Zakres i metodyka analiz faunistycznych w procedurach OOS na podstawie obowiązujących wytycznych metodycznych i dobrych praktyk Rafał T. Kurek fot. GDDKiA
2 Metodyka ocen oddziaływania na środowisko (1) Metody wykorzystywane w ocenach oddziaływania na środowisko wynikają z: Przesłanek naukowych Unormowań prawnych Wpływów politycznych (Knospe F., Handbuch zur argumentativen Bewertung)
3 Metodyka ocen oddziaływania na środowisko (2) Metody opisowe Metody argumentatywne Metody matematyczne (Scholles F., Abschätzen, Einschätzen und Bewerten in der UVP)
4 Metodyka ocen oddziaływania na środowisko (3) Metody opisu stanu środowiska Metody służące do prognozowania wielkości oddziaływań Metody pomocnicze do identyfikacji i prezentacji informacji
5 Metody prognostyczne Prognozowanie przez analogię Modelowanie matematyczne (uogólnione sytuacyjne, niezmienne czasowo zmienne czasowo, jednorodne niejednorodne, deterministyczne stochastyczne) Modelowanie fizyczne (wizualne, laboratoryjne) Prognozowanie doświadczalne (wizualne, laboratoryjne) Prognozowanie szacunkowe (opis liczbowy, mieszany) Prognozowanie eksperckie Porównanie z normami Nakładanie map
6 Zakres merytoryczny OOS w odniesieniu do fauny (1) Gdzie obecnie znajdują się ważne i przestrzennie spójne obszary siedliskowe zwierząt? Które z obszarów siedliskowych pełnią kluczowe i szczególne funkcje dla fauny? Jak przebiegają utrwalone, stałe kierunki i szlaki przemieszczania się zwierząt w skali lokalnej? Jak przebiegają korytarze ekologiczne zwierząt o randze lokalnej, regionalnej, krajowej?
7 Zakres merytoryczny OOS w odniesieniu do fauny (2) Gdzie występują kolizje (konflikty) z przebiegiem szlaków i korytarzy ekologicznych zwierząt? Jakie gatunki zwierząt występują w zasięgu oddziaływania inwestycji i jakim oddziaływaniom będą podlegały? Jakie będą ekologiczne skutki drugorzędne i długofalowe negatywnych oddziaływań? Jakie działania organizacyjne, rozwiązania techniczne należy wprowadzić dla minimalizacji skutków ekologicznych i jaka będzie skuteczność tych działań?
8 Metoda argumentatywna Najczęściej stosowaną metodą analiz w procedurach OOS w starych państwach UE jest metoda argumentatywna. Polega ona na wytypowaniu szeregu argumentów (atrybutów) opisujących cechy analizowanych obszarów. Dla poszczególnych argumentów ustala się ich wartość z użyciem skali liczbowej lub opisowej.
9 Przebieg procedury OOS 1. Wyznaczenie obszaru analiz (najczęściej poligon 2 km) 2. Podział obszaru na powierzchnie (najczęściej na podstawie cech fizyczno-geograficznych i ekologicznych) 3. Waloryzacja powierzchni analiz (uwzględnienie kilku / kilkunastu wskaźników) 4. Identyfikacja potencjalnych oddziaływań (na etapie realizacji i eksploatacji inwestycji) 5. Ocena wrażliwości przyrodniczej (podatność na degradację w wyniku potencjalnych oddziaływań) 6. Ocena ryzyka środowiskowego (iloczyn wrażliwości oraz siły oddziaływania wynikającej z położenia oraz sposobu kontaktu walorów przrod. z inwestycją) 7. Identyfikacja istotnych oddziaływań (na etapie realizacji i eksploatacji inwestycji) 8. 9. Szacowanie poziomu konfliktu przyrodniczego (iloczyn stopnia ryzyka środowiskowego i wartości przyrodniczej biotopu) Minimalizacja i kompensacja przyrodnicza (propozycja działań ograniczających lub kompensujących skutki wpływu inwestycji)
10 Zakres analiz faunistycznych w procedurach OOS a) identyfikacja i charakterystyka oddziaływania na gatunki zwierząt b) identyfikacja i charakterystyka oddziaływania na obszary siedliskowe zwierząt c) identyfikacja i charakterystyka oddziaływania na korytarze ekologiczne zwierząt
11 Analiza oddziaływania na obszary siedliskowe (1) Stopień wrażliwości obszaru stopień negatywnego oddziaływania = ryzyko środowiskowe dla obszarów siedliskowych Szacowanie stopnia wrażliwości obszarów siedliskowych na negatywne oddziaływanie dróg oszacowany jako suma dwóch wskaźników: Stabilność ekologiczna w oparciu o wielkość powierzchni siedlisk oraz ich kompleksów Stopień izolacji siedlisk
12 Analiza oddziaływania na obszary siedliskowe (2) Stopień stabilności ekologicznej siedlisk w oparciu o wielkość powierzchni (wg Knospe 1998, zm. i uzup.) Typ siedliska Powierzchnia (ha) Stopień stabilności ekologicznej Lasy Torfowiska Łąki, pastwiska, murawy, wrzosowiska Zadrzewienia, zakrzaczenia Roślinność strefy brzegowej, trzcinowiska, okrajki 10 Niestabilne (3) 20 40 Stabilne (2) > 40 Bardzo stabilne (1) 1 Niestabilne (3) 1 4 Stabilne (2) > 4 Bardzo stabilne (1) 2,5 Niestabilne (3) 2,5 10 Stabilne (2) > 10 Bardzo stabilne (1) 0,1 Niestabilne (3) 0,1 0,4 Stabilne (2) > 0,4 Bardzo stabilne (1) 0,5 Niestabilne (3) 0,5 2 Stabilne (2) > 2 Bardzo stabilne (1)
13 Analiza oddziaływania na obszary siedliskowe (3) Stopień izolacji siedlisk w zależności od ich rozmieszczenia i obecności barier ekologicznych (wg Knospe 1998, zm. i uzup.) Odległość Odległość między podobnymi siedliskami < 200 m. Istnieje co najmniej jedno połączenie (funkcjonujący korytarz) między sąsiadującymi siedliskami. Brak barierowych oddziaływań ze strony dróg. Brak bezpośredniego sąsiedztwa obszarów o niekorzystnych cechach siedliskowych. Odległość między podobnymi siedliskami 200 500 m. Istnieje co najmniej jedno połączenie (funkcjonujący korytarz) między sąsiadującymi siedliskami. Możliwe barierowe oddziaływanie ze strony dróg w części obszaru. Możliwe częściowe sąsiedztwo z obszarami o niekorzystnych cechach siedliskowych. Odległość między podobnymi siedliskami > 500 m. Istnieje co najmniej jedno połączenie (funkcjonujący korytarz) między sąsiadującymi siedliskami. Barierowe oddziaływanie ze strony dróg wokół obszaru siedliskowego. Sąsiedztwo z obszarami o niekorzystnych cechach siedliskowych w przeważającej części. Stopień izolacji siedliska Niski (1) Średni (2) Wysoki (3)
14 Analiza oddziaływania na obszary siedliskowe (4) Stopień oddziaływania na obszary siedliskowe w zależności od formy kontaktu i odległości od drogi (wg Knospe 1998 zm. i uzup., Scholles 1997, zm. i uzup.) Forma kontaktu i odległość od drogi [m] Stopień negatywnego oddziaływania drogi (Os) > 200 Niski (1) 50 200 Średni (2) 0 50 (w tym obszary siedliskowe przylegające do drogi) Wysoki (3)
15 Analiza oddziaływania na obszary siedliskowe (5) Waloryzacja przyrodnicza obszarów siedliskowych oszacowana jako suma dwóch poniższych wskaźników: Aktualne i potencjalne znaczenie obszaru dla dzikiej fauny Występowanie gatunków prawnie chronionych i zagrożonych wyginięciem
16 Analiza oddziaływania na obszary siedliskowe (6) Podział siedlisk przyrodniczych w kontekście znaczenia dla dzikiej fauny (wg Knospe 1998, zm. i uzup., Scholles 1997, zm. i uzup.) Typ siedliska Obszary zabudowy zwartej mieszkalnej i przemysłowej. Obszary intensywnej gospodarki rolnej grunty orne, użytki zielone wysokiej kultury. Winnice, uprawy warzyw i roślin okopowych. Obszary bezpośredniego sąsiedztwa zabudowy infrastrukturalnej. Obszary zabudowy letniskowej, ogródków działkowych, cmentarzy etc. pozbawione starych zadrzewień. Tereny sportowo-rekreacyjne. Obszary roślinności ruderalnej. Obszary starych zadrzewień i rozległych zakrzaczeń na obrzeżach pól i zabudowy rozproszonej. Obszary monokultur leśnych. Obszary użytkowanych pastwisk. Zbiorniki i cieki wodne sztuczne oraz naturalne o silnie przekształconych i zabudowanych liniach brzegowych. Obszary leśne o cechach naturalnych. Obszary leśne pochodzenia antropogenicznego o złożonej strukturze gatunkowej i wiekowej. Obszary ekstensywnie użytkowanych łąk podmokłych i wilgotnych. Obszary ekstensywnie użytkowanych świeżych łąk z zadrzewieniami i zakrzaczeniami. Zbiorniki i cieki wodne z naturalną linią brzegową i zachowaną roślinnością. Rozległe obszary roślinności ruderalnej, trwałe nieużytki rolne i leśne. Obszary podmokłe o zachowanych naturalnych stosunkach wodnych torfowiska, źródliska, mszary. Znaczenie dla fauny Niskie (1) Średnie (2) Wysokie (3)
17 Analiza oddziaływania na obszary siedliskowe (7) Wartość siedlisk fauny w zależności od występowania gatunków podlegających ochronie prawnej i zagrożonych wyginięciem (wg Knospe 1998, zm. i uzup.) Liczba gatunków Wartość siedliska Brak stałego i okresowego występowania gatunków podlegających ochronie prawnej. Występowanie pojedynczych gatunków pospolitych niepodlegających ochronie prawnej. Liczba oraz liczebność gatunków niepodlegających ochronie prawnej wyróżniająca się na tle obszarów sąsiadujących. Okresowe, pojedyncze obserwacje gatunków prawnie chronionych i zagrożonych. Niska (1) Średnia (2) Stałe i okresowe występowanie co najmniej jednego gatunku podlegającego ochronie prawnej lub uwzględnionego w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Liczba oraz liczebność gatunków niepodlegających ochronie prawnej wyraźnie przewyższająca obszary sąsiadujące. Wysoka (3)
18 Analiza oddziaływania na korytarze ekologiczne (1) Stopień wartości korytarza ekologicznego stopień barierowego oddziaływania drogi = poziom konfliktu ekologicznego dla korytarzy Stopien wartosci przyrodniczej korytarza ekologicznego Status (ranga) korytarza Stopień wartości przyrodniczej korytarza Wk Lokalny 1 Regionalny 2 Krajowy / kontynentalny 3
19 Analiza oddziaływania na korytarze ekologiczne (2) Stopień barierowego oddziaływania drogi dla oddziaływań kształtujących barierę fizyczną Stopień Bd bariera fizyczna Zmiany rzeźby terenu Drogi bez ogrodzeń ochronnych Drogi z ogrodzeniami ochronnymi dla płazów Drogi z ogrodzeniami ochronnymi dla ssaków Nasypy o wysokości < 1,0 m i nachyleniu skarp < 1:2 Wykopy o głębokości < 1,5 m i nachyleniu stoków skarp < 1:2 Nasypy o wysokości > 1,0 m i nachyleniu stoków skarp > 1:2 Wykopy o głębokości > 1,5 m i nachyleniu stoków skarp > 1:2 Nasypy o wysokości > 2,0 m i nachyleniu stoków skarp > 1:2 Wykopy o głębokości > 3,0 m i nachyleniu stoków skarp > 1:2 1 2 3 1 2 3 2 3 4 2 3 4 3 4 5 3 4 5
20 Analiza oddziaływania na korytarze ekologiczne (3) Stopień barierowego oddziaływania drogi dla oddziaływań kształtujących barierę psychofizyczną oraz śmiertelność w wyniku kolizji / wypadków komunikacyjnych (na podstawie: Mueller & Berthoud 1994, Iuell i in. 2003) Natężenie ruchu pojazdów Stopień Bd bariera psychofizyczna / śmiertelność < 1000 P/d 1 1000 2500 P/d 2 2500 10 000 P/d 3 > 10 000 P/d 4
Przedstawienie wyników analiz oddziaływania na obszary siedliskowe zwierząt 21
Dziękujemy Pracownia na rzecz Wszystkich Istot ul. Jasna 17 43-360 Bystra tel/fax: o33 817 14 68 e-mail: biuro@pracownia.org.pl www.pracownia.org.pl