Bilans płatniczy i rachunek dochodu narodowego w gospodarce otwartej

Bilans płatniczy i rachunek dochodu narodowego w gospodarce otwartej WYKŁAD 8 Z MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW GOSPODARCZYCH, CE UW Copyright 2006 Pearson Addison-Wesley & Gabriela Grotkowska

Wykład 8 Rachunek dochodu narodowego w gospodarce otwartej Od PKB do dochodu narodowego Źródła finansowania inwestycji w gospodarce zamkniętej i otwartej Bilans płatniczy Zasady księgowania transakcji Rachunki bilansu płatniczego Tożsamość bilansu płatniczego Bilans płatniczy Polski

Produkt krajowy brutto Produkt krajowy brutto danego kraju (PKB) = wartość wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych przez czynniki produkcji tego kraju i sprzedanych na rynku w jakimś okresie czasu PKB obliczany jest jako suma rynkowej wartości wszystkich wydatków na produkcję finalną Uwzględnia zatem wartość takich dóbr, jak chleb sprzedany w supermarkecie czy podręczniki sprzedane w księgarni, a także wartość usług dostarczanych przez analityków kredytowych czy hydraulików Ponieważ produkcja nie może być wytwarzana bez nakładów czynników produkcji, wydatki, które tworzą PNB są blisko powiązane z dochodami pracy, kapitału i innych czynników produkcji

Składniki PKB Ekonomiści dzielą PKB na cztery części według celów zakupu dóbr finalnych w danym kraju: konsumpcja, inwestycje, zakupy rządowe oraz eksport netto Nie możemy liczyć na zrozumienie przyczyn recesji czy boomu bez informacji o tym, jak zmieniają się te główne kategorie wydatków; pomaga to także w rozumieniu różnic w poziomie zamożności między krajami

Składniki PKB w gospodarce zamkniętej i otwartej Konsumpcja - prywatne zakupy w celu zaspokojenia bieżących potrzeb; jest największą i najbardziej stabilną częścią PKB w większości gospodarek (około 2/3) Inwestycje - część bieżącej produkcji używana do wyprodukowania przyszłej produkcji; część PKB używana w celu zwiększenia zasobu kapitału w danym kraju; zapasy to także inwestycje; zwykle inwestycje ulegają większym wahaniom niż konsumpcja Wydatki rządowe wartość dóbr i usług zakupywanych przez rząd; transfery rządowe, takie jak zasiłki socjalne lub zasiłki dla bezrobotnych nie wymagają od osoby otrzymującej je, świadczenia rządowi żadnych usług ani przekazania żadnych dóbr, a zatem płatności transferowe nie są zaliczane do zakupów rządowych Eksport netto różnica między wydatkami zagranicy na dobra produkowane przez nasz kraj (eksport) a naszymi wydatkami na dobra produkowane przez zagranicę (import)

PKB a dochód narodowy PNB wytwarzany w jakimś okresie przez dany kraj musi być równy jego dochodowi narodowemu, a więc dochodowi uzyskanemu w tym okresie przez krajowe czynniki produkcji Każda złotówka użyta do zakupu dobra lub usługi automatycznie ląduje w czyjejś kieszeni Zasada, że produkcja i dochód są sobie równe stosuje się także do dóbr, które produkowane są z użyciem wielu czynników produkcji płatność klienta staje się częścią dochodu wszystkich czynników produkcji, które kooperowały przy produkcji książki, gdyż wydawca musi zapłacić im za ich usługi ze środków uzyskanych ze sprzedaży (autorzy, wydawcy, artyści, specjaliści od składu tekstu, dostawcy papieru i tuszu) Papier oraz tusz zakupiony przez firmę wydawniczą w celu wyprodukowania książki nie są zaliczane osobno do PNB ponieważ ich wkład to wartości produktu narodowego został już policzony w cenie książki. To właśnie w celu uniknięcia podwójnego liczenia, w definicji PNB mowa jest jedynie o dobrach i usługach finalnych W praktyce: daleka droga od wydatku do kieszeni

Krajowy czy narodowy PKB mierzy wielkość produkcji wytwarzanej w granicach danego kraju PNB mierzy wielkość produkcji wytwarzanej przez czynniki produkcji (inaczej mówiąc przez firmy) będące własnością obywateli danego kraju bez względu na to, gdzie są ulokowane PNB równa się PKB plus dochody netto czynników produkcji z reszty świata

Krajowy czy narodowy Przychody te to głównie dochody, jakie krajowi rezydenci otrzymują od majątku posiadanego w innych krajach pomniejszone o dochody, jakie krajowi rezydenci przekazują zagranicznym właścicielom majątku zgromadzonego w kraju, a będącego własnością obcokrajowców. Przykład. Dochody hiszpańskiej fabryki mającej brytyjskich właścicieli zaliczane są do hiszpańskiego PKB, ale są częścią brytyjskiego PNB. Usługi brytyjskiego kapitału świadczone w Hiszpanii są eksportem usług z Wielkiej Brytanii, a zatem są dodawane do brytyjskiego PKB przy obliczaniu PNB. Jednocześnie, aby obliczyć hiszpański PNB musimy odjąć od hiszpańskiego PKB wielkość odpowiadającą importowi usług z Wielkiej Brytanii.

Różnica między PNB a dochodem narodowym PNB nie uwzględnia zużycia maszyn i urządzeń w miarę, jak są używane do produkcji dóbr Strata ta, która nazywana jest deprecjacją, obniża dochód właścicieli kapitału Aby obliczyć dochód narodowy w jakimś okresie, musimy zatem od wartości produkcji odjąć wartość deprecjacji kapitału w danym okresie (amortyzację) PNB pomniejszony o amortyzację to produkt narodowy netto Dochód narodowy zależy od cen, jakie producenci otrzymują za swoje wyroby, zaś wartości produktu od cen, jakie nabywcy płacą za zakupy Na przykład podatek VAT powoduje, iż nabywcy płacą więcej niż otrzymują sprzedawcy, co prowadzi do tego, że wartość PKB przeszacowuje dochód narodowy Przy wyliczaniu dochodu narodowego, musimy zatem odjąć od PKB wartość podatków pośrednich PNB pomniejszony o podatki pośrednie nazywa się PNB w cenach czynników produkcji

Różnica między PNB a dochodem narodowym Dochód kraju może zawierać także dary od mieszkańców innych krajów, zwane traserami jednostronnymi. Przykładami jednostronnych transferów dochodów są emerytury wypłacane emerytowanym obywatelom mieszkającym za granicą, płatności repatriacyjne oraz pomoc zagraniczna, jak na przykład fundusze pomocowe przekazywane krajom dotkniętym suszą. W przypadku Polski saldo takich płatności w roku 2007 wyniosło około +6,2 miliarda euro, co oznacza transfery netto z zagranicy w wysokości 2,2% PKB Jednostronne transfery netto są częścią krajowego dochodu, ale nie są częścią jego produktu, a zatem muszą być dodane do NNP przy obliczaniu dochodu narodowego.

Od wydatków do dochodu narodowego - podsumowanie A zatem dochód narodowy jest równy PNB minus deprecjacja plus transfery jednostronne netto minus podatki pośrednie Z Kolei PNB to PKB powiększony o dochody netto z tytułu własności za granicą Zaś PKB to suma konsumpcji, inwestycji, wydatków rządowych i eksportu netto

Co się dzieje dalej z dochodem narodowym? Trafia do kieszeni właścicieli czynników produkcji (pracowników, właścicieli kapitału etc.) Po drodze strumień ten jest zasilany dodatkowymi płatnościami ze strony rządu tzw. transferami socjalnymi [UWAGA: nie pomyl transferów socjalnych z transferami międzynarodowymi] Jednocześnie rząd opodatkowuje dochody czynników produkcji podatkami bezpośrednimi (np. PIT) Czyli dochód rozporządzalny konsumentów to dochód narodowy powiększony o transfery i pomniejszony o podatki bezpośrednie

Od wydatków do dochodu rozporządzalnego w gospodarce zamkniętej PKB = C + I + G PNB = PKB PNN = PNB Amort. DN = PNN - T VAT DDO = DN + B T PIT DDO = C + S Czyli C + I + G Amort. T VAT + B T PIT = C + S I = S + (T VAT + T PIT - B G) + Amort. Inwestycje = Oszczędności prywatne + Oszczędności rządu + Amortyzacja Inwestycje = Oszczędności prywatne + Saldo budżetu państwa + Amortyzacja Inwestycje netto = Oszczędności prywatne + Saldo budżetu państwa

Od wydatków do dochodu rozporządzalnego w gospodarce otwartej PKB = C + I + G + NX PNB = PKB + dochody netto z własności za granicą (R) PNN = PNB Amort. DN = PNN + transfery jednostronne z zagranicy (TR) T VAT DDO = DN + B T PIT DDO = C + S Czyli C + I + G + NX+ R Amort. + TR T VAT + B T PIT = C + S I = S + (T VAT + T PIT - B G) - (NX + R + TR) + Amort. Inwestycje = Oszczędności prywatne + Oszczędności rządu + Oszczędności zagranicy + Amortyzacja Inwestycje = Oszczędności prywatne + Saldo budżetu państwa Saldo rachunku obrotów bieżących + Amortyzacja Inwestycje netto = Oszczędności prywatne + Saldo budżetu państwa Saldo rachunku obrotów bieżących I = S deficyt budżetu CA

Tożsamość oszczędności i inwestycji: interpretacja I = S deficyt budżetu CA S = I + deficyt budżetu + CA W gospodarce zamkniętej źródłem finansowania inwestycji są tylko oszczędności krajowe; w gospodarce otwartej można je finansować z oszczędności zagranicznych Gospodarka zamknięta może przeznaczyć oszczędności prywatne na inwestycje lub finansowanie deficytu budżetowego Gospodarka otwarta może przeznaczać oszczędności na budowę własnego zasobu kapitału, finansowanie deficytu budżetowego lub na zakup aktywów zagranicznych (inwestowanie zagranicą, pożyczanie zagranicy)

Tożsamość oszczędności i inwestycji: interpretacja W przeciwieństwie do gospodarki zamkniętej, gospodarka otwarta mająca zyskowne możliwości do inwestowania nie musi zwiększać krajowych oszczędności, aby je wykorzystać Możliwe jest jednoczesne zwiększanie inwestycji i zwiększanie zadłużenia zagranicznego, bez zmiany krajowych oszczędności

Deficyty bliźniacze: przykład USA Powiązanie miedzy saldem rachunku obrotów bieżących, inwestycjami oraz prywatnymi i rządowymi oszczędnościami jest tożsamością i nie bazuje na żadnej teorii ekonomicznej, nie możemy prognozować skutków polityki bez jakiegoś modelu gospodarki W okresie prezydentury Ronalda Reagana w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych, Stany Zjednoczone obniżyły podatki i podniosły niektóre wydatki rządowe, znacznie zwiększając deficyt budżetowy oraz gwałtownie pogłębiając deficyt rachunku obrotów bieżących Wydarzenia te doprowadziły do pojawienia się opinii, że deficyt rządowy i rachunku obrotów bieżących to tzw. deficyty bliźniacze CA = S I (G-T) Jeśli rośnie deficyt rządowy (G T rośnie), a oszczędności prywatne i inwestycje nie zmieniają się znacząco, nadwyżka rachunku obrotów bieżących musi spaść o mniej więcej tyle samo, o ile wzrósł deficyt fiskalny

Deficyty nie-bliźniacze: UE Jednak teoria bliźniaczych deficytów może nas zmylić, jeśli zmiany w deficycie budżetowym prowadzą do większych zmian w oszczędnościach prywatnych i inwestycjach. Dobrą ilustracją tego efektu jest przykład krajów europejskich, które podjęły wysiłek obniżenia deficytów budżetowych w okresie przygotowywania się do przyjęcia nowej wspólnej waluty, euro, w styczniu 1999 roku. Wraz ze zbliżaniem się 1999 roku, rządy krajów UE podejmowały ogromny wysiłek w celu obniżenia deficytów budżetowych Zgodnie z teorią deficytów bliźniaczych, oczekiwalibyśmy, że wskutek zmian w polityce fiskalnej gwałtownie wzrośnie nadwyżka rachunku obrotów bieżących krajów UE

Deficyty nie-bliźniacze: UE Jak jednak pokazuje poniższa tabela nic podobnego się nie stało. Dla UE jako całości, deficyt budżetowy spadł o około 4,5 procent produktu, zaś nadwyżka rachunku obrotów bieżących pozostała na mniej więcej nie zmienionym poziomie. Rok Rachunek Oszczędności Inwestycje Deficyt bieżący prywatne (I) budżetowy (CA) (S p ) (G-T) 1995 0,6 25,9 19,9-5,4 1996 1,0 24,6 19,3-4,3 1997 1,5 23,4 19,4-2,5 1998 1,0 22,6 20,0-1,6 1999 0,2 21,8 20,8-0,8

Bilans płatniczy Zestawienie wszystkich transakcji zawieranych w jakimś okresie między krajem a zagranicą Dokładniej: między rezydentami a nierezydentami

Podwójny zapis Podstawowa konwencja sporządzania bilansu płatniczego opiera się na zasadzie podwójnego księgowania transakcji. Oznacza to, że każda transakcja znajduje swój zapis w bilansie płatniczym po dwóch stronach bilansu, o jednakowej wartości: po stronie kredytowej ze znakiem dodatnim po stronie debetowej ze znakiem ujemnym

Co oznaczają te zapisy? Zapis po stronie debetowej oznacza wzrost aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów lub zmniejszenie się ich zobowiązań wobec zagranicy Zapis po stronie kredytowej oznacza wzrost zobowiązań wobec zagranicy (np. wzrost aktywów krajowych posiadanych przez zagranicę) lub spadek należności rezydentów

Zapisy po stronie kredytowej Po stronie kredytowej bilansu płatniczego zapisujemy: eksport dóbr i usług dochody rezydentów należne z zagranicy transfery otrzymane z zagranicy zwiększenie krajowych zobowiązań wobec zagranicy zmniejszenie aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów Z punktu widzenia rynku walutowego zapisy po stronie kredytowej powodują zwiększanie się podaży walut obcych

Zapisy po stronie debetowej Po stronie debetowej bilansu płatniczego zapisujemy: import dóbr i usług dochody nierezydentów należne z kraju transfery dla zagranicy spadek krajowych zobowiązań wobec zagranicy wzrost aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów Z punktu widzenia rynku walutowego zapisy po stronie debetowej powodują zwiększanie się popytu na waluty obce

Struktura bilansu płatniczego Bilans płatniczy składa się z kilku rachunków, gdzie zapisywane są poszczególne typy transakcji 1. Rachunek obrotów bieżących Dobra Usługi (transportowe, turystyczne, komunikacyjne, ubezpieczeniowe, finansowe itd.) Dochody czynników produkcji Wynagrodzenia siły roboczej Dochody inwestycyjne z kapitału Inne dochody Transfery bieżące

Struktura bilansu płatniczego 2. Rachunek obrotów kapitałowych obejmuje transfery kapitałowe, do których zalicza się dary i środki z tytuł pomocy bezzwrotnej, dokonane z wyraźnym przeznaczeniem na finansowanie Śródków trwałych, jak również umorzenie długów oraz nabywanie/zbywanie aktywów kapitałowych o charakterze niefinansowym (patenty, licencje, prawa własności, znaki handlowe, grunty pod budowę ambasad)

Struktura bilansu płatniczego 3. Bilans obrotów finansowych Inwestycje bezpośrednie transakcje związane z ustanawianiem trwałych i bezpośrednich więzi ekonomicznych (nabycie co najmniej 10% udziałów w kapitale firm) Inwestycje portfelowe płatności z tytułu zakupu i sprzedaży udziałowych (nie będących inwestycjami bezpośrednimi) oraz dłużnych papierów wartościowych Pozostałe inwestycje transakcje finansowe, które nie są ujmowane z inwestycjach bezpośrednich, inwestycjach portfelowych ani oficjalnych aktywach rezerwowych, a które wpływają na krajowe należności i zobowiązania

Struktura bilansu płatniczego 4. Saldo błędów i opuszczeń wynika z transakcji niezarejestrowanych lub nieprawidłowo ujętych w sprawozdaniach 5. Oficjalne aktywa rezerwowe transakcje dokonywane przez bank centralny w zakresie obrotów na rachunkach bieżących i lokat w bankach zagranicznych, obrotów zagranicznymi papierami wartościowymi, transzy rezerwowej MFW oraz zakupów i sprzedaży złota monetarnego.

Podstawowa tożsamość bilansu płatniczego Podstawowa tożsamość bilansu płatniczego: CA + KA + FA + SD + RES = 0 Gdzie: CA current account (rachunek bieżący) KA capital account (rachunek kapitałowy) FA financial account (rachunek finansowy) SD statistical discrepancy (saldo błędów) RES reserves (zmiana rezerw) Bilans płatniczy zawsze sumuje się do 0 (w sensie księgowym)!

(Nie)równowaga bilansu płatniczego Bilans płatniczy w sensie księgowym zawsze sumuje się do 0. Dlaczego zatem mówi się o nadwyżce, deficycie lub równowadze bilansu płatniczego? O równowadze bilansu płatniczego (lub nierównowadze w postaci nadwyżki bądź deficytu) mówimy jedynie w odniesieniu do rachunków bilansu z wyłączeniem pozycji finansujących (czyli oficjalnych aktywów rezerwowych). Pozycje bilansu płatniczego z wyłączeniem rezerw nazywa się bilansem płatniczym w wąskim rozumieniu: BP = CA + KA + FA + SD Jeśli suma sald powyższych rachunków jest dodatnia, mówimy o nadwyżce bilansu płatniczego w wąskim rozumieniu. Gdy jest ujemna mówimy o jego deficycie

Nierównowaga BP a zmiana rezerw Z definicji bilansu płatniczego w wąskim rozumieniu wynika, że: BP = RES Oznacza to, że bilans płatniczy jest w równowadze, gdy saldo rezerw nie zmienia się. Deficyt bilansu płatniczego oznacza sytuację, w której obserwujemy zmniejszenie się rezerw (UWAGA: zmniejszenie rezerw księgowane jest po stronie kredytowej ze znakiem dodatnim, gdyż jest to zmniejszenie się aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów; na rynek walutowy napływają waluty obce). Odwrotnie w przypadku nadwyżki BP

Polski bilans płatniczy, 2014 (mln złotych) Saldo Saldo obrotów towarowych 959 Saldo usług 15 424 Saldo dochodów -21 370 Saldo transferów bieżących -3 191 Rachunek bieżący -8 178 Rachunek kapitałowy 21 363 Rachunek finansowy -11 658 Saldo błędów i opuszczeń -24 843 Razem Bilans Płatniczy w wąskim rozumieniu 17 986 Oficjalne aktywa rezerwowe -17 986

Saldo CA w Polsce 39

Składniki salda rachunku bieżącego Polski

Napływ kapitału zagranicznego, mln zł 41

Bilans obrotów bieżących w poszczególnych krajach Kolorem niebieskim zaznaczono kraje z nadwyżką na rachunku obrotów bieżących ( bilans handlowy), zaś kolorem czerwonym - kraje z deficytem na tym rachunku (rok 2005). Ponieważ deficyt na rachunku obrotów bieżących oznacza nadwyżkę na rachunku obrotów kapitałowych i finansowych, sytuacja przedstawiona na mapie oznacza, iż kraje niebieskie pożyczają swoje oszczędności krajom czerwonym. Kraje czerwone wydają zatem więcej niż same produkują: dodatkowe środki przeznaczają na inwestycje, ale często także na zwiększenie konsumpcji. 42

Koniec wykładu 8 DZIĘKUJĘ I ZAPRASZAM ZA TYDZIEŃ