Systemy instytucjonalne a warunki życia w kraju. Marzec 2018 Leszek Balcerowicz

Systemy instytucjonalne a warunki życia w kraju Marzec 2018 Leszek Balcerowicz 1

Spis treści: 1. Na czym polega problem 2. Typy warunków życia 3. Zmienne ustrojowe (instytucjonalne) 4. Zmienne ustrojowe a wzrost konsumpcji 5. Zmienne ustrojowe a zatrudnienie niezatrudnienie 6. Zmienne ustrojowe a zdrowie 7. Zmienne ustrojowe a nierówności 8. Zmienne ustrojowe a poziom samorealizacji 9. Zmienne ustrojowe a strach 10. Dynamika ustrojów: dobra i złe transformacje 2

1. Na czym polega problem 1.1 Trochę abstrakcji S 1 S 2 S 3... W 1 W 2 W 3.. W n S n Inne czynniki Source: Heritage Foundation Index of Economic Freedom 2015 report 3

1. Na czym polega problem 1.2 Konkretyzacja Zmienna ustrojowa D czy nie D Prawa obywatelskie Rządy prawa Wolność gospodarcza prawo własności regulacje ochrona praw Warunki życia Wzrost konsumpcji Zatrudnienie Zdrowie Nierówności Samorealizacja Strach Stan finansów państwa Inne czynniki Klimat Położenie geogr. Bogactwa naturalne Demografia Source: Heritage Foundation Index of Economic Freedom 2015 report 4

2. Typy warunków życia Niektóre definicje: Nierówności Sytuacji Szans Samorealizacja Zależności, np.: Wzrost gospodarczy -> zatrudnienie Wzrost gospodarczy -> zdrowie Zdrowie -> wzrost gospodarczy Source: Heritage Foundation Index of Economic Freedom 2015 report 6

3. Zmienne ustrojowe Niektóre definicje: Demokracja vs. nie - demokracja Rządy prawa Wolność gospodarcza ( a podatki) Współzależności między zmiennymi Pojęciowe (między pojęciami) Przyczynowo skutkowe (między ich desygnatami) Typ ustroju a policies, np.: Odmienne polityki gospodarcze za Gomułki i Gierka w ramach PRL Względnie trwałe wiązki form (stanów) zmiennych = systemy instytucjonalne (ustroje) Siły przyciągania (demokracja wolności obywatelskie - rządy prawa - kapitalizm) Siły odpychania (socjalizm demokracja) Source: Heritage Foundation Index of Economic Freedom 2015 report 8

3. Zmienne ustrojowe Political Rights 2016 (Freedom House). A country or territory is assigned a rating (7 to 1) based on its total scores for the political rights questions regarding electoral process, political pluralism etc. 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Source: Freedom House 9

3. Zmienne ustrojowe Civil Liberties 2016 (Freedom House). Each country is assigned a numerical rating from 1 to 7 for civil liberties, with 1 representing the most free and 7 the least free. 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Source: Freedom House 2015 report, https://freedomhouse.org/report-types/freedom-world 10

3. Zmienne ustrojowe Rule of Law 2014 (World Bank) Captures perceptions of the extent to which agents have confidence in and abide by the rules of society, and in particular the quality of contract enforcement, property rights, the police, and the courts, as well as the likelihood of crime and violence. 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Source: World Bank 11

3. Zmienne ustrojowe Economic Freedom of the World 2013 (Fraser Institute). Measures the degree to which the policies and institutions of countries are supportive of economic freedom. 10,00 9,00 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 Source: Economic Freedom of the World, Fraser Institute 2015, http://www.freetheworld.com/release.html 12

Social spending in percent of GDP 3. Zmienne ustrojowe Fiscal Stance (the State of the Public Finance) GDP per capita and social spending (years 2013-2014*) 45 40 35 30 25 20 15 10 5 Finland Denmark France Sweden Austria Ukraine Slovenia Belgium Holland Portugal Italy Germany Serbia Latvia Greece UK Iceland Slovakia SpainJapan Hungary N. Zealand Brazil Croatia Poland Malta Ireland Moldova Mongolia Belarus Estonia Cyprus Bulgaria Lithuania Israel Czech Rep. USA Macedonia Russia Canada Turkey Australia Uzbekistan Switzerland Romania Lesotho Egypt Iran S. Africa Albania Tunisia Chile Georgia Colombia Mauritius C. Verde China Mexico Azerbaijan Seychelles El Salvador Maldives Kazakhstan Korea Hong Kong Bhutan Peru Taiwan Jamaica Yemen Timor-Leste Indonesia Norway UAE Singapore Luxembourg 0 0 10000 20000 30000 40000 50000 60000 70000 80000 90000 GDP per capita based on PPP in current international dollars * or the closest available. Sources: IMF Government Finance Statistics, OECD.SOCX, World Bank, Eurostat, IMF World Economic Outlook 13

3. Zmienne ustrojowe typy ustrojów 1. Socialism (communism) Democracy Civil Rights Rule of Law Economic freedom Fiscal stance Examples of countries Non-D. Banned V. low None; Command Economy North Korea, Cuba 2. Quasi-socialism Non-D. Banned V. low Dominance of SOE s. A little private sector Belarus, Central Asia, Venezuela 3. Free Market Capitalism Usually D. Extensive High Wide Hongkong, Switzerland, Ireland 4. Crony capitalism Usually non-d. Limited Low Limited due to uneven protection of property rights Russia, Kazakhstan 5. Overregulated and/or fiscaly unstable capitalism D. or non-d. Rather high Limited - due to arbitrary regulations Limited due to overregulation and/or fiscal instability Italy, France Examples of available measures Political Rights (Freedom House) Civill Liberties Rule of law (World Bank) Economic Freedom Index (Fraser Institute), Spending/ GDP ratio Range 1-7 1-7 0-100 0-100 0-100 14

North Korea Nepal Iraq Philippines Vietnam Algeria Jamaica Cuba Morocco Egypt Indonesia Sri Lanka Jordan Tunisia Iran Brazil Colombia Mexico 8 L. America Syria China Thailand Venezuela Malaysia Argentina Poland (1870) Uruguay Czecho-slovakia Chile Portugal Italy 14 small WEC Germany W. Europe France S. Korea Japan Ireland Finland Taiwan Denmark England/GB/UK Austria Netherlands Canada Sweden Australia Norway W. Offshoots USA Hong Kong 4. Zmienne ustrojowe a wzrost konsumpcji Jeszcze do niedawna wszyscy na świecie byli biedni za wyjątkiem elit. W 2015 PKB na głowę niektórych krajów zwielokrotniało. PKB na głowę (in 1990 international dollars) in 1820* and 2015. 35 000 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0 1820* 2010 * or the closest available. Sources: Maddison Project Database 16

4. Zmienne ustrojowe a wzrost konsumpcji Najważniejszy czynnik rozwoju: wolność gospodarcza ( -> konkurencja) + rządy prawa GDP per capita and economic freedom index (Fraser Institute, PPP constant 2011 US dollars) 50000 40000 30000 20000 10000 0 Least Free Second Economic Freedom Quartile Third Economic Freedom Quartile Most Free Source: Fraser Institute, Fraser Institute, Economic Freedom of the World: 2014; World Bank, World Development Indicators. 17

Tajikistan Ukraine Serbia & Montenegro Moldova Georgia Croatia Kyrgyz Republic Macedonia Russian Federation Hungary Romania Lithuania Czech Republic Slovenia Bulgaria Latvia Kazakhstan Azerbaijan Armenia Turkmenistan Uzbekistan Slovak Republic Estonia Poland Albania Brazil Mexico Hong Kong Ireland Chile South Korea 4. Zmienne ustrojowe a wzrost konsumpcji GDP per capita growth in post-socialist countries (1989= 100%).. GDP per capita in 2014 US$ (converted to 2014 price level with updated 2005 EKS PPPs) 350% 300% 250% 200% 150% 100% 50% POST-COMMUNIST COUNTRIES 218,62% 0% Source: The Conference Board Total Economy Database 18

4. Zmienne ustrojowe a wzrost konsumpcji Improvement in social indicators in Poland have reached even higher level than that of economic growth.. Human Development Indicator Education Moderate Inequalities Improving overall satisfaction 39th place in terms of the UNDP Human Development Index 47th place in terms of income per capita Index takes into account the results of education and life expectancy Polish students achieved very good results in international OECD PISA competency tests: 13th place in mathematics 9 in life sciences 10 in reading comprehension Since 1996 the Gini coefficient remained stable at around 33% And remains below the average for OECD countries and the EU In terms of the OECD Better Life Index Poland ranks 24th among 34 OECD countries In terms of income per capita occupies 29th place among OECD countries 19

5. Zmienne ustrojowe a zatrudnienie - niezatrudnienie Wolność gospodarcza + rządy prawa -> wzrost gospodarki -> miejsca pracy Uszczuplanie wolności gospodarczej przez określone regulacje, zwłaszcza rynku pracy -> zatrudnienie Niektóre kombinacje podatków i zasiłków -> pułapki socjalne -> zatrudnienie Niski poziom edukacji > zatrudnienie Source: Heritage Foundation Index of Economic Freedom 2015 report 21

6. Zmienne ustrojowe a zdrowie Wzrost gospodarki -> poziom dochodu -> zdrowie (śmiertelność niemowląt, oczekiwana długość życia) Ale rosnąca samodzielna rola medycyny -> poprawa wskaźników zdrowia może być szybsza niż wzrost dochodu na głowę (sytuacja Afryki) Source: Heritage Foundation Index of Economic Freedom 2015 report 23

6. Zmienne ustrojowe a zdrowie The mortality rate, under-5 (per 1,000) is multiple times higher in the poorest countries. Under-five mortality rate is the probability per 1,000 that a newborn baby will die before reaching age five, if subject to age-specific mortality rates of the specified year. 120 100 80 60 40 20 0 Source: World Bank and Knoema. 24

6. Zmienne ustrojowe a zdrowie Life expectancy at birth is higher in the richest countries than in the poorest countries. Life expecatncy top 5 ritchest economies and top poorest economies (years, GDP per capita in 1990 international dollars) 90 85 80 75 70 65 60 55 50 Source: World Bank and Total Economy Database 25

7. Zmienne ustrojowe a nierówności Ustroje despotyczne: ogromne nierówności władzy, rozmaite zróżnicowanie dochodów. Socjalizm: eliminacja źródeł niektórych nierówności dochodu (prywatna przedsiębiorczość ) przez eliminację ekonomicznych praw człowieka (własność prywatna) Kapitalizm wolnorynkowy a crony kapitalizm Nierówności w edukacji Rozpad rodziny Nierówności szans *or the closest available. Source: Heritage Foundation Index of Economic Freedom 2015 report 27

7. Zmienne ustrojowe a nierówności GINI index in 2012*. World Bank estimate based on available statistics from official (government) sources. 70 60 50 40 30 20 10 0 * Source: World Bank: www.data.worldbank.org/indicator/si.pov.gini 28

Spis treści: Na czym polega problem Typy warunków życia Zmienne ustrojowe (instytucjonalne) Zmienne ustrojowe a wzrost konsumpcji Zmienne ustrojowe a zatrudnienie niezatrudnienie Zmienne ustrojowe a zdrowie Zmienne ustrojowe a nierówności Zmienne ustrojowe a poziom samorealizacji Zmienne ustrojowe a strach Dynamika ustrojów: dobra i złe transformacje 29

Zmienne ustrojowe a poziom samorealizacji Ustroje, które eliminują pewne pozycje (przedsiębiorca, niezależny dziennikarz, niezależny artysta itp.) ograniczają poziom samorealizacji najbardziej twórczej części społeczeństwa Nierówności szans ograniczają poziom samorealizacji (zob. pkt 7) Source: Heritage Foundation Index of Economic Freedom 2015 report 30

Zmienne ustrojowe a strach Dwa skrajne przypadki: państwa upadłe państwa despotyczne Państwa despotyczne: Długa liczba przestępstw politycznych np. przeciw socjalizmowi Cały aparat państwa może być narzędziem represji, włącznie z prokuraturą, sądami, aparatem podatkowym, rozmaitymi inspekcjami. Silna rola policji politycznej Source: Heritage Foundation Index of Economic Freedom 2015 report 32

Dynamika ustrojów Dobre transformacje (np. zmiany po socjalizmie w Polsce i innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej Złe transformacje (np. Wenezuela, Rosja za Putina, Turcja za Erdogana, Węgry za Orbana, Polska po ostatnich wyborach) Source: Heritage Foundation Index of Economic Freedom 2015 report 34