map glebowych w skali 1:5000 dla terenów całego obszaru Państwa, to dla pozostałych gleb takich opracowań nie ma, a gleby terenów miejskich nie doczekały się nawet wstępnej inwentaryzacji. Problemy ochrony wody i powietrza, jako bardziej wpływające na tempo industrializacji i urbanizacji, zostały zauważone wcześniej, chociaż i w tych dziedzinach jest dużo do zrobienia. Gleba, jako element siedliska najbardziej odporny na szybkie zmiany, przez pewien czas broniła się sama dzięki zdolności buforowej. Obecnie stało się oczywiste, że bez zdrowej, czystej gleby nie może być zdrowego społeczeństwa. Z glebą związana jest zdrowa żywność, w dużej części zdrowa woda i powietrze, mikroklimat oraz stan zieleni wokoło naszych osiedli i miejsc pracy. Niniejsza publikacja zawiera systematyczny przegląd zagadnień z dziedziny ochrony gleby. Winna ona zapoznać studentów kierunków inżynieria środowiska" z podstawami tej dziedziny wiedzy. Może być pomocna także inżynierom i pracownikom naukowym, zajmującym się problemami ochrony środowiska. Dla łatwiejszego zrozumienia omawianych zagadnień ochrony gleb przedstawiono w skrócie wybrane problemy z gleboznawstwa. Głównym przedmiotem treści książki są zagrożenia środowiska glebowego i ochrona gleby przed nimi. Omówiono jednak dość szeroko zagadnienia utylizacji ścieków i odpadów, jako problemy ważne, które z pożytkiem dla środowiska można rozwiązywać, stosując te materiały do nawożenia i nawadniania gleb. Ochrona środowiska, a w ramach niej również ochrona gleby nie może być bowiem traktowana jako walka z wszelkimi przejawami działalności człowieka, lecz jako mądre i odpowiedzialne, zgodne z prawami natury, gospodarowanie.