REP!TRIACJ! CZY DEPORT!CJ! Ewakuacja jest dobrowolna i dlatego przymus nie może być stosowany... Art. I Układu o przesiedleniu z dn. 9 września I 944 r.
REPATRIACJA CZY DEPORTACJA,, PRZESIEDLENIE UKRAINCOW Z POLSKI DO USRR 1944-1946 Tom l Dokumenty 1944-1945 Pod redakcją Eugeniusza Misiły Oficyna Wydawnicza "Archiwum Ukraińskie" Warszawa 1996
WSTĘP Książka ta jest dokumentalnym zapisem przesiedlenia 482 tys. Ukraińców z Polski do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej przeprowadzonego w latach 1944-1946. Ponad 300 dokumentów polskich i ukraińskich, w większości publikowanych po raz pierwszy, przedstawia kulisy przygotowań, przebieg i rezultaty akcji, którą ówczesna komunistyczna propaganda nazywała repatriacją, ewakuacją lub dobrowolnym przesiedleniem. Mit dobrowolności gwarantowanej układem z 9 września 1944 r., zawartym między Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego (PKWN) i rządem USRR, obowiązywał przez wiele lat w oficjalnej polskiej i radzieckiej historiografii. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR przedstawiano jako upragniony powrót-repatriację do Ojczyzny - radzieckiej Ukrainy. Dzisiaj, w miarę poznawania kolejnych dokumentów, publikowania wspomnień przesiedleńców, repatriacja zaczyna się jawić jako zalegalizowana forma przymusowych wysiedleń, przybierających często postać brutalnej deportacji. Książka Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Pafski do USRR 1944-1946, z uwagi na dużą ilość zgromadzonych materiałów i ich znaczną objętość, ukazuje się w dwóch odrębnych tomach. Tom I - dokumenty opisujące wydarzenia, które miały miejsce w okresie od 27 lipca 1944 r., tj. podpisania tajnego porozumienia o polsko-radzieckiej granicy, będącego punktem wyjścia przy ustalaniu terytorialnego zakresu akcji przesiedleńczej, do zakończenia jej pierwszego etapu w grudniu 1945 r. i podpisania protokołu dodatkowego do układu, na mocy którego podjęto decyzję o kontynuowaniu przesiedleń również w roku następnym. Tom II- dokumenty dla okresu od stycznia do ostatnich miesięcy 1946 r. poprzedzających przygotowania do deportacji Ukraińców przeprowadzonej w 1947 r. w ramach tzw. Akcji "Wisła", statystyka przesiedleń, obszerne i szczegółowe kalendarium wydarzeń.
6 PRZESI EDLENIE UKRAI ŃCÓ W Z POLSKI DO USRR (1944-1 946) Przyjmując tak określone ramy chronologiczne, nie przestrzegano jednak ograniczeń wyznaczonych datą podpisania układu o przesiedleniu (9 IX 1944 r.), ani teżjego oficjalnego zakończenia (15 VI 1946 r.). Zarówno przygotowania do akcji przesiedleńczej, jak i jej rzeczywisty finał daleko wykraczają poza te daty. W książce publikuje się dokumenty ukazujące przesiedlenie Ukraińców W 1 świetle działań podejmowanych przez stronę polską (rząd, komisje przesiedleńcze, wojsko, administrację terenową) i władze USRR, jak też przeciwdziałań (zbrojnych i propagandowych) będących udziałem Ukraińskiej Powstańczej Armii i Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. Poczynając od tekstu układu o przesiedleniu, załączonych do niego instrukcji wykonawczych i protokołów dodatkowych, opublikowano w książce podstawowe dokumenty urzędu Głównego Przedstawiciela Rządu RP do Spraw Ewakuacji Ludności Ukraińskiej z Polski do USRR z siedzibą w Lublinie i jego kilkunastu przedstawicielstw rejonowych odpowiedzialnych za prowadzenie akcji przesiedleńczej, sprawozdania urzędów wojewódzkich i komitetów Polskiej Partii Robotniczej w Lublinie, Rzeszowie i Krakowie w części dotyczącej kwestii ukraińskiej oraz meldunkijednostek Wojska Polskiego użytych do wysiedlania Ukraińców i zwalczania Ukraińskiej Powstańczej Armii. Odnaleziono również i opublikowano najistotniejsze dla tego tematu dokumenty legalnych i nielegalnych organizacji ukraiń s kich działających na terenie Polski. Na szczególną uwagę zasługują instrukcje oraz odezwy OUN i UPA wydane w latach 1944-1946 w związku z przesiedleniem Ukraińców. Pokazują one ogromną determinację, z jaką OUN i UP A walczyły o powstrzymanie wysiedlenia ludności ukraińskiej z Połski do USRR. Z drugiej jednak strony dowodzą, jak dalece realizm polityczny przywódców podziemia ukraińskiego rozmijał się z rzeczywistością polityczną zaistniałą w powojennej Polsce i Europie. Do książki włączono też wybór fragmentów kronik oraz meldunków bojowych oddziałów UPA i sprawozdań siatki cywilnej OUN z lat 1945-1946, dotyczących m.in. akcji przesiedleńczej. Z uwagi na dużą objętość i wielowątkowość ich treści, dokumenty te w całości będą opublikowane w oddzielnym tomie. Jest to źródło, które z pewnością winno doczekać się pełnej publikacji i wnikliwej oceny. Jednym z najcenniejszych materiałów zamieszczonych w książce są meldunki pododdziałów UP A z akcji palenia wsi polskich i ukraińskich
WST P 7 oraz raporty WP z pacyfikacji wsi ukraińskich. Są to dokumenty wstrząsające, chyba najlepiej ukazujące tragizm wydarzeń towarzyszących przesiedleniu Ukraińców, w szczególności dramat ukraińskiej i polskiej ludności cywilnej, brutalność działań obu walczących stron: UPA i WP. Pod względem terytorialnym ograniczono się do opublikowania dokumentów ukazujących przebieg akcji przesiedleńczej wyłącznie na obszarze Polski. Tragiczne nierzadko losy ludności ukraińskiej osiedlanej na terenie USRR, prowadzona wobec nich po zakończeniu akcji przesiedleńczej sowiecka polityka represji, stanowią zagadnienie, któremu poświęcony będzie, miejmy nadzieję, odrębny wybór dokumentów pochodzących z byłych archiwów radzieckich. Niemniej jednak publikuje się kilka dokumentów, które zaledwie w niewielkim stopniu przybliżają obraz sytuacji, w jakiej znaleźli się w USRR Ukraińcy przesiedleni z Polski. Materiały zawarte w I i II tomie pochodzą ze zbiorów Archiwum Akt Nowych w Warszawie (zespół Przedstawiciela Głównego Rządu RP do Spraw Ewakuacji Ludności Ukraińskiej z Polski do USRR, Ministerstwa Administracji Publicznej i Komitetu Centralnego PPR), Centralnego Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (zespół OUN - UPA), Archiwum Urzędu Ochrony Państwa (dokumenty dowódcy UPA Mirosława Onyszkiewicza "Oresta"), Centralnego Archiwum Wojskowego (Sztab Generalny WP, Grupa Operacyjna "Rzeszów"), Archiwum Warszawskiego Okręgu Wojskowego oraz Archiwów Państwowych w Krakowie, Lublinie, Rzeszowie i Warszawie. Przeszkodą w całościowym ukazaniu problemu jest brak możliwości wykorzystania w publikowanej pracy akt urzędu Pełnomocnika Głów nego Rządu USRR do Spraw Ewakuacji Ludności Ukraińskiej z Polski, przechowywanych w Centralnym Archiwum Państwowym Rewolucji Październikowej w Kijowie (Centralny) Derżawnyj Archiw Żowtnewoji Rewoluciji), obecna nazwa: Centralne Archiwum Państwowe Naczelnych Organów Ukrainy (Centralny) Derżawnyj Archiw Holownych Orhaniw Ukrajiny). Próby dotarcia do tych materiałów, podejmowane od 1989 r. do chwili obecnej, kończyły się każdorazowo odmową dyrekcji archiwum. Dla historyków polskich są one nadal utajnione i niedostępne. Kilkanaście dokumentów komisji przesiedleńczych USRR, które włączono do książki, pochodzi z archiwów polskich lub zostało odnalezionych we wspomnianym archiwum kijowskim z pomocą historyków ukraińskich, którym serdecznie za to dziękuję. Wiedza
8 PRZESIEDLENIE UKRA IŃ CÓW Z POLSKI DO USRR ( 1944-1946) o przesiedleniu Ukraińców z Polski do USRR, podobnie jak Polaków z USRR do Polski, bez znajomości tych materiałów będzie z pewnością niepełna. Miejmy jednak nadzieję, iż w niedalekiej przyszłości zostaną one udostępnione i doczekają się publikacji. Dokumenty publikuje się w książce z zachowaniem oryginalnego układu i stylu ich treści. Ingerencje redakcyjne ograniczono do ujednolicenia interpunkcji i poprawienia błędów ortograficznych. Wszystkie dostrzeżone omyłki, opuszczone lub nieczytelne fragmenty tekstu, zaznaczono w tekście dokumentu i przypisach. Wyrazy, które występują w dokumentach w formie skróconej, zostały dla lepszej czytelności w wielu wypadkach uzupełnione do pełnego brzmienia, przy czym uzupełnienia ujęto w nawiasy kwadratowe. Skróty nazw organizacji i instytucji oraz przyjęte ogólnie skróty, głównie z zakresu terminologii wojskowej, zostały wyjaśnione w wykazie skrótów. Całość uzupełnia indeks osobowy, geograficzny oraz tytułów dokumentów. Część dokumentów opatrzono przypisami rzeczowymi, które mogą być pomocne Czytelnikowi w zrozumieniu tekstu. Dokumenty w języku ukraińskim publikuje się wraz z ich tłumaczeniem na język polski. Od zasady tej odstąpiono w przypadku dokumentów w języku rosyjskim. Dziękuję serdecznie pracownikom Centralnego Archiwum Wojskowego, Archiwum Akt Nowych, Centralnego Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Archiwum Urzędu Ochrony Państwa za pomoc w poszukiwaniu materiałów do książki. Fundacji im. Stefana Batorego w Warszawie i Ukraińskiemu Związkowi Ludowemu w Jersey City dziękuję za wsparcie finansowe w wydaniu tej książki. * * * 9 września 1944 r. w Lublinie przewodniczący Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego Edward Osóbka-Morawski i przewodniczący Rady Komisarzy Ludowych Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej Nikita S. Chruszczow podpisali układ o tzw. ewakuacji Ukraińców z Polski do USRR i obywateli polskich z USRR do Polski. Szczegółową interpretację układu zawierała tajna instrukcja wykonawcza przekazana stronie polskiej 22 września 1944 r. za pośrednictwem przedstawiciela rządu ZSRR przy PKWN gen. Nikołaja Bułganina.
WSTĘP 9 Po przetłumaczeniu na język polski okazała się ona niewystarczająca, w związku z czym w końcu grudnia 1944 r. strona polska opracowała dodatkową własną instrukcję. Do 15 października 1944 r. trwała organizacja urzędów przedstawiciela głównego PKWN i pełnomocnika głównego rządu USRR do spraw ewakuacji ludności ukraińskiej z Polski do USRR w Lublinie oraz 15 przedstawicielstw rejonowych, obejmujących swoim zasięgiem 22 powiaty zamieszkałe przez ludność ukraińską (także niektóre ośrodki miejskie spoza tego terenu, jak np. Kraków, Tarnów). Organizowanie przedstawicielstw rejonowych na terenach znajdujących się jeszcze wówczas pod okupacją hitlerowską, m.in. na Łemkowszczyźnie, rozpoczęto w styczniu 1945 r. po zajęciu ich przez Armię Czerwoną. Prawo do przesiedlenia się z Polski do USRR mieli Ukraińcy legitymujący się obywatelstwem polskim do 17 września 1939 r., którzy obecnie, po podpisaniu układu, zamieszkiwali w województwie krakowskim, rzeszowskim i lubelskim (dotyczyło to także żyjących na tym terenie Białorusinów i Rosjan). Liczbę Ukraińców, spełniających to kryterium, komisje przesiedleńcze szacowały, na podstawie niedokładnych danych, na 480-546 tys. osób, podczas gdy w rzeczywistości wynosiła ona co najmniej 700 tys. osób. Do układu wprowadzono również pojęcie obywateli polskich narodowości rusińskiej, zaczerpnięte z przedwojennych spisów ludności. Chodziło tu o osoby zamieszkałe na terenie Łemkowszczyzny i Bojkowszczymy wyznania greckokatolickiego lub prawosławnego, nie identyfikujące się z narodowością ukraińską. Ponadto kwestię przesiedlenia Ukraińców mieszkających w województwie białostockim podporządkowano kompetencji przedstawiciela rządu RP ds ewakuacji ludności białoruskiej z Polski do BSRR w Białymstoku. Natomiast przesiedlenie z Polski osób narodowości ukraińskiej, białoruskiej i rosyjskiej, przebywających na stałe poza terenem działalności komisji przesiedleńczych, które podlegały przedstawicielowi głównemu rządu RP ds ewakuacji ludności ukraińskiej z Polski do USRR w Lublinie, regulowała umowa zawarta z rządem ZSRR 6 lipca 1945 r. Układ zastrzegał, że "ewakuacja jest dobrowolna i dlatego przymus nie może być stosowany ani bezpośrednio, ani pośrednio ". Podstawą do przesiedlenia były listy, na które wpisywano osoby deklarujące chęć wyjazdu z Polski i otrzymania obywatelstwa USRR. Deklaracje mogły być składane ustnie lub na piśmie. Sporządzone na ich podstawie listy
10 PRZESIEDLENIE U K RA I ŃCÓW Z P OLSKI DO USRR ( 1944-1946) imienne wg miejscowo ś ci, zatwierdzone na s tępnie przez przedstawicieli i pełnomocników rejonowych, były, w my ś l art. 14 układu, dokumentem " dostatecznym dla przeprowadzenia ewakuacji osób oznaczonych w spisach". Taki zapis, zwalniający z wymogu składania deklaracji w sprawie przesiedlenia wyłącznie w formie pisemnej stwarz ał praktycznie nieograniczone możliwości nadużyć, a przede wszystkim stosowania przymusu poprzez niekontrolowane wpisywanie na listy przesiedleńcze dowolnych osób bez ich wiedzy i woli. Ustalony w układzie czas trwania akcji przesiedleńczej był wielokrotnie zmieniany. Przesiedlenie miało się ro zpocząć 15 paźd ziernik a 1944 r. Do tego czasu komisje opracowywały spisy ludności podlegającej przesiedleniu oraz zbierały zgłoszenia chętnych na wyjazd. Zakończenie akcji wyznaczono na l lutego 1945 r. Wprawdzie pierwsze transporty z Ukraińcami wyruszyły zgodnie z planem, jednak już wkrótce, z uwagi na niewielką liczbę dobrowolnych zgłoszeń a potem ostrą zimę, wyjazdy ustały. W tej sytuacji termin z akończenia akcji przesiedleńczej systematycznie przedłużano: pocz ątkowo do l maja, potem - l listopada 1945 r. W podpisanym 20 września 1945 r. w Kijowie polsko-ukraińskim protokole uzupełniającym do układu, ustalono kolejny nowy termin zakończeni a rejestracji (31 XII 1945), nie podając przy tym dokładnej daty zakończenia samych przesiedleń. Zaznaczono tylko, że Polacy zamieszka li we Lwowie, którzy zarejestrują się na wyjazd w ustalonym terminie, w przypadku ostrej zimy będą mieli prawo wyjech ać do Polski również wiosną 1946 r. Ukraińcom taki przywilej nie przysługiwał. 14 grudnia 1945 r. podpisano w Warszawie kolejny protokół dodatkowy do wspomnianego układu, w którym termin rejestracji ludności przedłużono do 15 stycznia 1946 r., natomiast datę ostatecznego zakończenia akcji przesiedleńczej ustalono na 15 czerwca 1946 r. Podpisanie protokołu końcowego do układu z 9 września 1944 r. nastąpiło 6 maja 1947 r. w Warszawie. Było to w dz i ewi ątym dniu deportacji Ukraińców prowadzonej w ramach Akcji "Wi sła ". Kiedy 9 maja 1947 r. członkowie delegacji rządu USRR na czele z wicepremierem Wasylem Starczenką zwiedzali zabytki Krakowa i kopalnię soli w Wieliczce, do obozu koncentracyjnego w pobliskim Jaworznie (woj. krakowskie) przybył właśnie pierwszy transport ukraińskiej ludności cywilnej. W akcji przesiedleńczej Ukraińców z Polski do USRR można wyodrębnić kilka wyraźnych etapów.
WSTĘP 11 Etap I. Od 15 października do końca grudnia 1944 r. W okresie tym przesiedlono z Polski 19 899 Ukraińców (5035 rodzin), najwięcej z powiatu chełmskiego (4025 osób), hrubieszowskiego (3902), tomaszawskiego (3380) i zamojskiego (1862). Byli to głównie mieszkańcy kilkudziesięciu wsi ukraińskich spalonych wiosną i latem 1944 r. przez oddziały Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich. Dla porównania warto wspomnieć, że w analogicznym okresie ostatnich trzech miesięcy 1944 r. z USRR do Polski przesiedlono 117 212 Polaków ocalałych z miejscowości spalonych i spacyfikowanych przez UPA w 1943 i 1944 r. Etap II. Od stycznia do końca sierpnia 1945 r. Zimą akcja przesiedleńcza ustała. Wiosną 1945 r. po wyzwoleniu Łemkowszczyzny spod okupacji hitlerowskiej wyjechali Ukraińcy z terenów zniszczonych podczas ciężkich walk prowadzonych w rejonie Przełęczy Łupkowskiej i Dukielskiej. Była to praktycznie ostatnia grupa osób, które przesiedliły się do USRR z własnej woli, bez zastosowania wobec nich przymusu. W miarę trwania akcji przesiedleńczej władze polskie zaczęły wywierać presję celem zwiększenia liczby zgłaszających się na wyjazd. M.in. na posiedzeniu Rady Ministrów Rządu Tymczasowego RP 13 lutego 1945 roku podjęto decyzję o radykalnym egzekwowaniu od ludności ukraińskiej, zarejestrowanej na wyjazd do USRR a odmawiającej przesiedlenia się, obowiązkowych świadczeń rzeczowych (zgłoszenie chęci wyjazdu zwalniało automatycznie z płacenia podatków i oddawania tzw. kontyngentu). Polecono też powołać do wojska i wcielić do karnych batalionów wszystkich mężczyzn w wieku poborowym, którzy nie zgłosili się na wyjazd oraz przystąpić do zdecydowanego zwalczania podziemia ukraińskiego dezorganizującego akcję przesiedleńczą. W lutym, marcu i kwietniu 1945 r. pojawił się nowy czynnik, jakim były antyukraińskie akcje zbrojne podziemia polskiego i oddziałów Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. W odpowiedzi podziemie ukraińskie przystąpiło do ataków odwetowych na polską ludność cywilną i wojsko. Mordy na ludności ukraińskiej, dokonane w kilkudziesięciu miejscowościach powiatu brzozowskiego, chełmskiego, hrubieszowskiego, lubaczowskiego, przemyskiego, sanockiego i tomaszowskiego, w decydującym stopniu wpłynęły na wzrost liczby zgłaszających się na wyjazd z Polski. Wg niepełnych danych od stycznia do 25 kwietnia 1945 r. przesiedlono z Polski 113 633 osoby (30 145 rodzin), z tego niemalże połowa pochodziła z powiatu chełmskiego - 21 652 osoby, hrubieszowskiego- 20 936 i tomaszowskiego- 10 973.
16 PRZESIEDLENIE UKRAIŃCÓW Z POLSKI DO USRR (1944-1946) deportacją, stanowiącą nieodłączny element stalinowskiej polityki narodowościowej -nie będzie tak oczywista, jak chociażby w przypadku Akcji "Wisła". Myślę, że również i po lekturze kilkuset dokumentów publikowanych w tej książce ocena opisywanych wydarzeń będzie różna, przede wszystkim z uwagi na odmienny stosunek Polaków i Ukraińców do tak zasadniczych kwestii, jak ocena suwerenności decyzji władz ówczesnej Polski, podejmowanych w związku z przesiedleniem ludności ukraińskiej, czy budząca wciąż wiele emocji ocena roli, jaką w akcji przesiedleńczej odegrały Wojsko Polskie i Ukraińska Powstańcza Armia. Pytanie o suwerenność podejmowanych wówczas decyzji i działań wynika w prostej linii z pytania o suwerenność ówczesnego państwa polskiego. Zarówno władze komunistyczne Polski jak i USRR (podobnie jak legalny Rząd RP na uchodźstwie) nie miały wpływu na decyzje o przesiedleniach podejmowane już w listopadzie 1943 r. w Teheranie przez aliantów czy w 1944 r. w Moskwie przez Stalina. Nie ulega zarazem wątpliwości, co potwierdzają publikowane dokumenty, że rząd polski miał pełną suwerenność działań w trakcie akcji przesiedleńczej. W przypadku Wojska Polskiego jest to pytanie o to, gdzie się kończyło zadanie walki z UP A i ochrony ludności polskiej przed jej atakami, a zaczynało orężne zmuszanie Ukraińców do opuszczenia ojczystych stron, brutalna pacyfikacja ukraińskich wsi? W przypadku Ukraińskiej Powstańczej Armii - do jakiego stopnia obrona ukraińskiej ludności cywilnej przed przymusem wysiedlenia usprawiedliwiała agresywne działania wobec polskiej ludności cywilnej, administracji i wojska? Czy kierownictwo OUN w Polsce i dowództwo UPA kwestionując (w dokumentach i działaniach) przynależność do państwa polskiego terenów zamieszkałych przez ludność ukraińską prowokowały określone działania represyjne rządu polskiego, m.in. zastosowanie przymusu wysiedlenia? Czy obrona ludności ukraińskiej przez UP A przed wysiedleniem do USRR nie przeradzała się stopniowo w fizyczne przymuszanie jej do pozostania w Polsce? Rzetelna odpowiedź na te i szereg innych pytań ma podstawowe znaczenie dla dalszych badań nad historią społeczności ukraińskiej w Polsce i powojennej polityki narodowościowej państwa polskiego. Będzie też wpływać na obecny i przyszły kształt stosunków polsko -ukraińskich. Eugeniusz Misiło
DOKUMENTY 1944 l 1944 lipiec 27, Moskwa. - Porozumienie między Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego a Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej 1 Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego 2 i Rząd Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, pragnąc uregulować kwestię granicy państwowej między Rzeczpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich w duchu przyjaźni i zgody, zawarły niniejsze porozumienie w następującej sprawie: Artykuł l Przy ustalaniu granicy państwowej między Rzeczpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich przyjąć za podstawę tak zwaną linię Curzona 3. Przy tym rząd ZSRR zgodził się na następujące poprawki do wymienionej linii na korzyść Polski, ustępując Rzeczpospolitej Polskiej: a) obszar położony na wschód od linii Curzona do rzeki Zachodni Bug i rzeki Sołokija, na południe od miasta Kryłow; b) część obszaru Puszczy Białowieskiej na odcinku Niemirów-Jałówka, położonego na wschód od linii Curzona, pozostawiając Niemirów, Hajnówkę, Białowieżę i Jałówkę po stronie Polski. Artykuł 2 Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego i Rząd ZSRR umówiły się, iż północna część terytorium Prus Wschodnich wraz z miastem i portem Koenigsberga odchodzi do Związku Radzieckiego, cała zaś pozostała część Prus Wschodnich oraz obwód gdański z miastem i portem Gdańsk odchodzi do Polski. Artykuł 3 Granicę państwową między Rzeczpospolitą Polską z jednej strony a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich z drugiej strony
INDEKS DOKUMENTÓW 1944 l. 1944 lipiec 27, Moskwa. -Porozumienie między Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego a Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej............... 17 2. 1944 sierpień 24, Lublin. - Okólnik nr 3 Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego ustalający zasady funkcjonowania szkolnictwa ukraińskiego 19 3. 1944 sierpień 27, Hrubieszów. - Petycja Ukraińców z powiatu hrubieszowskiego do kierownika Resortu Oświ a ty PKWN w sprawie otwarcia szkół ukraińskich.............................................................. 21 4. 1944 wrzesień 2, Kijów.- Depesza przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych USRR N. Chruszczowa do przewodniczącego Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego E. Osóbki-Morawskiego w zwi ą z- ku z zakończeniem prac przygotowawczych do zawarcia umowy o wymianie ludności między Polską i USRR... 23 5. 1944 wrzesień 5, Lublin.- Komunikat "Polpressu" z pobytu w Polsce przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych BSRR P. Ponomarienki i przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych USRR N. Chruszczowa 24 6. 1944 wrzesień 5, Lublin.- Zarządzenie Resortu Oświaty PKWN w sprawie szkolnictwa ukraińskiego................................................ 25 7. 1944 wrzesień 7, Przemyśl.- Odezwa Ukraińskiego Komitetu Obywatelskiego w Przemyślu w sprawie normalizacji stosunków polsko-ukraińskich w wyzwolonej Polsce................................................. 26 8. 1944 wrzesień 9, Lublin. - Układ między PKWN a rządem USRR w sprawie przesiedlenia ludności ukraińskiej z terytorium Polski do USRR i obywateli polskich z terytorium USRR do Polski............ 30 9. 1944 wrzesień 11, Warszawa. - Expose przewodniczącego PK WN E. Osóbki-Morawskiego na posiedzeniu KRN.................... 39 10. 1944 wrzesień 11, Przemyśl. - Sprawozdanie Komitetu Powiatowego Polskiej Partii Robotniczej w Przemyślu. Ocena sytuacji w pierwszym okresie po wyzwoleniu miasta............................................... 41
308 PRZESIEDLENIE UKRAIŃCÓW Z POLSKI DO USRR (1944-1946) 11. 1944 wrzesień 18, Kijów.- Pismo komisarza ludowego spraw wewnętrznych USRR gen. Riasnogo dla sekretarza KC KP(b)U D. Korotczenki informujące o skierowaniu pracowników NKWD na stanowiska zastępców pełnomocników i przedstawicieli rejonowych rządu USRR do spraw ewakuacji ludności ukraińskiej z Polski do USRR i obywateli polskich z USRR do Polski.................................................. 43 12. 1944 wrzesień 18, Kijów. - Pismo przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych USRR N. Chruszczowa do przewodniczącego PK WN E. Osóbki-Morawskiego informujące o przyjeździe do Lublina głów nego pełnomocnika rządu USRR do spraw ewakuacji ludności ukraiń - skiej z Polski N. Pidhornoho.......... 44 13. 1944 wrzesień [nie później niż 21]. -Instrukcja wykonawcza do układu z 9 września 1944 r. zawartego między PKWN a Rządem USRR w sprawie przesiedlenia ludno ści ukraińskiej z Polski do USRR i obywateli polskich z USRR do Polski.................................................. 45 14. 1944 październik 5, Lublin. - Raport zastępcy głównego pełnomocnika rzą du USRR do spraw ewakuacji ludno ści ukraińskiej z Polski T. Kalnenki dla sekretarza KC KP(b)U D. Korotczenki w sprawie sytuacji politycznej na terenie powiatu chełmskiego, krasnystawskiego i włodawskiego...... 60 15. 1944 październik 5, Lublin.- Okólnik Resortu Administracji Publicznej PK WN zobowiązujący przewodniczących powiatowych rad narodowych, starostów, wójtów i sołtysów na terenie województwa lubelskiego i rzeszowskiego do udzielenia pomocy przy przesiedleniu ludności ukraińskiej z Polski do USRR............................................... 63 16. 1944 październik 19, m. p. - Odezwa Prowodu Okręgowego Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów w Polsce w związku z podpisaniem ukła du między PKWN i rządem USRR o przesiedleniu ludności ukraiń skiej z Polski do USRR................................. 64 17. 1944 listopad 2, Lublin. - Pismo wojewody lubelskiego K. Sidora do Prezydium KRN i PKWN przedstawiające ocenę sytuacji wśród ludności ukraińskiej........................................ 67 18. 1944 listopad 4, Lublin. - Pismo przedstawiciela głównego PKWN do spraw ewakuacji ludności ukraińskiej z Polski K. Rogalskiego do kierownika Resortu Administracji Publicznej St. Kotka-Agroszewskiego informujące o nieudzielaniu przez władze administracyjne powiatu leskiego, lubaczowskiego i przemyskiego pomocy w przesiedlaniu ludności ukraińskiej............................................................... 69 19. 1944 listopad 27, Lu blin. - Okólnik Resortu Sprawiedliwości PK WN w sprawie zakazu sporządzania przez notariuszy umów sprzedaży nieruchomości stanowiących własność osób narodowo śc i ukraińskiej, białoruskiej, litewskiej, rosyjskiej i rusińskiej................................. 70
INDEKS DOKUMENTÓW 309 1945 20. 1945 styczeń 2, Lublin.- Instrukcja uzupełniająca do układu z 9 września 1944 r. w sprawie przesiedlenia ludności ukraińskiej z Polski i obywateli polskich z USRR.............................................................. 73 21. 1945luty 13, Warszawa. - Protokół posiedzenia Rady Ministrów Rządu Tymczasowego RP. Dyskusja nad wnioskiem Państwowego Urzędu Repatriacyjnego w sprawie przyspieszenia przesiedlenia ludności ukraińskiej i białoruskiej z Polski do USRR i BSRR.................... 78 22. 1945 luty 20, m.p. - Meldunek "Ihora", prowidnyka Rejonu V Nadrejonu OUN "Chołodnyj Jar", z akcji Milicji Obywatelskiej na wieś Paszowa w powiecie leskim.................................. 81 23. 1945 luty 22, Rzeszów. -Zarządzenie okólne wojewody rzeszowskiego dla starostów powiatowych w sprawie obciążenia Ukraińców świadcze - niami wojennymi............................................................... 83 24. 1945luty 24, Przemyśl. - Pismo starosty przemyskiego M. Haśki do komendanta powiatowego Milicji Obywatelskiej w Przemyślu............ 84 25. 1945 marzec 6, Przemyśl.- Pismo przedstawiciela rejonowego rządu RP do spraw ewakuacji ludności ukraińskiej z Polski w Przemyślu J. Wójcika do przedstawiciela wojewódzkiego do spraw ewakuacji w Jarosławiu J. Bednarza w sprawie napadów na ludność ukraińską........ 84 26. 1945 marzec 7, Przemyśl.- Pismo przedstawiciela rejonowego rządu RP do spraw ewakuacji ludności ukraińskiej z Polski w Przemyślu J. Wójcika do przedstawiciela wojewódzkiego do spraw ewakuacji w Jarosławiu J. Bednarza w sprawie akcji przesiedleńczej na terenie powiatu brzozowskiego........................................... 86 27. 1945 marzec 9, Jarosław. - Pismo przedstawiciela wojewódzkiego rządu RP do spraw ewakuacji ludności ukraińskiej z Polski w Jarosławiu J. Bednarza do głównego przedstawiciela do spraw ewakuacji K. Rogalskiego z propozycją objęcia akcją przesiedleńczą Ukraińców zamieszkałych na terenie Krakowa, Zakopanego i innych miejscowości województwa krakowskiego....................................................... 88 28. 1945 marzec 10, Przemyśl.- Rozkaz komendanta Milicji Obywatelskiej w Przemyślu dla komendantów posterunków MO w powiecie przemyskim w sprawie aresztowania Ukraińców odmawiających wyjazdu do USRR.................................................... 90 29. 1945 marzec 11, Szlachtowa. - Petycja mieszkańców wsi Biała Woda, Jaworki i Szlachtowa w powiecie Nowy Targ do Rady Najwyższej USRR i przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych USRR N. Chruszczowa....................................... 90
310 PRZESIEDLENIE UKRAIŃCÓW Z POLSKI DO USRR (1944-1946) 30. 1945 marzec 24, Lubaczów. -Raport operacyjny nr l dowódcy 2 Samodzielnego Batalionu Operacyjnego KBW ppłk. Szopińskiego w sprawie pacyfikacji wsi Lubliniec Stary................... 94 31. 1945 marzec 25, Biłgoraj. - Sprawozdanie Komitetu Powiatowego PPR w Biłgor aj u dla Komitetu Wojewódzkiego PPR w Lublinie. Ocena sytuacji politycznej i gospodarczej w powiecie biłgorajskim......... 95 32. 1945 marzec 27, Gorlice.- Odezwa Włościańsko-Robotniczego Komitetu Łemkowszczyzny wzywająca do ochotniczego wst ępowania wszeregi Armii Czerwonej........................................................ 97 33. 1945 marzec, Rzeszów. - Sprawozdanie Komitetu Wojewódzkiego PPR w Rzeszowie dla Komitetu Centralnego PPR za marzec 1945 r. 101 34. 1945 marzec, m.p. - "Do mieszkańców Łemkowszczyzny!" -ulotka Ukraińskiej Powstańczej Armii............................................. l 02 35. 1945 kwi ecień 6, Kraków. - Pismo Wydziału Społeczno-Politycznego U rzędu Wojewódzkiego w Krakowie skierowane do starostów powiatowych w Nowym Targu, Nowym Sączu, Gorlicach i Jaśle zawierające wytyczne do opracowania sprawozdania o sytuacji na Łemkowszczyźnie........................................ 102 36. 1945 kwiecień 6, Lubaczów. - Raport operacyjny nr 6 dowódcy 2 Samodzielnego Batalionu Operacyjnego KBW ppłk. Szopiń sk iego z pacyfikacji wsi Gorajec w powiecie lubaczowskim................ 104 3 7. 1945 kwi ec i e ń 8, m. p. - Z kroniki sotni UPA " Mesnyky" II......... l 05 38. 1945 kwi ecień 14, m. p. - Z kroniki sotni UPA " Mesnyky" II..... 106 39. 1945 kwiecień 17, Krynica. - Pismo dyrektora Zakładów Zdrojowych w Krynicy Tarczy- Michaleckiego do Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych w sprawie zalesienia gospodarstw poukraińskich..... 107 40. 1945 kwiecień 19, J a rosław. - Raport taksatora Przedstawicielstwa Rejonowego Rzą du Tymczasowego RP do Spraw Ewakuacji Ludności Ukraińskiej z Polski w Jarosławiu K. Fludzińskiego dla Przedstawicielstwa Głównego w związku z napadem oddziału Narodowej Organizacji Wojskowej na wieś Piskorowice............ 108 41. 1945 kwiecień 20, m.p. - Instrukcja nr 2/45 Referatu Propagandy Nadrejonu " Chołodnyj Jar" Okręgu I OUN dla rejonowych referentów propagandy w sprawie wzmocnienia pracy propagandowej w związku z przesiedleniem ludno ś ci ukraińskiej z Polski do USRR 110 42. 1945 kwiecień 23, m.p. - Z kroniki sotni UPA "Mesnyky" II........ 118 43. 1945 kwie cie ń 26, m.p. - Sprawozdanie "Ihora", prowidnyka Rejonu V Nadrejonu OUN "C hołodnyj Jar", za okres od 25 marca do 25 kwietnia 1945 r............................................................ 120
indeks DOKUMENTÓW 311 44. 1945 kwiecień 28, m.p. - "Do Wojska Polskiego" - pismo nieznanego dowódcy Ukraińskiej Samoobrony Ludowej........... 121 45. 1945 kwiecień 30, Nowy Targ.- Sprawozdanie starosty pow.iatowego nowotarskiego dla Wydzi ału Społeczno-Politycznego Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie o sytuacji na Łemkowszczyźnie...... 122 46. 1945 maj 2, m. p.- " Polacy wsi Grochowce, Kniażyce i Kruhel" - ulotka Ukraińskiej Samoobrony Ludowej............... 124 47. 1945 maj 3, m.p. - "Ukra ińcy!"- odezwa Armii Krajowej... 126 48. 1945 maj 5, Jasło. -Sprawozdanie starosty powiatowego jasielskiego dla Wydziału Społeczno-Politycznego Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie o sytuacji na Łemkowszczyźnie.................................... 128 49. 1945 maj 9, m.p. - Z kroniki sotni Ukraińskiej Powstańczej Armii "Mesnyky" II.................. 130 50. 1945 maj 16, m.p. - " Odpłata " - ulotka Ukraińskiej Samoobrony Ludowej............................ 130 51. 1945 maj 22, Przemyś l. - Meldunek sytuacyjny nr 0142 sztabu 9 Dywizji Piechoty........................................................................ 131 52. 1945 maj 27, m. p. - " Odpła ta"- ulotka Ukraińskiej Samoobrony Ludowej........................................ 132 53. 1945 czerwiec 10, Lublin. - Telefonogram I sekretarza KW PPR w Lublinie W. Konopki do KC PPR w sprawie mordu w Wierzchowinach 132 54. 1945 czerwiec 15, Warszawa. -Protokół komisji powołanej dla zbadania zbrodni popełnionej przez Narodowe Siły Zbrojne na Ukraińcach we wsi Wierzchowiny.................................................. 133 55. 1945 czerwiec 27, Krosno. - Pismo przedstawiciela rejonowego rządu RP do spraw ewakuacji ludności ukraińskiej z Polski w Krośnie M. Zająca do głównego przedstawiciela do spraw ewakuacji J. Bednarza w sprawie niszczenia gospodarstw poukraińskich......... 140 56. 1945 lipiec 6, Moskwa. - Umowa między Tymczasowym Rządem Jedno ści Narodowej RP i Rządem ZSRR o prawie zmiany obywatelstwa radzieckiego i przesiedlenia do Polski osób narodowości polskiej i żydowskiej zamieszkałych w ZSRR oraz prawie zmiany obywatelstwa pol~kiego i przesiedlenia do ZSRR osób narodowości białoruskiej, litewskiej, rosyjskiej, rusińskiej i ukraińskiej, zamieszkałych na terytorium Polski..................................... 140 57. 1945 lipiec 20, Warszawa. - Pismo naczelnika Wydziału Narodowościowego Ministerstwa Administracji Publicznej R. Wojciechowskiego
312 PRZESIEDLENIE UKRAIŃCÓW Z POLSKI DO USRR (1944-1946) do dyrektora Biura Prezydialnego Rady Ministrów Zuniaka w związku z przygotowaniami do konferencji z udziałem delegatów ludności ukraińskiej w Polsce............ 143 58. 1945lipiec 20, Rzeszów.- Postulaty ludności ukraińskiej województwa rzeszowskiego zgłoszone przez delegatów na konferencję w Ministerstwie Administracji Publicznej........... 144 59 1945 lipiec 21, m.p.- Z kroniki sotni UPA " Mesnyky" II............ 146 60. 1945 lipiec 24, Warszawa. - Protokół konferencji w Ministerstwie Administracji Publicznej z udziałem delegatów ludności ukraińskiej.... 147 61. 1945 lipiec 24, Warszawa. -Sprawozdanie delegacji ludności ukraińskiej województwa krakowskiego z konferencji w Ministerstwie Administracji Publicznej... 155 62. 19451ipiec 27, Rzeszów.- Pismo I sekretarza KW PPR w Rzeszowie St. Chanyża do KC PPR w sprawie odezwy wojewody rzeszowskiego E. Kluka do ludności ukraińskiej.......................................... 159 63. 1945 lipiec 28, Lublin. - Memoriał delegacji ludności ukraińskiej województwa lubelskiego opracowany po konferencji w Ministerstwie Administracji Publicznej.............................. 162 64. 1945 lipiec 31, m.p. -Sprawozdanie "Ihora", prowidnyka Rejonu V Nadrejonu OUN " Chołodnyj Jar", za lipiec 1945 r............. 165 65. 1945 lipiec, Kraków. - Sprawozdanie Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie za lipiec 1945 r............... 167 66. 1945 lipiec, Rzeszów. -Sprawozdanie I sekretarza KW PPR w Rzeszowie St. Chanyża dla KC PPR za okres od 15 czerwca do 15 lipca 1945 r............ 169 67. 1945 sierpień l, Lesko.- Sprawozdanie delegata ludności ukraińskiej powiatu leskiego J. Czolija z konferencji w Ministerstwie Administracji Publicznej..................... 169 68. 1945 sierpień 3, Gorlice. - Protokół zebrania odbytego w Starostwie Powiatowym w Gorlicach w sprawie wysiedlenia Łemków do USRR 172 69. 1945 sierpień 5, Tomaszów Lubelski. - Protokół spotkania członka delegacji ukraińskiej na konferencję w Ministerstwie Administracji Publicznej M. Koralki z przedstawicielami ludności ukraińskiej powiatu tomaszowskiego..................... 174 70. 1945 si(frpień 6, Lubaczów. - Sprawozdanie przedstawiciela rejonowego rządu RP do spraw ewakuacji ludności ukraińskiej z Polski w Lubaczowie dla głównego przedstawiciela J. Bednarza ze spotkania z delegatem ludności ukraińskiej powiatu lubaczowskiego na konferencję w Ministerstwie Administracji Publicznej A. Nazarewiczem...... 176
INDEKS DOKUMENTÓW 313 71. 1945 sierpień 16, Moskwa. - Umowa między Rzeczpospolitą Po1ską i Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej.................................................... 178 72. 1945 sierpień 17, Rzeszów. - Sprawozdanie I sekretarza KW PPR w Rzeszowie St. Ch anyża dla KC PPR za okres od 151ipca do 15 sierpnia 1945 r....................................... 180 73. 1945 sierpień 20, Moskwa.- Depesza premiera Rządu Tymczasowego Jedności Narodowej E. Osóbki-Morawskiego do przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych USRR N. Chruszczowa w związku z przedłużeniem układu z 9 września 1944 r....... 182 74. 1945 sierpień 20, Nowy Sącz. - Pismo starosty powiatowego nowosądeckiego J. Łabuza do Wydziału Społeczno-Politycznego Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie w odpowiedzi na zarzuty pełnomocnika rejonowego rządu USRR do spraw ewakuacji ludności ukraińskiej z Polski w Nowym Sączu mjr. I. Kukoby.......................... 182 75. 1945 sierpień 27, Lublin. - Odezwa wojewody lubelskiego W. Rózgi do ludności ukraińskiej w sprawie akcji przesiedleńczej do USRR... 185 76. 1945 sierpień 31, Sanok. - Sprawozdanie przedstawiciela rejonowego Rządu Tymczasowego Jedności Narodowej RP do spraw ewakuacji ludności ukraińskiej z Polski w Sanoku T. Wiśniowskiego dla głównego przedstawiciela J. Bednarza za okres od 15 do 31 sierpnia 1945 r... 187 77. 1945 sierpień. - "Do Ukraińców poza linią Curzona w sprawie przesiedlenia"- odezwa Prowodu OUN w Polsce.................... 188 78. 1945 wrzesień 3, Rzeszów. - Sprawozdanie II sekretarza KW PPR w Rzeszowie J. Kaplińskiego dla KC PPR. Informacja o rozpoczęciu przez Wojsko Polskie wysiedlania Ukraińców....................... 191 79. 1945 wrzesień 6, m.p. -Instrukcja prowidnyka Rejonu II Nadrejonu " Chołodnyj Jar" W. Hadaja "Tisa" dla dowódców SKW w związku z rozpoczęciem przez WP przymusowego wysiedlania ludno ści ukraińskiej z Polski do USRR............................... 191 80. 1945 wrzesień 7, Przemyśl.- Petycja Komisji Międzypartyjnej powiatu przemyskiego do ministra spraw zagranicznych RP w sprawie korekty granicy polsko-radzieckiej w rejonie Przemyśla.................. 194 81. 1945 wrzesień 7, Mochnaczka Niżna. -Pismo ks. E. Wenhrynowiczado głównego przedstawiciela rządu RP do spraw ewakuacji ludności ukraińskiej z Polski J. Bednarza w sprawie zwolnienia go z przymusowego wysiedlenia do USRR.............. 195 82. 1945 wrzesień 7, m.p. -Instrukcja prowidnyka OUN w Polsce J. Starucha "Stiaha" wydana w związku z rozpoczęciem przez WP przymusowego wysiedlania Ukraińców z Polski do USRR......... 196
314 PRZESIEDLENIE UKRAIŃCÓW Z POLSKI DO USRR (1944-1946) 83. 1945 wrzesień 7, m.p.- "Do ludno ś ci polskiej! Ostrzeżenie! " - pismo UP A do sołtysa wsi Poraż w powiecie sanockim wraz z ulotką..... 197 84. 1945 wrzesień 9, m.p.- Rozkaz dowódcy 6 Okręgu Wojennego UPA M. Onyszkiewicza "Oresta" w związku z rozpoczęciem przez WP przymusowego wysiedlania Ukraińców z Polski do USRR................. 200 85. 1945 wrzesień Ił, m.p. -Instrukcja prowodu Nadrejonu OUN "Chołodnyj Jar" dla prowidnyków rejonowych w związku z rozpoczęciem przez WP przymusowego wysiedlania Ukraińców z Polski do USRR 202 86. 1945 wrzesień 13, m. p. - Rozkaz prowidnyka Okręgu II OUN w Polsce "S tała " w sprawie zbrojnego przeciwstawienia się przymusowemu wysiedleniu Ukraińców z Polski do USRR.............................. 206 87. 1945 wrzesień 15, m.p. - Meldunek operacyjny dowództwa 27 Odcinka Taktycznego UPA " Bastion" za okres od l maja do 15listopada 1945 r. Akcja sotni "Tuczy" na stację kolejową w Oleszycach...... 208 88. 1945 wrzesień 15, m.p. - Sprawozdanie Komendy WiN Okręgu Rzeszowskiego za okres od 15 sierpnia do 15 września 1945 r......... 210 89. 1945 wrzesień 17, Lwów. - Telegram naczelnika lwowskiego węzła kolejowego Szachraja do przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych USRR N. Chruszczowa w związku z próbą przymusowego wysiedlenia z Polski do USRR Ukraińców zatrudnionych na kolei..... 213 90. 1945 wrzesień 18, m.p. -Instrukcja Referatu Propagandy Nadrejonu "Chołodnyj Jar" Okręgu I OUN dla prowadów rejonowych i rejonowych referentów propagandy w sprawie przeciwdziała nia przesiedleniu ludności ukraińskiej z Polski do USRR....... 214 91. 1945 wrzesień 19, Lubaczów.- Ulotka WP skierowana do Ukraińców zamieszkałych na terenie powiatu lubaczowskiego...................... 223 92. 1945 wrzesień 20, Kijów.- Protokół uzupełniający do układu z 9 września 1944 r. w sprawie przesiedlenia ludności ukraińskiej z Polski i obywateli polskich z USRR..................... 224 93. 1945 wrzesień 20, Warszawa.- Pismo dyrektora Departamentu Politycznego Ministerstwa Administracji Publicznej A. Grabowskiego do ministra oświaty Cz. Wycecha w sprawie otwarcia Gimnazjum Kupieckiego i Liceum Handlowego z ukraińskim językiem nauczania w Przemyślu............... 227 94. 1945 wrzesień 21, m.p.- Meldunek dowódcy 7 Kołobrzeskiego Pułku Piechoty WP ppłk. Russijana w sprawie spalenia wsi Brusno Stare w powiecie lubaczowskim...... 228
INDEKS DOKUMENTÓW 315 95. 1945 wr zesień 21, Nowy Sącz. - Pismo starosty powiatowego nowosądeckiego do Wydziału Społeczno-Politycznego Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie w sprawie interpretacji przepisów o zmianie wyznania................................... 230 96. 1945 wrzesień 25, Nowy Sącz. -Zarządzenie starosty powiatowego nowosądeckiegoj. La buza o obowiązku opuszczenia obszaru granicznego przez ludność ukraińską............................................. 231 97. 1945 wrzesień, Rzeszów. -Sprawozdanie I sekretarza KW PPR w Rzeszowie St. Chanyża za okres od 15 sierpnia do 15 września 1945 r. 232 98. 1945 wrzesień-październik, m.p. - "Do Wojska Polskiego! Polacy! Żołnierze!" - odezwa Prowodu OUN w Polsce............. 234 99. 1945 październik 2, m.p. - Sprawozdanie organizacyjne dowódcy kuszcza " Makiwka" za okres od 6 do 31 września 1945 r.... 236 100. 1945 październik 4, m.p. - " Sprawozdanie Polityczne" Nadrejonu " Lewada" Okręgu III OUN za okres od 10 sierpnia do lo wrześ - nia 1945 r................................ 241 101. 1945 październik 4, m.p. - "Wiadomości Terenowe" Nadrejonu " Lewada" Okręgu III OUN za okres od l O sierpnia do l O wrześni a 1945 r....................... 247 102. 1945 październik 10, Warszawa. - Pismo naczelnika Wydziału Narodowościowego Ministerstwa Administracji Publicznej R. Nowaka do Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie w sprawie zmiany wyznania przez Lemków... 249 l 03. 1945 październik 11, Kijów. - Pismo zastępcy przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych USRR I. Senina do naczelnika lwowskiego węzła kolejowego Szachraja z prośbą o podstawienie dodatkowych wagonów kolejowych do przewozu ludności ukraińskiej przesiedlanej z Polski....................................................................... 250 104. 1945 październik 12, m.p. - Meldunek dowódcy sotni UPA "Mesnyky" II st. wistuna "Bałaja " dla dowódcy kurenia por. "Zalizniaka"... 250 105. 1945 październik 14, m.p. - " Wiadomości Terenowe" Rejonu V Nadrejonu OUN "Chołodnyj Jar" za okres od 11 wrześni a do 14 p a ź dziernika 1945 r.............................................................. 251 106. 1945 październik 18, Nowy Sącz. - Pismo starosty powiatowego nowosądeckiego J. Labuza do Wydziału Społeczno-Politycznego Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie potwierdzające stosowanie zasady segregacji wśród Lemków w trakcie akcji przesiedleńczej do USRR 255 107. 1945 październik 20, Lublin. - Pismo głównego przedstawiciela rządu RP do spraw ewakuacji ludności ukraińskiej z Polski J. Bednarza
316 PRZESIEDLENIE UKRAI ŃCÓW Z POLSKI DO USRR ( 1944-1946) skierowane do wojewody krakowskiego, rzeszowskiego i lubelskiego z propozycj ą wydania zarządzenia w sprawie opuszczenia pasa przygranicznego przez Ukraińców... :........ 255 108. 1945 pa źdz iernik 20, m. p.- Meldunek dowódcy sotni UPA " Mesnyky" II, st. wistuna " Bała ja", dla dowódcy kurenia por. " Zalizniaka" 256 109. 1945 paźd ziernik 29, Przemyśl. - Zarz ą dzenie Rzymskokatolickiej Kurii Biskupiej w Przemyślu w sprawie przejęcia budynków cerkiewnych stanowiących własność Greckokatolickiej Diecezji Przemyskiej 257 Ił O. 1945 październik 31, N o wy Sącz. - Pismo starosty powiatowego nowosądeckiego J. Łabuza do Wydziału Społeczno-Politycznego Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie w sprawie powrotów Ukraińców przesiedlonych do USRR i zdemobilizowanych z Armii Czerwonej 258 111. 1945 p aźdz iernik, Kraków. - Sprawozdanie sytuacyjne Urz ędu Wojewódzkiego w Krakowie za październik 1945 r............ 259 112. 1945 październik, m. p.- "Do całego kulturalnego świata! List otwarty Ukraińców zamieszkałych za linią Curzona" - odezwa Prowadu OUN w Polsce............................................................... 260 113. 1945 październik, Rzeszów. - Sprawozdanie I sekretarza KW PPR w Rzeszowie St. Chan yża za okres od 15 wrze ś nia do 15 października 1945 r................... 267 114. 1945 październik, m. p. - "Polacy" - odezwa Prowadu OUN w Polsce 268 115. 1945 październik, m. p. - "Polacy"- ulotka Prowadu OUN w Polsce 270 116. 1945 październik-listopad, m. p. - " Polacy" - odezwa Prowadu OUN w Polsce....................................................................... 27 1 117. 1945 listopad 7, Nowy Sącz. - Informacja starosty powiatowego nowosądeckiego J. Łabuza do głównego przedstawiciela rządu RP do spraw ewakuacji ludności ukraińskiej z Polski J. Bednarza o przebiegu akcji przesiedleńczej na terenie gminy Grybów, Muszyna i Ty licz.. 273 118. 1945 listopad 8, Lubaczów. - Pismo szefa Oddziału Operacyjnego 3 Pomorskiej Dywizji Piechoty WP ppłk. Kuźniczenki do starosty powiatowego lubaczowskiego A. Bednarza w sprawie kryteriów zwalniania Ukraińców z przesiedlenia do USRR............ 275 119. 1945listopad 9, Nowy Sącz.- Sprawozdanie zastępcy przedstawiciela rejonowego rządu RP do spraw ewakuacji ludno ś ci ukraiński ej z Polski w Nowym Sączu J. Fedoceca z konferencji zorganizowanej w starostwie powiatowym nowosądeckim w sprawie przymusowego wysiedlenia Łemków z Polski do USRR.................. 276 120. 1945 listopad 14, Lesko.- Sprawozdanie przedstawiciela rejonowego rządu RP do spraw ewakuacji ludności ukraińskiej z Polski w Lesku dla głównego przedstawiciela do spraw ewakuacji J. Bednarza..... 277
indeks DOKUMENTÓW 317 121. 1945 listopad 14, Dachnów. - Meldunek bojowy nr 0314 dowództwa 8 pułku piechoty w sprawie wysiedlenia Ukraińców ze wsi Lubliniec Nowy i Stary.............................................. 278 122. 1945 listopad 15, Kraków. - Pismo wojewody krakowskiego do Ministerstwa Administracji Publicznej w sprawie powrotów do Polski Łemków przesiedlonych do USRR i zdemobilizowanych z Armii Czerwonej.................................................................... 279 123. 1945 listopad 15, Kraków.- Pismo wojewody krakowskiego do starosty powiatowego nowosądeckiego w związku z powrotami do Polski Łemków przesiedlonych do USRR i zdemobilizowanych z Armii Czerwonej.................................................................... 281 124. 1945 listopad 15, Lublin. - Odpowiedź wojewody lubelskiego na pismo głównego przedstawiciela rządu RP do spraw ewakuacji ludno ś ci ukraińskiej z Polski J. Bednarza w sprawie przymusowego wysiedlenia Ukraińców z pasa przygranicznego........................ 282 125. 1945 listopad 23, Lesko. - Zarządzenie starosty powiatowego i szefa Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Lesku o obowiązku opuszczenia miasta przez Ukraińców do dnia 30 listopada 1945 r. 282 126. 1945listopad 23, m.p. - Meldunek dowódcy sotni UPA " Mesnyky" II, st. wistu na " Bała ja", dla dowódcy kurenia por. " Zalizniaka"...... 283 127. 19451istopad 26, m. p.- Meldunek operacyjny dowództwa 26 Odcinka Taktycznego UPA " Lemko" od początku działalności do października 1945 r................................................. 283 128. 1945 listopad 28, Sanok.- Sprawozdanie przedstawiciela rejonowego rządu RP do spraw ewakuacji ludności ukraińskiej z Polski w Sanoku T. Wiśniowskiego dla głównego przedstawiciela do spraw ewakuacji J. Bednarza z przebiegu akcji przesiedleńczej........................... 285 129. 1945 listopad 30, m.p. -Meldunek dowódcy kurenia przemyskiego UPA por. "Konyka" za okres od 14 października do 30 listopada 1945 r................................. 287 130. 1945 listopad, Rzeszów. - Sprawozdanie I sekretarza KW PPR w Rzeszowie S. Chanyża za okres od 15 października do 15 listopada 1945 r............................................ 288 131. 1945 listopad, Kraków. - Sprawozdanie sytuacyjne Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie za listopad 1945 r.............................. 289 132. 1945 grudzień 6, Warszawa. - Pismo sekretarza generalnego Polskiej Agencji Prasowej W. Borowego do wiceministra administracji publicznej W. Wolskiego w sprawie przesiedlenia Łemków z Polski do USRR............................................... 290
318 PRZESIEDLENIE UKRAIŃCÓW Z POLSKI DO USRR (1944-1946) 133. 1945 grudzień 8, Warszawa. - Wystąpienie I sekretarza KW PPR w Rzeszowie S. Chanyża na I Zjeździe PPR................... 291 134. 1945 grudzień 9, Warszawa. - Wystąpienie wiceministra administracji publicznej Wł. Wolskiego na I Zjeździe PPR............... 292 135. 1945 grudzień 9, Chyrów. - Telegram przedstawicieli władz politycznych i administracyjnych Chyrowa do przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych USRR N. Chruszczowa z prośbą o podstawienie krytych wagonów kolejowych do przewozu ludności ukraińskiej przesiedlanej z Polski..................................... 293 136. 1945 grudzień 10, Lublin. - Pismo głównego przedstawiciela Rządu RP do spraw ewakuacji ludności ukraińskiej z Polski J. Bednarza do wiceministra administracji publicznej Wł. Wolskiego informujące o stanowisku wojewody lubelskiego wobec propozycji wydania zarzą dzenia opuszczenia pasa przygranicznego przez Ukraińców......... 294 137. 1945 grudzień 11, Warszawa.- Telegram M. Bażana do przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych USRR N. Chruszczowa informujący o zmianach w tekście protokołu dodatkowego do układu z 9 września 1944 r......................................................... 294 138. 1945 grudzień 11, m.p. - Meldunek " Buj-Tura", dowódcy Żand a r merii Polowej sotni UPA "Mesnyky" III, dla dowódcy kurenia por. "Zalizniaka".............................. 295 139. 1945 grudzień 14, Warszawa. - Protokół dodatkowy do układu z 9 września 1944 r. w sprawie przesiedlenia ludności ukraińskiej z terytorium Polski i obywateli polskich z terytorium USRR...... 296 140. 1945 grudzień 17, Nowy Sącz. -Pismo starosty powiatowego nowosądeckiego J. Łabuza do Wydziału Społeczno-Politycznego Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie w sprawie zwolnienia z pracy lekarza weterynarii J. Hawryluka............................... 298 141. 1945 grudzień 29. - Sprawozdanie ze spotkania delegacji ludności ukraińskiej gmin Uhnów i Tamoszyn ze starostą powiatowym tomaszowskim i wicewojewodą lubelskim w dniach 27 i 29 grudnia 1945 r. 298 142. 1945 grudzień 31, m.p. - Sprawozdanie "Szamraja", zastępcy prowidnyka Rejonu V Okręgu II OUN, za grudzień 1945 r......... 302 143. 1945 grudzień 31, m.p. - Meldunek operacyjny dowództwa 26 Odcinka Taktycznego UPA "Lemko" za grudzień 1945 r........ 304 144. 1945 grudzień 31, Warszawa. - Pismo dyrektora Departamentu Politycznego MAP do wojewody krakowskiego z wytycznymi w sprawie Ukraińców nielegalnie wracających do Polski z USRR i zdemobilizowanych z Armii Czerwonej................................................ 305