PRACE ORYGINALNE Ireneusz Kotela 1,2 Łukasz Kawik 3 Marcin Bednarenko 3 Jacek Lorkowski 1 Andrzej Kotela 1,4 Wpływ dostępu operacyjnego na wyniki leczenia choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego z zastosowaniem trzpienia anatomicznego ABG Influence on the results of surgical treatment of osteoarthritis of the hip using anatomical stem ABG 1 Klinika Ortopedii i Traumatologii - Centralny Szpital Kliniczny MSW w Warszawie Kierownik Kliniki: Prof. nadzw. dr hab. n. med. Ireneusz Kotela 2 Zakład Rehabilitacji w Schorzeniach Narządu Ruchu, Instytut Fizjoterapii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach Kierownik Zakładu: Prof. nadzw. dr hab. n. med. Ireneusz Kotela 3 Oddział Ortopedyczno-Urazowy - Szpital Wojewódzki im. św. Łukasza w Tarnowie Ordynator Oddziału: Dr n. med. Witold Zieńczuk (aktualnie) Prof. nadzw. dr hab. med. Ireneusz Kotela (- do 31.08.2010)), 4 Zespół Oddziałów Chirurgii Urazowo Ortopedycznej i Rehabilitacji Mazowiecki Szpital Brudnowski w Warszawie Kierownik Kliniki: Prof. dr. hab. med. Jarosław Deszczyński Dodatkowe słowa kluczowe: aloplastyka staw biodrowy ABG dostęp operacyjny Additional key words: endoprothesoplastic hip joint ABG surgical approach Adres do korespondencji: Klinika Ortopedii i Traumatologii, Centralny Szpital Kliniczny MSW ul. Wołoska 137, 02-507 Warszawa e-mail: ikotela@op.pl Tel. (22)-508-13-70 Celem pracy była ocena wyników klinicznych, radiologicznych i jakości życia oraz wpływu dostępu operacyjnego na końcowy wynik leczenia u chorych po aloplastyce z zastosowaniem trzpienia anatomicznego w Oddziale Ortopedyczno-Urazowym Szpitala Wojewódzkiego im. św. Łukasza w Tarnowie z lat 2008-2011. Grupę badaną stanowiło 68. chorych (34 operowanych z dojścia przedniobocznego i 34 z dojścia tylno-bocznego). Średnia wieku wyniosła 62,2 lata. Pacjenci przebywali w szpitalu średnio 8 dni. Termin badania kontrolnego wyznaczano po 6. tygodniach, 3. miesiącach a następnie raz w roku. Wyniki pooperacyjne oceniono za pomocą skali: Harrisa, i. Zdjęcia radiologiczne oceniono pod kątem ustawienia i migracji elementów endoprotezy. Oceniając pacjentów z zastosowaniem skali HHS uzyskano 73,5% wyników bardzo dobrych i dobrych. Po aloplace uzyskano znaczną poprawę ruchomości stawu biodrowego w stosunku do oceny przedoperacyjnej. Wg znormalizowanej poszerzonej skali średni wynik leczenia wyniósł 77,0 pkt. Uzyskano istotne zmniejszenie nasilenia dolegliwości bólowych po operacji. Średni wynik chorych przed operacją wynosił 6,4 pkt, a po zabiegu 1,4 pkt. W badanym materiale stwierdzono u 51. osób operowanych osiowe ustawienie protezy, a u 17. nieosiowe. Nie stwierdzono wpływu ustawienia na wyniki kliniczne w skalach HHS i. Nie stwierdzono też wpływu dostępu operacyjnego na wyniki leczenia. Wstęp Przyjmuje się, że objawy choroby zwyrodnieniowej stawów stwierdza się u około 15-20% populacji światowej. W Polsce problem ten dotyczy około 2 mln osób. Niezależnie od etiologii choroby: artroza idiopatyczna, pourazowa, zapalna (rzs, gruźlica, tło bakteryjne), dysplastyczna, protruzyjna i wiele innych, w zaawansowanym stadium jej przebiegu zawsze prowadzi ona do utraty sprawności ogólnej i dysfunkcji narządu ruchu. Istotne znaczenie w zmniejszeniu The aim of this study was to evaluate the clinical and radiological results of treatment and quality of life, and impact of surgical approach in patients after arthroplasty using anatomical stem in the Department of Orthopaedics and Trauma Regional Hospital. St. Luke in Tarnów of years 2008-2011. The material consisted of 68 patients operated using a Proxima stem (surgical approaches; anterolateral - 34 cases, posterior - lateral - 34 cases similarly). The average age was 62.2 years. Patients stayed in the hospital an average of 8 days. Term follow-up was determined after 6 weeks, 3 months and then once a year. Postoperative results were evaluated using the scale: Harris and. X-rays were evaluated for setting and migration of the prosthesis components. In assessing patients with HHS to scale achieved 73.5% of very good and good. Compared to the pre-operative assessment resulted in a significant improvement in mobility of the hip after arthroplasty. According to the standardized extended the average score of treatment was 77.0 points. During the study showed significant reduction in pain intensity after surgery. Average score before surgery was 6.4 points and 1.4 points after surgery. In the material appropriate settings were 51 and 17 axial axis of the prosthesis. No effect on clinical outcomes set in the HHS and scales. There was no effect on the results of surgical treatment. częstości zachorowań ma profilaktyka, jak np.; redukcja masy ciała, utrzymanie wysokiej świadomości i aktywności ruchowej w każdym wieku itp. Leczenie nieoperacyjne stosowane jest zwykle w początkowym etapie choroby i nie powinno opóźniać leczenia operacyjnego [1]. Endoprotezoplastyka to jedno z największych osiągnięć medycyny ubiegłego stulecia. John Charnley, uważany za ojca artroplastyki, jest założycielem Centrum Chirurgii Biodra w Wrightington w Anglii. 86 I. Kotela i wsp.
Pionierskie prace Johna Charnley a i jego następców pozwoliły rozwinąć tę metodę leczenia operacyjnego stawu biodrowego i dać wielu chorym możliwość życia bez bólu i cierpienia [2,3]. Aloplastyka jest wykorzystywana w leczeniu zmian zwyrodnieniowych pierwotnych, jak również wtórnych, tzn. wynikających z wcześniejszych zaburzeń mechaniki stawu na podłożu chorób wieku dziecięcego czy urazów narządu ruchu [4,5]. Łącznie na świecie wykonuje się każdego roku powyżej 500 000 tego typu zabiegów. Trzpień protezy anatomicznej jest protezą oszczędzającą kość gąbczastą masywu krętarza. Prawidłowe osadzenie protezy również jest warunkowane odpowiednim przygotowaniem jamy szpikowej i ubiciem warstwy gąbczastej kości. Część trzpienia implantowana bezpośrednio do jamy szpikowej daje dodatkowe podparcie protezy i ułatwia jej prawidłowe osiowe osadzenie, jednakże wywołuje większą sztywność bliższej części kości udowej i mniej anatomiczny rozkład sił na nią działających [6,7]. Pomimo stosowania nowoczesnych materiałów i kształtów protez, do chwili obecnej nie udało się znaleźć idealnego rozwiązania i idealnej protezy. Wśród chirurgów specjalizujących się w chirurgii stawu biodrowego, trwa stale debata na temat najlepszego dostępu operacyjnego dla przeprowadzenia aloplastyki stawu biodrowego. Szeroka gama dostępów opisana w literaturze potwierdza, że dalecy jesteśmy od opracowania idealnego dostępu [8]. Przy implantacji endoprotez u chorych ocenianych w niniejszej pracy zastosowano dwa rodzaje dostępu operacyjnego i dlatego tylko te zostaną omówione. Dostęp, według Watson Jonesa zwany dostępem przedniobocznym, wykorzystuje przestrzeń pomiędzy napinaczem powięzi szerokiej, a mięśniem pośladkowym średnim. Dostęp ten spopularyzował Watson- Jones, a zmodyfikował Charnley, Harris i Müller. Podstawową cechą wszystkich dostępów przedniobocznych jest dobry wgląd Tabela I Wyniki w skali HHS. Results in HHS score. Wynik leczenia wg HHS Tabela II Wyniki skali. arthritis index. przed operacją po operacji do panewki stawu biodrowego [8,9]. Dostęp tylno-boczny jest modyfikacją dostępu tylnego. Prowadzi on pomiędzy mięśniem pośladkowym średnim a przednim brzegiem mięśnia pośladkowego wielkiego. Jest to jeden z najczęściej wykorzystywanych dostępów do stawu biodrowego. Popularyzację tego dostępu przypisuje się Moore wi. Wszystkie dostępy tylne pozwalają na szybki dostęp do stawu, który można wykonać przy pomocy jednego asystenta [8,9]. Celem pracy jest ocena wyników klinicznych i radiologicznych endoprotezoplastyki oraz jakości życia chorych z chorobą zwyrodnieniową stawów biodrowych, po zastosowaniu anatomicznego trzpienia ABG II w zależności od rodzaju zastosowanego dostępu operacyjnego. Materiał i metodyka Materiał pochodzi z Oddziału Ortopedyczno-Urazowego Szpitala Wojewódzkiego im. św. Łukasza w Tarnowie z lat 2008-2011. Grupę badaną stanowiło 68 osób, u których zaimplantowano anatomiczny trzpień. Przebadano 34 kobiety i 34 mężczyzn. Średnia wieku wyniosła 62,2 lat (od 22 do 77 lat). Czas obserwacji wyniósł od 13. do 49. miesięcy, średnio 34 miesiące. Przebadano 34 kobiety i 34. mężczyzn. Chorzy operowani byli z dostępu przednio-bocznego i tylno-bocznego, odpowiednio po 34 chorych w każdej grupie. Zarówno operację z dostępu przednio- bocznego, jak i tylno bocznego wykonywali dwaj różni doświadczeni chirurdzy. Chorzy w obydwu grupa mieli podobny przedoperacyjny wynik kliniczny w skali HHS. W grupie badanej u 9 chorych występowała resztkowa dysplazja stawu biodrowego, jako przyczyna wtórnej artrozy. W 15. przypadkach stwierdzono także występowanie jałowej martwicy głowy kości udowej (AVN). W pozostałych przypadkach przyczyną schorzenia były pierwotne zmiany zwyrodnieniowe stawu biodrowego. Udział w badaniach był dobrowolny, Bardzo dobry 30 44,1 Dobry 20 29,4 Dostateczny 15 21,1 Zły 3 4,4 Razem 68 100,0 n x ± s Me min max 68 29,7 ± 4,9 32,3 19 56 68 77,0 ± 18,2 79,4 27 100 połączony z zapewnieniem anonimowości zgodnie z Ustawą o ochronie danych osobowych z dnia 29.08.1997 r. (Dz.U.Nr 133 poz. 883). Pacjenci przebywali w szpitalu od 7. do 10. dni, a średni czas pobytu wyniósł 8 dni. Przed wyjściem ze szpitala, osobom operowanym wyznaczono termin pierwszego badania kontrolnego po 6. tygodniach. Kolejne badania odbywały się po 3 miesiącach a następnie, raz w roku. Ocena obejmowała zarówno stan chorego, jakość życia przed zabiegiem operacyjnym jak i po aloplastyce stawu biodrowego, oraz występowanie powikłań pooperacyjnych. W analizie uwzględniono wiek chorych, występowanie schorzeń współistniejących, oraz aktywność zawodową. Wyniki pooperacyjne oceniono za pomocą skali: Harrisa (HHS), i. Zdjęcia RTG operowanych stawów oceniono pod kątem ustawienia i migracji elementów endoprotezy. Ustawienie endoprotezy mogło być koślawe, szpotawe, bądź centralne. Migracja trzpienia endoprotezy oceniana była w stosunku do ustawienia pierwotnego. W trakcie analizy danych cechy ilościowe opisane zostały przez średnią arytmetyczną ( x ), odchylenie standardowe (s), medianę (Me), wartość najmniejszą (min) i wartość największą (max). Cechy jakościowe przedstawiono przez liczbę przypadków w danej kategorii (n) oraz odsetek (%) i przedstawiono w tabelach wielodzielczych. Weryfikację różnic cech ilościowych między grupami przeprowadzono testem t-studenta lub testem Manna-Whitneya. Ocenę zmian przed i po leczeniu przeprowadzono testem Wilcoxona. Ocenę różnic cech jakościowych między dwoma grupami dokonano testem χ 2, a przy małych liczebnościach, dokładnym testem Fishera. Współzależność cech ilościowych takich jak wiek i wartości skali Harris, czy szacowano przez obliczenie współczynnika korelacji Spearmana(r s ). Wyniki Oceniając stan chorych po aloplastyce stawu biodrowego, uzyskano wyniki bardzo dobre i dobre u 50 chorych (Tab. I). Średni wynik w skali HHS przed operacją wynosił 38,2 pkt a po operacji 84,4 pkt (wzrost o 46,2 punktu). W stosunku do oceny przedoperacyjnej uzyskano w skali HHS znaczną poprawę ruchomości stawu biodrowego po aloplastyce. U 33. pacjentów wartość zgięcia stawu biodrowego po operacji wyniosła 111-130 stopni, w 25. przypadkach mieściła się w zakresie 91-110 stopni, u 10. operowanych zgięcie w stawie biodrowym nie przekroczyło 90 stopni. W zakresie odwiedzenia u 35. pacjentów po operacji uzyskano 21-45 stopni, w 32. przypadkach wartość ta mieściła się w zakresie 16-20 stopni. Odwiedzenie kończyny było mniejsze niż 15 stopni tylko u 1. pacjenta. Wg znormalizowanej poszerzonej skali po aloplastyce stawu biodrowego średni wynik wyniósł 77,0, a odchylenie standardowe 18,2 pkt. Stwierdzono wzrost wartości w skali po zabiegach operacyjnych średnio o 47,3 punktu (Tab. II). Do oceny dolegliwości bólowych zastosowano skalę (Numeric Rating Scale). Przegląd Lekarski 2014 / 71 / 2 87
W skali tej oceniono poziom bólu od 0 do 10, gdzie brak bólu to 0, a ból najsilniejszy to 10. W badanym materiale uzyskano istotne zmniejszenie nasilenia dolegliwości bólowych po operacji z 6,5 do 1 punktu (p<0,001) (Tab. III). Liczba osób operowanych z dostępu przednio-bocznego wyniosła 34, i tyle samo z dostępu tylno-bocznego. W obu grupach badanych rodzaj dostępu operacyjnego nie miał wpływu na wynik leczenia (p>0,05) w żadnej z zastosowanych skali. Szczegółowy rozkład i analizę statystyczną przedstawiono w tabeli poniżej. Rozkład w badanej grupie był rozkładem normalnym. (Tab. IV). Ocenie radiologicznej poddano pierwotne pooperacyjne ustawienie trzpieni ABG oraz ich migrację w okresie obserwacji (Tab. V). W badanym materiale przy osiowym Tabela III Wyniki w skali. results. przed operacją po operacji Tabela IV Wpływ dostępu operacyjnego na wynik leczenia. Influence of surgical approach to the outcome of treatment. Cechy ustawieniu pierwotnym w 78,4% przypadkach, nie obserwowano migracji, w 21,6% przypadkach stwierdzono migrację osiową lub szpotawą. W przypadku nieosiowego pierwotnego ustawienia protezy w 23,5% przypadków stwierdzono jej dalszą migrację, natomiast w pozostałych 76,5% takiej migracji nie obserwowano. Nie stwierdzano istotnych różnic miedzy wynikami uzyskanych u chorych operowanych z dostępu przednio bocznego i tylno bocznego. W badanym materiale u osób z kątem szyjkowo-trzonowym równym 130 stopni lub większym, ustawienie osiowe trzpienia wystąpiło w 34. operowanych (50%), a pierwotnie szpotawe ustawienie endoprotezy u 1. chorego (1,5%). U chorych, u których kąt szyjkowo-trzonowy wynosił poniżej 125 stopni, ustawienie osiowe stwierdzono w 5. (7,4%) przypadkach, natomiast ustawienie pierwotnie szpotawe u 6. (8,8%) chorych n x ± s Me Min max 68 6,4 ± 2,3 6,5 1 10 68 1,4 ± 1,3 1 0 7 Przednio-boczny Dostęp operacyjny Tylno-boczny n x ± s Min - Max n x ± s Min - Max Wartość p Skala HHS 34 87,3 ± 10,6 26,0-100 34 87,4 ± 11,0 40,9-100 0,735 Skala 34 81,9 ± 13,6 27,3-100 34 79,5 ± 14,8 40,2-100 0,425 Skala 34 1,2 ± 1,2 0-7 34 1,2 ± 1,1 0-5 0,895 Tabela V Ocena radiologiczna po implantacji trzpienia. Radiological assessment after implantation of stem. Ustawienie trzpienia po operacji Migracja trzpienia Parametry Tabela VI Występowanie skostnień okołostawowych po implantacji trzpienia. Occurrence of periarticular ossifications after stem implantation. Parametry Występowanie skostnień okołostawowych Osiowe 51 75,0 Koślawe 8 11,8 Szpotawe 9 13,2 Brak migracji 53 77,9 Osiowa 13 19,1 Szpotawa 2 2,9 Grupa badana Tak 11 16,2 Nie 57 83,8 Suma 68 100,0 (p=0,036). U chorych z szeroką jamą szpikową migrację osiową obserwowano u 9. (13%) pacjentów, szpotawą u 2. (3%), zaś brak migracji w 24. (35%) przypadkach. U pacjentów z wąską jamą szpikową migracja osiowa wystąpiła w 4. (6%) przypadkach, natomiast u 29. (43%) chorych migracji trzpienia nie zaobserwowano (p=0,045). U jednego chorego doszło śródoperacyjnie do jatrogennego powikłania tj. podłużnego złamania łuku Adamsa, które od razu zostało zaopatrzone pętlą drutu. Uzyskano zrost złamania okołoprotezowego, dobrą stabilizację trzpienia oraz dobry wynik końcowy leczenia. Infekcja powierzchowna rany chirurgicznej wystąpiła u jednego chorego (1,5%) i gojenie rany operacyjnej wydłużyło się do 27. dni. W badanym materiale nie stwierdzono powikłań obejmujących implant, natomiast wystąpiły skostnienia okołoprotezowe u 11. (16,2%) osób (Tab. VI). Miały one istotny wpływ na końcowy wynik leczenia. Niskim wartościom istotnie sprzyja występowanie skostnień okołostawowych. Obecność skostnień okołostawowych, aż 5-cio krotnie zwiększa ryzyko gorszego wyniku leczenia oceniane w skali HHS. Omówienie Choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych jest przyczyną istotnej dysfunkcji narządu ruchu, a nasilenie dolegliwości bólowych i ograniczenie sprawności nierzadko uniemożliwia samodzielną egzystencję i funkcjonowanie w społeczeństwie [10,11,1]. Skutecznym sposobem leczenia zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych stawu biodrowego jest aloplastyka. Choroba ta dotyka zwłaszcza osoby starsze, ale i ludzie młodzi coraz częściej wymagają leczenia chirurgicznego z tego powodu. Potwierdza to przedstawiony materiał, bowiem najmłodsza leczona operacyjnie osoba miała 22. lata, a najstarsza 77. lat. Dlatego też w opracowaniu zwrócono uwagę na ocenę jakości życia po aloplastyce. Wynikała ona bezpośrednio z odczuwanych dolegliwości, ruchomości stawu biodrowego, ale również z możliwości wykonywania codziennych czynności takich jak chociażby ubieranie skarpetek, schylanie się, siadanie, stanie i wiele innych. Ze względu na zastosowane dwa różne dostępy operacyjne, tzn. przednio-boczne i tylno-boczne, zwrócono uwagę na wpływ tego dostępu na wyniki leczenia. Własny materiał badawczy objął 68. osób operowanych z zastosowaniem trzpienia anatomicznego z dostępu zarówno przednio-bocznego jak i tylno-bocznego. Uzyskano przeważającą ilość wyników bardzo dobrych i dobrych (73,5%). Oceniono chorych przy pomocy skali HHS. W badaniu przedoperacyjnym średni wynik wyniósł 38,2 pkt. Średni wynik skali HHS uzyskany po 34. miesiącach od operacji wyniósł 84,4 pkt. Stwierdzono wzrost wartości skali HHS po zabiegach operacyjnych o 46,2 pkt. Oceniając jakość życia przy pomocy skali uzyskano w badaniu przedoperacyjnym średni wynik 29,7 pkt. a po 34 miesiącach od operacji wyniósł on 77 pkt. Stwierdzono wzrost wartości skali 88 I. Kotela i wsp.
Rycina 1 Choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego. Radiogram w projekcji przednio tylnej przed implantacja endoprotezy (materiał własny). Hip joint osteoarthritis: antero posterior radiological projection radiograph before implantation of the prosthesis (own material). po zabiegach operacyjnych o 47,3 pkt. Wzrost wartości punktowej jest zbieżny z tym uzyskanym stosując skalę HHS. Oceniając wyniki badania z zastosowaniem skali okazało się, że znacznie zmniejszyły się dolegliwości bólowe w porównaniu z oceną przedoperacyjną. Przed operacją średni uzyskany wynik wyniósł 6,4 pkt. W ocenie pooperacyjnej średni wynik skali to 1,4 pkt. Wyniki skali korelują z oceną parametru bólu w skalach HHS i. Migracja trzpienia protezy miała związek z szerokością jamy szpikowej. Szersza jama szpikowa sprzyjała osiowej migracji trzpienia anatomicznego. Należy jednak podkreślić, iż wiele czynników wpływa zarówno na pierwotne osadzenie protezy jak i na jej migrację. Architektura i jakość kości gąbczastej zlokalizowanej przykorowo po stronie łuku Adamsa i przy bocznej korówce jest zgoła odmienna, znacznie więcej kości jest do ubicia po stronie obciążanej niż rozciąganej. Również w okresie stabilizacji implantu wypadkowa działających sił docisku poosiowego wynikającego z profilu trzpienia i naturalnej biomechaniki kości udowej może sprzyjać wolniejszej osteogenezie po stronie bocznej korówki [12,13]. Kim YH. i wsp. oceniając przeżywalność trzpienia anatomicznego u chorych w obserwacji 7. letniej, zwrócili uwagę na dobrą osteointegrację trzpienia endoprotezy niezależnie od jakości kości, a nawet na dobrą przebudowę w przypadku osteoporozy [14]. Nysted M., Benum P., Klaksvik J. i wsp. z Trondheim University Hospital w badaniu z 2011r., zaobserwowali utratę masy kostnej po zastosowaniu protezy o trzpieniu anatomicznym długim, jakim jest ABG. W obserwacji wykazali oni utratę masy kostnej wokół trzpienia protezy sięgającą, w zależności od strefy, od 15% w strefie 1. wg Gruen a do 28% w strefie 7. [13,15,16]. Oceniając dopasowanie biomechaniczne protezy, Panissello JJ. i wsp. zauważyli, że istnieje niewielkie dopuszczalne biomechaniczne niedopasowanie trzpienia do kształtu kości udowej [17]. Umiarkowane nieosiowe ustawienie trzpienia endoprotezy, szpotawe bądź koślawe, nie miało konsekwencji klinicznych i występowały minimalne różnice w przebudowie kości [5,17]. Kotela A. przedstawił wczesne wyniki leczenia po protezoplastyce bezcementowej u osób operowanych z dostępu przedniobocznego i tylno-bocznego. Ocenił, że dostęp operacyjny miał wpływ na wyniki operacji mierzony za pomocą skali Harris a, i. W badanym przez niego materiale, lepsze wyniki uzyskano przy dostępie przednio bocznym wg Watsona Johnnes a, aniżeli przy dojściu tylko bocznym [18]. Ciekawe wydają się obserwacje Lindnera V. i wsp., którzy dowodzą na materiale 90662 pacjentów zwiększone prawdopodobieństwo obluzowania aseptycznego protezy przy dostępie przednio bocznym, ale występującego wówczas jednocześnie zmniejszenia prawdopodobieństwa zwichnięcia protezy [19]. Ciekawa wydaje się obserwacja Kwona MS. i wsp, przedstawiającego jako preferowany dostęp tylny, ale pod warunkiem dobrej rekonstrukcji tkanek miękkich [20]. W naszej obserwacji dojście przednio boczne umożliwia optymalny wgląd do panewki stawu biodrowego, ułatwiający prawidłową implantację elementu panewkowego endoprotezy, natomiast dostęp tylno - boczny jest korzystniejszy do prawidłowego osadzenia trzpienia. Wydaje się, iż zastosowanie endoprotezy anatomicznej ABG jest rozwiązaniem dobrym w grupie osób młodszych. Jednoznaczne wskazanie rozwiązania idealnego nie jest takie oczywiste. Osteointegracja trzpieni protezy z kością udową jest dobra i już wcześniej udowodniono to badaniami klinicznymi [6,7]. Pacjenci byli zadowoleni z ruchomości stawu biodrowego z wyjątkiem tych sytuacji, w których wystąpiły skostnienia okołoprotezowe. W tych przypadkach obserwowano gorsze wyniki leczenia wynikające nie tylko z ograniczenia ruchomości, ale przede wszystkim z występowania dolegliwości bólowych. Podobne obserwacje były u innych chorych, w szczególności u Rycina 2 Choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego. Radiogram w projekcji przednio tylnej po implantacji endoprotezy (materiał własny). Hip joint osteoarthritis: antero posterior radiological projection radiograph after implantation of the prosthesis (own material). osób z wrodzonymi zaburzeniami krzepnięcia krwi [21,22]. W kwestii powikłań, w badanym materiale w jednym przypadku doszło w trakcie operacji do złamania okołoprotezowego. Wśród wszystkich operowanych stwierdzono jedną infekcję powierzchowną, obejmujące wyłącznie brzegi rany. Nie zaobserwowano infekcji głębokich. W Polsce nadal ze względu na czas oczekiwania, dostępność aloplastyki stawu biodrowego jest ograniczona. Często czas zgłoszenia się chorego do poradni, a następnie oczekiwania na endoprotezoplastykę nie pozwala na optymalne leczenie. Wpływa to na gorsze niż w krajach zamożniejszych funkcjonowanie chorych z chorobą zwyrodnieniową stawu biodrowego. Doskonale wiadomo, że endoprotezoplastyka jest wynikiem naszej dotychczasowej bezradności w leczeniu biologicznym choroby zwyrodnieniowej. Zgromadzony i oceniony materiał potwierdza wysoką wartość endoprotezoplastyki bezcementowej z klasycznym trzpieniem anatomicznym. Pewnym jest fakt, że coraz to nowe doświadczenia i wnioski nasuwać się będą w kolejnych latach obserwacji pacjentów i zwiększania się liczby zoperowanych chorych. Konieczne jest dalsze kontynuowanie badań i poszerzanie analizy zwłaszcza radiologicznej. Wnioski Wyniki leczenia choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego za pomocą protezy ABG są bardzo dobre i dobre. Największy wpływ na poprawę jakości życia po endoprotezoplastyce stawu biodrowego miało zmniejszenie dolegliwości bólowych, oraz zwiększenie zakresu ruchomości stawu. Rodzaj dostępu operacyjnego nie miał wpływu na końcowy wynik leczenia. Najpoważniejszym powikłaniem w badanym materiale były skostnienia pozaszkieletowe istotnie wpływające na pogorszenie wyników leczenia. Przegląd Lekarski 2014 / 71 / 2 89
Piśmiennictwo 1. Stanisławska Biernat E, Filipowicz Sosnowska A: Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów. Przew Lek 2004; 11: 62-70. 2. Charnley J: Acrylic Cement in orthopaedic surgery. Br J Surg. 1970; 57: 874. 3. Gomez PF, Morcuende JA: A historical and economic perspective on Sir John Charnley, Chas F. Thackray Limited, and the early arthoplasty industry. Iowa Orthop J. 2005; 25: 30-37. 4. Greene W, Pellegrini DV Jr: Zmiany zapalne stawów. Ortopedia Nettera. Urban & Partner, Wrocław 2007. 5. Wendland J, Gierzyńska-Dolna M, Rybak T, Wiśniewski T, Reichel B: Badania nad opracowaniem nowego biomateriału przeznaczonego na elementy endoprotez stawu biodrowego. Obróbka Plastyczna Metali. 2009; 2: 3-19. 6. Van der Wal BCH, de Kramer BJ, Grimm B, Vencken W, Heyligers IC, Tonino AJ: Femoral fit in hip stems, influence on clinical outcome and bone remodeling: a radiographic study. Arch Orthop Trauma Surg. 2008; 128: 1065-1072. 7. Van der Wal BCH, Rahmy AI, Grimm B, Blake GM, Heyligers IC, Tonino AJ: The influence of implant design on periprosthetic bone remodelling of two types of uncemented HA-coated hip stems. A two-year follow-up study using DEXA. Hip Int 2006; 16: 8-17. 8. Glinkowski W, Ciszek B: Anatomiczne uwarunkowania dostępów operacyjnych do stawu biodrowego i ich modyfikacja w alloplastykach rewizyjnych. Ortop Traumatol Rehabil. 2001; 3: 103-113. 9. Miller MD, Chhabra AB, Hurwitz SR, Mihalko WM, Shen F H. (Red. wyd. pol. Marczyński W): Dostępy operacyjne w ortopedii. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010. 10. Kim YH, Kim JS, Oh SH, Kim JM: Comparison of porous-coated titanium femoral stems with and without hydroxy-apatite coating. J Bone Joint Surg Am. 2003; 85: 1682-1688. 11. Kotela A, Ambroziak P, Deszczyński JM, Wojdasiewicz P, Kotela I: Ocena wczesnych wyników bezcementowej endoprotezoplastyki stawu biodrowego u pacjentów po 65 roku życia. Ostry Dyżur 2011; 3-4: 105-107. 12. Kim YH, Park JW, Kim JS: Is Diaphyseal Stem Fixation Necessary for Primary Total Hip Arthroplasty in Patients with Osteoporotic Bone (Class C Bone). J Arthroplasty. 2013; 28: 139-146. 13. Kress AM, Schmidt R, Nowak TE, Nowak M, Haeberle L. et al: Stress related femoral cortical and cancellous bone density loss after collum femoris preserving uncemented total hip arthroplasty: a prospective 7-year follow-up with quantitative computed tomography. Arch Orthop Trauma Surg. 2012; 132: 1111-1119. 14. Kim YH, Kook HK, Kim JS: Total hip replacement with a cementless acetabular component and a cemented femoral component in patients younger than fifty years of age. J Bone Joint Surg Am. 2002; 84: 770-774. 15. Dopico-González C, New AM, Browne M: Probabilistic finite element analysis of the uncemented hip replacement effect of femur characteristics and implant design geometry. J Biomech. 2010; 43: 512-520. 16. Nysted M, Benum P, Klaksvik J, Foss O, Aamodt A: Periprosthetic bone loss after insertion of an uncemented, customized femoral stem and an uncemented anatomical stem. A randomized DXA study with 5-year follow-up. Acta Orthop. 2011; 82: 410-416. 17. Panisello JJ, Herrero L, Herrera A, Canales V, Martinez A, Cuenca J: Bone remodelling after total hip arthroplasty using an uncemented anatomic femoral stem: a three year prospective study using bone densitometry. J Orthop Surg (Hong Kong). 2006; 14: 32-37. 18. Bitsakos C, Kerner J, Fisher I, Amis AA: The effect of muscle loading on the simulation of bone remodeling in the proximal femur. J Biomech. 2005; 38: 133-139. 19. Lindgren V, Garellick G, Kärrholm J, Wretenberg P: The type of surgical approach influences the risk of revision in total hip arthroplasty: a study from the Swedish Hip Arthroplasty Register of 90,662 total hipreplacements with 3 different cemented prostheses. Acta Orthop. 2012; 83: 559-565. 20. Kwon MS, Kuskowski M, Mulhall KJ, Macaulay W, Brown TE, Saleh KJ: Does surgical approach affect total hip arthroplasty dislocation rates? Clin Orthop Relat Res. 2006; 447: 34-38. 21. Engh CA Jr, Young AM, Engh CA Sr, Hopper RH Jr: Clinical consequences of stress shielding after porous-coated total hip arthroplasty. Clin Orthop Relat Res. 2003; 417: 157-163. 22. Zermatten P, Angelillo-Scherrer A, Theumann N, Dutoit M, Chevalley F: Painful periarticular calcifications after muscle injury at the hip in a patient with moderate haemophilia A. Haemophilia. 2008; 14: 651-655. 90 I. Kotela i wsp.