Wzrost i rozwój robinii akacjowej na obszarze półn.-wsch. Niziny Niemieckiej na przykładzie powierzchni badawczych 1 Stefan Panka, Leśne Powierzchnie Badawcze, Eberswalde Adres do korespondencji: Landeskompetenzzentrum Forst Eberswalde (LFE), Langfristige Versuchsflächen, Alfred-Möller-Str.1, D-16225 Eberswalde, stefan.panka@lfe-e.brandenburg.de 1. Wprowadzenie Stałe leśne powierzchnie doświadczalne to jedyny instrument w ręku leśnika pozwalający na dokładne określenie wzrostu drzew i drzewostanów pielęgnowanych przez niego w róŝnych Rycina 1: Bernhard Danckelmann (1831-1901) warunkach siedliskowo-klimatycznych. RównieŜ w dobie wysoko rozwiniętych technologii oraz coraz to większych moŝliwości modelowania skomplikowanych i długofalowych procesów sterujących zbiorowiskami roślinnymi, stałe powierzchnie badawcze pozostają jedynym, godnym zaufania źródłem informacji umoŝliwjającym parametryzowanie i walidowanie teoretycznych modeli wzrostu drzewostanów naszach lasów. Nieodzownym warunkiem pozwalającym na prowadzenie trwających przecieŝ długie lata prac badawczych jest zapewenienie istnienia i funkcjonowania, bez względu na historycznie, gospodarczo czy teŝ politycznie uwarunkowane przemiany odpowiednich placówek badawczych. Jedną z takich instytucji jest Krajowe Centrum Kompetencji Leśnej w Eberswalde wywodzące się w prostej linii jeszcze z załoŝonego w 1871 r. w Eberswalde Głównego Leśnego Zakładu Badawczego Prus (Hauptstation für das forstliche Versuchswesen in Preußen), powstałego z inicjatywy ówczesnego dyrektora Akademii Leśnej w Eberswalde - Bernharda Danckelmanna (ryc.1). Rycina 2: Lasy w Niemczech oraz w poszczególnych krajach związkowych w rozbiciu na formy własności leśnej. BW-Badenia Wirtembergia, BY-Bawaria, BB-Brandenburgia, HE-Hesja, MV-Meklemburgia-Pomorze Przednie, NS-Dolna Saksonia, NW-Nadrenia-Północna Westfalia, RP-Nadrenia-Palatynat, SL-Kraj Saary, SS-Saksonia, SA-Saksonia-Anhalt, SH-Szlezwig Holsztyn, T-Turyngia.
2 Gwarancją ciągłości prowadzonych przez wszystkie lata prac badawczych, i to bez względu na formę własności leśnej (ryc.2), jest stała troska o niczym niezmącone przekazywanie owej symbolicznej pałeczki przez kolejne pokolenia leśników-badaczy. Ową ponadczasową sztafetę na stałych powierzchniach badawczych w Eberswalde tworzą znani takŝe poza granicami Niemiec tacy ludzie lasu jak Adam Schwappach, Eilhard Wiedemann, Werner Erteld, Otto Dittmar oraz Karl-Willi Lockow (ryc.3). To właśnie dzięki nim moŝemy dzisiaj w Eberswalde opisywać i matematycznie formułować procesy wzrostu i wydajności 32 obcych oraz 18 rodzimych gatunków drzew, których okres produkcyjny w większości zdeterminowany jest ponad 100-letnią koleją rębu. Jednym z takich gatunków jest pochodząca ze wschodniej części Ameryki Płn. robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia L.), sprowadzona z tamtąd w roku 1601 do Europy przez paryskiego ogrodnika Robina (GÖHRE 1952). A. Schwappach (1851-1932) E. Wiedemann (1891-1950) W. Erteld (1907-1992) O. Dittmar (1923-2006) K.-W. Lockow *1940 Rycina 3: Leśna sztafeta kierownicy Wydziału Produkcyjności Lasu działający kolejno od 1886 r. w Eberswalde, odpowiedzialni za prowadzenie prac badawczych na stałych powierzchniach doświaczalnych. Jej wysokie zdolności przystosowawcze, skromne wymagania siedliskowe (LOCKOW 2005) oraz bardzo dobre właściwości drewna (FROMMHOLD 2002) stały się przyczyną szybkiego rozprzestrzenienia się tego gatunku takŝe w Europie. W Rumunii i Węgrzech naleŝy robinia akacjowa dzisiaj do najczęściej uŝytkowanych w leśnictwie obcych gatunków drzew. W Niemczech gatunek ten występuje na ok. 14.000 ha, zaś Saksonia-Anhalt i Brandenburgia mogą się poszczycić największym jego udziałem w swoich lasach (GRÜNING 1995). W Brandenburgii robinia występuje na 8.644 ha (MÜLLER & MÜLLER 2002) przede wszystkim na siedliskach BMśw, LMśw i Lśw. 2. Materiał i metodyka prac Podstawą analizy wzrostu i wydajności robinii akacjowej w Brandenburgii jest baza danych opierająca się o informacje pochodzące z 270 powierzchni doświadczalnych. Najbardziej cenne z nich to 8 stałych powierzchni doświadczalnych, z których najstarsze liczą sobie dzisiaj 119 lat. Następna grupa doświadczeń z robinią to 82 powierzchnie próbne załoŝone w latach 1948-1950 przez ERTELDA (1952), który na ich podstawie skonstruował pierwsze tablice wzrostu i miąŝszości dla robinii na obszarze Niemieckiej Republiki Demokratycznej (tamŝe). Materiał ten uzupełniają załoŝone w ramach prac dyplomowych przez LOCKOW w latach 2006-2009 dalsze 180 powierzchni próbnych.
3 Rycina 4: Materiał badawczy 270 powierzchni doświadczalnych. Powstała w ten sposób baza danych reprezentuje drzewostany wysokopienne z udziałem robinii jako drzewostan główny w przedziale wiekowym 5-119 lat, o przeciętnej wysokości 4,8-33,5 m, na siedliskach BMśw-Lśw (ryc. 4). We wszystkich badanych drzewostanach po załoŝeniu powierzchni doświadczalnej, realizacji pomiaru pierśnic wszystkich drzew oraz wysokości 30-60 drzew reprezentacyjnej części drzewostanu, wyznaczono teoretycznie drzewostan do zabiegu (trzebieŝ górna), aby w ten sposób móc dokonać podziału na drzewostan główny i podrzędny. W wybranym tą metodą drzewostanie głównym przeprowadzono kaŝdorazowo analizy pni drzew modelowych, na podstawie których dokonano obok dokładnej weryfikacji ich wieku, obliczeń pierśnicowej i właściwej liczby kształtu, miąŝszości oraz przyrostów pierśnicy, wysokości, powierzchni przekrojowej i miąŝszości grubizny i strzały. We wszystkich drzewostanach przeprowadzono na podstawie profilów glebowych dokładną ekspertyzę siedliskową zajmowanego przez dany drzewostan badawczy areału. Zarówno dla drzewostanu głównego jak i drzewostanu podrzędnego dokonano na kaŝdej z badanych powierzchni obliczeń dotyczących ustalenia ich dokładnych cech taksacyjnych takich jak: przeciętnej pierśnicy (DG), przeciętnej wysokości (HG), wysokości górnej (HO) wg ASSMANNA (1961), ilości pni na hektarze, powierzchni przekrojowej drzewostanu oraz miąŝszości grubizny i strzały drzewostanu. Większość tych prac wykonano w ramych realizowanych w WyŜszej Szkole Nauk Stosowanych w Eberswalde (Hochschule für nachhaltige Entwicklung) prac dyplomowych (EBERT 2008, FINK 2006, GEBIEN 2009, GRABINSKI 2008, HEINRICH 2008, IRMER 2008, JÄNCHEN 2008, KOLLAR 2007, KÖRNER 2007, MEINKE 2007, SCHULZ 2010).
Analizę wzrostu robinii akacjowej zweryfikowano dodatkowo modelami wzrostu dla robinii (LOCKOW&LOCKOW 2013) oraz dla sosny (LEMBCKE et al. 2000). 3. Wyniki badań Zarówno w Polsce jak i w Brandenburgii sosna, ze względu na jej dominujący udział w składzie gatunkowym naszych lasów, to dla leśników na codzień ów przysłowiowy chleb powszedni. Dlatego teŝ autor niniejszej publikacji, aby lepiej unaocznić moŝliwości produkcyjne robinii akacjowej, zdecydował się właśnie na porównaczą analizę z opracowanym dla omawianego obszaru modelem wzrostu dla sosny (LEMBCKE et al. 2000). Dzięki temu moŝliwym było nie tylko porównanie waŝniejszych cech taksacyjnych badanych drzewostanów ale równieŝ bliŝsze się przyjrzenie produkcji całkowitej dla wybranych okresów produkcyjnych obu gatunków. MoŜliwości produkcyjne danego siedliska kaŝdego drzewostanu charakteryzuje bliŝej jego klasa bonitacji opisana zaleŝnością między jego wiekiem i wysokością górną (HO=przeciętna wysokość 100 najgrubszych drzew) (ASSMANN 1961). LOCKOW opierając swój model wzrostu dla robinii akacjowej na bonitacji zdefiniowanej wysokością górną (HO 100 ) jaką osiąga dany drzewostan w wieku 100 lat chrakteryzuje więc tym samym moŝliwości produkcyjne danego drzewostanu (ryc. 5) i ułatwia w ten sposób leśnikowi teoretyczną ocenę pielęgnowanych przez niego drzewostanów robiniowych w kontekście zajmowanych przez nią siedlisk. 4 Rycina 5: Wysokość górna (HO) drzewostanu głównego badanych powierzchni w porównaniu z wachlarzem bonitacyjnym modelu wzrostu dla robinii akacjowej (LOCKOW&LOCKOW 2013). Rycina 6: Wysokość górna (HO) drzewostanu głównego badanych powierzchni w porównaniu z przebiegiem lini bonitacyjnych tablic dla sosny (LEMBCKE et al 2000) i robini (LOCKOW&LOCKOW 2013). Rysunek 5 unaocznia nam równieŝ, Ŝe model wzrostu (LOCKOW&LOCKOW 2013) reprezentowany tu przez krzywe wzrostu na wyskość dla I-IV bonitacji w gruncie rzeczy dobrze reprezentuje znakomitą większość pochodzących z powierzchni badawczych danych
5 i pozwala tym samym na wykorzystanie tego modelu w naszej analizie porównawczej (ryc. 6) waŝniejszych cech produkcyjnych obu gatunków dla obszaru Brandenburgii. Analizując rozwój wzrostu wysokości górnej (HO) obu gatunków (ryc.7) łatwo zauwaŝyć ową w stosunku do sosny nadzwyczaj wysoką energię wzrostu na wysokość robinii akacjowej szczególnie w okresie pierwszych 50 lat. Rycina 7: Rozwój z wiekiem wysokości górnej(ho) robinii akacjowej (LOCKOW&LOCKOW 2013) w porównaniu z sosną (LEMBCKE et al. 2000). Rycina 8: Rozwój z wiekiem przeciętnej pierśnicy(dg) robinii akacjowej (LOCKOW&LOCKOW 2013) w porównaniu z sosną (LEMBCKE et al. 2000). W gruncie rzeczy wyraźna przewaga robinii utrzymuje się tu przez cały okres produkcyjny, określony w Brandenburgii dla sosny jej 120-letnią koleją rębności. Jak wielka jest owa przewaga widać wyraźnie na przykładzie przebiegu krzywych wysokości dla I bonitacji obu gatunków wybranych okresów na osi odciętych (ryc.7). W wieku 20 i 50 lat najlepsze drzewostany robiniowe osiągają wysokość odpowiednio ponad 20 i 30 m i są tym samym o odpowiednio 12 i 10 m wyŝsze niŝ najlepsze brandenburskie drzewostany sosnowe, zaś w wieku 100 lat, mimo Ŝe sosna wyraźnie zmienia tu na swoją korzyść powstałą róŝnicę, to jednak nadal pozostaje ona o 7,4 m w tyle za robinią. Nieco mniejsza jest owa róŝnica, jeśli porównamy drzewostany obu gatunków dla IV bonitacji. Wynosi ona odpowiednio 9 i 7 m, co praktycznie równa się całej rozpiętości wachlarza bonitacyjnego robinii w wieku 50 lat i szerokości trzech klas bonitacyjnych w wieku 100 lat. Porównując dynamikę wzrostu na grubość (ryc. 8) najlepszych drzewostanów robinii akacjowej i sosny pospolitej w Brandenburgii w wieku 20, 50 i 100 lat, widzimy, Ŝe robinia rozbudowuje swoją początkową przewagę (14 cm) nad sosną osiągając w wieku 50 lat 35 cm grubości (róŝnica 15 cm). Jednak w wieku 100 lat, mimo Ŝe najlepsze drzewostany robiniowe osiągają w Brandenburgii przeciętne pierśnice ponad 45 cm, widać (ryc. 8) wyraźnie, Ŝe odstęp między oboma gatunkami gwałtownie maleje i pierśnica stuletnich brandenburskich drzewostanów sosnowych w I bonitacji jest przeciętnie juŝ tylko o 6 cm mniejsza niŝ ma to miejsce u robinii. Sytuacja ta w drzewostanach IV bonitacji, mimo Ŝe przewaga robinii nad sosną jest tu
6 znacznie mniejsza (50 lat = 9 cm, 100 lat =3 cm), ma się podobnie (ryc. 8). Przyjrzyjmy się teraz jak kształtuje się wysokość zapasu grubizny (grubizna=drewno o średnicy w korze powyŝej 7 cm) obu gatunków w Brandenburgii (ryc. 9). Zapas grubizny to ilość drewna wyraŝana w m³/ha, pozostałego aktualnie po kaŝdej realizacji danego cięcia pielęgnacyjnego na pniu (drzewostan pozostały) - jedna z podstawowych wielkości w gospodarce leśnej. Rycina 9: Rozwój z wiekiem zapasu grubizny I i IV bonitacji wg modeli wzrostu dla robinii akacjowej (LOCKOW&LOCKOW 2013) oraz sosny pospolitej (LEMBCKE et al. 2000). Rycina 10: Rozwój z wiekiem produkcji całkowitej grubizny I i IV bonitacji wg modeli wzrostu dla robinii akacjowej (LOCKOW & LOCKOW 2013) oraz sosny pospolitej (LEMBCKE et al. 2000). Analizowany przedział bonitacyjny, wyznaczony przez krzywe I oraz IV bonitacji modelu wzrostu dla brandenburskich drzewostanów robiniowych (LOCKOW&LOCKOW 2013) reprezentuje ponad 90% stojących do dyspozycji w bazie danych powierzchni robinii akacjowej. Jak przedstawia rysunek 9, róŝnice w kształtowaniu się zapasu grubizny obu gatunków są nader wyraźne. Warto przy tym zauwaŝyć, Ŝe zdecydowana początkowo przewaga robinii nad sosną wraz z wiekiem stale się zmniejsza. Obserwując rozwój zapasu grubizny 20-letnich, 50-letnich i 100-letnich brandenburskich drzewostanów robiniowych w I klasie bonitacji widzimy, Ŝe przeciętnie jego wartość wynosi odpowiednio 200 m³/ha, 400 m³/ha i 540 m³/ha co w porównaniu z sosną daje robinii przewagę odpowiednio 150 m³/ha, 110 m³/ha i 55 m³/ha (ryc.9). Podobnie ma się rozwój zapasu dla drzewostanów robiniowych na słabszych siedliskach. Drzewostany w IV klasie bonitacji osiągają w Brandenburgii w wieku 20, 50 i 100 lat odpowiednio przeciętny zapas w wysokości 55 m³/ha, 190 m³/ha i 280 m³/ha. Uogólniając moŝna więc powiedzieć, Ŝe brandenburskie drzewostany robiniowe wykazują się przeciętnie zdecydowanie wyŝszym zapasem grubizny niŝ ma to miejsce u sosny, przy czym przewaga ta w zaleŝności od wieku i zajmowanego siedliska oscyluje w przedziale 10-75% całego zapasu! Więcej jak wskazuje ryc. 9 brandenburskie drzewostany sosnowe, w przedziale wiekowym 0 120 lat, a więc w przypisnej im kolei rębności, nigdy nie osiągną wielkości zapasu równych im bonitacją drzewostanów robiniowych! W obliczu powyŝszego moŝe okazać się interesującym, jak kształtuje się produkcja całkowita brandenburskich drzewostanów robiniowych w porównaniu z sosną. Produkcja całkowita to
suma miąŝszości rezultująca z aktualnego zapasu na hektarze oraz wszystkich przeprowadzonych do danego momentu uŝytków przedrębnych. MoŜna śmiało powiedzieć, Ŝe jest to najwaŝniejszy wskaźnik produkcyjności kaŝdego drzewostanu! Śledząc rozwój tej wielkości w najbardziej zasobnych (I bonitacja) drzewostanach (ryc.10) widzimy, Ŝe początkowo olbrzymia przewaga robinii nad sosną, wynosząca juŝ w wieku 20 lat 200 m³/ha, w wieku 50 lat maleje do wartości 180 m³/ha i po przecięciu w wieku ok. 90 lat krzywej symbolizującej rozwój produkcji całkowitej dla sosny (I bonitacja) znika by 10 lat później osiągnąć wartość gorszą od sosny o przeciętnie 20 m³/ha. Warto przy tym zauwaŝyć, Ŝe wysokość produkcji całkowitej 50-letnich i 100-letnich drzewostanów robiniowych w I klasie bonitacji wynosi przeciętnie odpowiednio 600 m³/ha i 820 m³/ha! Jeszcze lepiej dla robinii kształtuje się w stosunku do sosny rozwój omawianej wielkości w drzewostanach na słabszych siedliskach. Śledząc przebieg krzywej tej wielkości dla przykładowo IV bonitacji widzimy, Ŝe wartości produkcji całkowitej brandenburskich drzewostanów sosnowych w tej klasie bonitacji osiągają wielkości porównywalne z robinią dopiero w wieku powyŝej 110 lat! 4. Podsumowanie W niniejszym opracowaniu autor analizując moŝliwości produkcyjne brandenburskich drzewostanów robiniowych skupił się tylko na podstawowych wielkościach taksacyjnych tych drzewostanów. Analiza takich wielkości jak powierzchnia przekrojowa, ilości pni na hektarze czy teŝ charakterystyka przeciętnych i bieŝących przyrostów wychodziłaby daleko poza zakres narzucony obszernością niniejszej publikacji. NajwaŜniejsze wnioski dla gospodarzy naszych lasów, jakie wynikają z powyŝszej analizy, moŝnaby sformułować w następujących punktach: Charakterystycznym dla robinii jest w porównaniu z sosną jej wręcz olbrzymia energia wzrostu na wysokość, która mierzona górną wysokością (HO) osiąga na najlepszych siedliskach w wieku 50 lat wartości 30 m i utrzymuje się w wieku 100 lat na poziomie powyŝej 37 m. Osiągana przeciętna pierśnica (DG) przez najzasobniejsze drzewostany robiniowe w Brandenburgii to dalszy wskaźnik wysokiej energii wzrostu tego gatunku. Przeciętne pierśnice 20 cm i 35 cm w odpowiednio 20-letnich i 50- letnich drzewostanach I klasy bonitacji są wymiernym tego dowodem. Zapas grubizny 20-letnich, 50-letnich i 100-letnich drzewostanów robiniowych w I klasie bonitacji osiąga wartości odpowiednio 200 m³/ha, 400 m³/ha i 540 m³/ha, co w stosunku do brandenburskiej sosny daje robinii przeciętnie 20-letnie skrócenie okresu produkcyjnego przy jednocześnie takiej samej wydajności jaką moŝe poszczycić się u nas sosna. 7
8 Produkcja całkowita najlepszych 50-letnich i 100-letnich drzewostanów robiniowych jako najwaŝniejszy wskaźnik ich produkcyjności, wynosi przeciętnie odpowiednio 600 m³/ha i 820 m³/ha. Analizując dynamikę wzrostu robinii rzuca się w oczy jej początkowo bardzo wysoka energia wzrostu, która wraz z wiekiem, szczególnie w drzewostanach powyŝej 90 lat, wyraźnie maleje. W kontekście wydajności naszych drzewostanów sosnowych skłania to do zastanowienia się nad dalszymi metodami optymalizacji produkcji cennego surowca drzewnego jakim niewątpliwie jest drewno robinii (FROMMHOLD 2002, KNOCHE&ENGEL 2012). Koncentracja produkcji ukierunkowana na wykorzystanie najbardziej dynamicznej fazy wzrostu robinii dawałaby z jednej strony znaczne skrócenie okresu produkcji (kolej rębu 60-80 lat) a z drugiej strony byłaby gwarantem dostaw takiej samej ilości drewna, która w przypadku sosny moŝliwa byłaby dopiero przy zastosowaniu o ok. 20 lat dłuŝszej kolei rębności. Dla realizacji tego celu LOCKOW&LOCKOW (2013) proponują następującą strategię w pielęgnowaniu drzewostanów robiniowych: Czyszczenia wczesne (przeciętna wys. młodnika 1 3 m) Wczesne wejście z zabiegami pielęgnacyjnymi wymusza intensywny wzrost młodników w tym okresie. Prace winny koncentrować się na usuwaniu rozpieraczy (zapobiega powstawaniu luk), wadliwie wykształconych drzewek o krzywej strzale, dwójek, drzewek uszkodzonych, popieraniu lepszych jakościowo odrostów korzeniowych oraz usuwaniu posuszu. Czyszczenia późne (przeciętna wysokość tyczkowiny 7-12 m) Podczas kontynuacji cięć o charakterze selekcji negatywnej, w celu wykształcenia gonnych i prostych strzał starać się zachować równomierne, nieprzerwane zwarcie moŝliwie licznych ilościowo drzew. Dalsze popieranie lepszych jakościowo odrostów korzeniowych. TrzebieŜ wczesna (przeciętna wysokość drągowiny 12-15 m) Cięcia o charakterze trzebieŝy górnej nastawione są na wspieranie najlepszych jakościowo egzemplarzy panującego drzewostanu i stopniową rozbudowę ich koron, które mają być gwarancją jak najpełniejszego wykorzystania dynamizującej się fazy wzrostu na grubość. TrzebieŜ późna (przeciętna wysokość drzewostanu > 15 m) TrzebieŜ górna, dalsze konsekwentne wspieranie rozbudowy koron jakościowo najlepszych drzew wg. maksymy: duŝo dobrych jakościowo drzew w drzewostanie panującym, oszczędzanie drzew najniŝszego piętra (boczna osłona strzał drzew przyszłościowych, ochrona gleby). Konsekwentne wspieranie pojawiających się gatunków domieszkowych (np. dąb bezszypółkowy, jawor).
9 Alternatywnie w stosunku do tego typowo zrębowego zagospodarowania KNOCHE&ENGEL (2012) proponują w dobie rosnącego zapotrzebowania na drewno energetyczne całkowite odejście od wysokopiennych form zagospodarowania i przejście na krótkie 1-roczne do 4- letnich obiegi, stosowane w ramach gospodarstwa odroślowego. Wykorzystując ową wysoką dynamikę wzrostu robinii w młodości, gospodarstwo to miałoby funkcjonować w ich załoŝeniach w formie rolno-leśnego zagospodarowania nieuŝytków, rolniczo mniej wydajnych gruntów po-/rolnych oraz wykorzystania terenów pokopalnianych. Rycina 11 i 12: Drzewostany robiniowe trapione są wraz z wzrostem ich wieku przez coraz to częstszą zgniliznę i dziuplowatość. W sumie, wszystkie metody zagospodarowania idące u robinii w kierunku skrócenia kolei rębności mają na celu oprócz wykorzystania intensywnej w młodości fazy wzrostu równieŝ ominięcie innych waŝnych problemów, których pojawianie wiąŝe się ściśle ze starzeniem się populacji robinii akacjowej. Doświadczenia wykazują, Ŝe juŝ 40-letnie drzewostany robinii akacjowej w Brandenburgii, szczególnie po infekcji przez Polyporus selfureus (Bull) lub Fomes igniarius (L)., cierpią od zgnilizny (ryc. 11) i dziuplowatości (ryc. 12). W powiązaniu z wraŝliwością na przymrozki pojawiają się dalsze problemy utrudniające hodowlę o wysokiej jakości technicznej drzewostanów. Zaliczyć moŝna tu np. skłonność do tworzenia się krzywizn strzały jako następstwa obumarcia pączka szczytowego lub przypuszczalnie sterowaną genetycznie skłonność do rosochatości. Skupiając się na aspektach czysto produkcyjnych, nie wolno przy robinii zapominać o innych nader waŝkich ekologiczno-krajobrazowych atutach tego gatunku. Na przykład robinia akacjowa jako jedna z najbardziej miododajnych roślin nie tylko środkowej Europy odgrywa pierwszorzędną rolę w gospodarce pasiecznej (KOŁTOWSKI 2004). Stanowiąc wczesnoletni obfity poŝytek (KOŁTOWSKI 2008), w szczególności na ubogich siedliskach, robinia ma ogromne znaczenie dla egzystencji wielu pasiek. A o pozytywnym oddziałowywaniu miodu akacjowego na zdrowie człowieka nie trzeba nikogo przekonywać. Zagospodarowując celowo nasz krajobraz warto by więc pomyśleć o uwzględnianiu robinii w kształtowaniu śródpolnych zadrzewień. Wykorzystać naleŝałoby przy tym w pierwszym rzędzie słabe i
suche siedliska, zbocza o wystawie południowej, trudne do zagospodarowania innymi gatunkami drzewiastymi. 10 Rycina 13: Scenaria rozwoju rozkładu róŝnicy średnich sum opadów w Brandenburgii dla wieloleci 1951/2000 i 2046/2055 wg GERSTENGARBE et al. (2003). Rycina 14: Scenaria rozwoju róŝnicy średnich rocznych temperatur w Brandenburgii dla wieloleci 1951/2000 i 2046/2055 wg GERSTENGARBE et al. (2003). W dyskusjach na temat robinii akacjowej czasami uŝywamy negatywnie brzmiącego określenia gatunek ekspansywny. Mamy przy tym na myśli ekspansywne oddziałowywanie robinii na inne rodzime gatunki naszej flory. Wydaje się, Ŝe w obliczu potencjalnych globalnych zmian klimatycznych nie pozostaje nam jednak nic innego jak tylko się cieszyć, Ŝe obok np. brzozy i sosny do naszej dyspozycji pojawił się nowy pionierski gatunek
drzewiasty wzbogacający nieco, w porównaniu np. z Ameryką Płn. bardzo okrojoną u nas paletę gatunków drzew o znaczeniu gospodarczym, dający gospodarzom naszych lasów większe moŝliwości działania w coraz to bardziej drastycznych warunkach klimatycznosiedliskowych. Jeśli scenaria rozwoju klimatu w naszym regionie (GERSTENGARBE et al. 2003) się urzeczywistnią (ryc. 13 i 14), dojdzie u nas do dalszej, bolesnej deregulacji warunków klimatycznych, które przy przewidywanym deficycie średnich sum opadów wynoszącym 200 mm i wzroście średnich rocznych temperatur o przeciętnie 2 K do 2,2 K, obecność robinii akacjowej jako stałego elementu naszego krajobrazu moŝe okazać się szczęśliwym zrządzeniem losu. 5. Literatura ASSMANN, E. (1961): Waldertragskunde. Organische Produktion, Struktur, Zuwachs und Ertrag von Waldbeständen, BLV, München 1961: 490. EBERT, P. (2008): Holzmess- und waldwachstumskundliche Untersuchungen an Robinie (Robinia pseudoacacia L.) im Revier Wriezen, Lehroberförsterei Bad Freienwalde, Land Brandenburg, Hochschule für nachhaltige Entwicklung Eberswalde, Praca dyplomowa: 179. ERTELD, W. (1952): Wachstum und Ertrag der Robinie im Gebiet der Deutschen Demokratischen Republik. Rozprawa doktorska Humboldt-Universität Berlin: 144. FROELICH, B. (1963): Untersuchungen über das Sproß- und Wurzelwachstum an Picea abies Karst., Larix leptolepsis Gord., Quercus borealis Michx. und Robinia pseudoacacia L., Hochschule für nachhaltige Entwicklung Eberswalde, Praca dyplomowa: 66. FROMMHOLD, H. (2002): Technologische Eigenschaften und Verwendung des Holzes. W: HÖPPNER, K. (Wyd.) Ausländische Baumarten in Brandenburgs Wäldern: 211-226. GEBIEN, D. (2009): Holzmess- und wachstumskundliche Untersuchungen an Robinie (Robinia pseudoacacia L.) im Land Brandenburg, Hochschule für nachhaltige Entwicklung Eberswalde, Praca dyplomowa: 150. GERSTENGARBE, F.-W.; BADECK, F.; HATTERMANN, F.; KRYSANOVA, V.; LAHMER, W.; LASCH, P.; STOCK, M.; SUCKOW, F.; WECHSUNG, F.; WERNER, P. C. (2003): Studie zur klimatischen Entwicklung im Land Brandenburg bis 2055 und deren Auswirkungen auf den Wasserhaushalt, die Forst- und Landwirtschaft sowie die Ableitung erster Perspektiven, PIK Report nr. 83: 91. GÖHRE, K. (1952): Die Robinie und ihr Holz. Deutscher Bauernverlag, Berlin 1952: 344. 11
12 GRABINSKI, E. (2008): Holzmess- und waldwachstumskundliche Untersuchungen an Robinie (Robinia pseudoacacia L.), Hochschule für nachhaltige Entwicklung Eberswalde, Praca dyplomowa: 135. GRÜNING, K.-U. (1995): Aufkommen und Verwendung von Robinienholz in Deutschland. Praca dyplomowa, Universität Göttingen, Forstwissenschaftliche Fakultät: 234. HEINRICH, L. (2007): Holzmess- und waldwachstumskundliche Untersuchungen an Robinie (Robinia pseudoacacia L.) in der Oberförsterei Briesen, Hochschule für nachhaltige Entwicklung Eberswalde, Praca dyplomowa: 159. IRMER, M. (2008): Holzmess- und wachstumskundliche Untersuchungen an Robinie (Robinia pseudoacacia L.) in der Oberförsterei Müllrose, Land Brandenburg, Hochschule für nachhaltige Entwicklung Eberswalde, Praca dyplomowa: 158. JÄNCHEN, D. (2008): Holzmess- und waldwachstumskundliche Untersuchungen an Robinie (Robinia pseudoacacia L.) in der Oberförsterei Tauer, Land Brandenburg, Hochschule für nachhaltige Entwicklung Eberswalde, Praca dyplomowa: 176. KNOCHE, D.; ENGEL, J. (2012): Pilot project concerning coppice management of Black Locust (Robinia pseudoacacia L.) in the Federal State of Brandenburg. Beiträge aus der NW-FVA, tom 8, 2012: 143-164. KOLLAR, T. (2007): Holzmess- und waldwachstumskundliche Untersuchungen an Robinie (Robinia pseudoacacia L.) in der Oberförsterei Müncheberg, Land Brandenburg, Hochschule für nachhaltige Entwicklung Eberswalde, Praca dyplomowa: 159. KOŁTOWSKI, Z (2004): Robinia - wspaniałe drzewo poŝytkowe i dekoracyjne, Pasieka nr. 3/2004: 48-51. KOŁTOWSKI, Z. (2008): PoŜytek robiniowy moŝna oszycować juŝ w maju. Pszczelarz Polski, 139(5/2008): 21-23. LEMBCKE, G.; KNAPP, E.; DITTMAR, O. (2000): Ertragstafel für die Kiefer (Pinus sylvestris L. im nordostdeutschen Tiefland. Ministerium für Landwirtschaft, Umweltschutz und Raumordnung. Landesforstanstalt Eberswalde, Vieth+Vieth Verlag: 107. LOCKOW, K.-W. (2005): Die Robinie aus ertragskundlicher und ökologischer Sicht. Forst und Holz. 60 Jg., Nr. 11: 450-457. LOCKOW, K.-W.; LOCKOW J. (2013): Die Robinie eine schnellwachsende Baumart mit wertvollen Holzeigenschaften. Gesellschaft zur Förderung schnellwachsender Baumarten in Norddeutschland, Mitteilungen, Heft 1/2013: 8.
13 LUDWIG, M. (2010): Aufwertung von Kiefernreinbeständen durch Robinienunterbau im Forstrevier Sauen, Hochschule für nachhaltige Entwicklung Eberswalde, Praca dyplomowa: 54. MEINKE, E. (2007): Holzmess- und waldwachstumskundliche Untersuchungen an Robinie (Robinia pseudoacacia, L.), Hochschule für nachhaltige Entwicklung Eberswalde, Praca dyplomowa: 113. MÜLLER, J.; MÜLLER, K. (2002): Das Vorkommen ausländischer Baumarten im Land. Brandenburg. W: HÖPPNER, K. (Wyd.) Ausländische Baumarten in Brandenburgs Wäldern: 10-21. MÜLLER, S. (2010): Waldwachstumskundliche Untersuchungen auf Kippstandorten des Lausitzer Braunkohlerevieres an Robinie (Robinia pseudoacacia) anhand von Schnellumtriebsplantagen, Hochschule für nachhaltige Entwicklung Eberswalde, Praca licencjacka: 39. SCHULZ, M. (2010): Holzmess- und waldwachstumskundliche Untersuchungen an Robinie (Robinia pseudoacacia L.) im Amt für Forstwirtschaft Belzig, Oberförsterei Ferch, in den Forstrevieren Seddin und Mittelbusch, Hochschule für nachhaltige Entwicklung Eberswalde, Praca dyplomowa: 141. ZEIDLER, M. (2010): Naturschutzfachliche Bewertung von Robinienwäldern in Brandenburg. Hochschule für nachhaltige Entwicklung Eberswalde, Praca magisterska: 123.