Zakres zadań i kompetencji dwóch komisji nazewniczych działających w Polsce

Ewa Wolnicz-Pawłowska Zakres zadań i kompetencji dwóch komisji nazewniczych działających w Polsce Wraz z rozwojem cywilizacji coraz to nowe obszary życia społecznego stają się przedmiotem obserwacji, opisu i interpretacji ze strony środowisk decyzyjnych. Nasila się presja, aby ujednolicać ( konteneryzować ) różne przejawy życia społecznego, nie tylko miary i wagi (jak np. w średniowieczu), ale także nazewnictwo i terminologię. Działaniami ujednolicającymi często zajmują się specjalne instytucje oficjalne urzędowe organy nazewnicze. W różnych krajach mają one różne nazwy, strukturę i zakres kompetencji, ale pełnią podobną funkcję. Efektem pracy wielu takich organów jest opracowanie i publikacja wykazów ujednoliconych nazw i terminów, przeznaczonych do obiegu publicznego, zwłaszcza urzędowego. W pracach takich organów standaryzacyjnych zazwyczaj biorą udział specjaliści i eksperci z wielu dziedzin nauki. W odniesieniu do samej czynności porządkowania i ujednolicania nazw, norm, przepisów itp., stosuje się w języku polskim trzy określenia, trzy terminy: ustalanie normalizacja standaryzacja. Pierwszy termin: ustalanie, w odniesieniu do urzędowej standaryzacji nazw geograficznych używany był już w okresie międzywojennym. W 1929 roku utworzono Komisję do opracowywania wniosków w sprawie ustalania urzędowej nomenklatury miejscowości w Polsce, podobnie w 1934 roku wydano rozporządzenie o ustaleniu nazw miejscowości i o numeracji nieruchomości. Termin ten występował jeszcze do niedawna w nazwie urzędowej komisji nazewniczej, działającej przy różnych urzędach centralnych w latach 1945-2003: Komisja Ustalania Nazw Miejscowych, później Komisja Ustalania Nazw Miejscowych i Obiektów Fizjograficznych, następnie Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych. Obecnie słowo to zniknęło z nazwy tej komisji, która nazywa się Komisją Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych. Do przeszłości należy także nazwa

Komisja Ustalania Nazw Geograficznych w Instytucie Geografii PAN (lata 1953-1972, wcześniej: Komisja Nazw Geograficznych przy Polskim Towarzystwie Geograficznym w latach 1951-1953). Słowo ustalanie znajdziemy również w wielu współczesnych oficjalnych dokumentach, przede wszystkim w ustawie z dn. 29 sierpnia 2003 roku o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych, a także w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dn. 24 marca 2000 r. w sprawie trybu i zakresu działania Państwowej Rady Geodezyjnej i Kartograficznej i Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski. Chronologicznie jako drugi pojawił sie termin normalizacja, który wyrasta z tradycji francuskiej (fr. normalisation). Obecny jest w nazwie Polski Komitet Normalizacyjny. Urząd ten powstał w 1924 r., kiedy silne były jeszcze kulturowe wpływy francuskie. Zadaniem tego Komitetu jest organizowanie i prowadzenie normalizacji (standaryzacji) w skali ogólnokrajowej. Komitet zajmuje się między innymi wydawaniem spisów nazw państw i jednostek administracyjnych wraz z kodami międzynarodowymi. Najmłodszy jest termin standaryzacja, zapożyczony z tradycji angielskiej (ang. standardization). Do rozpowszechnienia tego terminu przyczyniły się z pewnością kontakty międzynarodowe, zwłaszcza ogólnoświatowe konferencje ONZ poświęcone standaryzacji nazw geograficznych (od 1967 r.). Termin ten występuje w nazwie organu nazewniczego Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (wcześniej w latach 1973-1984 Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych Świata ). Jako nazwa czynności związanych z urzędowym ujednolicaniem nazewnictwa geograficznego, standardyzacja występuje w terminologii wielu innych języków słowiańskich, np. w czeskim, słowackim, rosyjskim, ukraińskim, białoruskim, bułgarskim, macedońskim, serbskim, chorwackim i słoweńskim. Od początku XXI wieku pojawia się także w oficjalnych dokumentach państwowych, np. w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 2000 r. Tę rozmaitość tradycji terminologicznych w nazewnictwie polskich urzędów widać również w tłumaczeniach na język polski nazw instytucji międzynarodowych, np.: - ang. ETSI (European Telecommunications Standards Instutute) pol. Europejski Instytut Norm Telekomunikacyjnych; - ang. ISO (International Organization for Standardization) pol. Międzynarodowa

Organizacja Normalizacyjna; - franc. CEN (Comité Européen de Normalisation) pol. Europejski Komitet Normalizacyjny. Dodam, że np. we francuskiej tradycji badań terminologicznych oboczne występowanie terminów rodzimych i obcych z pochodzenia nie jest problemem i w słownikach terminologicznych można umieszczać różne warianty, o ile funkcjonują one jako równorzędne (Moszko 2010). Jak zaznaczyłam w tytule referatu, w Polsce działają dwie komisje nazewnicze, zajmujące się opiniowaniem i ustalaniem urzędowych nazw geograficznych. Obie mają charakter ekspercki, doradczy, ale inny jest ich zakres zadań i działają na podstawie innych aktów prawnych. Organy nazewnicze w Polsce Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (nazwy obiektów w kraju) (nazwy obiektów za granicą) Starsze tradycje ma Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych. W przeszłości jej nazwa ulegała drobnym zmianom, zmieniały się także instytucje rządowe, przy których komisja była afiliowana. Obecnie jest to Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. Komisja ta zajmuje się nazwami geograficznymi w granicach kraju. Działa na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 2003 roku o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych. Ustawa gwarantuje stanowisko przewodniczącego Komisji ekspertowijęzykoznawcy, określa także skład i tryb powoływania pozostałych członków. Reprezentują oni różne dyscypliny naukowe: językoznawstwo, historię (zwłaszcza historię osadnictwa), geografię i kartografię. W komisji zasiadają również przedstawiciele innych urzędów państwowych, takich jak Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Główny Urząd Statystyczny, Główny Geodeta Kraju, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwo Obrony Narodowej i inne. Podstawowym celem działalności Komisji jest uporządkowanie i aktualizacja urzędowego nazewnictwa geograficznego w granicach kraju. Wykazy urzędowe potrzebne są przede

wszystkim w stosunkach administracyjnych, ale także w celach komunikacyjnych i edukacyjnych. Użytkownikami takich wykazów są np. wydawcy różnego typu map i atlasów, media, szkoły itp. Zadaniem Komisji jest opiniowanie wniosków, nadsyłanych przez gminy, a dotyczących ustalenia, zmiany lub zniesienia nazw miejscowości i ich części oraz nazw obiektów fizjograficznych (takich jak rzeki, jeziora, pola, lasy, wzgórza itp.). W zakres kompetencji Komisji wchodzi także inicjatywa ustalania, zmiany lub zniesienia nazwy. Komisja niekiedy korzysta z tego prawa; w praktyce jest to na ogół związane z poprawianiem wniosków napływających do Komisji. Od 2005 roku, w związku z przyjęciem przez polski sejm ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, Komisja rozpatruje i opiniuje również wnioski o nadanie dodatkowych nazw w językach mniejszościowych. Uchwalenie ustawy z 2003 r. było bardzo ważne, gdyż ten nowy akt prawny zastąpił poprzednią standaryzacyjną podstawę prawną: rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 1934 roku. Według postanowień ustawy z 2003 roku Komisja była zobowiązana w ciągu 5 lat opracować wykazy standaryzowanych nazw miejscowości, natomiast w ciągu 10 lat wykazy nazw fizjograficznych. Wykazy standaryzowane zatwierdza i publikuje w urzędowym dzienniku właściwy minister. Dopiero od tej chwili stają sie one nazwami urzędowymi. Obecnie urzędowy wykaz nazw miejscowości i ich części jest opublikowany na stronach internetowych Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, natomiast trwa opracowywanie nazw obiektów fizjograficznych. Zakres nazw geograficznych, które powinny być standaryzowane (i ewentualnie publikowane jako urzędowe) nie jest dokładnie określony, zwłaszcza w odniesieniu do niewielkich obiektów fizjograficznych, takich jak np. parki wiejskie czy pola. Wiadomo, że nazwy tego typu obiektów często się zmieniają, niejednokrotnie zmienia się również ich charakter, bo np. podlegają zabudowie. Na posiedzeniach Komisji niejednokrotnie dyskutowano, gdzie postawić granicę standaryzacji: co powinno być ujednolicone, a co należy pozostawić swobodnej kreacji danej wspólnoty komunikatywnej. Wątpliwości rodzą się zwłaszcza przy nazwach opisowych typu Park Miejski.

W ustawach z 2003 i 2005 roku opisano procedury postępowania przy standaryzacji nazw geograficznych, jednakże dużą rolę w praktycznym procedowaniu odgrywa dotychczasowa tradycja. Nazwa standaryzowana musi zawierać: 1) pełną nazwę obiektu w mianowniku 2) formę dopełniacza 3) informację o rodzaju obiektu (według założonej listy) 4) współrzędne geograficzne. W tzw. tekstach prawnych autentycznych (oryginalnych) mogą zdarzyć się błędy. Prawo polskie przewiduje procedury, związane z poprawieniem takich błędów ( Obwieszczenie o sprostowaniu błędu ). Kryteria, którymi kieruje się Komisja w swoich pracach, to: 1) zgodność brzmienia i pisowni nazwy z zasadami polskiego języka ogólnego 2) etymologia nazwy 3) zapisy historyczne 4) tradycja używania nazwy w lokalnej wspólnocie 5) częstość występowania na mapach i w innych współczesnych opracowaniach. W przeszłości funkcję przewodniczącego Komisji pełnili wybitni językoznawcy, tacy jak np. Stanisław Rospond czy Mieczysław Szymczak. Obecnie tę odpowiedzialną funkcję pełni pani prof. Barbara Czopek-Kopciuch, ja jestem jej zastępcą. Drugim organem nazewniczym w Polsce jest Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Jest ona powołana w drodze rozporządzenia (a więc aktu prawnego niższego rzędu, niż ustawa) Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 marca 2000 r. Jest usytuowana przy urzędzie Głównego Geodety Kraju. Komisja ta wyrosła z innych tradycji, niż opisana wyżej, ponieważ pierwotnie tworzyli ją geografowie i kartografowie. W rozporządzeniu nie wskazano dyscypliny naukowej, którą ma reprezentować przewodniczący, ale był to zwyczajowo geograf; można tu wymienić tak znanych uczonych, jak Lech Ratajski czy Jerzy Kondracki. Od ubiegłego roku tę funkcje powierzono mnie, wiceprzewodniczącymi są pan prof. Andrzej Markowski (jednocześnie Przewodniczący Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN) oraz pan mgr Maciej Zych, kartograf. Sekretarzem Komisji jest przedstawiciel Głównego Geodety Kraju, obecnie pani mgr Katarzyna Przyszewska. W skład Komisji wchodzą eksperci w zakresie licznych filologii (zwłaszcza orientalnych), geografowie i kartografowie, a także przedstawiciele Ministerstwa

Obrony Narodowej i Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Zadania Komisji są bardzo rozległe, między innymi ustalanie i publikowanie wykazów urzędowych nazw geograficznych świata, ustalanie zasad latynizacji graficznych systemów niełacińskich, proponowanie do użytku międzynarodowego obcojęzycznych form nazw ważniejszych obiektów geograficznych w Polsce, opracowywanie przewodników toponimicznych. Najnowszą publikacją Komisji jest książka Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. Do ważnych zadań tej Komisji należy współdziałanie z organizacjami międzynarodowymi i odpowiednimi organami standaryzacyjnymi w innych państwach, w szczególności z UNGEGN. Komisja pracuje zgodnie z regulaminem, zatwierdzonym przez Głównego Geodetę Kraju. Kryteria, którymi kieruje się Komisja w swoich ustaleniach, są podobne do tych, które wymieniłam przy Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych. Kierujemy się zarówno poprawnością w języku polskim, jak i w języku oryginalnym, etymologią nazwy, tradycją używania w języku polskim, powszechnością użycia itp. Podobne są również wątpliwości, dotyczące zakresu standaryzacji, np. czy wprowadzać nazwy urzędowe dla kościołów, pomników czy bazarów. Dodam jeszcze, że skład obu Komisji jest po części ten sam, to znaczy kilka osób uczestniczy w posiedzeniach obu Komisji, co przyczynia się do stosowania podobnych zasad postępowania przy standaryzacji. W innych krajach organizacja i skład ekspercki bywają odmienne. Polskie rozwiązanie organizacyjne wypływa z naszej tradycji. Ma swoje plusy i minusy. Kłopotliwe jest to, że Komisje nie pracują systematycznie, ale spotykają się kilka razy w roku. Problematyczna jest także siła sprawcza obu Komisji, implantacja w życie naszych ustaleń i uchwał, chociaż daje się zauważyć wyraźna poprawa.

Ewa Wolnicz-Pawłowska (Warschau) Aufgaben- und Kompetenzbereich von zwei polnischen Ortsnamenkommissionen Im Laufe der Zivilisationsentwicklung werden immer wieder neue Bereiche des Soziallebens zum Gegenstand der Beobachtung, Beschreibung und Interpretation vonseiten der Entscheidungsmilieus. Es intensiviert sich der Druck, verschiedene Erscheinungen des sozialen Lebens zu vereinheitlichen, darunter Namen und Terminologie. Insbesondere betrifft dies Toponyme und geographische Termini. Mit den Vereinheitlichungsmaßnahmen befassen sich oft spezielle Einrichtungen offizielle Namenbehörden 1. In verschiedenen Staaten tragen solche Stellen unterschiedliche Namen, haben diverse Strukturen und Kompetenzbereiche, erfüllen jedoch ähnliche Funktionen. Das Arbeitsergebnis vieler solcher Organe besteht in der Bearbeitung und Veröffentlichung von Verzeichnissen vereinheitlichter Namen und Termini, die für den öffentlichen Gebrauch vorgesehen sind, vor allem aber für den amtlichen. An den Arbeiten solcher Standardisierungsorgane sind meistens Spezialisten und Experten aus vielen Bereichen der Wissenschaft beteiligt. Im Polnischen wird die Tätigkeit selbst, die in dem Ordnen und Vereinheitlichen von Namen (sowie von Normen, Vorschriften u. Ä.) besteht, mit drei Bezeichnungen benannt: - ustalanie (Festlegung * ) - normalizacja (Normierung, Normung) - standaryzacja (Standardisierung). In Bezug auf die amtliche Standardisierung geographischer Namen wurde der Terminus ustalanie in Polen schon in der Zwischenkriegszeit verwendet. So wurde zum Beispiel 1929 eine Kommission für Bearbeitung der Anträge bezüglich der Festlegung amtlicher Nomenklatur von Ortschaften in Polen (Komisja do opracowywania wniosków w sprawie ustalania urzędowej nomenklatury miejscowości w Polsce) ins Leben gerufen und 1934 wurde eine Verordnung über die Festlegung der Namen von Ortschaften und über die Nummerierung von Immobilien erlassen (rozporządzenie o ustalaniu nazw miejscowości i o numeracji nieruchomości) 2. Bis vor Kurzem kam der Terminus in der offiziellen Bezeichnung der Ortsnamenkommission vor, die in den Jahren 1945 2003 bei verschiedenen Zentralstellen fungierte: Komisja Ustalania Nazw Miejscowych (Kommission für Festlegung von Ortsnamen), dann Komisja Ustalania Nazw Miejscowych i Obiektów Fizjograficznych (Kommission für Festlegung von Ortsnamen und von Namen physiographischer Objekte), und anschließend Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych 1 Vgl. Stichwort names authority (Nr. 232) in: Słownik terminów używanych przy standaryzacji nazw geograficznych (Glossary of Terminology used in the Standardization of Geographical Names, polnische Übersetzung), Warszawa 1998, S. 55. * Das Substantiv ustalanie ist ein Deverbativum von dem Verb ustalać (imperfektiver Aspekt), das Substantiv ustalenie vom Verb ustalić (perfektiver Aspekt). Den beiden polnischen Verben entspricht im Deutschen sowohl festlegen als auch feststellen. Hier hat es im Polnischen eher die Bedeutung festlegen. (Anm. d. Ü.) 2 Beispiele für Vorkommen des Wortes ustalanie nach: E. Wolnicz-Pawłowska, Naukowiec, ekspert, urzędnik funkcje i role językoznawcy w procesie standaryzacji nazw geograficznych, in: Chrematonimia jako fenomen współczesności, M. Biolik, J. Duma (Hg.), Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2011, S. 519-532. Die angeführte rechtliche Grundlage war die Verordnung (mit Gesetzeskraft) des Präsidenten der Republik Polen vom 24. Oktober 1934 über die Festlegung der Namen von Ortschaften und physiographischen Objekten und über die Nummerierung von Immobilien Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. o ustalaniu nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych oraz o numeracji nieruchomości. (Dziennik Ustaw [Gesetzblatt] Nr 94, poz. 850).

(Kommission für Festlegung von Namen von Ortschaften und physiographischen Objekten). Zurzeit kommt dieses Wort in dem Namen dieser Kommission nicht vor, die die Bezeichnung Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych (Kommission für Namen von Ortschaften und physiographischen Objekten) trägt 3. Der Vergangenheit gehört auch der Name Komisja Ustalania Nazw Geograficznych (Kommission für Festlegung geographischer Namen) im Institut für Geographie der Polnischen Akademie der Wissenschaften an (in den Jahren 1953 1972, früher in den Jahren 1951 1953: Komisja Nazw Geograficznych [Kommission für geographische Namen] bei der Polnischen Gesellschaft für Geographie [Polskie Towarzystwo Geograficzne]). Das Wort ustalanie findet man in vielen gegenwärtigen polnischen offiziellen Dokumenten, vor allem im Gesetz vom 29. August 2003 über die amtlichen Namen von Ortschaften und physiographischen Objekten ** sowie in der Verordnung *** des Ministers für innere Angelegenheiten und Verwaltung vom 24. März 2000 über die Vorgehensweise und den Tätigkeitsbereich des Staatlichen Rates für Geodäsie und Kartographie sowie der Kommission für Standardisierung geographischer Namen außerhalb der Grenzen Polens 4. Chronologisch gesehen tauchte der Terminus normalizacja als der zweite auf und leitet sich aus der französischen Tradition (fr. normalisation) ab. Er kommt in der Bezeichnung Polski Komitet Normalizacyjny (Polnisches Komitee für Normung, PKN) vor. Die Stelle entstand 1924, als französische Kultureinflüsse immer noch stark waren. Die Aufgabe des Komitees besteht in der landesweiten Organisation und Durchführung der Normung (Standardisierung) sowie in der internationalen Zusammenarbeit in diesem Bereich 5. Im Rahmen des PKN arbeiten Technische Komitees (Komitety Techniczne, KT), die sich mit bestimmten Bereichen befassen (zurzeit gibt es 315 solche Komitees). Polski Komitet Normalizacyjny gibt u. a. Verzeichnisse von Staatsnamen und Namen von Verwaltungseinheiten zusammen mit internationalen Codes heraus. Die von PKN herausgegebenen Normungsdokumente tragen die Bezeichnung Polska Norma 6. Der jüngste ist der Terminus standaryzacja, entlehnt aus der englischen Tradition (engl. standardization). Zu seiner Verbreitung trugen internationale Beziehungen und vor allem weltweite UNO-Konferenzen bei, die (seit 1967) der Standardisierung geographischer Namen gewidmet sind. In Polen kommt der Terminus in der Bezeichnung des Namen-Organs Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej 7 (Kommission für Standardisierung geographischer Namen außerhalb der Grenzen von Republik Polen) vor (früher in den Jahren 1973-1984 Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych Świata [Kommission für Standardisierung geographischer Namen der Welt]). Als eine Bezeichnung von den mit der amtlichen Vereinheitlichung geographischer Namen verbundenen Tätigkeiten taucht standaryzacja in den Terminologien vieler anderer slawischer Sprachen auf: z.b. im Tschechischen, Slowakischen, Russischen, Ukrainischen, 3 http://knmiof.mac.gov.pl/ * * Ustawa z dnia 29 sierpnia 2003 r. o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych (Dziennik Ustaw 2003 Nr 166, poz. 1612). (Anm. d. Ü.) * ** Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 marca 2000 r. w sprawie trybu i zakresu działania Państwowej Rady Geodezyjnej i Kartograficznej i Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski oraz zasad wynagradzania ich członków. (Dziennik Ustaw 2000 Nr 26, poz. 316). (Anm. d. Ü.) 4 Vgl. Toponymic Guidelines of Poland for Map Editors and other Users (Polski przewodnik toponimiczny dla redaktorów map i innych użytkowników), fourth revised edition, Elaboration: E. Wolnicz- Pawłowska, M. Zych, Head Office of Geodesy and Cartography, Warszawa 2010, S. 55-57. 5 http://www.pkn.pl/ 6 Zurzeit fungiert Polski Komitet Normalizacyjny auf der Grundlage des Gesetzes vom 12. September 2002 über die Normung Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (Dziennik Ustaw 2002 Nr 169, poz. 1386). 7 http://ksng.gugik.gov.pl/

Weißrussischen, Bulgarischen, Mazedonischen, Serbischen, Kroatischen und Slowenischen 8. Seit dem Anfang des 21. Jahrhunderts erscheint das Wort auch in offiziellen polnischen staatlichen Dokumenten, z.b. in der Verordnung des Ministers für innere Angelegenheiten und Verwaltung aus dem Jahre 2000 9. Die Vielfältigkeit der terminologischen Traditionen in den Bezeichnungen der Dienststellen ist auch in der polnischen Wiedergabe von Namen der internationalen Einrichtungen zu sehen, z.b.: - engl. ETSI (European Telecommunications Standards Institute) poln. Europejski Instytut Norm Telekomunikacyjnych; - engl. ISO (International Organization for Standardization) poln. Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna; - fr. CEN (Comité Européen de Normalisation) poln. Europejski Komitet Normalizacyjny. Hinzuzufügen wäre, dass der französischen Terminologieschule zufolge das alternative Vorkommen von einheimischen und fremden Termini akzeptabel sei; in terminologischen Wörterbüchern werden unterschiedliche Varianten zugelassen, wenn sie als gleichrangige gebräuchlich sind 10. Ähnlich ist es in Polen, was in den Bezeichnungen der Namenbehörden zu beobachten ist, die sich mit geographischen Namen befassen. Es sind in Polen zwei Namen-Kommissionen tätig, die sich mit dem Begutachten und Festlegen amtlicher geographischer Namen beschäftigen. Die beiden tragen einen Expertenund Beratungscharakter, haben jedoch andere Aufgabenbereiche und andere rechtliche Grundlagen. Namenbehörden in Polen Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych (Kommission für Namen von Ortschaften und physiographischen Objekten) Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Kommission für Standardisierung geographischer Namen außerhalb der Grenzen von Republik Polen) (Namen der Objekte im Inland) (Namen der Objekte im Ausland) Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych hat längere Traditionen. In der Vergangenheit unterlag ihre Bezeichnung kleinen Änderungen, es wechselten sich auch Regierungseinrichtungen, denen die Kommission angegliedert war; zurzeit ist es das Ministerium für Verwaltung und Digitalisierung. Die Kommission befasst sich mit geographischen Namen auf dem Staatsgebiet Polens. Sie fungiert auf der Grundlage des Gesetzes vom 29. August 2003 über die amtlichen Namen von Ortschaften und physiographischen Objekten. Die Verabschiedung des Gesetzes war von sehr großer Bedeutung, da dieses neue Recht die frühere rechtliche Standardisierungsgrundlage ersetzte, nämlich die Verordnung des Präsidenten der Republik Polen aus dem Jahre 1934. 8 Słowiańska onomastyka. Encyklopedia, Bd. I, E. Rzetelska-Feleszko, A. Cieślikowa, J. Duma (Hg.), Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa 2002, S. 261-296. 9 Vgl. Anmerkung 4 oben sowie Anmerkung *** d. Ü. 10 Vgl. A. Moszko, Planowanie terminologiczne w dobie globalizacji, in: Język polski wczoraj, dziś, jutro, B. Czopek-Kopciuch, P. Żmigrodzki (Hg.), Wydawnictwo Lexis, Kraków 2010, S. 108-119.

Das Gesetz sieht vor, dass der Posten des Kommissionsvorsitzenden von einem Sprachwissenschaftexperte bekleidet wird. Es bestimmt auch die Zusammensetzung sowie die Berufungsweise anderer Mitglieder der Kommission. Sie vertreten verschiedene Bereiche der Wissenschaft: Linguistik, Geschichte (insbesondere Ansiedlungsgeschichte), Geographie und Kartographie. Der Kommission gehören auch Vertreter anderer staatlicher Stellen an: des Ministeriums für Verwaltung und Digitalisierung, Statistischen Hauptamtes, Hauptgeodäten des Landes, Ministeriums für Kultur und Nationalerbe, Ministeriums der Verteidigung u.a. Es gelten (vierjährige) Amtsperioden im Fungieren der Kommission. Das grundlegende Arbeitsziel der Kommission besteht im Ordnen und Aktualisierung amtlicher geographischer Namen auf dem Staatsgebiet Polens. Amtliche Verzeichnisse sind vonnöten vor allem in öffentlichen Beziehungen, aber auch zu Kommunikations- sowie Bildungszwecken. Benutzer solcher Verzeichnisse sind z.b. Herausgeber von Handbüchern verschiedener Art, Karten und Atlanten, vielerlei Medien, Dienststellen aller Ebenen u. Ä. Es gehört zu den Aufgaben der Kommission, Anträge zu begutachten, die von Gemeinden eingereicht werden und Festlegung, Änderung oder Abschaffung von Namen von Ortschaften oder ihren Teilen sowie von physiographischen Objekten (wie Flüsse, Seen, Felder, Wälder, Hügel u. Ä.) betreffen. Der Kompetenzbereich der Kommission umfasst auch die Initiative bezüglich der Festlegung, Änderung oder Abschaffung eines Namens. Von diesem Recht macht die Kommission manchmal Gebrauch; in der Praxis ist es gewöhnlich mit dem Korrigieren von eingetroffenen Anträgen verbunden. In Zusammenhang damit, dass der polnische Sejm das Gesetz über nationale und ethnische Minderheiten sowie Regionalsprache verabschiedete, untersucht und begutachtet die Kommission seit dem Jahre 2005 auch Anträge betreffend zusätzliche Ortsnamen in Minderheitensprachen. Laut den Bestimmungen des Gesetzes aus dem Jahre 2003 wurde die Kommission verpflichtet, innerhalb von fünf Jahren Verzeichnisse von standardisierten (d.h. von der Kommission begutachteten) Namen von Ortschaften und innerhalb von zehn Jahren Verzeichnisse von Namen physiographischer Objekte zu erstellen. Die standardisierten Verzeichnisse werden von dem zuständigen Minister gebilligt und in einem Amtsblatt veröffentlicht. Erst dann werden sie zu amtlichen Namen. Zurzeit ist das Amtsverzeichnis der Namen von Ortschaften und von ihren Teilen auf der Internetseite des Ministeriums für Verwaltung und Digitalisierung zugänglich, die Arbeiten an den Namen physiographischer Objekte sind dagegen immer noch im Gange. Der Umfang der zu standardisierenden (und ggf. als amtliche zu veröffentlichenden) geographischen Namen ist nicht exakt bestimmt, insbesondere in Bezug auf Namen kleinerer physiographischer Objekte wie Parks in Dörfer oder Felder. Solche Flurnamen unterliegen bekanntlich häufigen Änderungen, es ändert sich auch mehrmals der Charakter solcher Objekte sie werden beispielsweise bebaut oder bewaldet. Es wurde mehrmals in den Sitzungen der Kommission diskutiert, wo der Standardisierung Grenzen gesetzt werden sollen: was soll vereinheitlicht werden und was soll man der freien Kreation jeweiliger Kommunikationsgemeinschaft überlassen. Es entstehen Zweifel vor allem im Falle von Beschreibungsnamen wie Park Miejski (Stadtpark). Es wurden in den Gesetzen aus den Jahren 2003 und 2005 die Verfahrensregeln für Standardisierung geographischer Namen bestimmt, in der Beratungspraxis der Kommission spielt jedoch die bisherige Tradition eine bedeutende Rolle. Ein standardisierter Name muss Folgendes umfassen: 1) voller Name des Objekts im Nominativ 2) Form des Genitivs

3) Angabe der Art des Objekts (nach der angenommenen Liste) 4) geographische Koordinaten. Es können in verbindlichen Rechtstexten Fehler vorkommen. Das polnische Recht sieht Verfahren vor, die mit der Korrektur solcher Fehler verbunden sind. Sie soll durch eine Bekanntmachung über die Fehlerkorrektur (obwieszczenie o sprostowaniu błędu) erfolgen. Schleicht sich z.b. in einem Rechtstext ein (Tipp)fehler in einen Ortsnamen ein, so muss er durch solch eine Bekanntmachung korrigiert werden. Während ihrer Arbeiten orientiert sich die Kommission nach folgenden Kriterien: 1) Übereinstimmung der Lautform und Schreibung mit den Regeln der polnischen Allgemeinsprache 2) Etymologie des Namens 3) historische Schreibungen 4) Gebrauchstradition des Namens in der lokalen Gemeinschaft 5) Häufigkeit des Vorkommens auf Karten sowie in anderen gegenwärtigen Bearbeitungen. In der Vergangenheit wurde der Posten des Kommissionsvorsitzenden u. a. von Stanisław Rospond und Mieczysław Szymczak bekleidet. Zurzeit übt Prof. Barbara Czopek-Kopciuch diese verantwortungsvolle Funktion aus und ich bin ihre Stellvertreterin. Das zweite Namen-Organ in Polen ist Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Die Kommission wurde durch die Verordnung (also auf der Grundlage eines Rechtsakts niedrigeren Ranges als ein Gesetz) des Ministers für innere Angelegenheiten und Verwaltung vom 24. März 2000 ins Leben gerufen. Sie fungiert zurzeit bei dem Amt des Hauptgeodäten des Landes. Die Standardisierungskommission geht auf andere Traditionen zurück als die oben beschriebene, da sie von Geographen und Kartographen 1951 als Komisja Nazw Geograficznych bei der Polnischen Gesellschaft für Geographie gegründet wurde (seit 1953 trug sie die Bezeichnung Komisja Ustalania Nazw Geograficznych und war dem Institut für Geographie der Polnischen Akademie der Wissenschaften angegliedert). Ihre Aufgabe bestand in der Vereinheitlichung von Namen auf Karten der Welt sowie in der internationalen Zusammenarbeit in diesem Bereich. In der Verordnung aus dem Jahre 2000 wurde die wissenschaftliche Disziplin nicht bestimmt, die der Kommissionsvorsitzende vertreten sollte, in der Vergangenheit jedoch wurde der Posten üblicherweise von einem Geographen bekleidet. Hier könnte man solche berühmten Wissenschaftler nennen wie Lech Ratajski oder Jerzy Kondracki. 2012 wurde ich mit dieser Funktion betraut, die stellvertretenden Vorsitzenden sind Prof. Andrzej Markowski (zugleich der Vorsitzende des Rates für die polnische Sprache beim Präsidium der Polnischen Akademie der Wissenschaften) und Herr Maciej Zych ein Kartograph. Die Funktion des Kommissionssekretärs übt die Vertreterin des Hauptgeodäten des Landes aus zurzeit Frau Katarzyna Przyszewska. Mitglieder der Kommission sind Experten für zahlreiche Philologien (insbesondere für orientalische), Geographen und Kartographen sowie Vertreter des Ministeriums der Verteidigung und Ministeriums für Auswärtige Angelegenheiten. Der Aufgabenbereich der Standardisierungskommission ist sehr umfangreich und umfasst u. a.: - Erstellung und Veröffentlichung von Verzeichnissen amtlicher geographischer Namen der Welt, - Festlegung von Latinisierungsregeln für nichtlateinische graphische Systeme, - Vorschlagen der fremdsprachlichen Formen von Namen wichtigerer geographischer Objekte in Polen für den internationalen Gebrauch, - Erstellung von toponymischen Richtlinien (Toponymic Guidelines).

Die neuesten Veröffentlichungen der Kommission sind Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata (Amtliches Verzeichnis polnischer geographischer Namen der Welt) sowie (jede zwei Jahre aktualisiertes) Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych (Amtliches Verzeichnis von Staatsnamen und Namen unselbstständiger Territorien). Beide Bücher erschienen 2013 in Warschau und sind auch auf der Internetseite der Kommission erhältlich. Zu den wichtigen Aufgaben der Standardisierungskommission gehört auch die Zusammenarbeit mit internationalen Organisationen und zuständigen Standardisierungsorganen in anderen Ländern, insbesondere mit denen, die in UNGEGN vertreten sind. Die Kommission arbeitet nach der vom Hauptgeodäten des Landes gebilligten Geschäftsordnung. Die von der Kommission bei ihren Festlegungen berücksichtigten Kriterien ähneln denjenigen, die ich bezüglich der Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych nenne. Wir orientieren uns sowohl an der Korrektheit in der polnischen Sprache als auch in einer Originalsprache, an der Namensetymologie, Gebrauchstradition im Polnischen, allgemeinen Gebräuchlichkeit der Verwendung u. Ä. Es bestehen auch ähnliche Zweifel bezüglich des Standardisierungsumfangs, z.b. ob man amtliche Namen für Gebäude (wie Kirchen, Paläste), Denkmäler, Straßen, Marktplätze einführen soll. Hinzuzufügen wäre, dass sich die Zusammensetzungen beider Kommissionen teilweise überlappen, d. h. einige Personen beteiligen sich an den Sitzungen beider Kommissionen, was zu ähnlichen Vorgehensregeln bei der Standardisierung beiträgt. In anderen Ländern ist die Standardisierung anders organisiert und anders sieht die Expertenzusammensetzung aus. Die polnische Lösung stammt aus unserer Tradition und hat ihre Vor- sowie Nachteile. Schwierig ist die Tatsache, dass die Kommissionen nicht systematisch arbeiten, sondern treten ihre Mitglieder einige Male im Jahr zusammen. Problematisch ist auch die praktische Umsetzungskraft beider Kommissionen, d. h. das Umsetzen unserer Festlegungen und Beschlüsse. Die Effizienzsteigerung der Verwaltungsstrukturen nach dem polnischen Beitritt zur Europäischen Gemeinschaft brachte