Drogi Rodzicu, pragniemy Ci przypomnieć, że Twoje dziecko uczy się i rozwija przez zmysły. Organizm ludzki odbiera bowiem bodźce wielozmysłowo, by móc je wyselekcjonować, przetworzyć, a następnie we właściwy sposób zareagować. Wszystkie informacje zmysłowe docierające z ciała i z otoczenia są niezwykle ważne dla budowania wiedzy o sobie, swoim ciele, położeniu poszczególnych części ciała w przestrzeni oraz zdobywaniu wiedzy o otaczającym świecie. W prawidłowym rozwoju dziecka niezwykle ważny jest ruch i bezpośrednie doświadczenia zmysłowe. Badania naukowe potwierdzają, iż prawidłowy rozwój mowy zawsze poprzedzony jest kształtowaniem się umiejętności ogólnorozwojowych. Dobrze zaplanowane i systematycznie wykonywane codzienne czynności oraz właściwa zabawa pozwalają wielozmysłowo stymulować rozwój dziecka i stanowią solidny fundament do jego prawidłowego rozwoju, a w tym mowy. W przypadku małych dzieci warto zastosować się do poniższych zasad: Nie ograniczaj kontaktu dotykowego z dzieckiem (przytulaj, głaszcz, masuj). Nie ograniczaj kontaktu kinestetycznego z dzieckiem (noś na rękach, delikatnie kołysz, bujaj, powoli kręć się z dzieckiem, lekko podrzucaj- obserwuj reakcje dziecka!). Wkładaj do rąk dziecka różne zabawki przedmioty i pomóż mu je poznawać. Muzykuj z dzieckiem na naturalnych instrumentach (kubeczki, garnki, butelki, miseczki). Zapoznawaj dziecko z naturalnymi odgłosami otoczenia, opowiadaj o nich staraj się naśladować. Pozwól dziecku na swobodny ruch i trening mięśni (połóż dziecko na bezpiecznym podłożu i pozwól mu swobodnie, samodzielnie poruszać się przesuwać, dźwigać). Stwórz dziecku bogate sensorycznie środowisko. Stymuluj dotyk, czucie ruchu, system przedsionkowy, słuch, wzrok, smak, węch poprzez bezpośrednie doświadczenia. Nazywaj powstające wrażenia, obserwuj, czego Twoje dziecko pragnie, a czego unika, pozwól mu wybierać rodzaj bodźców. Pozwól dziecku brudzić się, w ten sposób poznaje świat. Sięgnij do starych sprawdzonych zabaw i zabawek (wyliczanki, zabawy paluszkowe, kołysanki, tańce, baraszkowanie, zabawki drewniane, masa solna, glina, kawałki tkanin, futerko). W przypadku starszych dzieci należy pamiętać o ograniczeniu zajęć statycznych (przesiadywanie przed komputerem, telewizorem). Warto zadbać o prawidłową porcję ruchu, najlepiej na świeżym powietrzu w gronie rówieśników. W przypadku starszych dzieci można z powodzeniem łączyć terapię logopedyczną i elementy terapii Integracji Sensorycznej, co może wspomóc i urozmaicić długotrwałą terapię. Pamiętajmy jednak, że właściwa terapia SI powinna być prowadzona indywidualnie przez wykwalifikowanego terapeutę w odpowiednio dostosowanych do warunków dziecka, programach terapeutycznych. Przykładowe ćwiczenia SI wykorzystywane podczas terapii logopedycznej:
STYMULACJA DOTYKOWO-PROPRIOCEPTYWNA Ścieżki dotykowe układanie na podłodze ścieżek z materiałów o różnej fakturze, dziecko pokonuje je na czworakach, idąc bosymi stopami, na palcach, skacząc, zmieniamy układ ścieżki. Magiczne pudełko - zabawy z rozpoznawaniem przedmiotów schowanych w woreczku lub pudełku /bez patrzenia/. Określanie cech danych przedmiotów np. twardy i śliski. Wyszukiwanie tych samych przedmiotów, wyszukiwanie konkretnego przedmiotu. Masażyki dłoni, buzi. Opukiwanie opuszków palców o stół lub dłoni o siebie, pisanie na maszynie do pisania. Stymulacja czuciowa dłoni i wzmacnianie mięśni poprzez ściskanie np. piłeczek rehabilitacyjnych. Gdzie dotknięty? - dziecko ma zamknięte oczy, dotykamy je w różne części ciała, najpierw w jedno, następnie drugie, jednocześnie w dwa miejsca. Rysowanie palcem na plecach, dłoni. STYMULACJA PRZEDSIONKOWA, OBUSTRONNA KOORDYNACJA (podczas stymulacji przedsionkowej, należy zachować szczególną ostrożność w stosunku do dzieci z epilepsją) Kołyski na plecach, brzuchu wykonywane na materacu: przód-tył, na boki. Podskoki: obunóż, na jednej nodze, przeskoki z nogi na nogę, do przodu, do tyłu, skakanie wokół własnej osi, 'gra w gumę', podskoki po zaznaczonych miejscach. Chodzenie wzdłuż rozłożonej linii, chodzenie stopa za stopą. Gra w Bilę, w leżeniu na plecach robienie orła w śniegu. Pajace. Zabawy z klaskaniem, wyklaskiwaniem rytmu, powtarzaniem rytmu, odbijaniem w rytm piłki oburącz. Odbijanie podwieszonej piłki, rzucanie piłki oburącz. Wygniatanie oburącz ciasta ( masa solna, ciastolina), wyciskanie gąbek, wyżymanie ręcznika. ORIENTACJA W SCHEMACIE CIAŁA I PRZESTRZENI Wskazywanie i nazywanie poszczególnych części ciała. Utrwalenie poprawnego rozumienia pojęć i określeń dotyczących pozycji ciała i ruchu ( prawa, lewa, do góry, na dół, niżej, wyże itd.). Rysowanie obrazka wg instrukcji. PLANOWANIE RUCHU Zabawa Ojciec Wergiliusz. Tory przeszkód, które zawierają wiele elementów. Naśladowanie sposobu przemieszczania się zwierząt (zając, żaba, niedźwiedź, pies).
Rytmy - wyklaskiwanie, uderzenia o uda, tupanie (naśladowanie, zabawy w parze). Podrzucanie i łapanie piłeczki/woreczka (podrzut klaśnięcie, przerzucanie z ręki do ręki itp.; w różnych pozycjach). Zabawa Twister. Podskoki/chodzenie po polach w określonej sekwencji np. według kolorów/numerów itp. Bibliografia: Borkowska M. (2007), Ocena skuteczności sposobów postępowania w praktyce medycznej - materiały konferencji: Integracja sensoryczna, a neuronauka od narodzin do starości. Warszawa, Wyd. WSSE Karga M. (2006), Podstawowe zasady obserwacji i terapii zaburzeń integracji sensorycznej u małego dziecka. W: Cytowska B., Winczura B. (red.), Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka. Kraków, Oficyna Wydawnicza Impuls Kastory-Bronowska M. (2007), Wybrane zaburzenia rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym a diagnoza i terapia procesów integracji zmysłowej - materiały konferencji: Integracja sensoryczna a neuronauka od narodzin do starości. Warszawa, Wyd. WSSE Maas V. F. (1998), Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do Teorii Integracji Sensorycznej. Warszawa, Wyd. WSiP Przyrowski Z.(2001), Podstawy diagnozy i terapii integracji sensorycznej. Szmigiel Cz. (red.), Podstawy diagnostyki i rehabilitacji dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Kraków, Wyd. AWF Szanowny Rodzicu, jeżeli jesteś zainteresowany w jaki sposób wspierać Twoje dziecko w prawidłowym rozwoju mowy, przedstawiamy poniżej zabawy, wskazówki, z których możesz korzystać wychowując swoje dziecko. Jak rozwijać mowę dziecka wskazówki dla rodziców Sprawdź czy twoje dziecko dobrze słyszy reaguje na dźwięki. Zwróć uwagę czy poprawnie oddycha podczas snu. Oddychanie przez usta jest nieprawidłowe. Opowiadaj na bieżąco, co się wokół dziecka dzieje w ramach dostarczania poprawnych wzorców językowych. Unikaj spieszczeń. Zawsze reaguj i nawiązuj z nim rozmowę. Mówiąc do dziecka staraj się utrzymywać z nim kontakt wzrokowy. Zwróć uwagę na sprawność narządów artykulacyjnych ( języka, podniebienia, warg). Upewnij się w trakcie wizyty u pediatry, czy dziecko nie ma skróconego wędzidełka podjęzykowego. Pytaj i odpowiadaj na pytania, np. na temat obejrzanej bajki. Ucz dziecko mowy przez zabawę wykorzystując:
Dziecięce śpiewanki w ramach poszerzania słownika, zwracania uwagi na rytm języka oraz ilustrowanie ich ruchem w celu kojarzenia określonego słowa z gestem. Proste książeczki z obrazkami opisywanie ich słowami, pokazywanie przez dziecko określonych zwierząt oraz naśladowanie ich odgłosów. Czytanie prostych wierszyków i opowiadań w ramach poszerzania wiedzy o otaczającym świecie, wzbogacanie słownika, rozwijania pamięci i wyobraźni. Naśladowanie (głosek, sylab i całych wyrazów) wydawanych przez dziecko, a następnie zachęcanie go do naśladowania prowadzącego w ramach usprawniania ust i języka oraz nauki komunikowania się za pomocą słów - Wesoła papużka. Picie przez słomkę w ramach usprawniania mięśni twarzoczaszki, kształtowanie długości faz wdechu i wydechu. Zabawę różnymi fakturami: Z czego to jest zrobione? oraz opowiadanie dziecku co może czuć, kiedy dotyka konkretnej rzeczy w ramach nauki nowych słów oraz kojarzenia wrażenia dotykowego z jego słownym znaczeniem. Zabawy paluszkowe i dziecięce masażyki (np: sroczka kaszkę ważyła / idzie rak / koci, koci łapci / kuj kowaliki) w ramach włączania dziecka w świat mowy poprzez ruchy ciała. Powtarzanie prostych gestów, samogłosek czy sylab przyniesie dziecku satysfakcję i będzie motywowało do dalszych prób wypowiadania się. Pokazywanie dziecku rzeczy Spójrz, co mam starannie wymawiając ich nazwę np. Co ja mam? To piłka! Pobaw się piłką. Zobacz jest okrągła. Dasz mi piłkę? Jest to jednocześnie nauka nazw przedmiotów z najbliższego otoczenia oraz pokazanie dziecku, że można nawiązywać kontakt z inną osobą za pomocą dźwięku i ruchu. Rozmowy z dzieckiem na temat tego, co dzieje się w najbliższym otoczeniu dziecka, np. otoczenia przyrodniczego, zmian pór roku, różnorodności środowisk (pola, łąki, parku, lasu, ogrodu itp.). Zagadki, rebusy, łamigłówki, krzyżówki. Kończenie przez dziecko rozpoczętych przez rodzica opowiadań. Codzienne wspólne czytanie z dzieckiem wierszyków, bajek, baśni, opowiadań. Porządkowanie historyjek obrazkowych według kolejności zdarzeń. Bibliografia: K. Szłapa, I. Tomasik, S. Wrzesiński, Krok po kroku. Jak rozwijać mowę dziecka - Zabawy do terapii opóźnionego rozwoju mowy dla rodziców i terapeutów, Wyd. Harmonia. ĆWICZENIA APARATU ARTYKULACYJNEGO Celem tych ćwiczeń jest wypracowanie sprawności aparatu artykulacyjnego do takiego stopnia, aby wypowiadane głoski brzmiały wyraźnie, prawidłowo i aby dziecko nabrało automatyzmu w ich wypowiadaniu. Gimnastykę aparatu mowy rozpoczynamy od ćwiczeń najprostszych stopniowo zwiększając ich trudność. Na początku możemy wykorzystać naturalne sytuacje:
Po posiłku pozwólmy dziecku wylizać talerz językiem jak kotek. To ćwiczenie mało eleganckie, za to bardzo skutecznie gimnastykuje środkową część języka. Po śniadaniu posmarujmy dziecku wargi miodem, kremem czekoladowym lub mlekiem w proszku i poprośmy, aby zlizał je dokładnie jak miś czy kotek. Kiedy dziecko ziewa nie gańmy go, lecz poprośmy, aby ziewnęło jeszcze kilka razy, zasłaniając usta. Jeśli dziecko dostało lizaka zaproponujmy mu, aby lizało go unosząc czubek języka ku górze. Przy porannym i wieczornym myciu zębów zaproponujmy dziecku liczenie zębów lub witanie się z nimi w ten sposób, aby czubek języka dotknął każdego zęba osobno. Podczas rysowania poprośmy dziecko, aby narysowało językiem kółko (dookoła warg) lub kreseczki (od jednego do drugiego kącika ust). Dmuchanie na talerz z gorącą zupą, chuchanie na zmarznięte dłonie, cmokanie, żucie pokarmów. Z małymi dziećmi ćwiczenia prowadzimy w formie zabawowej. Skuteczną i atrakcyjną formą ćwiczeń aparatu mowy są zabawy, w czasie których dzieci naśladują za pomocą warg i języka ruchy zwierząt czy różne czynności. Ćwiczenia usprawniające wargi: Balonik - nadymanie policzków, usta ściągnięte (dla urozmaicenia bawimy się w baloniki, które "pękają" przekłute palcami). Całuski - usta układamy w "ciup" i cmokamy posyłając do siebie buziaki. Niejadek - usta wciągamy w głąb jamy ustnej. Zmęczony konik - parskanie wargami. Podwieczorek pieska - chwytanie ustami drobnych cukierków, chrupek, kawałków skórki chleba, itp. Kto silniejszy? - napinanie warg w pozycji rozciągniętej. Dwie osoby siedzące naprzeciw siebie trzymają ustami kartkę papieru i każdy ciągnie w swoją stronę. Uwaga - dajmy dziecku szansę wygrania zawodów. Rybka - powolne otwieranie i zamykanie warg tworzących kształt koła, zęby "zamknięte" Świnka - wysuwanie obu warg do przodu, udając ryjek świnki. Wąsy - wysuwanie warg jak przy wymawianiu u, położenie na górnej wardze słomki lub ołówka i próby jak najdłuższego utrzymania. Drzwi do domu - buzia to domek krasnoludka, a wargi to drzwi do domku. Pokaż jak wargi ściągnięte do przodu, otwierają się i zamykają. Straż pożarna - wyraźne wymawianie samogłosek w parach: e-o, i-u, a-u Suszarka - utrzymywanie przy pomocy warg słomki, wciąganie powietrza nosem, wydychanie przez słomkę na dłoń (odczuwanie ciepłego powietrza). Pojazdy - naśladowanie poprzez wibrację warg warkotu motoru, helikoptera itp. Ćwiczenia usprawniające język (pionizacja):
Dotykamy palcem lub zimną łyżeczką podniebienia tuż za górnymi zębami, nazywając je "zaczarowanym miejscem", "parkingiem" itp., w którym język (krasnoludek, samochód) powinien przebywać, gdy mamy zamkniętą buzię. Zlizywanie nutelli z podniebienia przy szeroko otwartych ustach. Konik jedzie na przejażdżkę - naśladowanie konika stukając czubkiem języka o podniebienie, wydając przy tym charakterystyczny odgłos kląskania. Winda - otwórz szeroko buzię, poruszaj językiem tak, jakby był windą - raz do góry, raz do dołu. Chomik - wypycha policzki jedzeniem, a ty pokaż jak można wypchnąć policzki językiem, raz z prawej raz z lewej strony. Malarz - maluje sufit dużym pędzlem. Pomaluj pędzlem (językiem) swoje podniebienie, zaczynając od zębów w stronę gardła. Młotek - wbijamy gwoździe w ścianę. Spróbuj zamienić język w młotek i uderzaj o dziąsła tuż za górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoździa. Żyrafa - ma długą szyję, wyciąga mocno szyję do góry. Otwórz szeroko usta i spróbuj wyciągnąć język do góry najdalej jak potrafisz. Słoń - ma długą trąbę i potrafi nią wszędzie dosięgnąć. Ciekawe czy potrafisz dosięgnąć językiem do ostatniego zęba na górze i na dole, z prawej i lewej strony. Ćwiczenia żuchwy: Zamykanie i otwieranie domku - szerokie otwieranie ust, jak przy wymawianiu głoski a, zęby są widoczne dzięki rozchylonym wargom. Grzebień - wysuwnie żuchwy, zakładanie i poruszanie dolnymi zębami po górnej wardze. Cofanie żuchwy, zakładanie i poruszanie górnymi zębami po dolnej wardze i brodzie. Krowa - naśladowanie przeżuwania. Guma do żucia - żucie gumy lub naśladowanie. Ćwiczenia podniebienia miękkiego: Balonik - nabieranie powietrza ustami, zatrzymanie w policzkach, następnie wypuszczanie nosem. Biedronka, parasol, sukienka itp. - przysysanie kolorowych kółeczek poprzez wciąganie powietrza przez rurkę i przenoszenie na obrazek biedronki. Śpioch - chrapanie na wdechu i wydechu. Kukułka i kurka - wymawianie sylab: ku - ko, ku -ko, uku - oko, uku - oko, kuku - koko, kukukoko.. Bibliografia: Studio Media Film (2005) Igraszki logopedyczne Smoka Szczepana. Wyd. Studio Media- Film, płyta CD Iwona Rutkowska Błachowiak (2002), Gimnastyka buzi na wesoło. Wyd. Poradnia Psychologiczno - Pedagogiczna Luboń, 61-031
Małgorzata Rocławska Daniluk, Zabawy usprawniające buzię i język dziecka. Wyd. Glottispol Iwona Michalak - Widera, Katarzyna Węsierska, Będę wielkim mówcą. Wyd. Unikat 2, Katowice ĆWICZENIA ODDECHOWE Ich celem jest przede wszystkim nauczenie dziecka różnicowania fazy wdechowej i wydechowej (żeby nie mówiło na wdechu) oraz wydłużenie fazy wydechowej. Wąchanie kwiatów, perfum mamy, wiosennego powietrza itp. Zdmuchiwanie kawałków papieru z gładkiej, a następnie z szorstkiej powierzchni. Dmuchanie na wiatraczki, piórka, kawałki waty, zdmuchiwanie świecy. Puszczanie baniek mydlanych. Dmuchanie na piłeczkę do ping- ponga, tak, by trafiła do ustawionej na stole bramki, np. z klocków. Dmuchanie na statki z papieru pływające w misce z wodą. Nadmuchiwanie balonów. Gra na instrumentach dmuchanych. ĆWICZENIA SŁUCHOWE Celem ćwiczeń słuchowych jest wykształcenie prawidłowego słuchu fonemowego. Jest to zdolność różnicowania głosek opozycyjnych (np. dźwięcznych i bezdźwięcznych b-p, d-t, z-s) niezbędna do nauki czytania. Rozpoznawanie dźwięków wydawanych przez różne przedmioty, instrumenty muzyczne. Rozpoznawanie odgłosów zwierząt. Wskazywanie źródła dźwięku (dziecko ma zasłonięte oczy). Podążanie za dźwiękiem ( z zasłoniętymi oczami). Szukanie ukrytego zegarka, radia, dzwoniącego budzika. Zwracanie uwagi na dźwięki otoczenia pojawiające się np. na spacerze, w domu. Zabawa: Kto cię woła? Jeśli jest więcej osób w domu, wołamy dziecko (odwrócone do nas plecami) po imieniu, a ono odgaduje, kto je wołał. Odtwarzanie rytmu wystukanego lub wyklaskanego przez rodzica. Rozwiązywanie zagadek czytanych przez rodzica. Słuchanie i wspólne recytowanie wierszy, rymowanek. Gdy dziecko zna wiersz może dopowiadać rymujące się słowa, np. Proszę państwa oto miś, miś jest bardzo grzeczny...
Rozróżnianie mowy prawidłowej i nieprawidłowej. Rodzic mówi wyrazy lub zdania poprawnie, bądź z niewłaściwą artykulacją, a dziecko ocenia, kiedy mowa jest poprawna. Zabawy dla dzieci starszych: Wyszukiwanie słów rozpoczynających się na podaną głoskę lub sylabę. Liczenie wyrazów w zdaniu. Dzielenie wyrazów na sylaby. Wymyślanie rymów do podanego słowa, np. woda - moda, kłoda, zagroda itd. Bibliografia: Pomysły na zabawy oddechowe i słuchowe zostały zaczerpnięte z: E. Sachajska, Uczymy poprawnej wymowy. J. Cieszyńska, M. Korendo, Wczesna interwencja terapeutyczna. K. Kozłowska, Zabawy logopedyczne. J. Cieszynska, Nauka czytania krok po kroku. J. Garban, Sprawka: Trening słuchu. Janina Wójtowiczowa, Logopedyczny zbiór wyrazów. Maria Wrzesińska, Chcę poprawnie wymawiać s, z, c, dz ćwiczenia logopedyczne. Beata Sawczak, Izabela Spychał, Syczki, s, z, c, dz zabawy z głoskami. Aneta Sarosiek Logopedia na wesoło, nr 3.