2. Pojęcie i rodzaje przewag konkurencyjnych

SPOSOBY BUDOWANIA PRZEWAGI KONKURENCYJNEJ W PRZEDSIĘBIORSTWACH BRANŻY TWORZYW SZTUCZNYCH Jolanta Stanienda Katedra Zarządzania Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna Wydział Zarządzania i turystyki 1.Wstęp Konkurencyjność jest jedną z najważniejszych sił rozwoju gospodarki, dlatego też zajmuje podstawowe miejsce w przedsiębiorstwie. Prowadzi do wzrostu atrakcyjności towarów i usług, a jednocześnie decyduje o pozycji przedsiębiorstwa na rynku. Budowanie przewagi konkurencyjnej może przebiegać w różny sposób, w zależności od warunków, w których znalazło się przedsiębiorstwo. Na pewno charakterystyczne dla gospodarki rynkowej jest wykorzystywanie przez przedsiębiorstwa innowacji jako elementu walki. Innowacje mogą mieć różny charakter; dotyczyć produktu, procesu, marketingu, czy też organizacji. Niezależnie od ich rodzaju wprowadzane są zarówno przez organizacje o utrwalonej pozycji, jak i nowe, które dopiero wchodzą na rynki zbytu. Branża tworzyw sztucznych jest jedną z nielicznych, która dynamicznie rozwija się pomimo kryzysu oraz wprowadza wiele zmian innowacyjnych, w tym procesowych, których stosowanie może zapewnić osiągnięcie przewagi konkurencyjnej. Przedmiotem analizy są innowacje procesowe w postaci środków pomocniczych w przetwórstwie tworzyw sztucznych oferowane przez Vgt Polska Sp. z.o.o. w Krakowie. Wykorzystanie takich środków zapewnia wiele korzyści dla przedsiębiorstwa. Przejawiają się one w; skróceniu czasu 1

cyklu produkcyjnego, obniżeniu temperatury przetwarzania tworzyw, poprawieniu jakości produktu finalnego, a w konsekwencji osiągnięciu większej wydajności i oszczędności. 2. Pojęcie i rodzaje przewag konkurencyjnych Przewaga konkurencyjna jest przedmiotem zainteresowania zarówno badaczy, jak i praktyków, którzy od dawna próbują zgłębić istotę oraz sposoby jej osiągania. Ogólnie utożsamia się ją ze stanem pożądanym przez przedsiębiorstwo, które działa w warunkach konkurencji. Chociaż pojęcie przewaga konkurencyjna stosowane jest powszechnie, nie jest jednoznacznie interpretowane. M.E. Porter uważa, że przewaga konkurencyjna jest duszą wyników firm działających na konkurencyjnych rynkach 1. L. Fahey określa przewagę konkurencyjną jako to wszystko, co pozytywnie wyróżnia produkty przedsiębiorstwa albo samo przedsiębiorstwo spośród konkurentów w oczach klientów czy ostatecznych użytkowników 2. J.A.F. Stoner autor wielu podręczników z dziedziny zarządzania, proponuje interpretować konkurencję w zakresie sił i słabości organizacji i wyciąga następujący wniosek, że przewagi i niekorzyści konkurencyjne, to siły i słabości organizacji na tle sił i słabości jej obecnych, prawdopodobnych i przyszłych konkurentów 3. J.B. Barney rozumie przewagę konkurencyjną podobnie jak J.A.F. Stoner i definiuje ją jako zdolność do realizowania strategii, której nie są w stanie wdrożyć aktualni i przyszli konkurenci 4. Jeszcze jedna definicja odnosząca się do ogólnej przewagi konkurencyjnej na którą składają się cząstkowe przewagi uzyskiwane w zakresie konkretnych ofert rynkowych, określa ją jako zdolność do takiego wykorzystywania potencjału konkurencyjności, jakie umożliwia na tyle efektywne generowanie atrakcyjnej oferty rynkowej i 1 Porter M.E, Competitive Advantage. Creating and Sustaining Superion performance, The Free Press, New York 1985, s. XV. 2 Fahey L., Discovering Your Firm's Strongest Competitive Advantages, Prentice- Hall, Englewood Cliffs 1989, s. 18. 3 Stoner J.,A., F., Management, Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, New Jersey 1982, s. 113. 4 Barney J., B., Firm Resources and Sustained Competitive Advantage, Journal of Management 1991, Vol. 17, No 1, s. 102. 2

skutecznych instrumentów konkurowania, że zapewnia to powstawanie wartości dodanej 5. Zaprezentowane definicje świadczą o tym, że wielokrotność poglądów odnosi się zarówno do samej istoty przewagi konkurencyjnej, jak też jej typów, źródeł, warunków uzyskiwania oraz utrzymania. Jedyną jednoznaczną definicję zdolności konkurencyjnej precyzuje ustawa o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców 6. W myśl art.15 przedsiębiorca traci zdolność do konkurowania na rynku, jeżeli zmniejszą się obroty przedsiębiorstwa, wystąpi nadmierna zdolność produkcyjna, wzrosną zapasy, spadnie zyskowność lub pojawi się strata, wzrośnie zadłużenie przedsiębiorstwa lub pojawi się niemożność uzyskania kredytów bankowych, poręczeń lub gwarancji. Definicja ta oprócz określenia pojęcia zdolności konkurowania na rynku precyzuje także jej mierniki. Widocznym przejawem przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa nad jego konkurentami, jest na pewno przewaga postrzegana jako niższe koszty i wynikające stąd niższe ceny, oryginalność produktu, dobra obsługa nabywców, poprawa organizacji sprzedaży, dokładne dostosowanie się do wymogów konkretnego segmentu rynku, wyspecjalizowana oferta, oferta wyrobów lub usług o nowoczesnej jakości, itp. 7. Osiąganie przez przedsiębiorstwa przewagi nad innymi jest rezultatem określonego ukształtowania oraz wykorzystania ich zasobów i umiejętności. Dążenie do osiągnięcia przewagi konkurencyjnej musi zakładać zatem dysponowanie lepszymi zasobami i/lub wyższymi umiejętnościami. Są to jednak tylko źródła przewagi konkurencyjnej. Same przez się nie zmieniają się one automatycznie w przewagę konkurencyjną. Aby było to możliwe, zasoby oraz umiejętności przedsiębiorstwa muszą być ukształtowane i wykorzystywane w sposób wyróżniający dane przedsiębiorstwo wśród jego konkurentów. W literaturze spotyka się różne systematyzacje strategii osiągania przewagi konkurencyjnej i dużą liczbę kryteriów ich wyodrębniania. W 5 Stankiewicz M. J., Konkurencyjność przedsiębiorstwa, Wyd. DOM ORGANIZATORA, Toruń 2002, s. 172. 6 Ustawa z dnia 27 lipca 2002 roku o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców, Dz. U. 2002, nr 141, poz. 1177. 7 Famielec J., Strategie rozwoju przedsiębiorstw, Wyd. AE, Kraków 1997, s. 37. 3

oparciu o kryterium skali w jakiej przedsiębiorstwo ją uzyskało (lub stara się uzyskać) można wyróżnić 8 : - globalną przewagę konkurencyjną, - lokalną przewagę konkurencyjną. Przewaga globalna polega na tym, że oferta przedsiębiorstwa jest efektywnie realizowana na rynkach podlegających globalnej konkurencji (np. przewagi uzyskiwane przez takie znane przedsiębiorstwa globalne jak: General Motors, Toyota, Sony, Gillette). Lokalna przewaga konkurencyjna sprowadza się do tego, że przedsiębiorstwo jest w stanie efektywnie konkurować jedynie na pewnych, określonych rynkach. Najbardziej znanym podziałem przewag konkurencyjnych według kryterium ich podstawowej bazy, jest propozycja M.E. Portera, wyróżniająca trzy główne źródła i odpowiadające im typy przewag 9 : przewagę wynikającą z przywództwa kosztowego, przewagę wynikającą ze zróżnicowania (dywersyfikacji), przewagę wynikającą z koncentracji (skupienia). Działania konkurencyjne przedsiębiorstwa, których celem jest przewaga rozumiana jako sukces, mogą powodować różnorodne skutki 10 : ekonomiczne, czyli dążenie do tego, aby osiągnąć jak najwięcej, stworzyć podstawy rozwoju, sprawnie funkcjonować, uzyskiwać najwyższy zysk; związane z prestiżem przedsiębiorstwa, wyrażające się w jak najlepszej opinii, w utrwalaniu własnego stylu, uzyskaniu przychylności nabywców przekonanych o dbałości o ich interesy, stworzeniu korzystnych wyobrażeń o przedsiębiorstwie i jego działalności; bieżące wyrażające się w umiejętności elastycznego operowania cenami, celowego nasilania reklamy handlowej, umiejętności działań sezonowych itp.; odłożone w czasie, które chcemy osiągnąć nawet za cenę zmniejszonego przez pewien okres dochodu lub innych zjawisk przyciągających nabywcę, a pozwalających w przyszłości na 8 Stankiewicz M.,J., Konkurencyjność przedsiębiorstwa, op. cit., s. 175. 9 Porter M., E., Strategia konkurencji. Metody analizy sektorów i konkurentów, PWE, Warszawa 1996, s. 15. 10 Podstawy zarządzania przedsiębiorstwem, pod red. M. Strużyckiego, Wyd. Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 1998, s. 174. 4

osiągnięcie korzystniejszej pozycji przez przedsiębiorstwo na rynku; o charakterze strategicznym, polegającym na budowaniu perspektyw ekspansji w danym rejonie, dokonywaniu przestrzennych zmian w produkcji i obrocie, tworzeniu nowych związków kapitałowych, wprowadzeniu nowych generacji produktów do produkcji i obrotu itp.; dotyczące całego przedsiębiorstwa, polegające na tworzeniu nowego wizerunku przedsiębiorstwa, budowaniu nowych więzi informacyjnych z nowymi odbiorcami, nasilaniu innowacji w produkcji i obrocie itp.; dotyczące konkretnego produktu, to jest działań polegających na tworzeniu wyróżniającego się produktu(ów), który symbolizuje przedsiębiorstwo lub jest absolutnym przebojem, dzięki czemu przedsiębiorstwo nie tylko się dynamicznie rozwija, ale i ma dobrą opinię itp. Współczesne przedsiębiorstwa, aby aktywnie istnieć na rynku, muszą budować i kreować swoją przewagę konkurencyjną opierając się na coraz oryginalniejszych elementach. Jest niezwykle istotne dla konkurencyjności przedsiębiorstwa, by źródła ich przewag były względnie trwałe i dawały przewagi trudne do naśladowania przez konkurentów, zwłaszcza w czasach, gdy dynamika rozwoju gospodarki powoduje natychmiastowe upowszechnianie się wszelkich nowatorskich, zindywidualizowanych rozwiązań 11. 3.Innowacje jako sposób budowania przewagi konkurencyjnej Jedną z głównych cech współczesnych gospodarek, zarówno rozwiniętych jak i rozwijających się, jest wzrost znaczenia innowacji i innowacyjności. Innowacja stanowi kluczowy czynnik rozwoju społecznogospodarczego 12. Innowacyjność to podstawowy czynnik, decydujący o 11 Kaleta A., Strategia konkurencji w przemyśle, Wyd. AE, Wrocław 2000, s. 22. 12 Grudzewski W., M., Luka techniczna, technologiczna i organizacyjna w gospodarce polskiej, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa 1994, nr 11, s.3 5

międzynarodowej konkurencyjności gospodarki. Innowacje stanowią serce trwałej przewagi konkurencyjnej współczesnych przedsiębiorstw. Są one uznawane za czynnik krytyczny ich rozwoju 13. Przedsiębiorstwo nie wprowadzające innowacji nieuchronnie starzeje się i podupada 14. Innowacja (łac. innovatio), oznacza wprowadzenie czegoś nowego: rzecz nowo wprowadzona, nowość, nowatorstwo 15. Zgodnie z definicją sformułowaną przez J. Schumpetera, innowacje obejmują większość zmian dokonujących się w działalności gospodarczej, a ich główną cechą jest element nowości 16. W literaturze przedmiotu można zauważyć również związek innowacji z kreatywnością. Innowacja według takiego podejścia to złożone zjawisko i zbiór umiejętności, odmienny sposób organizowania, syntezy i wyrażania wiedzy, postrzegania świata i tworzenia nowych idei, perspektyw, reakcji i produktów. W Polsce, kraju należącym do UE, nowy system badań statystycznych działalności innowacyjnej przedsiębiorstw jest oparty na międzynarodowej metodyce standardowej badań statystycznych innowacji, zwanej systemem lub metodologią Oslo (od nazwy podręcznika OECD i Eurostatu Oslo Manual ) 17. Według tego podręcznika innowacja to wdrożenie nowego lub znacząco ulepszonego produktu (wyrobu lub usługi) lub procesu, nowej metody marketingowej lub nowej metody organizacyjnej w praktyce gospodarczej, organizacji miejsca pracy lub stosunkach z otoczeniem 18. Innowacyjne jest przedsiębiorstwo, które wprowadza do praktyki rozwiązania w odniesieniu do procesu, produktu, marketingu i organizacji nowe na skalę światową, stosowane już przez konkurentów na świecie, ale nie stosowane jeszcze w kraju, ale także stosowane już przez konkurentów 13 Macias J., Innowacje w polskich przedsiębiorstwach przemysłowych, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa 2008, nr 1, s.35 14 Drucker P., F., Przedsiębiorczość i innowacja, PWE, Warszawa 1992, s. 162. 15 Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 1991, s. 367. 16 Janasz W., Janasz K., Świadek A., Wiśniewska J., Strategie innowacyjne przedsiębiorstw, Wyd. Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2001, s. 192. 17 Macias J., Innowacje w polskich przedsiębiorstwach przemysłowych, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa 2008, nr 1, s.36 18 Oslo M., Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, Wyd. OECD, Eurostat, Warszawa 2008, s. 48. 6

na rynku krajowym, ale nie stosowane do tej pory przez to przedsiębiorstwo. Natomiast innowacją nie jest samo odkrycie czegoś nowego, czy prowadzenie badań nad nowym rozwiązaniem. Oznacza to, że wynalazek nie jest innowacją, nie ma bezpośredniego znaczenia dla gospodarki i przedsiębiorstw. Tworzy natomiast potencjalną możliwość pojawienia się innowacji. Wynalazek przekształca się w innowacje po wdrożeniu do produkcji. Przedsiębiorstwo, które posiada własne lub zakupione technologie, ale ich nie wykorzystuje w praktyce, nie jest firmą innowacyjną. Przedsiębiorstwo, które już posiada i wykorzystuje nowoczesne rozwiązania, ale nie wprowadza do praktyki kolejnych nowych rozwiązań, także nie jest innowacyjne w rozumieniu przedstawionej definicji. Innowacyjne nie jest także przedsiębiorstwo, które powiela posiadane nowoczesne rozwiązania, tylko takie, które wprowadza nowe rozwiązania 19. Główny Urząd Statystyczny posługuje się definicją z której wynika, że innowacje, to zdolność przedsiębiorstw do opracowywania i wdrażania nowych lub istotnie ulepszonych produktów (wyrobów, usług) i procesów, przy czym produkty te i procesy są nowe przynajmniej z punktu widzenia wprowadzającego je przedsiębiorstwa. Obejmuje szereg działań o charakterze badawczym (naukowym), technicznym, organizacyjnym, finansowym i handlowym. Natomiast innowacyjność gospodarki, to zdolność podmiotów gospodarczych do ustawicznego poszukiwania i wykorzystania w praktyce nowych wyników badań naukowych, prac badawczo - rozwojowych, nowych koncepcji, pomysłów i wynalazków. Można też ogólnie stwierdzić, że innowacyjność gospodarki jest wynikową innowacyjności poszczególnych podmiotów gospodarczych, jakimi są przedsiębiorstwa 20. 19 Starczewska-Krzysztoszek M., Ranking najbardziej innowacyjnych firm w Polsce. Kamerton Innowacyjności 2008, Warszawa 2008, s. 4. 20 Rocznik statystyczny województwa małopolskiego 2008, GUS, Warszawa 2008, s. 242. 7

Z przedstawionych definicji wynika, że przedsięwzięcia innowacyjne mogą być związane z wdrażaniem 21 : innowacji w obrębie procesów (wprowadzaniem nowych technologii i zmian w procesach wytwarzania); innowacji w obrębie produktów (produkcji nowych lub zmodernizowanych wyrobów); innowacji organizacyjnych; innowacji marketingowych. Innowacje procesowe (process innovation) to wdrożenie nowej lub znacząco udoskonalonej metody produkcji lub dostawy 22. Innowacje produktowe (product innovation) to wprowadzenie wyrobu lub usługi, które są nowe lub znacząco udoskonalone w zakresie swoich cech lub zastosowań 23. Innowacje organizacyjne (organisational innovation) to wdrożenie nowej metody organizacyjnej w przyjętych przez firmę zasadach działania, w organizacji miejsca pracy lub stosunkach z otoczeniem 24. Innowacje marketingowe (marketing innovation) to wdrożenie nowej metody marketingowej wiążącej się ze znaczącymi zmianami w projekcie/konstrukcji produktu lub opakowaniu, dystrybucji, promocji lub strategii cenowej 25. Innowacyjność polskiej gospodarki, jak i polskich przedsiębiorstw jest niska 26. Postępująca transformacja systemowa polskiej gospodarki i jej urynkowienie nie idą w parze ze wzrostem poziomu innowacyjności polskich przedsiębiorstw. W świetle badań empirycznych przeprowadzonych w latach 1998-2000 wskaźnik innowacyjności wyrażony udziałem przedsiębiorstw, które w analizowanym okresie 21 Kłos Z., Uwarunkowania innowacyjności w przedsiębiorstwach, Problemy Jakości 2009, nr 2, s. 10. 22 Oslo M., Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, Wyd. OECD, Eurostat, Warszawa 2008, s. 51. 23 Tamże, s.50. 24 Tamże, s. 53. 25 Tamże, s. 52. 26 Macias J., Innowacje w polskich przedsiębiorstwach przemysłowych, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa 2008, nr 1, s.39 8

zastosowały przynajmniej jedną innowację technologiczną lub organizacyjno-techniczną, stanowił zaledwie 23,85 wobec 61,9% w 1992 roku. Silna tendencja spadkowa tego wskaźnika od 1992 roku świadczy o względnie niskim poziomie innowacyjności polskich przedsiębiorstw i jego pogarszaniu się 27. Zasadniczym czynnikiem niskiej innowacyjności polskiej gospodarki był brak od 1989 roku długofalowej strategii rozwoju krajowej nauki i techniki 28. Polska pod względem nakładów na badania i rozwój (B+R) zajmuje jedno z ostatnich miejsc wśród krajów członkowskich UE. Jeżeli chodzi o wdrażanie innowacji w przedsiębiorstwach polskich, badania wskazują,że najczęściej realizowanymi innowacjami są innowacje procesowe 88,5% (m.in. nowe i ulepszone procesy technologiczne, maszyny, urządzenia i narzędzia, oprogramowanie, czy sposób tworzenia usług), na drugim miejscu innowacje produktowe 75,7% (m.in. nowe i ulepszone produkty), na trzecim miejscu innowacje organizacyjne 67,7% (m.in. nowe metody organizacji działalności biznesowej, metody organizacji pracy czy organizacja relacji zewnętrznych). Na ostatnim miejscu w rankingu wypadły innowacje marketingowe 56,3% (między innymi zmiana wyglądu produktu, pozycjonowanie produktu, czy polityka cenowa) 29, (rys. 1). innowacje marketingowe innowacje organizacyjne innowacje produktowe innowacje procesowe 56,3% 67,7% 75,7% 88,5% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Rysunek 1. Rodzaje innowacji wdrażanych w polskich przedsiębiorstwach w 2009 roku Źródło: opracowanie na podstawie Starczewska-Krzysztoszek M., Ranking najbardziej innowacyjnych firm w Polsce. Kamerton Innowacyjności 2008, Warszawa 2008, s 28. 27 Tamże, s. 38. 28 Nowina M., Innowacje sprawą strategiczną, Sprawy Nauki 2005, 6-7, s. 7. 29 Starczewska-Krzysztoszek M., Ranking najbardziej innowacyjnych firm w Polsce. Kamerton Innowacyjności 2008, Warszawa 2008, s. 28. 9

4.Innowacje procesowe w branży tworzyw sztucznych Rozwój branży tworzyw sztucznych zarówno w Europie, jak i na świecie przebiega zgodnie z większością przewidywań z poprzednich lat. Analitycy opierają swoje opnie w większości na danych ze sprzedaży surowców i produktów gotowych, notowań cenowych surowców, bezpośrednich danych z produkcji i zachowań głównie sektora petrochemicznego w relacjach z sektorem rafineryjnym. Analizy te oparte są o dane pochodzące z największych firm i najważniejszych branżowych baz danych. Wynika z nich, że zużycie tworzyw sztucznych w Europie powoli, ale systematycznie rośnie. Tabela 1 przedstawia zapotrzebowanie na materiały tworzywowe w Europie Zachodniej i Wschodniej oraz na świecie. Tabela 1 Zapotrzebowanie na materiały tworzywowe w Europie Zachodniej, Wschodniej i na świecie w 2009 i 2010 (kg/osobę) Wyszczególnienie Zapotrzebowanie na Zapotrzebowanie na materiały materiały tworzywowe w tworzywowe prognoza na 2010 2009 roku (kg/osobę) roku (kg/osobę) Europa Zachodnia 100-110 124 Europa 22-25 32 Wschodnia Świat 31-34 38 Źródło: Zieliński T., Kaczmarek M., Branża Tworzyw Sztucznych w 2007 roku, Tworzywa Sztuczne i Chemia 2008, nr 1 W przypadku danych globalnych (światowych) brane są pod uwagę regiony świata słabo rozwinięte, gdzie zużycie tworzyw czasem równa się zero lub wynosi kilka kilogramów na osobę rocznie, co znacznie obniża wynik zapotrzebowania na materiały tworzywowe na świecie. Jednak średnia prognoza dla świata na 2010 rok jest wyższa niż prognoza dla Europy Wschodniej, co może sugerować gwałtowniejszy rozwój branży w skali globalnej. Z zaprezentowanych danych w tabeli 1 wynika, że najmniejsze zapotrzebowanie na materiały tworzywowe w 2009 roku występuje w Europie Wschodniej. Jest ono prawie pięć razy mniejsze niż zapotrzebowanie w Europie Zachodniej. Prognozy na 2010 rok przewidują zwiększenie zapotrzebowania na materiały tworzywowe zarówno w 10

Europie Zachodniej jak i Wschodniej (ale nadal będzie ono czterokrotnie mniejsze) oraz na świecie. Cechą charakterystyczną światowego rynku tworzyw sztucznych jest rozwój jednego rynku lokalnego Chin. Kraj ten jest najważniejszym partnerem handlowym Japonii, Korei Południowej i Tajwanu, drugim dla UE i trzecim dla USA. Charakterystyczne jest także przenoszenie całych gałęzi przetwórstwa tworzyw sztucznych z Europy i Ameryki Północnej do Chin. Popyt Chin na tworzywa sztuczne powinien do 2015 roku stanowić jedną czwartą spożycia w świecie 30. Rynek tworzyw sztucznych w Polsce już od kilkunastu lat notuje stabilny wzrost. Struktura rynku, skupiająca około 5000 przedsiębiorstw, jest bardzo rozdrobniona (średnie i małe podmioty stanowią około 93% działających spółek w branży tworzyw sztucznych). Produkcja tworzyw sztucznych w Polsce wynosi około 2 mln ton, co stanowi 1 % produkcji światowej. Polska zajmuje pierwsze miejsce w zużyciu tworzyw sztucznych w regionie Europy Środkowej (43% udziału). Mimo to zużycie, wynoszące 50 kg na osobę, jest nadal dwa razy mniejsze niż w krajach Unii Europejskiej oraz trzy razy mniejsze w stosunku do krajów przodujących w zużyciu tworzyw sztucznych 31. Dla Polski bardzo ważne są trendy na europejskim rynku tworzyw, choćby ze względu na położenie geograficzne i związane z tym największe powiązania biznesowe w branży. Rynek tworzyw w Europie to wysoki poziom rozwoju. Jest to ogromny rynek opakowań tworzywowych, zastosowań tworzyw w AGD, przemyśle budowlanym, samochodowym czy w elektronice (rys. 2.). Analizując rysunek 2 można stwierdzić, że największe zużycie tworzyw sztucznych w Europie Zachodniej jest osiągane w opakowaniach (37%), w sektorze AGD (20 %), przemyśle budowlanym (9 %), przemyśle samochodowym (7,5 %) i tyle samo dla artykułów elektrycznych i elektronicznych. Przedstawione informacje świadczą o dużej i rosnącej konkurencji w branży tworzyw sztucznych. Dla 30 Globalne trendy w biznesie tworzyw sztucznych, WWW.eplastics.pl/artykuły, data dostępu 01.11.2009 31 (http://www.gieldowe.pl/opinie_gieldowe_item.php?id=br_chm&typ=og, data dostępu 10.11.2009) 11

sprostania tym wymaganiom konieczne jest wprowadzanie innowacji mających wpłynąć na uzyskanie pewnej przewagi konkurencyjnej. Medycyna Rolnictwo Przemysł meblarski Przemysł samochodowy Artykuły elektryczne i elektroniczne Przemysł budowlany Inne AGD Opakowania 1,5% 2,0% 3,5% 7,5% 7,5% 9,0% 12,0% 20,0% 37,0% 0% 5% 10%15%20%25%30%35%40% Rysunek 2. Struktura zużycia tworzyw sztucznych w Europie Zachodniej w 2009 roku (w %) Źródło: Zieliński T., Kaczmarek M., Branża Tworzyw Sztucznych w 2007 roku, Tworzywa Sztuczne i Chemia 2008, nr 1 Jako przykład budowania takiej przewagi przedstawiono innowacje procesowe w postaci środków pomocniczych w przetwórstwie tworzyw sztucznych. Dodatki do polimerów, określane często jako środki pomocnicze do tworzyw sztucznych (z ang. additves for plastics), stanowią grupę ważnych specyfików chemicznych, dodawanych do polimerów przed lub w trakcie ich przetwórstwa. Związki te modyfikują określone właściwości polimerów, w niektórych przypadkach umożliwiając ich przetwórstwo, zazwyczaj jednak nie powodują zmiany struktury molekularnej polimeru. Stosowanie środków pomocniczych w kompozycjach polimerowych pozwala na otrzymywanie materiałów tworzywowych o wymaganych, zróżnicowanych parametrach przetwórczych i użytkowych, poszerzając możliwości wykorzystania syntetycznie otrzymywanych związków wielocząsteczkowych. Środki pomocnicze stosowane w produkcji wyrobów z tworzyw sztucznych obejmują bardzo szeroki zakres różnorodnych indywiduów chemicznych. Największym odbiorcą dodatków do tworzyw sztucznych jest Azja 35%, następnie Ameryka Północna 28%, Europa 25%, 12

pozostałe 25% to inne regiony. Według danych Business Communications Company Inc. wielkość produkcji środków pomocniczych w Europie szacuje się na poziomie 3 mln ton, co w przybliżeniu stanowi 20% ogólnoświatowej produkcji. Określenie potrzeb Polski na środki pomocnicze do przetwórstwa tworzyw sztucznych nie jest łatwe. Wprawdzie zużycie środków pomocniczych w Polsce jest zbliżone do struktury zastosowań w Europie, gdzie przyjmuje się, że środki pomocnicze stanowią około 6% ogólnej masy przetwarzanych tworzyw. Zatem przy przetwórstwie tworzyw sztucznych około 2 mln ton w Polsce, daje to zapotrzebowanie na środki pomocnicze w skali roku na poziomie 120 tys. ton. Przedmiotem analizy jest środek pomocniczy PLASTRONNUC C 20-N zaoferowany przez VGT Polska Sp. z.o.o. w Krakowie. Środek ten dodawany jest do tworzywa podstawowego w procesie jego przetwarzania. Jest to innowacyjny środek nukleacyjny, szczególnie wykorzystywany do przetwarzania polipropylenu (PP), polietylenu (PE), poliakrylonitryl-butadien-styren (ABS), poliamidu (PA), polistyrenu (PS), EPDM. Dzięki zastosowaniu tego środka w procesie przetwórstwa tworzyw sztucznych można w znaczący sposób poprawić parametry ich przetwarzania. Głównym zadaniem środka PLASTRONNUC C 20-N jest ułatwienie plastyfikacji tworzywa, czyli zmiękczenie i nadanie mu elastyczności, przez co staje się mniej kruche. Jednocześnie możliwe jest przetwarzanie tworzywa w znacznie obniżonych temperaturach, co bezpośrednio wpływa na skrócenie czasu chłodzenia produktu finalnego. Dodatkową zaletą działania środka pomocniczego PLASTRONNUC C 20-N jest możliwość obniżenia ciśnienia docisku formy oraz skrócenia czasu jej docisku. W wielu przypadkach możliwe jest również zwiększenie prędkości wtrysku. Podstawową zaletą działania środka PLASTRONNUC C 20-N jest poprawienie parametrów przetwórstwa przy całkowitym braku wpływu na własności fizykochemiczne tworzywa. Można stwierdzić, że środek ten działa czynnie w fazie plastyfikacji tworzywa, a po zakończeniu procesu krystalizacji (stygnięcia) znika, czyli nie jest obecny w składzie chemicznym wyrobu. Pozytywne efekty zastosowania środka pomocniczego PLASTRONNUC C 20-N w procesie przetwarzania tworzyw sztucznych w postaci obniżenia temperatury przetwarzania tworzyw, zmniejszenia 13

ciśnienia docisku, mają bezpośredni wpływ na zmniejszenie ilości zużytej podczas jednego cyklu, energii potrzebnej do wytworzenia elementu. Ważna zaletą przy stosowaniu tego środka w procesie przetwarzania tworzyw sztucznych jest poprawa stabilności kształtu i wymiaru oraz łatwiejsze i dokładniejsze mieszanie się dodawanego barwnika z tworzywem. Poza tym środek pomocniczy w postaci PLASTRONNUC C 20-N zapewnia powtarzalność jakości produktu końcowego. Oprócz tego PLASTRONNUC C 20-N może być stosowany przy produkcji elementów dla wszystkich rodzajów branż (spożywczej, farmaceutycznej, itd.), gdyż jest środkiem bazującym na składnikach stosowanych między innymi w przemyśle spożywczym (istnieje zatem możliwość kontaktu z żywnością i wodą pitną). Trwają próbne testy prowadzone przez firmę wprowadzającą ten produkt VGT Polska Sp. z o.o., w przedsiębiorstwach branży tworzyw sztucznych, wykorzystujących środek pomocniczy PLASTRONNUC C 20- N w procesie przetwarzania. Przedstawione wyniki dotyczą 10 firm polskich z branży tworzyw sztucznych, w których od września do listopada 2009 roku, przeprowadzono próby na dziesięciu różnych produktach, były to: wiaderko PPH, element PA 66GF30, panel przedni ABS, donica PPC, kosz PPC, skrzynka PP Random, tuba gaśnicy PPC, dekiel wiaderka PPC, wiaderko PPC, skrzynka HDPE. W tabeli 2 przedstawiono wyniki prób przeprowadzone w tych firmach, biorąc pod uwagę temperaturę przetwarzania tworzyw sztucznych przed zastosowaniem środka pomocniczego PLASTRONNUC C 20-N (temperatura przed optymalizacją) oraz po zastosowania środka pomocniczego (temperatura po optymalizacji). Przedstawione dane w tabeli 2 pozwalają stwierdzić, że zastosowanie środka pomocniczego w postaci PLASTRONNUC C 20-N spowodowało znaczny spadek temperatury przetwarzanej masy dla dziesięciu różnych produktów. Największe obniżenie temperatury wynosiło 30 C i dotyczyło skrzynki PP Random oraz wiaderka, w przypadku pozostałych pięciu produktów osiągnięto obniżkę temperatury o 20 C. Średnia obniżka temperatury dla wszystkich dziesięciu produktów wynosiła aż 19 C. 14

Tabela 2 Temperatura przetwarzania tworzyw sztucznych przed i po zastosowaniu środka pomocniczego PLASTRONNUC C 20-N ( C) - wyniki prób przeprowadzone w 10 przedsiębiorstwach polskich na dziesięciu produktach Produkowany element Temparatura temperatura przetwarzanej masy przed optymalizacją ( C) wiaderko element PA66GF30 panel przedni ABS donica PPC kosz PPC skrzynka PP Random tuba gaśnicy PPC dekiel wiaderka PPC 275 310 210 210 240 260 190 230 255 250 wiaderko PPC skrzynka HDPE temperatura przetwarzanej masy po optymalizacji ( C) obniżka temperatury ( C) 245 295 190 190 220 230 190 215 235 230 30 15 20 20 20 30 0 15 20 20 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z przeprowadzonych prób, udostępnionych przez przedsiębiorstwo VGT Polska Sp. z o.o. w Krakowie Natomiast w tabeli 3 przedstawiono czas trwania cyklu produkcyjnego przed i po zastosowaniu środka pomocniczego PLASTRONNUC C 20-N na podstawie prób przeprowadzonych przez Spółkę VGT w dziesięciu przedsiębiorstwach branży tworzyw sztucznych dla dziesięciu różnych produktów. Przedstawione dane w tabeli 2 i 3 pozwalają stwierdzić, że zastosowanie środka pomocniczego PLASTRONNUC C 20-N w procesie przetwarzania tworzyw sztucznych powoduje znaczne obniżenie temperatury przetwarzanej masy dla różnych tworzyw. Oprócz tego zastosowanie tego środka powoduje korzystną zmianę (skrócenie) czasu trwania cyklu produkcyjnego. Pozytywne i najlepsze wyniki przeprowadzonych prób z wykorzystaniem środka pomocniczego PLASTRONNUC C 20-N w przedsiębiorstwach branży tworzyw sztucznych zaprezentowano w tabeli 4. Wynika z nich, że zastosowanie środka pomocniczego wpływa na poprawę procesu przetwarzania tworzyw sztucznych. Pozytywnymi efektami 15

zastosowania go jest skrócenie czasu cyklu produkcyjnego nawet o 20 sekund, obniżenie temperatury przetwarzania tworzyw nawet o 30 C, obniżenie siły docisku formy z 60 bar do 35 bar, zmniejszenie wagi produktu końcowego (minimalnie o 10 g), osiągnięcie aż w 100% powtarzalności jakości produktu, 100% poprawę mieszania się barwnika z surowcem podstawowym, zachowanie stabilności kształtu i wymiaru elementów także w 100%, zmniejszenie dozowania surowca podstawowego o 0,7% oraz oszczędność energii w procesie przetwarzania 50kw/24h. Tabela 3 Czas trwania cyklu produkcyjnego przed i po zastosowaniu środka pomocniczego PLASTRONNUC C 20-N (s) - wyniki prób przeprowadzone w 10 przedsiębiorstwach polskich na dziesięciu produktach Produkowany element Czas cyklu produkcyjnego czas cyklu produkcyjnego standardowy(s) czas cyklu produkcyjnego z użyciem Plastronnuc C- 20 N skrócenie czasu cyklu produkcyjnego (s) wiaderko element PA66GF30 panel przedni ABS donica PPC kosz PPC skrzynka PP Random tuba gaśnicza dekiel wiaderka PPC 23,8 80,6 50,0 101,1 36,0 39,3 67,3 11,7 11,5 48,0 20,1 64,5 40,5 81,0 30,5 34,0 56,0 10,7 10,0 39,1 3,7 6,0 9,5 20,1 5,5 5,3 11,3 1,0 1,5 8,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z przeprowadzonych prób, udostępnionych przez przedsiębiorstwo VGT Polska Sp. z o.o. w Krakowie Reasumując można stwierdzić, że przedstawiony środek pomocniczy PLASTRONNUC C 20-N jest innowacją procesową szybko zdobywającą uznanie wśród przetwórców tworzyw sztucznych, gdyż zastosowanie go może spowodować osiągnięcie przewagi konkurencyjnej. Przejawem osiągnięcia takiej przewagi jest istotna obniżka kosztów wytwarzania, co jest szczególnie ważne przy drożejących surowcach i energii. wiaderko PPC skrzynka HDPE 16

Tabela 4 Najlepsze wyniki prób przeprowadzone w przedsiębiorstwach branży tworzyw sztucznych w Polsce z zastosowania środka pomocniczego PLASTRONNUC C 20-N w procesie przetwarzania tworzyw w 2009 roku Rodzaj efektu zastosowania środka PLASTRONNUC C 20-N Osiągnięty najlepszy wynik Skrócenie czasu cyklu produkcyjnego o 20,1 sekund Obniżenie temperatury przetwarzania o 30 C Obniżenie siły docisku formy z 60 bar do 35 bar Zmniejszenie wagi produktu finalnego minimalnie o 10 g Osiągnięcie powtarzalności jakości produktu finalnego 100% Poprawa mieszania się barwnika z surowcem 100% podstawowym Zmniejszenie dozowania surowca podstawowego o 0,7% Zachowanie stabilności kształtu i wymiaru elementów 100% Oszczędność energii w procesie przetwarzania 50 kw/24h Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z przeprowadzonych prób, udostępnionych przez przedsiębiorstwo VGT Polska Sp. z o.o. w Krakowie 4. Podsumowanie Innowacje są podstawowym warunkiem przetrwania w rozwoju polskich przedsiębiorstw. Stanowią one główny element, czy też narzędzie przedsiębiorczości i są siłą napędową rozwoju społeczno-gospodarczego. Jest to kluczowy czynnik decydujący o międzynarodowej konkurencyjności gospodarki. Przedsiębiorstwa, które chcą przetrwać na rynku i rozwijać się, powinny skoncentrować się na poszukiwaniu nowych, bardziej zaawansowanych i efektywnych rozwiązań. Osiąganie przewagi konkurencyjnej uwarunkowane jest bowiem umiejętnością dostosowania się przedsiębiorstwa do zmian zachodzących w jego wnętrzu oraz otoczeniu. Dlatego ważne stają się decyzje związane z realizacją działań innowacyjnych przedsiębiorstwa. W artykule przedstawiono innowacje procesowe wprowadzane w branży tworzyw sztucznych w postaci środka pomocniczego PLASTRONNUC C 20-N oferowanego przez VGT Polska Sp. z.o.o. w Krakowie. Badania przeprowadzone w dziesięciu polskich przedsiębiorstwach z branży tworzyw sztucznych potwierdziły, że 17

zastosowanie środka pomocniczego PLASTRONNUC C 20-N spowodowało osiągnięcie wymiernych korzyści. PLASTRONNUC C 20-N przyczynił się do skrócenia czasu cyklu produkcyjnego (średnio o 7,3 sekundy), obniżenia temperatury przetwarzania tworzyw sztucznych (średnio o 19 C), poprawienia jakości produktu finalnego, obniżenia siły docisku formy, zmniejszenia wagi produktu finalnego, a w konsekwencji do większej wydajności i oszczędności. Bibliografia 1. Barney J., B., Firm Resources and Sustained Competitive Advantage, Journal of Management 1991, Vol. 17, No 1 2. Boguszewicz T., Innowacje nie muszą kosztować, Kamerton Innowacyjności 2008 Rzeczpospolita, z dn. 11.12.2008 3. Drucker P., F., Przedsiębiorczość i innowacja, PWE, Warszawa 1992 4. Fahey L., Discovering Your Firm's Strongest Competitive Advantages, Prentice-Hall, Englewood Cliffs 1989 5. Famielec J., Strategia rozwoju przedsiębiorstwa, Wyd. AE, Kraków 1997 6. Globalne trendy w biznesie tworzyw sztucznych, WWW.eplastics.pl/artykuły, data dostępu 01.11.2009 7. Grudzewski W., M., Luka techniczna, technologiczna i organizacyjna w gospodarce polskiej, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa 1994, nr 11 8. http://www.gieldowe.pl/opinie_gieldowe_item.php?id=br_ch M&typ=og, data dostępu 10.11.2009 9. Janasz W., Janasz K., Świadek A., Wiśniewska J., Strategie innowacyjne przedsiębiorstw, Wyd. Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2001 10. Kaleta A., Strategia konkurencji w przemyśle, Wyd. AE, Wrocław 2000 11. Kłos Z., Uwarunkowania innowacyjności w przedsiębiorstwach, Problemy Jakości 2009, nr 2 18

12. Macias J., Innowacje w polskich przedsiębiorstwach przemysłowych, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa 2008, nr 1 13. Nowina M., Innowacje sprawą strategiczną, Sprawy Nauki 2005, nr 6-7 14. Oslo M., Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, Wyd. OECD, Eurostat, Warszawa 2008 15. Podstawy zarządzania przedsiębiorstwem, pod red. M. Strużyckiego, Wyd. Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 1998 16. Porter M.,E, Competitive Advantage. Creating and Sustaining Superion performance, The Free Press, New York 1985 17. Porter M., E., Strategia konkurencji. Metody analizy sektorów i konkurentów, PWE, Warszawa 1996 18. Rocznik statystyczny województwa małopolskiego 2008, GUS, Warszawa 2008 19. Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 1991 20. Stankiewicz M., J., Konkurencyjność przedsiębiorstwa, Wyd. DOM ORGANIZATORA, Toruń 2002 21. Starczewska-Krzysztoszek M., Ranking najbardziej innowacyjnych firm w Polsce. Kamerton Innowacyjności 2008, Warszawa 2008 22. Stoner J.,A., F., Management, Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, New Jersey 1982 23. Ustawa z dnia 27 lipca 2002 roku o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców, Dz. U. 2002, nr 141, poz. 1177 Ways of weating competitiveness in plastic industry companies competitiveness, innovations, plastic industry companies Summary The article deals with the issue of processing innovations in the plastic trade. From the carried out diagnosis it occurs that the plastic branch is one of the fewest most dynamically developing ones. In this industry many crucial changes as well as growing competition take place, too. Thus, it becomes necessary to search 19

for and introduce new innovative solutions that will help to support the growth of this line. The article presents aids in the plastic processing industry introduced by Vgt Poland limited company as an example of processing innovations. There are many positive effects of the usage of these aids, such as: speeding up the time of manufacturing cycle, providing stability of a shape and measurement of the final product, reduction of product s weight, lowering the strength of form s clamp and the temperature of material processing as well as increasing the injection s speed. All of the above mentioned results lead to energy saving and, consequently, lower the costs. In conclusion, it should be stated that these innovations contribute to better efficiency and savings. 20