Druk nr 4696 Warszawa, 30 września 2011 r.

SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Prezes Rady Ministrów DSPA-4822-18(5)/11 Druk nr 4696 Warszawa, 30 września 2011 r. Pan Grzegorz Schetyna Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Szanowny Panie Marszałku. Przekazuję przyjęty przez Radę Ministrów dokument: - Informacja Rządu Rzeczypospolitej Polskiej o działaniach podejmowanych w 2010 roku na rzecz realizacji postanowień uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych. Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra Pracy i Polityki Społecznej do reprezentowania stanowiska Rządu w tej sprawie w toku prac parlamentarnych. Z wyrazami szacunku (-) Donald Tusk

INFORMACJA Rz du Rzeczypospolitej Polskiej o dzia aniach podejmowanych w 2010 roku na rzecz realizacji postanowie uchwa y Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r. KARTA PRAW OSÓB NIEPE NOSPRAWNYCH Warszawa, 2011

Spis treści Wstęp.. 3 I. Podstawowe dane statystyczne... 4-14 II. Informacja ogólna o charakterze systemowym... 15-51 III. Informacja szczegółowa resortów i urzędów centralnych o realizacji praw osób niepełnosprawnych w zakresie. 52-130 1) dostępu do dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym, 2) dostępu do leczenia i opieki medycznej, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji i edukacji leczniczej, a także do świadczeń zdrowotnych uwzględniających rodzaj i stopień niepełnosprawności, w tym do zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze, sprzęt rehabilitacyjny, 3) dostępu do wszechstronnej rehabilitacji mającej na celu adaptację społeczną, 4) nauki w szkołach wspólnie ze swymi pełnosprawnymi rówieśnikami, jak również do korzystania ze szkolnictwa specjalnego lub edukacji indywidualnej, 5) pomocy psychologicznej, pedagogicznej i innej pomocy specjalistycznej umożliwiającej rozwój, zdobycie lub podniesienie kwalifikacji ogólnych i zawodowych, 6) pracy na otwartym rynku pracy zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem i możliwościami oraz korzystania z doradztwa zawodowego i pośrednictwa, a gdy niepełnosprawność i stan zdrowia tego wymaga prawo do pracy w warunkach dostosowanych do potrzeb niepełnosprawnych, 7) zabezpieczenia społecznego uwzględniającego konieczność ponoszenia zwiększonych kosztów wynikających z niepełnosprawności, jak również uwzględnienia tych kosztów w systemie podatkowym, 8) życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych, w tym: dostępu do urzędów, punktów wyborczych i obiektów użyteczności publicznej, swobodnego przemieszczania się i powszechnego korzystania ze środków transportu, dostępu do informacji, możliwości komunikacji międzyludzkiej, 9) posiadania samorządnej reprezentacji swego środowiska oraz do konsultowania z nim wszelkich projektów aktów prawnych dotyczących osób niepełnosprawnych, 10) pełnego uczestnictwa w życiu publicznym, społecznym, kulturalnym, artystycznym, sportowym oraz rekreacji i turystyce odpowiednio do swych zainteresowań i potrzeb. IV. Ogólna informacja o realizacji przez samorządy powiatowe ustawowego zadania o przestrzeganiu praw osób niepełnosprawnych..... 131-149 V. Działania organizacji pozarządowych w zakresie urzeczywistniania postanowień Karty Praw Osób Niepełnosprawnych 150-166 VI. Podsumowanie 167-174 Str. Załączniki: Załącznik Nr 1 Załącznik Nr 2 Załącznik Nr 3 Załącznik Nr 4 Załącznik Nr 5 Wykaz resortów i urzędów centralnych/innych podmiotów. Szczegółowe wybrane dane statystyczne. Zestawienie aktów prawnych (tytułów) poddanych analizie zgodności z postanowieniami Konwencji ONZ i Prawach Osób Niepełnosprawnych. Zestawienie wybranych aktów prawnych i dokumentów. Projekty realizowane przez Policję ze środków UE ukierunkowane na osoby niepełnosprawne. 1

Załącznik Nr 6 Projekty skierowane do osób niepełnosprawnych dofinansowane w 2010 r. przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Załącznik Nr 7 Przykładowe projekty dotyczące zapobieganie wykluczeniu cyfrowemu osób niepełnosprawnych. Załącznik Nr 8 Zamiana przepisów prawnych dotyczących szkolnictwa. Załącznik Nr 9 Arkusze egzaminacyjne dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Załącznik Nr 10 Liczba uczniów niepełnosprawnych według typu i szkoły. Załącznik Nr 11 Wykaz orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego. Załącznik Nr 12 Wyniki szczegółowej kontroli PIP dotyczącej zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Załącznik Nr 13 Inicjatywy resortów i urzedów centralnych w celu zapewnienie ustawowego wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Załącznik Nr 14 Szczegółowa informacja o realizacji przez resorty i urzędy centralne likwidacji barier funkcjonalnych. Załącznik Nr 15 Wyniki szczegółowej kontroli dotyczącej świadczonych osobom niepełnosprawnym usług pocztowych. Załącznik Nr 16 Projekty realizowane przez organizacje pozarządowe ze środków FIO. Załącznik Nr 17 Przykładowe projekty wspierające osoby niepełnosprawne w życiu kulturalnym. Załącznik Nr 18 Wykaz samorządów powiatowych, które nadesłały ankietę interaktywną. Załącznik Nr 19 Wykaz organizacji pozarządowych, które nadesłały ankietę interaktywną. 2

Wstęp Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w Uchwale z dnia 1 sierpnia 1997 r.- Karta Praw Osób Niepełnosprawnych uznał, że: osoby niepełnosprawne, czyli osoby, których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi, mają prawo do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji. Jakkolwiek Karta Praw Osób Niepełnosprawnych nie ma wiążącej mocy prawnej, to jednak zawiera katalog dziesięciu praw osób niepełnosprawnych, wskazując tym samym kluczowe obszary dla polityki państwa m.in. w zakresie szczególnego wsparcia osób niepełnosprawnych i zapobiegania dyskryminacji tych osób w życiu społecznym i zawodowym oraz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu tej grupy obywateli. Obszary te wymagają szczególnej uwagi i ciągłego monitorowania. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w uchwale z dnia 1 sierpnia 1997 r. - Karta Praw Osób Niepełnosprawnych zobowiązał Rząd Rzeczypospolitej Polskiej do corocznego przygotowania informacji o inicjatywach i działaniach podjętych w celu urzeczywistnienia praw osób niepełnosprawnych w danym roku ( 3 Karty Praw Osób Niepełnosprawnych). Ponadto Sejm RP w 2 uchwały - Karta Praw Osób Niepełnosprawnych wzywa również władze samorządowe do podjęcia działań ukierunkowanych na urzeczywistnienie praw osób niepełnosprawnych zawartych w tej uchwale. Podstawę dla niniejszego dokumentu stanowią informacje nadesłane na prośbę Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych przez resorty i podległe im jednostki organizacyjne, a także urzędy centralne 1 o działaniach podejmowanych w 2010 r. na rzecz osób niepełnosprawnych, w ramach posiadanych merytorycznych kompetencji. Zakres tych działań jest bardzo zróżnicowany: od konkretnych szczegółowych inicjatyw aż do prac o charakterze systemowym, w tym dotyczących prawa przychylnego osobom niepełnosprawnym. Po raz pierwszy w Informacji Rządu Rzeczyspolitej Polskiej o działaniach podejmowanych w 2010 r. na rzecz realizacji postanowień uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych zamieszczono podstawową informację o działaniach podejmowanych przez samorządy powiatowe i miasta na prawach powiatu w celu realizacji i przestrzegania praw osób niepełnosprawnych. Informacja została przygotowana na podstawie ankiety interaktywnej opracowanej przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych i nadesłanej przez samorządy powiatowe oraz miasta na prawach powiatu. Po raz pierwszy również w niniejszej Informacji.. zamieszczono informacje nadesłane przez organizacje pozarządowe na prośbę Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych w zakresie realizacji zadań publicznych ( głównie dofinansowywanych ze środków publicznych) ukierunkowanych na urzeczywistnienie praw osób niepełnosprawnych określonych w sejmowej uchwale Karta Praw Osób Niepełnosprawnych. Informacja z realizacji w 2010 r. Karty Praw Osób Niepełnosprawnych ma charakter bardziej informacyjny i faktograficzny niż analityczny i odzwierciedla w formie uogólnionej działania instytucji publicznych (administracji rządowej i samorządowej) oraz organizacji pozarządowych, podejmowane, zgodnie z przepisami prawa i w ramach posiadanych kompetencji, w celu ułatwienia i niejednokrotnie umożliwienia osobom niepełnosprawnym w korzystaniu z przysługujących im praw, w tym szczególnie zawartych w sejmowej uchwale Karta Praw Osób Niepełnosprawnych. 1 Wykaz resortów i urzędów centralnych/innych podmiotów zamieszczono w załączniku nr 1. 3

I. Podstawowe dane statystyczne 1. 1. Liczba i struktura populacji osób niepełnosprawnych prawnie według stopnia niepełnosprawności Według wyników Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) 2, prowadzonego przez GUS, liczba osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 16 lat i więcej w 2010 roku wynosiła około 3,4 mln osób (dokładnie 3398 tys.), co stanowi 10,7% ludności w wieku 16 lat i więcej. Liczba osób niepełnosprawnych prawnie w wieku produkcyjnym wynosiła około 2,1 mln (2054 tys.) i stanowiła 8,6% ludności w tym wieku. Osoby niepełnosprawne w ustawowym wieku produkcyjnym (18-59/64 lata) stanowiły 54%, a osoby w wieku poprodukcyjnym 45,5% zbiorowości osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 15 lat i więcej. Struktura osób niepełnosprawnych w wieku 16 lat i więcej według stopnia niepełnosprawności w 2010 r. 33,4% 27,0% znaczny umiarkowany lekki 39,6% W 2010 roku 27,0% osób w wieku 16 lat i więcej miało orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności (lub orzeczenie równoważne), 39,6% tych osób posiadało orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (lub równoważne) a 33,4% - orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności (lub równoważne). Wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym odsetki te wynosiły odpowiednio: 19,7%, 40,8% i 39,5%. W ciągu ostatnich lat nastąpiło zwiększenie udziału osób z orzeczonym umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, jak też znacznym oraz zmniejszenie udziału osób z orzeczonym lekkim stopniem niepełnosprawności. Struktura osób niepełnosprawnych w wieku 16 lat i więcej według stopnia niepełnosprawności w 2010 roku bierni zawodowo w wieku produkcyjnym 24,1 41,4 34,5 pracujący w wieku produkcyjnym 7,0 39,0 54,0 osoby w wieku produkcyjnym 19,7 40,8 39,5 osoby w wieku 16 lat i więcej 27,0 39,6 33,4 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% znaczny umiarkowany lekki 1 Wybrane szczegółowe dane statystyczne dotyczące osób niepełnosprawnych zawarte są w załączniku nr 2 do niniejszej Informacji 2 Główny Urząd Statystyczny Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności. 4

2. Przyczyny niepełnosprawności. Najczęstszą przyczynę niepełnosprawności stanowią schorzenia układu krążenia (48,5%), uszkodzenia i choroby narządów ruchu (46,1%) oraz wzroku (29,5%), a także schorzenia neurologiczne (29%) 3. Relatywnie niższy udział procentowy osób z uszkodzeniami i chorobami narządu słuchu (13,9%), z chorobą psychiczną (7,9%) i upośledzeniem umysłowym (2,5%) w zbiorowości osób niepełnosprawnych dotyczy tysięcy osób o obniżonej sprawności w codziennym funkcjonowaniu, a zatem wymagających szczególnego podejścia w edukacji, na rynku pracy i w życiu codziennym. % 60 50 40 Struktura osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej według schorzeń powodujących niepełnosprawność w 2004 roku 46,1 48,5 41,9 30 20 13,9 29,5 29,0 30,9 27,2 26,2 25,9 22,4 19,4 26,6 10 11,3 7,9 8,3 4,4 2,5 4,1 1,0 0 Ogółem 15-59 lat 60 i w ięcej Uszkodzenia i choroby narządów ruchu uszkodzenia i choroby narządów wzroku uszkodzenia i choroby narządu słuchu Schorzenia układu krążenia Schorzenia neurologiczne Schorzenia psychiczne Upośledzenie umysłowe Inne schorzenia Najczęstszą przyczyną niepełnosprawności osób w wieku produkcyjnym są schorzenia i dysfunkcje narządu ruchu, a w następnej kolejności schorzenia układu krążenia, choroby narządu wzroku oraz neurologiczne. Wśród osób starszych na pierwsze miejsce wysuwają się schorzenia wynikające z chorób układu krążenia (59,7% wśród osób w wieku 60 lat i więcej), następnie narządów ruchu (50,2%), wzroku i neurologiczne. Charakterystyczne jest, że ogólnie rzadziej występujące w obu grupach schorzenia psychiczne i upośledzenia umysłowe częstsze są w grupie osób w wieku produkcyjnym. 3. Wykształcenie osób niepełnosprawnych a ich aktywność zawodowa Osoby niepełnosprawne są znacznie gorzej wykształcone niż osoby sprawne, jakkolwiek w ciągu ostatnich lat następował stopniowy wzrost udziału osób niepełnosprawnych w wieku 16 lat i więcej z co najmniej średnim poziomem wykształcenia - do 33,7% w 2010 roku. Udział osób niepełnosprawnych posiadających wyższe wykształcenie w 2010 roku wynosił 6,6% (w roku poprzednim wynosił 5,9%, zaś w 2006 r. 5,5%). Wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w 2010 roku wykształcenie co najmniej średnie posiadało 34,1%. Odsetek ten wzrósł w stosunku do poprzedniego roku - o 1,3 pkt. proc. Udział osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym posiadających wykształcenie wyższe w 2010 roku wynosił 8,6% (w roku poprzednim wynosił 5,1%, zaś w 2006 r. 5,2%). Spadł natomiast udział osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym do 39,4% (w roku 2009 wynosił 39,8%, w roku 2008-39,0%). 37,1 50,2 36,5 59,7 3 Na podstawie wyników badania stanu zdrowia przeprowadzonego przez GUS w 2004 r.; poszczególne udziały nie sumują się na 100%, ponieważ dana osoba mogła mieć kilka rodzajów schorzeń powodujących niepełnosprawność. 5

Struktura osób niepełnosprawnych i sprawnych w wieku 15 lat i więcej według poziomu wykształcenia w 2010 r. gimnazjalne, podstaw ow e i niepełne podstaw ow e 21,9 36,0 poziom wykształcenia zasadnicze zaw odow e średnie ogólnokształcące policealne i średnie zaw odow e wyższe 11,0 7,3 6,6 24,0 30,3 23,6 19,8 19,5 sprawni niepełnosprawni co najmniej średnie 33,7 54,1 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 % % Struktura osób niepełnosprawnych i sprawnych według poziomu wykształcenia w 2010 roku 70,0 60,0 50,0 40,0 45,9 66,3 65,9 30,0 20,0 10,0 19,5 23,6 11,0 6,6 19,8 18,9 7,3 8,6 6,6 0,0 osoby sprawne w wiek u 15 lat i więcej osoby niepełnosprawne prawnie w wieku 16 lat i więcej osoby niepełnosprawne prawnie w wieku produkcyjnym wyższe policealne i średnie zawodowe średnie ogólnokształcące poniżej średniego Wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym z wyższym poziomem wykształcenia w 2010 roku aktywnych zawodowo było 48,9% (o 3,5 pkt. proc. mniej niż przed rokiem). Wśród osób z wykształceniem co najmniej średnim aktywnych zawodowo było 35,4% (o 2,4 pkt. proc. więcej niż przed rokiem), zasadniczym zawodowym 25,4%, gimnazjalnym i niższym -13,9%. Spośród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym z wykształceniem co najmniej średnim w 2010 r. pracowało 30,9%, tj. o 1,7 pkt. proc. więcej niż przed rokiem. Odsetek pracujących osób niepełnosprawnych z wyższym poziomem wykształcenia wynosił 43,8% (o 4,8 pkt. proc. mniej niż przed rokiem). Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych z wykształceniem zasadniczym zawodowym wynosił 21,5% (bez zmian w porównaniu do poprzedniego roku), zaś z wykształceniem gimnazjalnym i niższym 11% (o 1,3 pkt. proc. mniej niż przed rokiem). 6

4. Osoby niepełnosprawne na rynku pracy. Wyniki Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności Polski wskazują na znaczną poprawę sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy w ciągu ostatnich lat. Od 2007 roku odnotowuje się znaczny wzrost współczynnika aktywności zawodowej i wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych, szczególnie tych w wieku produkcyjnym. Do 2009 roku obserwowano również spadek stopy bezrobocia tych osób. Niestety, ze względu na trudną ogólną sytuację na rynku pracy, w 2010 r. bezrobocie dotknęło także osoby niepełnosprawne. Niezależnie od negatywnego wymiaru tego zjawiska, warto zauważyć, że wzrost udziału osób zaliczanych do bezrobotnych według BAEL wśród osób niepełnosprawnych aktywnych zawodowo - przy jednoczesnym wzroście wskaźnika zatrudnienia - wynika ze zwiększenia ich aktywności zawodowej. Podczas gdy w 2007 roku współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wynosił 22,6%, w 2008 r. 23,9%, to w 2009 roku wzrósł do 24,6%, a w 2010 r. osiągnął poziom 25,9%. Udział pracujących wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w 2007 roku wynosił 19,4%. O ile w roku 2008 - po raz pierwszy od 2002 roku - wskaźnik zatrudnienia tych osób przekroczył 20% (wynosił 20,8%), to w 2009 roku wynosił 21,4%, a w roku 2010 osiągnął wartość 21,9%. W ciągu całego roku 2010 wskaźnik ten systematycznie wzrastał, a w okresie pomiędzy II a IV kwartałem utrzymywał się na poziomie wyższym niż 22% (w IV kwartale 2010 roku wynosił 22,3%). Stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym, która w 2007 roku wynosiła 14,1% (rok wcześniej 17,3%) do 2009 roku obniżyła się do poziomu 12,8%, natomiast w 2010 r. wzrosła do 15,3%. Poziom aktywności zawodowej i zatrudnienia osób niepełnosprawnych. W 2010 roku aktywnych zawodowo było 17% osób niepełnosprawnych w wieku 16 lat i więcej, a w wieku produkcyjnym - 25,9%. Dla porównania współczynnik aktywności zawodowej osób sprawnych w wieku 15 lat i więcej wynosił 60,4%, a w wieku produkcyjnym 76,2%. Udział aktywnych zawodowo osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym od 2006 roku wzrósł o 3,8 pkt. proc., a w stosunku do 2009 roku o 1,3 pkt. proc. % Wskaźniki aktywności ekonomicznej osób niepełnosprawnych i sprawnych w wieku produkcyjnym w 2010 r. 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 25,8 współczynnik aktyw ności zawodowej 76,2 21,7 wskaźnik zatrudnienia 68,9 15,5 9,6 stopa bezrobocia osoby sprawne osoby niepełnosprawne 7

% 28,0 26,0 24,0 22,0 20,0 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w latach 2001-2010 26,1 25,8 23,7 23,4 23,9 22,6 22,6 21,9 22,1 20,9 20,5 19,8 19,2 19,4 20,5 18,2 19,1 18,6 17,3 18,1 14,1 23,9 20,8 13,1 24,6 25,8 21,4 21,7 12,8 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 15,5 współczynnik aktywności zawodowej wskaźnik zatrudnienia stopa bezrobocia W 2010 roku udział osób pracujących wśród osób niepełnosprawnych w wieku 16 lat i więcej wynosił 14,5%, wśród osób w wieku produkcyjnym 21,9%. Wskaźnik zatrudnienia osób sprawnych w wieku 15 lat i więcej oraz dla zbiorowości osób w wieku produkcyjnym wynosił odpowiednio 54,7% i 68,9%. Udział pracujących osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w 2010 roku wzrósł o 0,5 pkt. proc. w porównaniu z rokiem poprzednim (podczas gdy dla osób sprawnych obniżył się o 0,3 pkt. proc.), zaś w stosunku do 2006 roku wzrósł o 3,7 pkt. proc. Stopień niepełnosprawności z natury rzeczy różnicuje aktywność zawodową osób niepełnosprawnych: w 2010 r. pracowało 23% osób w wieku 16 lat i więcej z orzeczonym lekkim stopniem niepełnosprawności, 14,5% - z umiarkowanym i 4% - ze znacznym. Wskaźniki te są oczywiście znacznie wyższe w przypadku osób w wieku produkcyjnym - wynosiły odpowiednio 29,9%, 21% i 7,9%. W populacji osób w wieku 16 lat i więcej wskaźnik zatrudnienia osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności w 2010 r. wynosił 4% (o 0,2 pkt. proc. więcej niż w roku ubiegłym), z umiarkowanym wzrósł o 1 pkt. proc., a z lekkim o 0,8 pkt. proc. Wzrost wskaźnika zatrudnienia wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym z orzeczonym umiarkowanym i lekkim stopniem niepełnosprawności wynosił odpowiednio 0,3 i 0,6 pkt. proc., natomiast w przypadku osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności utrzymywał się na tym samym poziomie. Struktura pracujących osób niepełnosprawnych wg statusu zatrudnienia Większość osób niepełnosprawnych pracujących w wieku 16 lat i więcej stanowią pracownicy najemni w 2010 roku 70,1%, jednak znaczące są także odsetki osób pracujących na własny rachunek i pracodawców (łącznie 22,5%, w tym 2,8% pracodawcy) i pomagających członków rodzin (7,4%), co wynika z tego, że znaczna część osób niepełnosprawnych pracuje w rolnictwie indywidualnym. W przypadku osób w wieku produkcyjnym jeszcze większy udział stanowili pracownicy najemni (72,5%), a mniejszy pracujący na własny rachunek i pracodawcy (łącznie 20,9%, w tym tylko 2,7% pracodawcy) i pomagający członkowie rodzin (6,6%). 8

% Struktura zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w 2010 r. według BAEL 80,0 70,0 60,0 72,5 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 20,9 6,6 0,0 pracow nicy najemni pracujący na w łasny rachunek i pracodaw cy pomagający członkow ie rodzin W ciągu ostatnich lat w strukturze zatrudnienia osób niepełnosprawnych nastąpił wzrost udziału pracowników najemnych. W zbiorowości osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w 2010 roku odnotowano wzrost udziału pracowników najemnych w porównaniu z rokiem poprzednim o 2,3 pkt. proc., podczas gdy w latach 2009 i 2008 odpowiednio o 1,3 i 5,8 pkt. proc., zaś w porównaniu z rokiem 2006 o 13,0 pkt. proc. W 2010 roku nie obserwowano już spadku udziału pracujących na własny rachunek i pracodawców tak jak miało to miejsce w latach wcześniejszych (w latach 2008 i 2007 o 4,7 i 4,8 pkt. proc. w stosunku do poprzedniego roku). Dane dotyczące liczby pracowników niepełnosprawnych zarejestrowanych w Systemie Obsługi Dofinansowań i Rehabilitacji (SODiR) Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Głównymi beneficjentami systemu wspierania osób niepełnosprawnych poprzez subsydiowanie wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych są nadal zakłady pracy chronionej. Chociaż udział pracowników zakładów pracy chronionej w stosunku do ogółu pracowników niepełnosprawnych, zarejestrowanych w Systemie Obsługi Dofinansowań i Refundacji (SODiR), prowadzonym przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, jest nadal bardzo wysoki w grudniu 2010 r. wynosił 74,4% (średniorocznie 74,8%), to wyraźnie zauważalna jest jednak tendencja spadkowa tego udziału. Dla porównania w grudniu 2004 roku udział pracowników zakładów pracy chronionej w ogólnej liczbie pracowników niepełnosprawnych zarejestrowanych w SODiR wynosił 86% (średniorocznie 88,4%). O ile w grudniu 2009 r. obserwowano obniżenie udziału osób niepełnosprawnych zatrudnionych na chronionym rynku pracy w stosunku do ogółu zatrudnionych - w porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku - o 4,3 pkt. proc. (średniorocznie o 2,8 pkt. proc.), to w grudniu 2010 roku nastąpił jego dalszy spadek - o 2,0 pkt. proc. (średniorocznie o 3,3 pkt. proc.). Widoczny w latach 2009-2010 wzrost zainteresowania pracodawców zatrudnianiem pracowników niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy, wynikał z wysokiego poziomu wsparcia pracodawców, jakie otrzymywali pracodawcy na mocy obowiązującej ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych. W Systemie Obsługi Dofinansowań i Refundacji (SODiR), prowadzonym przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, w końcu grudnia 2010 r. zarejestrowanych było 67,9 tys. osób niepełnosprawnych zatrudnionych na otwartym rynku i 198,3 tys. osób pracujących w zakładach pracy chronionej 4. Podobnie jak w roku ubiegłym, 4 Na podstawie danych PFRON według stanu z 31.03.2011 r. 9

w 2010 roku nastąpił znaczny wzrost zainteresowania pracodawców zatrudnianiem pracowników niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy. Wzrost liczby zatrudnionych osób niepełnosprawnych, zarejestrowanych w SODiR PFRON, obserwowany w latach 2009-2010, dotyczył zarówno otwartego jak i chronionego rynku pracy, przy czym dynamika tego wzrostu była znacznie wyższa na otwartym rynku pracy. Pracownicy niepełnosprawni zarejestrowani w SODiR PFRON w latach 2004-2010 70 000 65 000 60 000 55 000 50 000 45 000 40 000 35 000 30 000 25 000 20 000 15 000 01/2004 03/2004 05/2004 07/2004 09/2004 11/2004 01/2005 03/2005 05/2005 07/2005 09/2005 11/2005 01/2006 03/2006 05/2006 07/2006 09/2006 11/2006 01/2007 03/2007 05/2007 07/2007 09/2007 11/2007 01/2008 03/2008 05/2008 07/2008 09/2008 11/2008 01/2009 03/2009 05/2009 07/2009 09/2009 11/2009 01/2010 03/2010 05/2010 07/2010 09/2010 11/2010 otwarty rynek pracy zakłady pracy chronionej 199 000 196 000 193 000 190 000 187 000 184 000 181 000 178 000 175 000 172 000 169 000 166 000 163 000 160 000 Po okresie spektakularnego wręcz wzrostu liczby zatrudnionych osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w SODiR PFRON w 2009 roku (gdy nastąpił wzrost ich liczby aż o 44,1 tys., tj. o 21,7%) w 2010 roku nastąpił dalszy ich wzrost. O ile w okresie od grudnia 2008 r. do grudnia 2009 r. odnotowano wzrost liczby niepełnosprawnych pracowników zarejestrowanych w SODiR PFRON o 15,3% na chronionym rynku pracy (o 25 tys. osób) i aż o 48,6% (o 19,1 tys.) na otwartym rynku pracy, to w okresie od grudnia 2009 r. do grudnia 2010 r. odnotowano dalszy wzrost ich liczby - o 5,1% na chronionym rynku pracy (o 9,6 tys. osób) i aż o 16,2% (o 9,5 tys. osób) na otwartym rynku pracy. Na koniec grudnia 2010 r. liczba pracowników niepełnosprawnych zarejestrowanych w tym systemie, wzrosła do 266,5 tys. (co odpowiada 249,8 tys. etatów). Tym samym w stosunku do grudnia 2009 r. nastąpił wzrost ich liczby o 19,3 tys., tj. o 7,8% (odpowiada to 17,7 tys. etatów). Wzrost ten można z pewnością przypisać dużemu wsparciu pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne i ochronnej funkcji narzędzi prawnych w tym zakresie. Wzrost liczby zatrudnionych osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w SODiR PFRON odnotowano niemal we wszystkich grupach pracowników niepełnosprawnych, niezależnie od stopnia ich niepełnosprawności i występowania u nich schorzeń specjalnych (osoby z chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub epilepsją i osoby niewidome). Niewielki spadek zatrudnienia nastąpił w grupie osób z lekkim stopniem niepełnosprawności. Na koniec grudnia 2010 r. liczba zarejestrowanych w SODiR PFRON pracujących osób niepełnosprawnych ze schorzeniami specjalnymi w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy - wynosiła 35.129 (w zakładach pracy chronionej zatrudnionych było 28.401 10

osób, a na otwartym rynku 6.686), podczas gdy na koniec 2009 roku - 31.037 osób (w zakładach pracy chronionej 25.958, a na otwartym rynku 5.079). W skali roku (tj. w okresie od grudnia 2009 r. do grudnia 2010 r.) zatrudnienie osób niepełnosprawnych ze schorzeniami specjalnymi zwiększyło się o 13,2% (w zakładach pracy chronionej o 9,4%, zaś na otwartym rynku pracy o 31,6%). W grupie osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, których pracodawcy uprawnieni są do uzyskania dofinansowania do wynagrodzeń, w skali roku obserwowano wzrost zatrudnienia o 18,3%, ze znacznym o 12,4%, zaś z lekkim spadek o 1%. Największy wzrost zatrudnienia odnotowano na otwartym rynku pracy kolejno w grupach osób: z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności - o 26,2%, znacznym - o 24,5% i lekkim - o 7,6%. Jeszcze większą dynamikę wzrostu obserwowano wśród tych samych grup osób zatrudnionych na otwartym rynku pracy, ale posiadających jednocześnie schorzenia specjalne. Wśród pracowników otwartego rynku ze schorzeniami specjalnymi o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności nastąpił wzrost zatrudnienia o 39,9%, znacznym o 23,9%, zaś lekkim o 22,1%. W 2010 roku wzrosła też liczba osób niepełnosprawnych prowadzących działalność gospodarczą, zarejestrowanych w ewidencji ubiegających się o otrzymanie refundacji składek na ubezpieczenia społeczne i wynosiła średniomiesięcznie 27.390, podczas gdy w 2009 roku 25.322. 5 Należy zaznaczyć, że przytaczane dane PFRON dotyczące zatrudnienia osób niepełnosprawnych dotyczą osób zarejestrowanych w Systemie Obsługi Dofinansowań i Refundacji SODiR PFRON i nie obejmują wszystkich zatrudnionych osób niepełnosprawnych, których liczbę można określić na podstawie BAEL oraz stanu zatrudnienia u pracodawców zwolnionych i zobowiązanych do wpłat na PFRON. Szacunkowe dane oparte na danych BAEL i PFRON wskazują, że udział osób zatrudnionych na chronionym rynku pracy może kształtować się obecnie na poziomie 56%, zaś na otwartym rynku pracy - 44%. Bezrobocie wśród osób niepełnosprawnych Stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych dla osób w wieku 16 lat i więcej w 2010 r. wynosiła 14,4% a dla osób w wieku produkcyjnym 15,3%. Stopa bezrobocia osób sprawnych w wieku 15 lat i więcej wynosiła 9,5%, w wieku produkcyjnym 9,6% (dane z BAEL). W stosunku do poprzedniego roku stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wzrosła o 3,1 pkt. proc., podczas gdy osób sprawnych o 0,8 pkt. proc. W końcu grudnia 2010 r. liczba osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy jako bezrobotne bądź poszukujące pracy wynosiła 123.499, z czego 100.311 osób jako bezrobotne i 23.188 jako poszukujące pracy (i niepozostające w zatrudnieniu). W porównaniu ze stanem z końca poprzedniego roku liczba zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy osób niepełnosprawnych wzrosła o 3,8% (4,6 tys.), przy czym wzrosła o 6,2% (5,9 tys.) - zarejestrowanych jako bezrobotne, a zmalała o 5,3% (1,3 tys.) - jako poszukujący pracy. 5 Na podstawie danych SODiR PFRON wg stanu z dnia 31.03.2011 r. 11

Liczba osób bezrobotnych oraz poszukujących pracy i niepozostających w zatrudnieniu zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy według stanu na koniec grudnia w latach 2001-2010 7 000 000 6 000 000 5 000 000 4 000 000 3 000 000 2 000 000 1 000 000 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ogółem niepełnosprawni sprawni Dla porównania liczba osób sprawnych, zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy jako osoby bezrobotne bądź poszukujące pracy, zwiększyła się w tym czasie o 3,1%, zarówno o 3,1% - zarejestrowanych jako bezrobotne jak i 3,1% - jako poszukujący pracy. Należy jednak wskazać, że udział osób niepełnosprawnych wśród ogółu osób zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy w grudniu 2010 r. w stosunku do grudnia poprzedniego roku prawie się nie zmienił i wyniósł 6,2%, przy czym wśród zarejestrowanych jako bezrobotni wzrósł o 0,1 pkt. proc. (wyniósł 5,1%), zaś wśród zarejestrowanych jako poszukujący pracy obniżył się o 2,1 pkt. proc. (wynosił 50,9%). Należy zwrócić uwagę, że osoby niepełnosprawne, które podjęły własną działalność gospodarczą, nie tracą automatycznie statusu osoby poszukującej pracy (wyrejestrowywane są dopiero w momencie, gdy same wyrażą taką wolę). W ciągu 2010 roku pracodawcy zgłosili do urzędów pracy 33,4 tys. ofert pracy dla osób niepełnosprawnych. Wśród tej liczby 16% ofert (5330) stanowiły oferty pracy subsydiowanej. W stosunku do roku poprzedniego liczba ofert pracy dla osób niepełnosprawnych zwiększyła się o 45% (w 2009 roku wynosiła 23 tys.) przy wzroście ogólnej liczby ofert w tym samym czasie o 13%. Liczba ofert pracy subsydiowanej dla osób niepełnosprawnych obniżyła się o 8,1% (w 2009 roku wynosiła 5801). Wraz ze wzrostem liczby ofert pracy zgłaszanych przez pracodawców do powiatowych urzędów pracy w 2010 roku (w tym także dla osób niepełnosprawnych), zwiększył się również udział ofert dla osób niepełnosprawnych - z 2,5% w 2009 r. do 3,3% w 2010 roku. Udział osób niepełnosprawnych w szkoleniach organizowanych przez powiatowe urzędy pracy oraz poradnictwie zawodowym. W szkoleniach organizowanych przez urzędy pracy, finansowanych ze środków Funduszu Pracy, uczestniczyło w 2010 roku 7.050 osób niepełnosprawnych zarejestrowanych jako bezrobotne i 872 jako poszukujący pracy, 97 osób niepełnosprawnych pobierających rentę szkoleniową oraz 8 niepełnosprawnych pracowników będących w okresie wypowiedzenia. Z indywidualnego poradnictwa zawodowego w 2010 roku skorzystało 30.370 osób niepełnosprawnych, z porady grupowej - 3.295, z badań testowych 1.195, zaś z informacji zawodowej w formie grupowej 8.387. 12

5. Sytuacja osób niepełnosprawnych zamieszkałych na wsi Rolnictwo daje zatrudnienie wielu osobom niepełnosprawnym, zwłaszcza starszym i słabo wykształconym. Tym niemniej w 2010 r. jedynie 33,9% niepełnosprawnych mieszkańców wsi w wieku 16 lat i więcej stanowiły osoby związane z gospodarstwem rolnym (w roku ubiegłym 34,7%). Aktywność zawodowa tych osób jest znacznie wyższa (27,6%) niż osób niepełnosprawnych niezwiązanych z gospodarstwem rolnym (10%). Jeszcze bardziej ta różnica jest widoczna w przypadku wskaźnika zatrudnienia (odpowiednio 26,7% i 8%). W 2010 roku nastąpił spadek aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych związanych z gospodarstwem rolnym. W porównaniu z rokiem ubiegłym współczynnik aktywności zawodowej tych osób spadł o 1 pkt. proc. (wskaźnik zatrudnienia o 1,5 pkt. proc.). Bezrobocie dotyka jednak głównie osoby niezwiązane z gospodarstwem rolnym. Stopa bezrobocia tych mieszkańców wsi wynosiła 20%. 6. Główne źródła utrzymania osób niepełnosprawnych 6 Niska aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych w wieku 16 lat i więcej znajduje odzwierciedlenie w strukturze tej populacji według źródeł utrzymania. Podobnie jak w latach poprzednich, głównymi źródłami utrzymania w 2010 roku były najczęściej: renta z tytułu niezdolności do pracy (46,8%, podczas gdy przed rokiem 41,6%) i emerytura (23,4%, podczas gdy w roku poprzednim 34,8%). W głównej mierze z zasiłku dla bezrobotnych, świadczenia przedemerytalnego i innych świadczeń społecznych utrzymywało się 11,8%. Odsetek osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej, utrzymujących się głównie z pracy wynosił 12,9% (w tym z pracy najemnej 10,4%) i w porównaniu z poprzednim wzrósł o 3,4 pkt. proc. Na inne niezarobkowe źródło utrzymania wskazało 0,9% osób niepełnosprawnych w tym wieku. Na utrzymaniu innych osób pozostawało zaś 4,2%. Dla 57,6% osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym renta z tytułu niezdolności do pracy była głównym źródłem utrzymania (podczas gdy przed rokiem dla 60,3%). Emerytura była takim źródłem dla 6,5% (rok temu dla 7,2%), zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie przedemerytalne i inne świadczenia społeczne dla 13%. Głównie z pracy utrzymywało się 16,9% osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym, w tym 13,7%z pracy najemnej (pozostali pracowali we własnym gospodarstwie rolnym bądź na własny rachunek poza rolnictwem indywidualnym). Odsetek osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym, dla których główne źródło utrzymania stanowiła praca, zwiększył się w porównaniu z rokiem poprzednim o 1,3 pkt. proc. Na inne niezarobkowe źródło utrzymania wskazało 1%, zaś 5% osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym pozostawało na utrzymaniu innych osób. Os oby niepełnos prawne w wieku produkc yjnym według głównego źródła utrzymania w 2010 r. 1,0% 5,0% 13,7% praca najemna 0,4% 0,6% 12,0% 1,5% 1,7% 6,5% praca w swoim gospodarstwie rolnym praca na w łasny rachunek poz a rolnic tw em emerytura renta z ty tułu niez dolnoś ci do pracy zasiłek dla bez robotnych ś wiadczenie przedemerytalne inne ś wiadczenie społeczne 57,6% inne niez arobkow e ź ródło utrz ymania poz os taw anie na utrz ymaniu 6 GUS-BAEL 13

7. Przyczyny bierności zawodowej osób niepełnosprawnych 7 Większość osób niepełnosprawnych, w tym w wieku produkcyjnym, niestety wciąż pozostaje poza rynkiem pracy. W 2010 r. biernych zawodowo było 83% osób niepełnosprawnych w wieku 16 lat i więcej i 74,1% osób w wieku produkcyjnym (wobec adekwatnych udziałów dla osób sprawnych - odpowiednio 39,6% i 23,8%). Dlatego wciąż podejmowane są działania ustawowe wspierające aktywizację zawodową tych osób. Spośród osób niepełnosprawnych biernych zawodowo w wieku produkcyjnym 86,9% nie poszukiwało pracy z powodu choroby i niesprawności, a 6,6% w związku z emeryturą, 2,6% - ze względu na obowiązki rodzinne i związane z prowadzeniem domu, 1,9% - z uwagi na kontynuowanie nauki i uzupełnianie kwalifikacji, a 1,2% - z powodu zniechęcenia bezskutecznością poszukiwań pracy. 7 GUS BAEL 14

II. Informacja ogólna o charakterze systemowym. Prace nad ratyfikacją Konwencji Organizacji Narodów Zjednoczonych o Prawach Osób Niepełnosprawnych 1. W 2010 r. kontynuowane były prace rozpoczęte w 2008 r. - zmierzające do ratyfikacji przyjętej w dniu 13 grudnia 2006 roku przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych, którą Polska podpisała w marcu 2007 r. Celem tych prac było rozeznanie zobowiązań wynikających z konwencji dla naszego kraju i poddano ocenie polskie przepisy realizujące obowiązki z niej wynikające celem uzyskania orientacji co do zakresu ewentualnych zmian regulacji obowiązujących w Polsce tak aby po ratyfikacji konwencji zapewniona została realizacja postanowień konwencji Prace zmierzające do przygotowania ratyfikacji konwencji wymagają dokładności i przeznaczenia na jej analizę więcej czasu niż w przypadku wielu innych umów międzynarodowych m.in. ze względu na wyjątkową obszerność tego dokumentu, jego wieloaspektowość, a także daleko idące zobowiązania wynikające z konwencji, wraz z potencjalnymi znacznymi skutkami finansowymi. Z przeprowadzonej analizy 2 wynika, że postanowienia konwencji znajdują odzwierciedlenie w polskim porządku prawnym. Konieczne jest dokonanie jeszcze pewnych zmian prawa, ale w zakresie węższym, niż wynikało ze wstępnej analizy, przeprowadzonej na potrzeby uzyskania zgody na podpisanie konwencji. W ostatnich latach dokonane zostały bowiem zmiany lub zaawansowane zostały prace nad rozwiązaniami prawnymi zmierzającymi do zagwarantowania osobom niepełnosprawnym pełnego i równoprawnego udziału we wszystkich aspektach życia społecznego. Zapewnienie pełnego wdrożenia w Polsce postanowień konwencji wymaga przyjęcia ustawy o języku migowym i innych sposobach komunikowania się, zniesienia instytucji ubezwłasnowolnienia częściowego, zmiany warunków zawierania małżeństw przez osoby dotknięte niedorozwojem umysłowym lub chorobą psychiczną. W pozostałym zakresie wykonywanie konwencji może być ocenione jako satysfakcjonujące, choć dalsze zmiany są pożądane celem zapewnienia lepszego wykonywania konwencji, zgodnie z oczekiwaniami osób niepełnosprawnych i, szerzej, całego społeczeństwa. Zmiany te będą mogły być przeprowadzane stopniowo - mając na względzie, że realizacja wszystkich potrzeb i oczekiwań nie może być natychmiastowa, zwłaszcza ze względu na konsekwencje finansowe ewentualnych decyzji, sama konwencja przewiduje w art. 4 ust. 2, że może to następować stopniowo odpowiednio do możliwości finansowych państwa. Z tego więc powodu poprawa wdrażania obowiązujących regulacji oraz rozbudowa programów działania będą mogły następować stopniowo, odpowiednio do środków finansowych będących w dyspozycji rządu, bez narażania się na zarzut ze strony Komitetu praw osób niepełnosprawnych o niedostatecznym wdrażaniu konwencji. Ratyfikacja konwencji nie nałoży więc w tym zakresie żadnych zobowiązań jeżeli chodzi o osiągnięcie określonych celów i w określonym terminie, w konsekwencji nie ma potrzeby wskazywania w uzasadnieniu wniosku ratyfikacyjnego ewentualnych kosztów zmian i terminu ich poniesienia. Zmiany te powinny dotyczyć zwłaszcza likwidacji barier funkcjonalnych, w tym barier architektonicznych, zapewniania transportu dostosowanego do potrzeb osób niepełnosprawnych, dostępu do informacji, komunikacji i innych usług; 1 W kwietniu 2011 r. zakończono prace analityczne. W maju 2011 r. i rozpoczęto przygotowanie wniosku o ratyfikację konwencji przez Polskę. 2 Wykaz aktów prawnych poddanych analizie w kontekście postanowień konwencji zamieszczono w załączniku nr 3. 15

W 2010 r. zakończone zostało przygotowywanie wstępnego opracowania dotyczące artykułów 1-33 konwencji, opracowania te były poddawane dwukrotnie konsultacjom międzyresortowym w 2010 i 2011 roku. Ukończone w 2011 r. opracowania uwzględniają uwagi zgłoszone przez właściwe instytucje. W opracowaniach tych zawarte także zostały uwagi sformułowane w opracowaniu Fundacji Instytut Rozwoju Regionalnego Polska droga do Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, wraz ze stanowiskiem do nich właściwych instytucji. Raport obrazujący zakres zgodności ustawodawstwa polskiego z postanowieniami konwencji przedstawiony został w kwietniu 2011 roku organizacjom pozarządowym do konsultacji, a przede wszystkim stanowi podstawę do sporządzenia wniosku o ratyfikację przez Polskę Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych 3. Decyzja o Wszczęciu procedury ratyfikacji Konwencji została podjęta ponieważ uzyskano pewność, że Polska będzie w stanie wywiązywać się z podjętych zobowiązań. Takie działanie jest zgodne z obowiązującymi przepisami dotyczącymi zawierania przez Polskę umów międzynarodowych oraz utrwaloną praktyką ratyfikacyjną. Podobne podejście do ratyfikacji Konwencji przyjęło wiele państw członkowskich Unii Europejskiej, o czym informowały na nieformalnym posiedzeniu Ministrów odpowiedzialnych za politykę wobec osób niepełnosprawnych, towarzyszącym konferencji Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych od słów do rzeczywistości, która odbyła się w maju 2008 roku w Słowenii oraz na kolejnych spotkaniach tego lub niższego szczebla. Prawne gwarancje niedyskryminacji osób niepełnosprawnych 4. Obowiązujący w Polsce system prawny zawiera już wiele regulacji sprzyjających niedyskryminacji i włączaniu wszystkich osób niepełnosprawnych lub potrzebujących wsparcia w nurt życia społecznego i zawodowego. Przepisy dotyczące równego traktowania i niedyskryminowania osób niepełnosprawnych zawarte w polskich ustawach oparte są na postanowieniach art. 32 ust.2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, który stanowi, że wszyscy są wobec prawa równi, mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne i nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Władze publiczne zobowiązane są zgodnie z ustawa zasadniczą - do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej osobom niepełnosprawnym (art. 68), a także - pomocy tym osobom w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej (art. 69). Każdy obywatel, w tym i niepełnosprawny ma zagwarantowaną w myśl w art. 65 Konstytucja RP - wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Niezmiernie ważne postanowienia w zakresie niedyskryminacji i równego traktowania określono w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, gwarantując każdej osobie, w tym i niepełnosprawnej prawo do swobodnie wybranej pracy i wykonywania zawodu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie (art. 10 1). Nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy, bez względu na jego podstawę prawną, wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika (art. 11). Pracodawca jest natomiast obowiązany szanować godność i inne dobra osobiste pracownika (art. 111). Zakaz dyskryminacji rozciągnięty jest również na pozostałą cześć stosunków społecznych, np: 3 Przedłożenie dokumentów Komitetowi Stałemu RM, przed przedłożeniem Radzie Ministrów do akceptacji i skierowania do Sejmu RP zaplanowane jest na lipiec 2011 r. 4 Prawa wszystkich osób niepełnosprawnych zagwarantowane są w szeregu aktów prawa krajowego, wspólnotowego i międzynarodowego wykaz wybranych aktów prawnych zamieszczono w załączniku nr 4. 16

o możliwość żądania zaniechania działania, które sprawia, że dobro osobiste zostaje zagrożone wprowadzono w Kodeksie cywilnym. o w sprawach związanych z ochroną dóbr osobistych przeniesiono - w Kodeksie postępowania cywilnego - ciężar dowodu na stronę pozwaną oraz umożliwiono organizacjom społecznym, do których zadań statutowych należy ochrona równości oraz niedyskryminacji przez bezpodstawne bezpośrednie lub pośrednie zróżnicowanie praw i obowiązków obywateli, w sprawach o roszczenia z tego zakresu, wytaczać, za zgodą obywateli, powództwa na ich rzecz oraz za zgodą powoda występować do postępowania w każdym jego stadium. o wprowadzono, w Kodeksie postępowania administracyjnego, możliwość występowania przez organizacje społeczne w sprawie dotyczącej innej osoby z żądaniem wszczęcia postępowania lub dopuszczenia jej do udziału w postępowaniu, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji i gdy przemawia za tym interes społeczny. o zakaz dyskryminowania osób, dla których powiatowe i wojewódzkie urzędu pracy oraz agencje zatrudnienia poszukują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej zawarty jest w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Wprawdzie polski system prawny jest zgodny z koncepcją disability mainstreaming lansowaną przez Unię Europejską, oznaczającą zintegrowane podejście do niepełnosprawności i polegającą na włączaniu rozwiązań dotyczących osób niepełnosprawnych w główny nurt polityki (działań instytucji, zwłaszcza publicznych), to jednak nie w pełni zabezpiecza on prawa osób niepełnosprawnych, w szczególności w sferze równoprawnego dostępu do poszczególnych obszarów społecznego funkcjonowania. Dlatego w ub.r. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej kontynuowało także prace nad projektem założeń do ustawy o języku migowym i innych środkach komunikacji, który ma zapewnić osobom głuchym, głuchoniewidomym, niesłyszącym, niedosłyszącym i słabosłyszącym (stanowią one 8,4% ogółu osób niepełnosprawnych tj. ponad 310 tys.) wsparcie w zakresie realizacji ich prawa do uczestnictwa w życiu społecznym i osobistego rozwoju, poprzez likwidację barier funkcjonalnych, w szczególności w komunikowaniu się. Wdrożenie niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania. 3 grudnia 2010 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił ustawę o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania. 5 W ustawie określono obszary i sposoby przeciwdziałania naruszeniom zasady równego traktowania ze względu na m.in. na niepełnosprawność. Ustawa m.in.: ma zastosowanie do osób fizycznych oraz do osób prawnych i jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną. zawiera definicję m.in. dyskryminacji bezpośredniej rozumianej jako sytuację, w której osoba fizyczna ze względu m.in. na niepełnosprawność, jest traktowana mniej korzystnie niż jest, była lub byłaby traktowana inna osoba w porównywalnej sytuacji oraz 5 Dz.U. z 2010 Nr 254. poz.1700. Ustawa wdrożyła do polskiego porządku prawnego następujące dyrektywy Wspólnot Europejskich: dyrektywę Rady 86/613/EWG z dnia 11 grudnia 1986 r. w sprawie stosowania zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn pracujących na własny rachunek, w tym w rolnictwie, oraz w sprawie ochrony kobiet pracujących na własny rachunek w okresie ciąży i macierzyństwa (Dz. Urz. WE L 359 z 19.12.1986, str. 56; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 1, str. 330), dyrektywę Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne (Dz. Urz. WE L 180 z 19.07.2000, str. 22; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 20, t. 1, str. 23), dyrektywę Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz. Urz. WE L 303 z 02.12.2000, str. 16; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 4, str. 79); dyrektywy Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług (Dz. Urz. UE L 373 z 21.12.2004, str. 37), dyrektywę 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (wersja przeredagowana) (Dz. Urz. UE L 204 z 26.07.2006, str. 23). 17