Fundusz odszkodowań na rzecz ofiar 11 września Spotkanie informacyjne Program Zdrowotny WTC w Mt. Sinai 29 lipca 2013 r. 1
Wprowadzenie/ Zarys programu Fundusz odszkodowań na rzecz ofiar 11 września został pierwotnie ustanowiony przez Kongres w 2001 r. aktem Prawa Powszechnego107-42 (ang. Public Law 107-42) w celu udzielenia wsparcia finanasowego dla osób najbardziej poszkodowanych przez wydarzenia 11 września 2001 r. ( VCF 1 ) W styczniu 2011 r. prezydent Obama podpisał tzw. Ustawę im. Jamesa Zadrogi. Ustawa Zadrogi składa się z dwóch części: Rozdział I ustanawia program w ramach Ministerstwa Zdrowia i Usług Społecznych mający na celu oferowanie corocznych badań kontrolnych i leczenia dla kwalifikujących się osób. Rozdział II przywraca VCF (Fundusz na rzecz ofiar, ang. Victims Compesation Fund, VCF) z rozszerzonymi kryteriami kwalifikacji, nowymi terminami składania wniosków i ogranioczoną wyasygnowaną kwotą 2,775 mld dolarów. 2
Cele VCF Fundusz ma na celu stworzenie drogi prawnej bez orzekania o winie jako alternatywy dla pozwu sądowego o szkodę cywilną osobom poszkodowanym, które doznały urazów fizycznych lub krewnym osób zmarłych w wyniku katastrof 11 września lub przy odgruzowywaniu w bezpośrednim następstwie tych katastrof. VCF przyznaje odszkodowania za straty ekonomiczne i pozaekonomiczne osobom, które odniosły urazy fizyczne lub krewnym osób zmarłych, które utraciły życie w wyniku katastrof lub usuwania gruzu. 3
Przegląd: Jak VCF różni się od VCF1 - Uprawnienia Reaktywowany VCF poszerza pulę potencjalych wnioskodawców w sensie lokalizacji geograficznej, czasu obecności w miejscu katastrofy i rodzaju kwalifikujących się do odszkodowania urazów. Lokalizacja geograficzna: VCF rozszerza strefę geograficzną włączając bardziej rozległe tereny dolnego Manhattanu (obszar na południe od ulicy Canal) oraz drogi usuwania gruzu. VCF1 obejmował bardziej ograniczone strefy na południe od ulicy Reade, na zachód od ulicy Nassau Czas obecności na miejscu katastrofy: VCF wydłuża przedział czasu obecności na miejscu katastrofy od 11 września 2001 r. do 30 maja 2002 r. VCF1 wymagał obecności w ciągu 12 godzin od katastrof, 96 godzin dla służb ratowniczych. Rodzaje kwalifikujących się obrażeń: VCF obejmuje tylko obrażenia i choroby fizyczne (tak jak VCF1) VCF obejmuje urazy/ choroby utajone, zaburzenia mięśniowo-szkieletowe oraz urazy traumatyczne. VCF1 obejmował urazy traumatyczne (oparzenia, złamania kości, etc.); urazy układu oddechowego tylko dla niektórych pracowników służb ratunkowych. Urazy/ choroby musiały powstać na skutek katastrof lub usuwania gruzu. Biorąc pod uwagę rygorystyczne wymogi czasowe w VCF1, ustalenie związku przyczynowo skutkowego nie stanowiło zwykle problemu. 4
Przegląd: Proces rozpatrywania wniosków W obliczu tych rozszerzonych wymagań, większej potencjanej puli wnioskodawców i ograniczonych środków, obsługa administracyjna wniosków VCF ma na celu usprawnienie procesu aplikacji, zwiększenie wydajności oraz zminimalizownie obciążeń i kosztów. 5
Kryteria kwalifikacji: Przegląd Aby uzyskać odszkodowanie z VCF, każdy Wnioskodawca musi wykazać, że: Był obecny w miejscu katastrofy 9/11; Kiedykolwiek w okresie pomiędzy 11 września 2011 r. i 30 maja 2002 r. Nie uzyskał wcześniej odszkodowania za te same obrażenia w ramach VCF1; Terminowo wycofał, zakończył ugodą i zrezygnował z roszczeń lub oddalił postępowanie sądowe związane z wydarzeniami 9/11 (jeśli dotyczy); oraz Ma zdiagnozowane, kwalifikujące się obrażenie/ chorobę i ustalono, że to obrażenie/ choroba jest rezultatem ataków lub usuwania gruzu. Ponadto, jeżeli osoba inna niż Wnioskodawca składa wiosek, osoba ta musi wykazać, że jest upoważniona do występowania w imieniu Wnioskodawcy. 6
Kryteria kwalifikacji: Obecność w miejscu katastrofy Obecny w miejscu katastrofy 9/11 oznacza fizycznie obecny w czasie katastrof lub bezpośrednio po nich kiedykolwiek pomiędzy 11 września 2001 r. i 30 maja 2002 r. w jednym z następujących miejsc: (1) WTC, Pentagon i Shanksville, PA; (2) Budynki lub części budynków, kóre zostały zniszczone w wyniku katastrof; (3) Strefa narażenia NYC, która została zdefiniowana jako: obszar Manhattanu na południe od linii przebiegającej wzdłuż ul. Canal od rzeki Hudson do skrzyżowania z ul. Clinton i East Broadway, na północ od East Broadway do ul. Clinton i na wschód na ul. Clinton do the rzeki East River; oraz jakiekolwiek tereny przyległe do lub znajdujące się wzdłuż tras wywożenia gruzów, takie jak barki i wysypisko Fresh Kills. Dowód obecności może się różnić w zależności od okoliczności danego Wnioskodawcy. 7
Kryteria kwalifikacji: Uprzednio złożony wniosek Pierwotna ustawa przewiduje, że nie więcej niż jeden wniosek może być złożony przez daną osobę lub w imieniu osoby zmarłej. Ustawa Zadrogi nie zmienia tego ograniczenia. Zarządca Funduszu stwierdził, że przepis ten nie zakazuje osobom, które wcześniej złożyły już wnioski, wniesienia poprawek do tych wcześniejszych roszczeń, aby odzwierciedlić następujące okoliczności: (i) Wnioskodawca cierpi teraz z powodu urazu, na który nie cierpiał podczas składania poprzedniego wniosku w Funduszu; (ii) Wnioskodawca cierpi teraz z powodu urazu, o którym Wnioskodawca nie mógł w uzasadniony sposób wiedzieć podczas składania poprzedniego wniosku w Funduszu; (iii) Wnioskodawca cierpi na chorobę, którą Zarządca Funduszu zidentyfikował jako przypuszczalnie kwalifikującą się po czasie złożenia poprzedniego wniosku; (iv) Uraz, za który Wnioskodawca uzyskał już odszkodowanie z Funduszu znacznie się pogorszył, pociągając za sobą szkody lub straty poprzednio niewynagrodzone; i (v) Obecność Wnioskodawcy na miejscu katastrofy nie spełniała wymagań kwalifikacyjnych VCF1, ale teraz spełnia te wymagania na podstawie zmian zawartych w Rozdziale II Ustawy Zadrogi (np. Wnioskodawca przebywał poza strefą zagrożenia określoną przez VCF1). 8
Kryteria kwalifikacji: Stan pozwu sądowego Jeżeli przez Wnioskodawcę lub w jego imieniu złożony został pozew sądowy związany lub wynikający ze szkód poniesionych w wyniku katastrof lotniczych 11 września 2001 roku, albo usuwania gruzu, obowiązują następujące ograniczenia: (i) Wnioskodawca musiał wycofać się z takiego pozwu nie później niż do dnia 2 stycznia 2012 r. włącznie. Uwaga: VCF będzie przyjmować wnioski w związku z nowokwalifikującymi się chorobami - którymi obecnie są raki zidentyfikowane w październiku 2012 w ramach przepisów o WTCHP - jeśli Wnioskodawca przedstawi dowód, że jego pozew został wycofany przed złożeniem Formularza kwalifikacyji. (ii) Jeżeli pozew zakończył się zawarciem ugody: Postępowanie sądowe musiało rozpocząć się po 22 grudnia 2003 roku, oraz Rezygnacja ze wszystkich roszczeń w takim pozwie inaczej niewycofanych lub oddalonych musiała być złożona do dnia 2 stycznia 2011roku włącznie. Wyjątek: Ograniczenia te nie dotyczą spraw sądowych o odszkodowanie z innych zródeł lub spraw sądowych przeciwko jakiejkolwiek osobie, świadomie uczestniczącej w jakimkolwiek spisku mającym na celu porwanie samolotu lub popełnienie aktu terrorystycznego. 9
Kryteria kwalifikacji: Uznane urazy Wnioskodawca musi mieć postawioną diagnozę tzw. przypuszczalnie uznanej choroby/ urazu Lista ta może ulec zmianie w trakcie trwania programu. Wstępna lista przypuszczalnie uznanych urazów: Śródmiąższowe choroby płuc Przewlekłe choroby układu oddechowego wyziewy i opary Astma Zespół reaktywnej dysfunkcji dróg oddechowych (RADS) Zaostrzona przez WTC przewlekła obturacyjna choroba płuc (COPD) Zespół kaszlu chronicznego Hiperreaktywność górnych dróg oddechowych Przewlekłe zapalenie zatok obocznych nosa Przewlekłe zapalenie nosa i gardła Przewlekłe zapalenie krtani Refluks żołądkowo-przełykowy (GERD) Bezdech senny zaostrzony przez lub związany z powyższymi chorobami Ból dolnej części kręgosłupa Zespół cieśni nadgarstka (CTS) Inne zaburzenia mięśniowo-szkieletowe Urazy traumatyczne 10 Ustawa Zadrogi nie uwzględniała raka na wstępnej listcie chrób, które kwalifikowały się do corocznych badań kontrolnych lub leczenia w ramach Programu Zdrowotnego WTC. Jednakże, w dniu 8 czerwca 2012 r., Narodowy Instytut Bezpieczeństwa i Zdrowia Zawodowego (ang. National Institute for Occupational Safety and Health, NIOSH) zaproponował wprowadzenie nowego zarzązenia, aby dodać niektóre rodzaje raka, do Listy chorób związanych z WTC.
Kryteria kwalifikacji: Uznane urazy Nowe zarządzenie, które weszło w życie z dniem 12 października 2012 r. dodaje następujące rodzaje raka do Listy chorób związanych z WTC: Raki Nowotwory złośliwe ust, języka, gruczołów ślinowych, dolnej części jamy ustnej, dziąseł i inne jamy ustnej, migdałków, części ustnej gardła, części krtaniowej gardła oraz inne jamy ustnej i gardła. Nowotwory złośliwe tchawicy, oskrzeli i płuc; serca, śródpiersia i opłucnej; także innych nieprecyzyjnie zdefiniowanych obszarów układu oddechowego i organów wewnątrzpiersiowych Nowotwór złośliwy nosogardzieli Nowotwory złośliwe nosa, jamy nosowej, ucha środkowego i zatok przynosowych Mezotelioma (międzybłoniak) Nowotwory złośliwe tkanek miękkich (mięsaki) Nowotwór złośliwy krtani Nowotwory złośliwe skóry (czerniaki i nie-czerniaki), z rakiem moszny włącznie Nowotwory złośliwe przełyku Nowotwory złośliwe żołądka Nowotwór złośliwy jajnika Nowotwór złośliwy pęcherza moczowego Nowotwory złośliwe jelita grubego i odbytnicy Nowotwory złośliwe wątroby i wewnątrzwątrobowego przewodu żółciowego Nowotwór złosliwy nerki Nowotwór złosliwy skóry (czerniaki i nie-czerniaki), z rakiem moszny włącznie Nowotwór złosliwy przestrzeni zaotrzewnowej, otrzewnej, sieci (łać. omentum) i krezki (łać. mesenterium) Nowotwory złośliwe oczu i oczodołu Nowotwory złośliwe gruczołu tarczycy Nowotwory złośliwe wieku dziecięcego Nowotwór złosliwy krwi i tkanki limfoidalnej (łącznie z, lecz nie tylko chłoniakiem, białaczką i szpiczakiem) Rzadkie raki 11
Kryteria kwalifikacji: Uznane urazy Umieszczenie danego raka na liście chorób związanych z WTC nie koniecznie musi oznaczać, że rak u pracownika 9/11 lub osoby, która przeżyła katastrofę WTC zostanie określony jako związany z WTC. VCF zaakceptuje raki, które są certyfikowane do leczenia przez WTCHP zgodnie z zasadami ostatecznie przyjętymi przez NIOSH. Inne choroby mogą być brane pod uwagę w rzadkich przypadkach, w nadzwyczajnych okolicznościach. Wnioskodawca musiał być leczony przez zawodowego świadczeniodawcę medycznego w rozsądnym czasie od momentu rozpoznania kwalifikującego się urazu. 12
Kryteria kwalifikacji: Uznane urazy VCF musi ustalić, czy uraz powstał w wyniku" ataków lub usuwania gruzu. VCF zaakceptuje w tym względzie ustalenia Administratora Programu Zdrowotnego WTC. Program Zdrowotny WTC ewaluuje urazy i stopień narażenia Wnioskodawcy na szkodliwe czynniki 9/11 w celu ustalenia, czy narażenie to było wysoko prawdopodobnym znaczącym czynnikiem powodującym zaostrzenie, przyczyniającym się do lub powodującym przedmiotową szkodę lub chorobę. W przypadku wszelkich zgłaszanych urazów i chorób leczonych w ramach Programu Opieki Zdrowotnej WTC od 1 lipca 2011 r.: Program Zdrowotny WTC dokonuje certyfikacji urazów/chorób w celu ich leczenia w ramach tego programu. Każda choroba, która jest certyfikowana do leczenia, i która znajduje się na liście VCF przypuszczalnie kwalifikujących się chorób, będzie uważana za kwalifikującą się dla celów VCF. Fakt, że uraz kwalifikuje się nie oznacza, że Wnioskodawca jest uprawniony.wnioskodawca będzie musiał spełniać również inne kryteria kwalifikacyjne dla celów VCF. 13 W przypadu wszelkich zgłaszanych urazów i chorób leczonych przez lekarza prywatnego lub inne programy/ organizacje: Lekarz prywatny będzie musiał wypełnić pewne formularze dokumentacji medycznej. VCF prześle następnie te informacje do programu WTC Zdrowia w celu rozpatrzenia. VCF powiadomi też Wnioskodawcę, czy potrzebna jest jakakolwiek dodatkowa dokumenatcja medyczna.
Kryteria kwalifikacji: Upoważniony przedstawiciel Tylko Wnioskodawa lub upoważniony przedstawiciel Wnioskodawcy (np. opiekun prawny roszczących o obrażenia cielesne, osobisty przedstawiciel w imieniu osób zmarłych). Jeśli ktoś inny niż Wnioskodawca składa wniosek, osoba ta musi wykazać, że jest uprawniona do działania w imieniu Wnioskodawcy. 14
Odszkodowanie: Omówienie Przyznane odszkodowanie składa się z trzech elementów: Straty ekonomiczne Starty pozaekonomiczne Wypłaty ze źródeł dodatkowych Każdy wniosek jest rozpatrywany indywidualnie Ustalenie procentowej wysokości odszkodowania (analiza szacunkowa) 15
Proces aplikacji: Omówienie Formularz wniosku został tak opracowany, aby usprawnić proces aplikacji, zwiększyć wydajność oraz zminimalizać wysiłek i koszty. Wnioskodawcy składający wnioski elektronicznie będą automatycznie kierowani do odpowiednich części formularza wniosku, w zależności od sposobu ich odpowiedzi na niektóre pytania (np. zakres urazu, roszczone szkody). Na przykład, jeśli Wnioskodawca nie żąda odszkodowania za niepełnosprawność, Wnioskodawca ten nie musi wypełniac sekcji odszkodowanie / świadczenia i nie uzyska odszkodowania za utratę zdolności zarobkowej lub świadczeń zastępczych w przyszłości. W stosownych przypadkach personel VCF pomoże Wnioskodawcom w uzyskaniu informacji na temat kwalifikacji, odszkodowania i wypłaty ze źródeł dodatkowych odpowiednich organizacji/ instytucji. 16
Przegląd procesu rozpatrywania wniosków: Ważne wskazówki VCF stara się, aby proces rozpatrywania wniosków przebiegał sprawnie i sprawiedliwie. Każdy wniosek jest rozpatrywany za pomocą tego samego ujednoliconego procesu: Proces rozpatrywania wniosku zaczyna się, gdy VCF otrzyma Twój formularz Formularz kwalifikacji oraz podpisane Oświadczenia i Załączniki. Pozwola nam to na uzyskanie informacji na temat Twego wniosku od innych organizacji, które wymagają od nas przedłożenia oryginalnych podpisów. WSKAZÓWKA: Wniosek zostanie rozpatrzony szybciej, jeśli dokumenty te są wypełnione poprawnie, w tym podpisane i parafowane we wszystkich odpowiednich miejscach oraz są wysłane na czas. Choć może się wydawać, że jest to nieistotny szczegół techniczny, strony trzecie nie będą brały pod uwagę nieprawidłowo wypełnionych Oświadczeń i Załączników. 17
Przegląd procesu rozpatrywania wniosków: Ważne wskazówki Po potwierdzeniu, że otrzymaliśmy odpowiednie upoważnienia, podejmujemy szereg kroków, aby rozpocząć proces rozpatrywania Twego wniosku. Po pierwsze, prosimy o udostępnienie informacji z NIOSH o tym, czy jesteś już leczony w ramach Programu Zdrowotnego World Trade Center. Jeśli nie jesteś leczony w przez ten program, prosimy wtedy o udostępnienie informacji od lekarza(y) leczącego Twoje choroby w celu ustalenia, czy choroby te były wynikiem wydarzeń 11 września. WSKAZÓWKA: Ponieważ może zaistnieć potrzeba wysłania naszych formularzy do Twoich lekarzy, dlatego istotne jest, abyś podał nam ich dokładne i pełne informacje kontaktowe. 18
Przegląd procesu rozpatrywania wniosków: Ważne wskazówki Podczas gdy uzyskiwania informacji medycznych na Twój temat, dokonujemy jednocześnie oceny Twego wniosku. Jeśli brakuje nam niezbędnych informacji, staramy się je uzyskać w jak najprostszy sposób. Czasami staramy się uzyskać informacje bezpośrednio od Ciebie lub Twego prawnika. Ale, o ile to możliwe, staramy się odciążyć Wnioskodawców poprzez prośbę o udostępnienie informacji bezpośrednio od stron trzecich, takich jak pracodawcy. WSKAZÓWKA: Możesz dopomóc w tym, aby Twój wniosek był rozpatrywany szybciej, poprzez dostarczenie dokładnej informacji kontaktowej do swego pracodawcy (lub innej strony trzeciej) w formularzu wniosku. W wysiłki związane z odbudową po wydarzeniach 11 września zaangażowanych było wiele różnych organizacji. Będziemy w stanie rozpatrzyć Twój wniosek szybciej, jeżeli bez trudności uda nam się zidentyfikować firmę, dla której pracowałeś lub organizację, z którą byłeś wtedy zrzeszony. 19
Przegląd procesu rozpatrywania wniosków: Ważne wskazówki Dokładamy wszelkich starań, aby uzyskać informacje od stron trzecich, włącznie z ponawianiem próśb, w razie potrzeby. Jeśli organizacja nie reaguje na nasze wielokrotne próśby, prosimy wtedy Ciebie lub Twego adwokata o udostepnienie informacji. WSKAZÓWKA: Jednym powszechnych problemów, z którym mamy do czynienia jest sytuacja, gdy pracodawca jest w stanie potwierdzić, że Wnioskodawca pracował w firmie lub był zaangażowany w prace związane z WTC, ale nie jest w stanie potwierdzić tego, że dana osoba faktycznie pracowała w kwalifikującym się miejscu lub w strefie narażenia w NYC. W takich przypadkach możemy poprosić o dostarczenie oświadczenia od stron trzecich, które mogą potwierdzić Twoją obecności w kwalifikującym się miejscu. Tego rodzaju potwierdzenia, określane jako Oświadczenia, muszą być podpisane pod przysięgą. Bardzo ważne jest, aby Twoje oświadczenia zawierały wymagane przez nas informacje niezbędne do rozpatrzenia wniosku. Dodatkowe instrukcje są dostępne w FAQ # 2,18 [Odpowiedzi na Często zadawane pytania # 2,18 ] na naszej stronie internetowej. Jeśli oświadczenia nie są zgodne z instrukcjami zawartymi w FAQ, możesz być zobowiązany do przedstawienia nowych oświadczeń lub wniosek Twój może zostać odrzucony. 20
Przegląd procesu rozpatrywania wniosków: Ważne wskazówki Po otrzymaniu przez VCF wszystkich niezbędnych informacji do rozpatrzenia wniosku, jesteśmy zwykle w stanie szybko podjąć decyzję co do uznania uprawnień. O naszej decyzji poinformujemy Ciebie lub Twego prawnika i poprosimy o wysłanie Formularza odszkodowania. Jeżeli taki formularz został już złożony, natychmiast zaczniemy pracować nad określeniem wysokości odszkodowania za poniesione szkody. WSKAZÓWKA: VCF może wypłacić odszkodowanie za straty ekonomiczne tylko wtedy, jeśli złożysz bezpośrednie roszczenie o straty ekonomiczne i dostarczysz odpowiednią dokumentację potwierdzającą te straty. Fundusz jest w stanie podejmować decyzje szybciej w przypadkach Wnioskodawców, którzy przedłożli odpowiednią dokumentację dowodową dotyczącą roszczeń wraz Formularzem odszkodowania. Na przykład, Wnioskodawcy ubiegający się o zwrot kosztów za wcześniejsze wydatki na opiekę zdrowotną muszą przedłożyć dokumentację potwierdzającą tego rodzaju wydatki. W przypadku, gdy VCF nie otrzyma odpowiedniej dokumentacji dotyczącej roszczeń, prośby o jej przekazanie zostaną przesłane do Wnioskodawców lub stron trzecich, co może prowadzić do opóźnienia wypłaty odszkodowania. Fundusz nie może pokryć szkód niepopartych odpowiednią dokumentacją dowodową. 21
22 strona główna (vcf.gov) - Co nowego? - Jak złożyć wniosek? - Prawo i przepisy końcowe - Dodatkowe języki - Odpowiedzi na często zadawane pytania
Proces aplikacji: Terminy składania wniosków Formularze kwalifikacyji i odszkodowania są już dostępne. Aby złożyć wniosek elektronicznie (preferowana metoda), Wnioskodawcy muszą się najpierw zarejestrować. Po zakończeniu procesu rejestracji Wnioskodawcy będą mogli wypełnić i wysłać Formularze kwalifikacji oraz odszkodownia. Wnioskodawcy zachęcani są do jak najszybszego składania Formularza odszkodowania. VCF będzie działać przez 5 lat, od 3 października 2011 r. do 3 października 2016 r. Osoba, która wie lub w oceniając rozsądnie powina była wiedzieć przed 3 października 2011 r. o uszczerbku na zdrowiu w wyniku ataków z 11 września, musi złożyć swój wniosek w ciągu dwóch lat - czyli do 3 października 2013. Osoba, która dowiedziała się o uszczerbku na zdrowiu po 3 października 2011, musi złożyć swój wniosek w terminie 2 lat od dnia, w którym osoba, dowiedziała się lub oceniając rozsądnie powina była wiedzieć, że doznała fizycznego urazu w wyniku ataków. Przepisy końcowe, na podstawie których dodano określone typy raka do Listy chorób związanych z WTC wszedł w życie 12 października 2012 r. Zgodnie z ustawą Zadrogi, osoby, które do 12 października 2012 roku wiedziały (lub oceniając rozsądnie powinny wiedzieć), że cierpią na pokrywane typy raka, muszą złożyć wnioski do dnia 12 października 2014 roku, aby mogły one zostać rozpatrzone przez VCF. Jeśli dowiesz się później, że cierpisz na uznany typ raka, musisz złożyć wniosek w terminie do dwóch lat od dnia, kiedy się dowiesz (lub oceniając rozsądnie powinieneś był wiedzieć), że cierpisz na kwalifikującego się raka, aby Twoja choroba mogła być rozpatrzona przez VCF. Aby dotrzymać tych terminów, jeżeli wniosek jest składany elektronicznie, Wnioskodawca musi wypełnić Formularz rejestracji w odnośnym okresie dwóch lat. Jeżeli Wnioskodawca zdecyduje się na złożenie wniosku w formie drukowanej, Wnioskodawca musi przedłożyć Formularz kwalifikacyji, nawet jeśli nie jest kompletny, w odnośnym okresie dwóch lat. 23
Aby uzyskać więcej informacji: Strona internetowa VCF : http://www.vcf.gov W celu uzyskania pomocy: Zadzwoń na bezpłatną infolinię:1-855-885-1555 (lub 1-855-885-1558 dla osób niedosłyszących) 24