TOWARZYSTWO BADAŃ I OCHRONY PRZYRODY THE WILDLIFE RESEARCH AND CONSERVATION SOCIETY UL. SIENKIEWICZA 68, 25-501 KIELCE XII zimowe liczenie ptaków miast w Regionie Świętokrzyskim 11 XII 2011 Wstęp W roku 2011 w liczeniach ptaków zimujących w miastach wzięło udział 18 obserwatorów, a liczenia wykonano w Kielcach i Kazimierzy Wielkiej. Warunki pogodowo-środowiskowe Temp. powietrza od - 5 C o świcie, do + 4 C w południe. Wiatr z kierunków zacho dnich, średnio-silny lub słaby. Niebo zachmurzone częściowo. Po południu słonecznie. Brak opadów. Brak pokrywy śnieżnej. Widzialność pozioma bardzo dobra. W rz. Silnicy umiarkowany poziom wody. Grunty zamarznięte. Kałuże w znacznej mierze zamarznięte. Wody płynące odmarznięte, w tym: rz. Silnica w Kielcach oraz rz. Małoszówka w Kazimierzy Wlk. całkowicie. Wody stojące w małym stopniu zamarznięte, w tym: Staw w parku miejskim w Kielcach w 30%, Zalew miejski w Kielcach w 95%, Osadniki EC Kielce w 80%, Stawy PZW w Kazimierzy Wlk. w 0%, Osadniki Oczyszczalni Ścieków w Kazimierzy Wlk. 0%. Aktywność głosowa ptaków dość wysoka. Ptaki dobrze wyeksponowane w środowisku. Uczestnicy liczeń Kielce 35,0 km 2, 19 sektorów: Tomasz Bracik, Bogumiła Buska, Jan Buski, Adam Grzegolec, Michał Jantarski, Roman Maniarski, Wojciech Nalepa, Adam Nosek, Joanna Przybylska, Tomasz Przybylski, Jan Sieniawski, Marta Sobieraj, Szymon Sobieraj, Włodzimierz Szczepaniak, Marcin Urbański, Maciej Wachecki, Paweł Wierzchowski, Piotr Wilniewczyc. Kazimierza Wielka 2,5 km 2, 1 sektor: Damian Czajka, Dominik Dybał Podsumowanie liczeń W porównaniu do lat poprzednich podczas liczeń panowała łagodna, bezśnieżna zima. Większość zbiorników wodnych była w znacznym stopniu odmarznięta, co stwarzało potencjalne warunki do zimowania ptaków wodnych.
Podczas liczeń w Kielcach stwierdzono 2 zimujące łabędzie nieme Cygnus olor na osadnikach Elektrociepłowni-Kielce (B. Buska) oraz kolejne dwa na stawie w parku im. Staszica 1. Pomimo sprzyjających warunków wodnych zróżnicowanie ptaków związanych z tym środowiskiem było niewielkie. Brak było np. mew, coraz częściej zimujących w mieście w ostatnich latach. Sukcesywny wzrost liczebności wykazuje w dalszym ciągu krzyżówka Anas platyrhynchos. Zauważalny jest również niski poziom płochliwości u tego gatunku i żerowanie na trawnikach poza korytami rzecznymi. Fot. 1. Mało płochliwe krzyżówki w rejonie ronda im. Giedrojcia w Kielcach (P. Wilniewczyc). W dwóch miejscach, we wschodniej części miasta obserwowano pojedyncze zimujące pustułki Falco tinnunculus (R. Maniarski, J. Sieniawski, P. Wierzchowski). Dość licznie w porównaniu do lat poprzednich występowały dwa gatunki gołębi: sierpówka Streptopelia decaocto i gołąb miejski Columba livia f. urbana. Wysoce aktywne głosowo i dobrze wykrywalne były różne gatunki dzięciołów. Z rzadszych gatunków zaobserwowano pojedyncze dzięcioły średnie Dendrocopos medius w rejonie rez. Kadzielnia (M. Wachecki) i Osadników Elektrociepłowni-Kielce (B. Buska), a także 2 os. dzięcioła białoszyjego Dendrocopos syriacus na Skwerze Harcerskim im. Szarych Szeregów (P. Wilniewczyc) oraz jednego dzięcioła zielonego Picus viridis na Białogonie (w. Szczepaniak). 1 Obserwacji z parku im. Staszica nie ujęto w zestawieniu, gdyż prawdopodobnie są to ptaki hodowane przez Rejonowe Przedsiębiorstwo Zieleni Miejskiej w Kielcach.
W trakcie tegorocznego liczenia nie zaobserwowano jemiołuszki Bombycilla garrulus. Natomiast w wyraźnie wyższej liczebności występował kwiczoł Turdus pilaris i w dość wysokiej kos Turdus merula, który na przestrzeni wielolecia wydaje się sukcesywnie zwiększać poziom liczebności. Podczas liczeń wykazano na terenie miasta komplet lęgowych w Polsce gatunków sikor, w tym: sikory ubogie Poecile palustris nad górną Silnicą (W. Nalepa), czarnogłówki Poecile montanus w rejonie Osadników Elektrociepłowni-Kielce (B. Buska) oraz sosnówkę Periparus ater i czubatkę Lophophanes cristatus w rejonie osiedla Baranówek (M. Wachecki). Modraszka Cyanistes caeruleus, pomimo znacznych fluktuacji liczebności wydaje się wykazywać tendencję wzrostową. Natomiast liczebność bogatki Parus major utrzymuje się na mniej więcej stałym poziomie, wykazując fluktuacje w relatywnie nieznacznym zakresie. Fot. 2. Bogatki w centrum Kielc (P. Wilniewczyc). W porównaniu do lat poprzednich na wielu powierzchniach wróbel Passer domesticus wykryty był w wyższej liczebności. W tym roku prowadzono po raz pierwszy jego mapowanie na terenie objętym obserwacjami. Podobnie w wyższej liczebności występował na tegorocznych liczeniach mazurek Passer montanus, pomimo lokalnych spadków liczebności, wynikających z zaniku odpowiednich siedlisk w centrum i na wschodzie (M. Jantarski, J. Sieniawski, P. Wierzchowski). Poza wróblami liczebność wielu łuszczaków (np. dzwońca, zięby, trznadla) była relatywnie niska, prawdopodobnie ze względu na łagodne warunki zimowe i brak koncentrowania się ptaków w obszarze miasta. Spośród łuszczaków na szczególną uwagę zasługuje obserwacja 2 os. śnieguł Plectrophenax nivalis w rejonie Malikowa (A. Grzegolec). Relatywnie powszechnie i w dość wysokiej liczebności występował grubodziób Coccothraustes coccothraustes.
Fot. 3. Samiec wróbla Kielce-Sieje (M. Sobieraj). Charakterystyczne dla tego sezonu zimowego było pozostanie na zimę znacznej ilości szpaków Sturnus vulgaris, których łączna liczebność w Kielcach w dniu liczeń dochodziła blisko do 200 os., w tym obserwowano koncentracje po kilkadziesiąt osobników w różnych częściach miasta (P. Wilniewczyc, W. Szczepaniak, M. Urbański, A. Nosek, T. Bracik). Ponadto w dzielnicy Kielce-Białogon obserwowano 3 os. kruka Corvus corax (W. Szczepaniak), w którym to rejonie ptaki przystępują również do lęgów. Piąty rok z rzędu przeprowadzono liczenia w Kazimierzy Wielkiej (D. Czajka, D. Dybał). Ten rok charakteryzował się niskimi poziomami liczebności u szeregu gatunków. Centrum Kazimierzy Wielkiej, inaczej niż w zimy mroźne i śnieżne, nie skupiało większych ilości ptaków. Przypuszczalnie odpowiadają za to warunki pogodowe (bezśnieżna jak dotąd zima) oraz zmiany środowiskowe na terenie miasta. Kazimierza Wielka względem ostatnich lat utraciła spore tereny zieleni kosztem zabudowy (domy, sklepy, parkingi). Wycinka drzew i krzewów zmieniła silnie charakter niektórych miejsc, wcześniej wykorzystywanych jako istotne żerowiska oraz miejsca odpoczynku ptaków. Od strony północno-wschodniej nastąpiło powiększenie terenów ruderalnych (dawne osadniki oraz plac cukrowni). Podczas tegorocznych liczeń w Kazimierzy Wielkiej zaznaczył się spadek liczebności wróbla, szczególnie w starej części miasta gdzie w latach ubiegłych było go znacznie więcej. Nie mniej jednak nadal wróbel jest w czołówce dominantów. Mazurek w zabudowie obserwowany był w niewielkich ilościach, prawdopodobnie spowodowane było to faktem, iż około kilometr od miasta są cenne tereny żerowiskowe (nie zebrana kukurydza, zboże, chwastowiska) gdzie w ostatnich 2 tygodniach stada tego gatunku dochodziły do około 1000 os. Podobna sytuacja miała miejsce z sierpówką, która była mniej licznie reprezentowana na terenie samego miasta, natomiast na atrakcyjnych terenach żerowiskowych poza miastem tworzyła koncentracje żerowiskowe do 500 os.
W bieżącym roku po raz pierwszy od 5-ciu lat liczeń stwierdzono na terenie Kazimierzy Wielkiej zimowanie kilku os. szpaka Sturnus vulgaris, co koresponduje z relatywnie wysoką liczebnością w Kielcach. Wysoka była liczebność zimującego potrzosa Emberiza schoeniclus 24 os. (żerowanie na terenach ruderalnych w rejonie dawnych osadników). Do najciekawszych obserwacji tegorocznego liczenia należy zaliczyć zimowanie na terenie Kazimierzy Wielkiej 2 os. cyraneczki Anas crecca. Koordynacja projektu i zestawienie wyników: Piotr Wilniewczyc ul. Dewońska 16/9 25-637 Kielce tel. kom.: 066-88-13-790 e-mail: pwi43@wp.pl Wieloletnie zmiany liczebności wybranych gatunków ptaków na badanym wycinku 35 km kw. zwartej zabudowy Kielc w latach 2000-2011 krzyżówka Anas platyrhynchos 1000 900 864 800 778 700 600 532 683 625 644 500 400 300 200 165 236 338 321 365 308 100 0 [2000] [2001] [2002] [2003] [2004] [2005] [2006] [2007] [2008] [2009] [2010] [2011]
Gołąb miejski Columba livia f. domestica 3500 3000 2667 2743 3283 3151 3024 2500 2312 2410 2000 2013 1576 1500 1000 620 1068 1295 500 0 [2000] [2001] [2002] [2003] [2004] [2005] [2006] [2007] [2008] [2009] [2010] [2011] Grubodziób Coccothraustes coccothraustes 300 250 271 269 200 178 150 100 50 68 57 96 45 25 98 51 44 115 0 [2000] [2001] [2002] [2003] [2004] [2005] [2006] [2007] [2008] [2009] [2010] [2011]