Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. WYZNACZANIE MODELEM HERMIN II GENERACJI WARTOŚCI WSKAŹNIKÓW CELU GŁÓWNEGO RPO WZ DLA LAT 2013, 2014 ORAZ 2015. Raport końcowy 08.06.2016 www.hermin.pl Badanie ewaluacyjne jest finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego 2014-2020.
Niniejszy raport powstał w ramach badania prowadzonego przez Wrocławską Agencję Rozwoju Regionalnego (WARR) na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego (UMWZ) zgodnie z umową z dnia 27 kwietnia 2016 r o numerze WZS-FV/05/16. Autorzy raportu: Zespół badawczy Wrocławskiej Agencji Rozwoju Regionalnego pod kierownictwem dr Zbigniewa Mogiły, w składzie: Aleksandra Jarosz Sebastian Skóra Małgorzata Wysocka Marta Zaleska prof. dr hab. Janusz Zaleski 2
Wykaz skrótów B+R BAEL BDL Badania i Rozwój Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności Bank Danych Lokalnych BPSP Bezpośrednia Pomoc Sektorowi Przedsiębiorstw CSHM Spójny System Modeli HERMIN Cohesion System of HERMIN Models EFRR EFS ESA GUS IP NBnŚT PKB PKD PPS Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Społeczny Europejski System Rachunkowości The European System of Accounts Główny Urząd Statystyczny Infrastruktura Podstawowa Nakłady brutto na środki trwałe Produkt Krajowy Brutto Polska Klasyfikacja Działalności Parytet Siły Nabywczej Purchasing Power Standard RPO WZ Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2007-2013 RZL UE Rozwój Zasobów Ludzkich Unia Europejska UMWZ Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego WARR WDB Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego Wartość Dodana Brutto 3
Streszczenie raportu Głównym celem niniejszej ekspertyzy było wyznaczenie przy użyciu modelu HERMIN II wartości dla wskaźników: Wpływ realizacji Programu na zmianę PKB oraz Liczba nowoutworzonych miejsc pracy netto dla lat 2013, 2014 oraz 2015. Analiza dotyczyła okresu od 2007 do 2020 roku ze szczególnym uwzględnieniem lat 2013, 2014 oraz 2015. Ze względu na trwające jeszcze podczas badania rozliczenia projektów podejmowanych w ramach Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2007-2013, badanie miało charakter on-going i zostało przeprowadzone przy użyciu makroekonomicznego modelu HERMIN II gospodarki województwa zachodniopomorskiego. Dodatkowo zakres badania poszerzono o inne istotne z punktu widzenia kompleksowej ekspertyzy wskaźniki makroekonomiczne tj. wskaźnik zatrudnienia, poziom stopy bezrobocia, poziom konsumpcji prywatnej w regionie, nakłady brutto na środki trwałe i wydajność pracy. Na finansowanie RPO WZ w latach 2007-2016 przeznaczono łącznie 1,21 mld euro co stanowi 7,86% PKB regionu z roku 2014, przy czym średnioroczny udział krajowego współfinansowania publicznego w latach 2010-2016 wynosi 30,0% całości środków. W okresie najintensywniejszego wydatkowania środków w ramach wspomnianego Programu (2012-2013 i 2015), wielkość funduszy per capita kształtowała się w granicach 490 zł - 531 zł, a średni udział płatności w stosunku do PKB wyniósł 1,4%. Największy udział w strukturze płatności realizowanych w ramach Programu mają środki przeznaczone na rozwój infrastruktury podstawowej (IP) 53,1%. 43,5% płatności kierowana jest na bezpośrednie wsparcie sektora przedsiębiorstw (w tym 15,5% na badania i rozwój), natomiast pozostała część 3,5%, na rozwój zasobów ludzkich. Omawiane w raporcie wyniki symulacji modelem HERMIN II wskazują że realizacja RPO WZ pozytywnie oddziałuje na rozwój społeczno-gospodarczy województwa zachodniopomorskiego w całym analizowanym okresie (2007-2020). Rezultatem pozytywnego wpływu Programu są wyższe niż w przypadku braku jego wdrożenia wskaźniki realizacji celu głównego RPO WZ (Wykres I). Wykres I. Poziomy wskaźników realizacji celu głównego RPO WZ mln zł 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 WPŁYW REALIZACJI PROGRAMU NA ZMIANĘ PKB W CENACH STAŁYCH 2010 2,6 3,0 2,4 2,1 2,5 2,0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 1,5 1,0 0,5 0,0 % tys osób 12 10 8 6 4 2 0 LICZBA NOWOUTWORZONYCH MIEJSC PRACY NETTO 1,8 1,6 1,4 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 % wpływ w mln zł wpływ w % wpływ w tys osob wpływ % Źródło: Opracowanie własne na podstawie symulacji modelu HERMIN gospodarki województwa zachodniopomorskiego. 4
Najwyższe wielkości wpływów na poziom PKB regionu odnotowano w roku 2015-2,6%, wielkość oddziaływania w latach poprzednich wynosiła odpowiednio 2,1% w roku 2014 i 2,4 % w roku 2013. Jednocześnie w wyżej wymienionych latach zaobserwowano pozytywne oddziaływanie Programu na rynku pracy. Wyniki symulacji wskazują, że w ubiegłym roku (2015) powstało o 9,9 tys. nowych miejsc pracy więcej niż w przypadku scenariusza pomijającego wsparcie finansowe prowadzone w ramach RPO WZ. W latach poprzednich wartość ta wynosiła odpowiednio 9,1 tys. (2013 r.) i 7,6 tys. (2014 r.). Rezultaty przeprowadzonego badania wskazują, iż nawet po zakończeniu realizacji RPO WZ jego wpływ na gospodarkę regionu będzie korzystny. Interwencja w ramach Programu będzie generowała pozytywne efekty także w przypadku dodatkowo zastosowanych wskaźników makroekonomicznych analizowanych w ramach niniejszej ekspertyzy. 5
Executive Summary of the Report The main aim of this expert s analysis was to determine, using the HERMIN II model, values for the following indicators: Impact of Programme implementation on change in GDP and Net number of new jobs, for the years 2013, 2014, and 2015. The analysis covered the period from 2007 to 2020, with special attention to the years 2013, 2014, and 2015. Due to the fact that the final settlements of the projects implemented under the Regional Operational Programme for Zachodniopomorskie Voivodeship 2007-2013 (ROPZV 2007-2013) were still continued, this was an ongoing study which was conducted using the macroeconomic HERMIN II model for the economy of Zachodniopomorskie Voivodeship (West Pomerania). Additionally, the scope of the study was expanded to include some macroeconomic indicators important from the point of view of a comprehensive analysis, i.e. employment rate, unemployment rate, regional private consumption, gross fixed capital formation, and labour productivity. A total amount of 1.21 billion was allocated to finance the ROPZV 2007-2013, which accounts for 7.86% of the region s GDP in 2014, while the average annual contribution of domestic public co- of spending under finance over the period 2010-2016 is 30.0% of the total funding. In the peak years the above-mentioned Programme (2012-2013 and 2015), the value of funds ranged PLN 490-531 million, whereas the average percentage of Programme payments in relation to GDP was 1.4%. Funds allocated to the development of physical infrastructure have the highest percentage in the structure of payments made under the Programme 53.1%. 43.5% of payments is earmarked for direct aid to the productive sectors (including 15.5% for research and development), whereas the remaining portion (3.5%) is allocated to human resources. The results of the HERMIN II simulations discussed in this report show that the implementation of the ROPZV has a positive impact on the socio-economic development of Zachodniopomorskie Voivodeship throughout the entire period analysed (2007-2020). The higher indicators for the implementation of the main objective of the ROPZV 2007-2013 relative to the scenario without its implementation are due to the positive effect of the Programme (Figure I). Figure I. Levels of the indicators for the implementation of the main objective of ROPZV 2007-2013 PLN million 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 IMPACT OF PROGRAMME IMPLEMENTATION ON THE CHANGE IN GDP IN 2010 CONSTANT PROCES 2,6 3,0 2,4 2,1 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 % 1000 persons 12 10 8 6 4 2 0 NET NUMBER OF NEW JOBS 1,8 1,6 1,4 2,0 1,5 1,0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 0,5 0,0 % impact in PLN mln impact in % impact in 1000 person wpływ % Source: Authors own calculations based on simulations of the HERMIN model Zachodniopomorskie Voivodeship. for the economy of 6
The greatest impact on regional GDP was found for 2015 2.6%, while for the previous years the percentage impact was respectively 2.1% in 2014 and 2.4% in 2013. At the same time, in the abovementioned years the Programme was observed to positively affect the labour market. The simulation results demonstrate that last year (2015) 9.900 new jobs more were created compared to the scenario without financial support provided under the ROPZV. In the previous years, this value was 9.100 (2013) and 7.600 (2014), respectively. The results of this study indicate that even after the completion of the implementation of the ROPZV it will continue to have a beneficial impact on the region s economy. The Programme s interventions will generate positive effects also in the case of the additionally used macroeconomic indicators that were analysed in this report. 7
Spis treści Wykaz skrótów... 3 Streszczenie raportu... 4 Executive Summary of the Report... 6 Wprowadzenie... 9 Analiza sytuacji społeczno gospodarczej w województwie zachodniopomorskim... 10 Pozycja rozwojowa na tle Unii Europejskiej i Polski... 10 Trendy demograficzne... 13 Struktura gospodarcza... 14 Rynek pracy... 16 Opis zastosowanej metodologii... 20 Narzędzie badawcze... 20 Opis przyjętych założeń... 24 Opis transferów finansowych zastosowanych w symulacjach... 25 Opis wyników badania... 29 Efekty realizacja celu głównego RPO WZ... 29 Porównanie wyników niniejszego badania z wynikami ekspertyzy z 2013 roku... 34 Dodatkowe wskaźniki... 34 Wpływ na wskaźnik zatrudnienia oraz stopę bezrobocia... 36 Wpływ na nakłady brutto na środki trwałe i wydajność pracy... 37 Wpływ na konsumpcję prywatną w cenach stałych roku 2010... 38 Podsumowanie... 40 Bibliografia... 42 Aneks... 44 8
Wprowadzenie Przedmiotem prac zespołu Wrocławskiej Agencji Rozwoju Regionalnego (WARR) było wykonanie ekspertyzy pn. Wyznaczenie modelem HERMIN wartości wskaźników celu głównego RPO WZ dla lat 2013, 2014 oraz 2015. Projekt zrealizowany został na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego na podstawie umowy nr WZS-FV/05/16 podpisanej dnia 27 kwietnia 2016 r., pomiędzy Województwem Zachodniopomorskim i WARR. Badanie sfinansowane zostało przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego 2014-2020. Zakres badania obejmował określenie i analizę efektów oddziaływania środków finansowych wydatkowanych w ramach RPO WZ na kształtowanie się dwóch wskaźników celu głównego Programu (wpływ realizacji Programu na zmianę PKB oraz Liczba nowoutworzonych miejsc pracy netto) oraz szeregu innych wskaźników makroekonomicznych charakteryzujących gospodarkę województwa zachodniopomorskiego dla lat 2013, 2014 oraz 2015 (wpływ realizacji Programu na wskaźnik zatrudnienia, stopa bezrobocia, wydajność pracy, NBnŚT oraz konsumpcja prywatna w cenach stałych roku 2010). Badanie zostało zrealizowane przy użyciu 5-sektorowego modelu HERMIN gospodarki województwa zachodniopomorskiego II generacji i danych finansowych przekazanych przez Zamawiającego. HERMIN jest modelem makroekonomicznym od wielu lat stosowanym w Unii Europejskiej do określania wpływu unijnych funduszy na rozwój społeczno-gospodarczy państw członkowskich i regionów objętych wsparciem finansowym. Zastosowanie modelu umożliwia wyodrębnienie i przedstawienie w formie wartości liczbowych bezpośrednich i pośrednich efektów polityki spójności, których uchwycenie przy użyciu innych metod byłoby niemożliwe. Badania przy zastosowaniu metodologii HERMIN prowadzone są zarówno na poziomie krajowym (modele dla wszystkich państw UE funkcjonują w ramach systemu CSHM Cohesion System of HERMIN Models), jak i regionalnym (m.in. Mezzogiorno, Nowe Landy w Niemczech, polskie województwa). Szczegółowy opis modelu HERMIN można znaleźć m.in. w: Bradly J., Untedt G. (2010) The COHESION System of HERMIN country and regional models: Description and operating manual Version 4 oraz Bradley J., Zaleski J. (2003) Modelling EU Accession and Structural Fund Impacts Using the New Polish HERMIN Model, [w]: Welfe W. (red.), 2003, Modelling Economies in Transition. Proceedings of the 7th Conference of the International Association, AMFET, Łódź, a także na stronie www.hermin.pl. Raport ma następującą strukturę. W części pierwszej przedstawiono sytuację społeczno-gospodarczą regionu jako tło i kontekst dla właściwej analizy. W części drugiej zawarto opis metodologii badania oraz opis danych finansowych dotyczących rzeczywistych i prognozowanych płatności realizowanych w ramach RPO WZ, które na potrzeby przeprowadzenia badania dostarczył Zamawiający. Część trzecią stanowi analiza wyników wpływu RPO WZ na kształtowanie się dwóch wskaźników celu głównego Programu oraz szeregu innych wskaźników makroekonomicznych charakteryzujących gospodarkę województwa zachodniopomorskiego. Wyniki badania oraz najważniejsze wnioski zostały podsumowane w kolejnej części Podsumowanie. Raport zamykają spis wykorzystanej literatury oraz aneks zawierający m.in. tablice wynikowe z przeprowadzonych symulacji. 9
Analiza sytuacji społeczno gospodarczej w województwie zachodniopomorskim Województwo zachodniopomorskie to region położony w północno zachodniej części Polski, u wybrzeża Morza Bałtyckiego. Od wschodu i południa otoczone jest polskimi województwami: pomorskim, wielkopolskim i lubuskim, od zachodu graniczy z niemieckimi landami: Brandenburgią i Meklemburgią Pomorzem Przednim. Siedzibą władz województwa jest Szczecin. Region pod względem powierzchni jest 5 największym w Polsce (7,3% powierzchni kraju). Stan ludności na dzień 31.12.2015 roku wynosił 1 710 482 osób, co stanowiło blisko 4,5% ludności Polski (dając województwu 11 pozycje w kraju pod względem liczby ludności). Tym samym relatywnie niski jest wskaźnik gęstości zaludnienia, w 2015 roku wyniósł 75 os./ 1 km 2, co jest 4, najniższym wskaźnikiem wśród polskich regionów. Warto wspomnieć, iż zachodniopomorskie należy do grupy regionów, które dość silnie ucierpiały w wyniku transformacji gospodarczej w latach 90-tych, co m.in. wpłynęło na sektor przemysłowy będący jednym z głównych motorów wzrostu. W związku z powyższym, wsparcie środkami finansowymi z budżetu UE w ramach realizacji polityki spójności stanowi element szerszej polityki zmierzającej do zmian strukturalnych w regionie. Pozycja rozwojowa na tle Unii Europejskiej i Polski Województwo zachodniopomorskie należy do grupy regionów, w których poziom wskaźnika Produktu Krajowego Brutto w przeliczeniu na 1 mieszkańca w relacji do średniej w Unii Europejskiej jak i w kraju jest relatywnie niski. Wielkość PKB per capita zachodniopomorskiego w odniesieniu do średniej UE28 wyniosła w 2014 roku 33% zaś w odniesieniu do średniej krajowej 83,8%. Pod względem wielkości PKB per capita w 2014 roku zachodniopomorskie ulokowało się w środkowym przedziale rankingu krajowego na 9 pozycji (po mazowieckim, dolnośląskim, wielkopolskim, śląskim, pomorskim, łódzkim, małopolskim i lubuskim). Mapa 1 PKB per capita w 2014 roku w polskich województwach (a) UE = 100 (b) PL = 100 a) b) Źródło: Opracowanie własne na podstawie wstępnych szacunków BDL i Eurostat. 10
W latach 2006-2008 dynamika PKB w cenach stałych kształtowała się na poziomie znacznie poniżej średniej dla kraju. Z kolei w 2009 roku, gdy w wielu regionach Polski obserwowano spowolnienie gospodarcze, poziom wskaźnikaa w zachodniopomorskim przyjął wartość nieznacznie wyższą niż średnia dla Polski (dynamika PKB wówczas wyniosła 3% wobec 2,6% dla Polski). W latach 2010-2013 wskaźnik dynamiki PKB w cenach stałych w regionie ponownie przyjmował niższe wartości niż średnio w kraju jednakże w roku 2014 poziom omawianego miernika przewyższył wartość dla Polski (3,8%) wynosząc 4,4%. Analizując dane dotyczące dynamiki PKB oraz PKB na 1 mieszkańca, można stwierdzić, iż region okazał się mniej wrażliwy na kryzys gospodarczy w 2009 roku, co można tłumaczyć charakterem struktury gospodarczej cechującej się relatywnie niskim udziałem przemysłu w strukturze Wartości Dodanej Brutto w regionie (przemysł w największym stopniu poddaje się umiędzynarodowieniu przez co jest najbardziej eksponowany na szoki gospodarcze). Z drugiej strony, gospodarka regionalna wydawała się reagować w sposób umiarkowany na prosperity w jej otoczeniu w latach 2006 2008. Omawiany wskaźnik ponownie spadł poniżej średniej krajowej po roku 2009, gdy pozostałe regiony Polski wyszły z gospodarczej recesji. W województwie odnotowywane są relatywnie niskie przyrosty PKB, co może być związane z niedostatecznym poziomem wykorzystania potencjałów rozwojowych, a także wynikać relatywnie niskiej innowacyjności gospodarki województwa. Wykres 1. Dynamika produktu krajowego brutto ogółem, rok poprzedni=100 w latach 2004-2014 (ESA 2010) dla Polski i województwa zachodniopomorskiego [%] 108 106 104 102 100 98 96 106,2 105,1 105,7 103,7 103,5 103,3 2004 2005 2006 107,2 103,9 103,3 103 102,6 101,4 105 104,4 103,7 103,5 103,8 103,1 101,6 101,3 100,,8 100,2 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA ZACHODNIOPOMORSKIE Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL. W analizowanych latach 2004 2014 poziom PKB per capita w regionie wyraźnie się oddalał od średniego poziomu tego wskaźnika w kraju [Wykres 2]. Jeszcze w latach 2004 2006 PKB na 1 mieszkańca w zachodniopomorskim stanowił ok. 90% średniej krajowej, w kolejnych latach odnotowywano jednakże zauważalne spadki. Trend spadkowy miał miejsce do 2011, od którego to roku poziom regionalnego PKB per capita w odniesieniu do średniej krajowej ustabilizował się na poziomie 83-84%. Łącznie, w latach 2004 2014 poziom PKB na 1 mieszkańca w województwie zachodniopomorskim względem średniej dla kraju spadł o ponad 6 punktów procentowych i był to jeden z najwyższych spadków odnotowanych wśród polskich województw. 11
Wykres 2. PKB na 1 mieszkańca w zachodniopomorskim w relacji do PKB na 1 mieszkańca dla Polski (ceny bieżące) w latach 2004-2014 [%] % 92 90 88 86 84 82 80 78 90,2 90,7 90 2004 2005 2006 88,7 89,6 86,7 85,4 83,9 83,88 83,3 83,8 2007 2008 2009 2010 2011 20122 2013 2014 Lata Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL. Pod względem wydajności pracy wyrażonej Wartością Dodaną Brutto (WDB) w przeliczeniu na 1 pracującego zachodniopomorskie osiągało w 2013 roku 5 pozycję wśród polskich województw (po mazowieckim, dolnośląskim, śląskim i pomorskim). Zatem poziom WDB na 1 mieszkańca w zachodniopomorskim osiągał wartości wyraźnie wyższe niż dwa regiony o nieco wyższym poziomie PKB (łódzkie i małopolskie). Wykres 3. WDB na 1 pracującego (PL = 100) w województwie zachodniopomorskim w latach 2004 2013 [%] 106,0 104,0 102,0 100,0 98,0 96,0 103,8 103,8 102,8 101,5 102,0 101,1 101,0 99,4 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 100,1 99,9 2012 2013 Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL. Mimo, że zachodniopomorskie wypadło relatywnie dobrze w rankingu polskich regionów pod względem wielkości WDB na 1 pracującego, to w ostatniej dekadzie odnotowano spadek względem średniej wydajności w kraju z poziomu 103,8% w 2004 roku do 99,9% w roku 2013. W roku 2013 poziom wydajności pracy przybliżanej wartością omawianego wskaźnika w regionie spadł (po raz pierwszy) poniżej średniej dla kraju. Jednakże należy mieć na uwadze, iż tak kształtująca się wartość tego wskaźnika jest w dużej mierze efektem relatywnie bardziej dynamicznego wzrostu wydajności w innych regionach, przede wszystkim zaś w mazowieckim. Relatywnie wysoki poziom produktywności pracy w porównaniu do sytuacji regionu pod względem PKB per capita może prowadzić do wniosku, iż zasoby regionalne są wydajne jednakże ich potencjał nie jest w pełni wykorzystywany. Potwierdzają to dane dotyczące wskaźnika zatrudnienia omówione w dalszej części analizy. Produktywność pracy jest ważną determinantą rozwoju, lecz dopiero w powiązaniu z pełnym i innowacyjnym wykorzystaniem czynników produkcji prowadzi do wyraźnego zdynamizowania rozwoju regionu. 12
Trendy demograficzne Czynnikiem istotnie determinującym procesy rozwojowe w regionie są trendy demograficzne obserwowane w województwie. Wykres 4. Udział ludności wg grup ekonomicznych w zachodniopomorskim oraz w Polsce ogółem [%] 80% 60% 40% 20% 0% 21% 21% 18% 17% 2004 2014 Wiek przedprodukcyjny 63% 65% 63% 64% 15% 14% 19% 19% 2004 2014 2004 2014 Wiek produkcyjny Wiekpoprodukcyjny POLSKA ZACHODNIOPOMORSKIE Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL. Porównując dane dotyczące struktury ludności według grup ekonomicznych z lat 2004 i 2014 można stwierdzić, że chociaż sytuacja demograficzna województwa wypada wciąż relatywnie dobrze na tle kraju, to na przestrzeni ostatnich lat sytuacja w tym zakresie uległa pogorszeniu poprzez ujawniające się negatywne trendy demograficzne. W latach 2004 2014 odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym w zachodniopomorskim wzrósł z 14% do 19% zaś w wieku przedprodukcyjnym zmalał z 21% do 17%. Sytuacja w regionie w zakresie demografii pogarsza się w relatywnie szybkim tempie co obrazują zmiany nie tylko w strukturze ludności wg grup ekonomicznych [Wykres 4], ale i sytuacja w zakresie przyrostu naturalnego i urodzeń żywych [Wykres 5]. Wykres 5. Dane dla zachodniopomorskiego oraz dla Polski za lata 2004 oraz 2014 a) Urodzenia żywe na 1000 ludności oraz b) przyrost naturalny na 1000 ludności a) 10 9,8 9,6 9,4 9,2 9 8,8 8,6 9,33 2004 9,40 9,75 2014 9,04 b) 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00-0,10-0,20-0,30-0,40-0,50-0,19 2004 0,40 0,00 2014-0,44 POLSKA ZACHODNIOPOMORSKIE POLSKA ZACHODNIOPOMORSKIE Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL. Problem demograficzny pogłębia relatywnie niska liczba urodzeń żywych w przeliczeniu na 1000 ludności. Jeszcze w 2004 roku liczba urodzeń żywych osiągała wartość powyżej średniej w kraju: 9,4 (wobec 9,33 w Polsce). W 2014 roku wskaźnik ten znacząco spadł (do poziomu 9,04) osiągając drugą 13
najniższą wartość wśród polskich województw (po opolskim). W tym samym czasie w Polsce wskaźnik urodzeń żywych na 1000 ludności wzrósł z poziomu 9,33 do 9,75. W omawianym okresie 2004-2014 przyrost naturalny na 1000 ludności w zachodniopomorskim spadł z 0,40 na -0,44. Jednakże pomimo ujemnej wartości wskaźnika przyrostu naturalnego zachodniopomorskie wypada lepiej od wielu regionów Polski (łódzkiego, opolskiego, świętokrzyskiego, podlaskiego, śląskiego a również dolnośląskiego). Świadczy to jedynie o tym, że w województwie wolniej zachodzą procesy starzenia się ludności jednakże bardzo niska liczba urodzeń żywych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców stanowi poważny problem dla demografii w najbliższych latach i przyczyni się prawdopodobnie do dalszego spadku wskaźnika przyrostu naturalnego. Tym samym problem demograficzny podobnie jak w większości regionów Polski, zwłaszcza o niższym poziomie rozwoju społeczno - gospodarczego stanowić będzie istotną barierę rozwojową. Struktura gospodarcza Zestawiając strukturę WDB z lat 2004 i 2013 [Wykres 6] odnotować należy wzrost znaczenia sektora budownictwa (z 7,63% na 9,3% %), co z dużym prawdopodobieństwem związane jest z realizacją polityki spójności w województwie (inwestycje finansowane ze środków budżetu UE takiej jak np. budowa dróg stymulowały sektor budownictwa w okresie implementacji środków). W omawianym okresie relatywnie spadł udział sektora usług rynkowych (z 49,40% w 2004 roku na 47,82% w 2013) i rolnictwa (z 4,34% a 3,67%). Także sektor usług nierynkowych odnotował niewielki spadek z 18,66% na 18,4%. Pomiędzy rokiem 2004 i 2013 udział sektora przemysłu w strukturze WDB nieznacznie wzrósł do poziomu 20,8%. Wykres 6. Struktura wartości dodanej brutto (ceny bieżące) wg sekcji PKD 2007 ESA 2010 w województwie zachodniopomorskim w układzie sektorów ekonomicznych w latach 2004 oraz 2013 [%] 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 18,66% 18,40% 49,40% 47,82% 7,63% 9,30% 19,97% 20,80% 4,34% 3,67% 2004 2013 rolnictwo przemysł budownictwo usługi rynkowe usługi nierynkowe Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL 14
Zestawiając strukturę WDB w układzie sekcji PKD do danych dla Polski [Wykres 7] należy stwierdzić, iż pomimo spadającego znaczeniaa sektora rolnictwa przy generowaniu regionalnego WDB sektor ten odgrywa wciąż dużą rolę w regionie. Jednocześnie, pomimo, że sektor przemysłowy jest drugim co do znaczenia sektorem wytwarzającym WDB w regionie, jego znaczenie jest relatywnie małe w porównaniu do danych dla kraju (w kraju sektor przemysłowy generuje średnio 26% WDB wg danych za 2013 rok). Ponadto większe znaczenie w regionie niż średnio w kraju ma budownictwo (w 2013 roku sektor wytworzył ponad 9% regionalnego WDB podczas gdy w kraju odpowiadał za wytworzenie 7,6%). Zauważalnie większe znaczenie na tle innych regionów Polski odgrywają również pozostałe usługi, w tym sekcje O, P, Q czyli usługi nierynkowe (w 2013 roku w tych trzech sekcjach wygenerowano ponad 18% regionalnej WDB podczas gdy w kraju ok 15%). Wykres 7. Struktura WDB (Ceny bieżące) PKD 2007 ESA 2010 w Polsce i zachodniopomorskim w układzie grup sekcji PKD [%] 35 30 25 20 15 10 5 0 3,6 4,3 3,1 3,7 25,8 26 20 20,8 2004 2013 2004 2013 2004 2013 2004 2013 2004 2013 rolnictwo,leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (sekcja A) 7,6 6,2 9,3 7,6 przemysł (sekcje budownictwo (sekcja B,C,D,E) F) 30,330,9 29,5 30 handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja (sekcje G,H,I,J) 10,19,3 9,2 8,4 działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości (sekcje K,L) 27,8 27,8 24,1 24,7 2004 2013 pozostałe usługi (sekcje M,N,O,P,Q,R,S,T) POLSKA ZACHODNIOPOMORSKIE Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL. Biorąc pod uwagę powyższe można stwierdzić, iż w zachodniopomorskim relatywnie dużą rolę odgrywa sektor publiczny. Środki z budżetu UE wdrażane na obszarze regionu generują miejsca pracy przy ich obsłudze i wdrażaniu z kolei inwestycje publiczne oddziałują na sektor budownictwa i usług nierynkowych. Relatywnie mniejszą rolę przy generowaniu WDB odgrywa sektor przemysłowy w zestawieniu do danych dla kraju. Usługi rynkowe są największym sektorem ekonomicznym w strukturze WDB w zachodniopomorskim, co wiąże się z dużym znaczeniem turystyki w województwie, jednakże ich rola wydaje się stopniowo osłabiać. Należy jednakże zauważyć, że sekcja PKD I związana z gastronomią i zakwaterowaniem wciąż posiadaa większe znaczenie w zachodniopomorskim (1,92%) niż w kraju (1,03%) biorąc pod uwagę dane z 2013 roku. Analiza zmian w strukturze WDB oraz PKB pozwala wnioskować, iż osłabiająca się pozycja województwa na arenie krajowej wiąże się z szeregiem czynników w tym m..in. niedostatecznym 15
tempem rozwoju sektora przemysłu w regionie w zestawieniu do wyników w kraju. Relatywnie nowocześniejszy i lepiej rozwinięty sektor przemysłowy i usługowy w bogatszych regionach Polski wpływa na ich dynamiczniejszyy rozwój. Tym samym pozycja zachodniopomorskiego na tle kraju stopniowo się osłabia. Omawiane województwo cechuje wysoki potencjał turystyczny, obserwuje się wzrastający w regionie ruch turystyczny. Jednakże rola sekcji związanych z turystyką nie odgrywa wyraźnie znaczącego udziału w generowaniu WDB co pozwala wnioskować o niedostatecznym wykorzystaniu potencjału turystycznego i ruchu turystycznego w województwie. W zachodniopomorskim relatywnie rozwinięte są sekcje związane z drobną działalnością jak np. działalność finansowa i ubezpieczeniowa lub związana z obsługą rynku nieruchomości, co jest powiązane z dosyć dużą liczbą mikro i małych przedsiębiorstw w regionie 1. Rozdrobnienie działalności gospodarczej, niedostatecznie rozwinięty sektor przemysłowy, niedostatecznie wykorzystany potencjał turystyczny województwa oraz rozbudowany sektor usług nierynkowych jak i budownictwa (powiązane z realizacją politykii spójności UE) jaki i szereg czynników powiązanych z demografią i wykorzystaniem zasobów pracy składają się na spadek zachodniopomorskiego w rankingu województw pod względem PKB per capita w odniesieniu do średniej krajowej z 90% w 2004 roku na 83% w 2013. Rynek pracy Zdecydowana większość pracujących w zachodniopomorskim była w 2014 roku zatrudniona w sektorze usług rynkowych (41,61%). Relatywnie duży jest udział pracujących w sektorze usług nierynkowych (21,96%), co może być związane z obsługą środków z budżetuu UE przy wdrażaniu programów unijnych. W sektorzee przemysłu w 2014 roku udział pracujących wyniósł 19%. Wykres 8. Struktura pracujących (faktyczne miejsce pracy) PKD 2007 w układzie sektorów ekonomicznych w województwie zachodniopomorskim w 2014 roku [%] 21,96% 9,80% 41,61% 19,00% 6,30% rolnictwo budownictwo usługi nierynkowe przemysł usługi rynkowe Źródło: Opracowanie własne. W celu zobrazowania jak sytuacja pod względem struktury pracujących zmieniała się w czasie i jak wygląda na tle Polski, posłużonoo się danymi dotyczącymi pracujących wg grup sekcji. 1 Liczba MSP aktywnych na 1000 mieszkańców w Polsce w 2013 r. w zachodniopomorskim wyniosła 51,6 i była 3 najwyższa w kraju po województwach: mazowieckim i wielkopolskim (źródło: Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2013-2014, PARP, Warszawa 2015). 16
Wykres 9. Udział pracujących (faktycznie miejsca pracy) PKD 2007 w układzie grup sekcji PKD dane dla województwa zachodniopomorskiego i dla Polski ogółem za 2014 rok[%] pozostałe usługi 32,02% 28,46% działalność finansowa i ubezpieczeniowa; nieruchomości obsługa rynku 3,76% 3,96% handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja przemysł i budownictwo 27,80% 24,45% 26,63% 26,36% rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 9,80% 16,77% 0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25, 5,00% 30,00% 35,00% ZACHODNIOPOMORSKIE POLSKA Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL. Należy stwierdzić, iż region pozytywnie wypada na tle średniej krajowej pod względem liczby zatrudnionych w rolnictwie. Dla Polski średni udział pracujących w rolnictwie w 2014 roku wyniósł 16,77%, w zachodniopomorskimm zaś 9,8% (co jest jednym z najniższych odsetków pracujących w rolnictwie wśród polskich regionów). Oznaczać to może, iż rolnictwo w regionie jest relatywnie wydajne i nie występują poważne bariery strukturalne wynikające z nadmiernego zatrudnienia w tym sektorze (co jest charakterystycznym problemem regionów Polski Wschodniej). Standardowy na tle kraju jest udział pracujących w przemyśle i budownictwie (zarówno w regionie jak i średnio w kraju oscylował wokół 26%). W grupie związanej z zakwaterowaniem i gastronomią udział pracujących w zachodniopomorskim był wyższy niż w kraju (27,8% wobec 24,45% w Polsce) z racji turystycznego charakteru regionu. Podobnie sytuacja kształtowała się w pozostałych usługach, w których zawarty był m.in. sektor usług nierynkowych. Wykres 10. Stopa bezrobocia wg BAEL w polskich regionach (i dla Polski ogółem) w roku 2004 i 2014 [%] 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 19,0 9,0 23,8 8,5 2004 2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL. 17
W zakresie danych dotyczących stopy bezrobocia (wykres powyżej) w roku 2004 zachodniopomorskie notowało bardzo wysoki poziom tego wskaźnika wynoszący 23,8% (w kraju w omawianym roku wyniósł on 19%). Sytuacja w 2014 roku uległa zmianie i poziom bezrobocia w zachodniopomorskim obniżył się do 8,5% (wobec 9% stopy bezrobocia ogółem dla Polski). Specyficznym zjawiskiem jest sukcesywnie obniżająca się stopa bezrobocia przy relatywnie niskiej dynamice PKB w województwie. Można wnioskować, że jest ono przede wszystkim efektem zmniejszającej się liczy aktywnych zawodowo w związku ze starzejącą się populacją regionu. W regionie wyraźnie częściej niż średnio w Polsce za przyczynę bierności zawodowej podawano wyczerpane wszystkie znane możliwości poszukiwania pracy (4,01% wobec 1,95% w Polsce) według danych z roku 2014. Może to świadczyć o występującym w regionie problemie bezradności w związku z poszukiwaniem pracy i bezrobociu długotrwałym. Z kolei niski odsetek biernych ze względu na naukę odzwierciedla niski udział osób w wieku przedprodukcyjnym w regionie i niekorzystne trendy demograficzne. Wykres 11. Bierni zawodowo wg przyczyn w zachodniopomorskim i w Polsce (dane z 2014 roku) [%] przekonanie o niemożności znalezienia pracy wyczerpane wszystkie znane możliwości poszukiwaniaa pracy obowiązki rodzinne i związane z prowadzeniem domu nauka, uzupełnianie kwalifikacji 2,05% 2,19% 1,95% 4,01% 11,84% 12,39% 20,10% 17,85% emerytura 49,79% 47,54% choroba, niepełnosprawność 14,27% 16,03% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% POLSKA ZACHODNIOPOMORSKIE Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL. Analiza współczynnika aktywności zawodowej na wykresie poniżej wskazuje, iż pomiędzy rokiem 2004 i 2014 odnotowano spadek miernika z poziomu zbliżonego do krajowego (ok 54% w 2004 roku) do poziomu znacznie poniżej średniej dla Polski (52,6% wobec 56,2% w kraju w 2014 roku). Spadek współczynnika aktywności może wynikać z utrzymującego się w dłuższym okresie bezrobocia przekładającego się na nastroje społeczne i bierne postawy względem szukaniaa pracy. Ponadto nie bez znaczenia jest spadająca liczba ludności w wieku przed i produkcyjnym w ostatnich latach. 18
Wykres 12. Współczynnik aktywności zawodowej wg BAEL w zachodniopomorskim i w Polsce (porównanie lat 2004 i 2014) [%] 58,0 56,0 54,0 52,0 50,0 54,7 2004 54,3 56,2 2014 52,6 POLSKA ZACHODNIOPOMORSKIE Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL. Relatywnie niski odsetek uczących się wśród biernych zawodowo, częściej spotykane postawy bezradności i zniechęcenia wobec szukania pracy, negatywne trendy demograficzne zwiększają prawdopodobieństwa narastaniaa negatywnych trendów na rynku pracy, w konsekwencji oddziałując na sytuację gospodarczą regionu. 19
Opis zastosowanej metodologii Narzędzie badawcze Badanie zostało przeprowadzone przy użyciu 5-sektorowego modelu HERMIN dla gospodarki województwa zachodniopomorskiego II generacji. Model HERMIN dla województwa zachodniopomorskiego wykorzystany w niniejszym badaniu: bazuje na najbardziej aktualnej wersji modelu krajowego dla Polski wykorzystywanym przez Komisję Europejską i będącym częścią Cohesion System of HERMIN Models (CSHM), analogicznie, jak wszystkie pozostałe regionalne modele HERMIN polskich województw; jest modelem 5-sektorowym w odróżnieniu od jego pierwotnej, 4 sektorowej wersji; wspomniane sektory to rolnictwo, przemysł, budownictwo, usługi rynkowe i usługi nierynkowe - schemat agregacji sekcji PKD 2004 oraz PKD 2007 w 5 obecnych sektorów ekonomicznych został przedstawiony poniżej: Tabela 1. Sposób agregacji sekcji PKD w 5 sektorów ekonomicznych stosowanych w modelu HERMIN Sekcje PKD 2004 2 Sekcje PKD 2007 3 Rolnictwo: A+B A Przemysł: C+D+E B+C+D+E Budownictwo: F F Usługi rynkowe: G+H+I+J+K+O+P G+H+I+J+K+L+M+N Usługi nierynkowe: L+M+N O+P+Q Źródło: Opracowanie własne. uwzględnia specyfikę regionalną w obliczeniach deflatorów WDB oraz w mechanizmie kalkulacji dochodów w sektorze gospodarstw domowych; 2 Sekcje PKD 2004: A. Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo; B. Rybactwo; C. Górnictwo; D. Przetwórstwo przemysłowe; E. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę; F. Budownictwo; G. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego I domowego; H. Hotele i restauracje; I. Transport, gospodarka magazynowa i łączność; J. Pośrednictwo finansowe; K. Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej; L. Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne; M. Edukacje; N. Ochrona zdrowia i pomoc społeczna; O. Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała; P. Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; Q. Organizacje i zespoły eksterytorialne. 3 Sekcje PKD 2007: A. Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo; B. Górnictwo i wydobywanie; C. Przetwórstwo przemysłowe; D. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych E. Dostawa wody; gospodarowanie ciekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją; F. Budownictwo; G. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle; H. Transport i gospodarka magazynowa; I. Działalność związana z zakwaterowaniem usługami gastronomicznymi; J. Informacja i komunikacja; K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa; L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; M. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna; N. Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca; O. Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne; P. Edukacja; Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna; R. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją; S. Pozostała działalność usługowa; T. Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby; U. Organizacje i zespoły eksterytorialne. 20
uwzględnia oddziaływanie na gospodarkę regionu wydatków z budżetu UE przeznaczonych na rozwój infrastruktury podstawowej, zasobów ludzkich, bezpośrednią pomoc sektorowi przedsiębiorstw i na badania i rozwój (B+R); uwzględnia specyfikę gospodarki regionu przy konstruowaniu koszyka krajów - głównych partnerów handlowych województwa; łączy w sobie elementy modeli neokeynesowskich (zorientowanych na popytową stronę gospodarki) z elementami charakterystycznymi dla szkoły neoklasycznej, uwidaczniającymi się m in. w uwzględnieniu konkurencyjności jako determinanty produkcji przemysłowej. Wspomniane podstawy teoretyczne powiązane są z wykorzystaniem danych empirycznych w postaci szeregów czasowych, co pozwala na uzyskanie korzystnego kompromisu pomiędzy nadmiernie uproszczonym podejściem teoretycznym, a odzwierciedleniem rzeczywistych procesów gospodarczych i możliwości ich ewoluowania w czasie; składa się z kilkudziesięciu równań behawioralnych, których parametry podlegają procesowi kalibracji 4. Pozostałą część stanowią równania o charakterze tożsamościowym, które poddają się logice rachunków regionalnych. Równania modelu można pogrupować w trzy główne bloki: blok podażowy, blok absorpcji oraz blok dystrybucji dochodów (Schemat 1). Model HERMIN dla województwa zachodniopomorskiego II generacji pozwala na lepsze odzwierciedlenie procesów mających miejsce w gospodarce regionu niż jego wcześniejsze wersje. 4 Kalibracja równań behawioralnych w modelach HERMIN opiera się na metodzie dopasowania krzywej do danych (curve fitting), w wyniku czego wartości estymowanych przy pomocy klasycznej metody najmniejszych kwadratów parametrów w świetle empirycznego doświadczenia, jak również na bazie istotnych teoretycznych implikacji - podlegają modyfikacji. 21
Schemat 1. Struktura 5-sektorowego modelu HERMIN gospodarki województwa zachodniopomorskiego Blok podażowy Sektor przemysłowy (głównie dobra podlegające obrotowi na rynku międzynarodowym) WDB = f 1(Popyt światowy, Jednostkowe koszty pracy, Konkurencyjność, t) Pracujący = f 2(WDB, Ceny względne czynników produkcji, t) NBnŚT= f 3(WDB, Ceny względne czynników produkcji, t) Zasoby kapitału = NBnŚT+ (1-σ) Zasoby kapitału t-1 Deflator WDB = f 4(Cena światowa, Jednostkowe koszty pracy) Stawka płac = f 5(deflator WDB, Cen dóbr konsumpcyjnych, Bezrobocie, Wydajność pracy) Konkurencyjność = Krajowe/Światowe ceny produkcji Budownictwo WDB = f 6 (NBnŚT, t) Pracujący= f 7 (WDB, Ceny względne czynników produkcji, t) NBnŚT = f 8 (WDB, Ceny względne czynników produkcji, t) Zasoby kapitału = NBnŚT + (1- σ) Zasoby kapitału t-1 Deflator WDB = f 9(Jednostkowe koszty pracy) Inflacja płacowa = Inflacja płacowa w sektorze przemysłowym Sektor usług rynkowych (głównie dobra niepodlegające obrotowi na rynku międzynarodowym) WDB = f 10(Popyt krajowy, t) Pracujący = f 11(WDB, Ceny względne czynników produkcji, t) NBnŚT= f 12(WDB, Ceny względne czynników produkcji, t) Zasoby kapitału = NBnŚT + (1- σ) Zasoby kapitału t-1 Deflator WDB = f 13(Cena światowa, Jednostkowe koszty pracy) Inflacja płacowa = Inflacja płacowa w sektorze przemysłowym Usługi nierynkowe WDB = Koszty pracy Inflacja płacowa = Inflacja płacowa w sektorze przemysłowym Deflator WDB = Inflacja płacowa Rolnictwo Wydajność pracy = f 14(t) Pracujący= f 15(t) Zasoby kapitału = f 16(WDB, t) NBnŚT= Zasoby kapitału+ (1- σ) Zasoby kapitału t-1 Inflacja płacowa = Inflacja płacowa w sektorze przemysłowym Blok absorpcji (popytowy) Spożycie prywatne = f 14(Dochody do dyspozycji brutto sektora gospodarstw domowych) Popyt krajowy = Spożycie prywatne i publiczne + NBnŚT + Zmiany w zapasach Bilans handlowy = PKB Popyt krajowy Blok dystrybucji dochodów Dochody = WDB + Dochody z zagranicy netto Dochody do dyspozycji brutto sektora gospodarstw domowych= Dochody pierwotne w sektorze gospodarstw domowych - Podatki bezpośrednie - Składki na ubezpieczenia społeczne płacone przez pracowników Rachunek obrotów bieżących = Bilans handlowy + Dochody z zagranicy netto Bilans sektora publicznego = Wydatki publiczne - Dochody publiczne 5 Źródło: Opracowanie własne. W celu zmierzenia wpływu interwencji podejmowanych w ramach RPO WZ na rozwój gospodarczy regionu, do modelu implementowane są dane dotyczące wielkości wydatkowanych środków finansowych. Dane te są agregowane w nowe zmienne. Ze względu na źródło finansowania można je 5 Kluczowe zmienne egzogeniczne: Otoczenie zewnętrzne: kurs wymiany EUR/PLN, dynamika PKB w UE, dynamika PKB w Polsce, dynamika produkcji przemysłowej i cen produkcji przemysłowej u głównych partnerów handlowych regionu; Sytuacja w regionie: pracujący w sektorze usług nierynkowych, NBnŚT w sektorze usług nierynkowych, nakłady na B+R, deflator konsumpcji prywatnej, liczba mieszkańców ogółem i w wieku produkcyjnym. 22
podzielić na: finansowanie publiczne unijne, finansowanie publiczne krajowe i finansowanie prywatne. Ze względu na ich przeznaczenie, środki finansowe są grupowane w 4 kategorie ekonomiczne: infrastrukturę podstawową (IP), rozwój zasobów ludzkich (RZL), bezpośrednią pomoc sektorowi przedsiębiorstw (BPSP) w obrębie której wyróżniona zostaje jeszcze jedna podkategoria: badania i rozwój (B+R). Oddziaływanie powyższych transferów finansowych na kształtowanie się głównych parametrów makroekonomicznych uwzględnione jest poprzez implementację zmiennych dotyczących tych środków do poniższych równań: dochody sektora finansów publicznych = f(...,współfinansowanie publiczne unijne); wydatki sektora finansów publicznych = f(...,współfinansowanie publiczne krajowe); inwestycje publiczne = f(...,środki przeznaczone na rozwój infrastruktury podstawowej); zasoby infrastruktury technicznej = f(...,środki przeznaczone na rozwój infrastruktury podstawowej); zasoby wykwalifikowanych pracowników = f(..., środki przeznaczone na rozwój zasobów ludzkich); transfery sektora publicznego do prywatnego = f(..., środki przeznaczone na rozwój zasobów ludzkich); nakłady brutto na środki trwałe w rolnictwie = f(..., środki przeznaczone na BPSP w sektorze rolniczym); nakłady brutto na środki trwałe w przemyśle = f(..., środki przeznaczone na BPSP w sektorze przemysłowym); nakłady brutto na środki trwałe w usługach rynkowych = f(..., środki przeznaczone na BPSP w sektorze usług rynkowych); nakłady przeznaczone na B+R = f(..., środki przeznaczone na B+R). Za skalę efektów podażowych wywołanych implementacją dodatkowych środków finansowych do obiegu gospodarczego odpowiadają dwie zasadnicze grupy parametrów: pierwsza oddziałująca bezpośrednio na wielkość produkcji (output spillovers) oraz druga mająca wpływ na produktywność czynnika pracy (labour productivity spillovers). Każda z powyższych grup składa się z trzech parametrów odzwierciedlających oddziaływanie Programu na gospodarkę poprzez trzy główne kanały: infrastrukturę podstawową, kapitał ludzki oraz działalność B+R. W celu zwiększenia precyzji wyników symulacji w metodologii HERMIN stosuje się oddzielne parametry dla sektora przemysłowego i usług rynkowych. Sposób przeprowadzania symulacji W trakcie badania przeprowadzone są dwie symulacje makroekonomiczne dla gospodarki województwa zachodniopomorskiego. W pierwszej z nich uwzględnia się pomoc unijną (scenariusz z RPO ), natomiast w przypadku drugiej symulacji zakłada się brak wspomnianej pomocy (scenariusz bez RPO ). Różnice pomiędzy wartościami wskaźników makroekonomicznych otrzymanych w ramach tych dwóch scenariuszy pozwalają określić wpływ realizacji Programu na rozwój badanej gospodarki. 23
Opis przyjętych założeń Przed przystąpieniem do interpretacji wyników badania trzeba pamiętać, że jednymi z głównych czynników, które determinują wielkości wpływów interwencji unijnych są dane i prognozy dotyczące skali i struktury udzielonego wsparcia finansowego oraz założenia prognostyczne przyjęte w trakcie budowy scenariusza przyszłego rozwoju społeczno-gospodarczego regionu (tzw. scenariusza bazowego). Ponadto kluczową rolę odgrywają parametry określające wpływ interwencji w ramach pomocy unijnej na podażowe efekty wzrostu, tzw. spillover elastictities ich wartości są rezultatem badań dr. Johna Bradleya 6. Dane i prognozy płatności w ramach RPO WZ zostały szczegółowo opisane i przeanalizowane w następnej części niniejszego raportu. Jeśli chodzi o założenia prognostyczne na lata 2016-2020 przyjęte w trakcie konstrukcji scenariusza bazowego dla województwa zachodniopomorskiego, najważniejsze z nich zostały przedstawione w tabeli 2. Tabela 2. Główne założenia scenariusza bazowego dla województwa zachodniopomorskiego na lata 2016-2020 Otoczenie zewnętrzne Kurs EUR/PLN 2016 4,03 2017 3,91 2018 3,79 2019-2020 3,74 Dynamika produkcji przemysłowej u najważniejszych partnerów handlowych regionu: Polska 2016 5,2% 2017 3,8% 2018 4,8% 2019 4,5% 2020 4,1% Niemcy Norwegia Szwecja Dania Wielka Brytania Dynamika cen produkcji przemysłowej u najważniejszych partnerów handlowych regionu: 2016-2020 2,2% rocznie 2016-2020 0,3% rocznie 2016-2020 1,9% rocznie 2016-2020 1,5% rocznie 2016-2020 0,1% rocznie Polska 2016 1,4% 2017 1,6% 2018 2020-2,0% Niemcy 2016-2020 0,64% Norwegia 2016-2020 7,42% Szwecja 2016-2020 - 0,1% 6 John Bradley, Gerhard Untiedt, The COHESION System of HERMIN country and regional models: Description and operating manual, Muenster, September 2008. 24
Dania 2016-2020 2,65% Wielka Brytania 2016-2020 2,84% Sytuacja w regionie Dynamika liczby pracujących w sektorze usług nierynkowych Dynamika NBnŚT w sektorze usług nierynkowych Dynamika nakładów na B+R 2016-2020 0,497% rocznie 2016-2020 20,78% rocznie 2016-2020 8,79% rocznie Dynamika deflatora konsumpcji prywatnej 2016 1,7% 2017 1,8% 2018 2020-2,5% Dynamika liczby mieszkańców w wieku 15-64 Dynamika liczby mieszkańców ogółem Źródło: Opracowanie własne. 2016-2020 -1,16% średniorocznie 2016-2020 -0,27% średniorocznie Większość powyższych założeń została oparta na średnich tendencjach wskaźników obserwowanych w latach historycznych. Wyjątkami są min.: kurs wymiany polskiego złotego w stosunku do euro, deflator konsumpcji prywatnej, które zostały zaczerpnięte z Wytycznych MF dotyczących stosowania jednolitych wskaźników makroekonomicznych będących podstawą oszacowania skutków finansowych projektowanych ustaw. 7 Z kolei prognozy liczby mieszkańców ogółem i w wieku 15-64 zostały przyjęte na podstawie prognoz Głównego Urzędu Statystycznego i wskazują na spadek liczby ludności województwa zachodniopomorskiego w obu grupach w perspektywie do roku 2025. Opis transferów finansowych zastosowanych w symulacjach Istotnym elementem badań poświęconych oddziaływaniom interwencji w ramach polityki spójności na gospodarkę regionalną jest analiza danych i prognoz transferów finansowych. Dane dotyczące transferów w znaczącym stopniu determinują wyniki symulacji makroekonomicznych, stąd też niezwykle ważne jest staranne gromadzenie, przygotowywanie i agregowanie informacji dotyczących zarówno rzeczywistego wydatkowania funduszy unijnych, jak i ich prognozowanych wartości. Analiza opiera się na danych otrzymanych od Zamawiającego. Dane dla okresu 2007-2015 mają charakter historyczny, natomiast wartości dla roku 2016 objęły wydatki rzeczywiste 8, jak również prognozy 9. 7 Wytyczne dotyczące stosowania jednolitych wskaźników makroekonomicznych będących podstawą oszacowania skutków finansowych projektowanych ustaw Aktualizacja październik 2015 r. 8 Zestawienie dotyczy zatwierdzonych wniosków o płatność zarejestrowanych w KSI SIMIK (07-13) ze stanem na dzień 25.04.2016 r. Zestawienie sporządzono wg daty wypłaty środków. Do przeliczeń kwot z PLN na EUR zastosowano kursy sprawozdawcze EBC dla poszczególnych lat. 9 Dane dla roku 2016 obejmowały dane rzeczywiste do dnia 25 kwietnia 2016 r. Na potrzeby badania założono, że do końca roku zostaną wydatkowane wszystkie środki UE przeznaczone na RPO WZ. Wysokość współfinansowania krajowego publicznego założono na poziomie takim jak w okresie rzeczywistego wydatkowania w 2016 roku (od 01.01 do 25.04), mianowicie 31% całości środków. W oparciu o rzeczywiste wydatkowanie środków założono również podział między kategorie ekonomiczne środków przeznaczonych na rok 2016. 25
Na finansowanie RPO WZ w latach 2007-2016 zostało przeznaczonych 862,81 mln euro z budżetu UE oraz 348,16 mln euro 10 z krajowych środków publicznych - łącznie 1,21 mld euro, co stanowi 7,86% poziomu PKB regionu z roku 2014. Średnioroczny udział krajowego współfinansowania publicznego dla lat 2010-2016 wynosi 30,0% całości środków. Rozkład płatności w poszczególnych latach okresu 2007-2016 w podziale na źródła finansowania został zaprezentowany na wykresiee (Wykres 13). Wykres 13. Rozkład wydatków w ramach RPO WZ w poszczególnych latach realizacji Programu w podziale na źródła finansowania (mln euro) 250 218 202 200 188 200 mln euro 150 100 139 135 112 50 0 15 0 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Współfinansowanie krajowe publiczne Finansowanie UE Źródło: Opracowanie własne. Profil czasowy wydatkowania środków finansowych zaprezentowany został na wykresie (Wykres 14). Udział transferów w trzech pierwszych latach funkcjonowania Programu stanowi niewielki odsetek wszystkich zakładanych środków. Intensyfikacja wydatkowania środków nastąpiła po trzech latach od rozpoczęcia realizacji Programu (w roku 2010). Z kolei największe wydatkowanie przypadło w latach 2012-2013 oraz w roku 2015 (średnio 17,1%). Wykres 14. Profil wydatkowania środków finansowych w ramach RPO WZ w poszczególnych latach realizacji Programu 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 0,0% 0,0% 1,3% 11,5% 15,5% 18,0% 16.7% 11,1% 16,6% 9,3% 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Źródło: Opracowanie własne. 10 Podana wartość różni się od wartości wskazanej w dokumentach programowych ze względu na zastosowaną metodologię prognozy wysokości współfinansowania krajowego publicznego na 2016 r. 26