OCENA SPRAWNOŚCI FUNKCJONALNEJ U CHORYCH W WIEKU PODESZŁYM PO ZŁAMANIU SZYJKI KOŚCI UDOWEJ PODDANYCH WCZESNEJ REHABILITACJI W OPARCIU O OCENĘ JAKOŚCI ŻYCIA Evaluation of functional capacity in elderly patients after neck of femur fracture who underwent early rehabilitation on the basis of life quality assessment. Krzysztof Lampaszek 1,2, Małgorzata Wilk 1,3, Piotr Kocur 1,3 1.WSEiT w Poznaniu 2. Szpital Wojewódzki w Poznaniu 3. AWF w Poznaniu
WSTĘP INTRODUCTION Jedną z dziedzin, jaką się bierze pod uwagę oceniając jakość życia osób w wieku podeszłym, jest sprawność funkcjonalna, czyli ta część sprawności, która pozwala na samodzielność w starszym wieku. W ostatnich latach ocena jakość życia stała się również ważnym wskaźnikiem korzyści terapeutycznych, których celem jest dążenie do równowagi między oczekiwaniami pacjenta a stanem rzeczywistym. One of the areas considered when assessing life quality of the elderly is functional capacity which is perceived as a factor enabling the elderly to remain independent. Life quality evaluation has become an important indicator of therapeutic benefit aimed at reaching a balance between the patient s expectations and reality.
CEL PRACY Próba zweryfikowania jakości życia osób starszych po endoprotezoplastyce stawu biodrowego w odniesieniu do ich sprawności funkcjonalnej OBJECTIVES The aim of the present paper was to evaluate life quality of elderly patients after hip endoprosthetics with reference to their functional capacity.
MATERIAŁ I METODA MATERIALS AND METHOD MATERIAŁ Badaniami objęto 20 pacjentów po złamaniu szyjki kości udowej, poddanych zabiegowi wszczepienia endoprotezy stawu biodrowego i hospitalizowanych na Oddziale Ortopedycznym Szpitala Wojewódzkiego w Poznaniu. Badana grupa: 13 kobiet w wieku śr.75 lat [65-84) oraz 7 mężczyzn śr. 71 lat [66-78]. MATERIALS The study involved 20 individuals after neck of femur fracture who underwent hip endoprosthetics and were hospitalised in the Orthopaedic Department of the Provincial Hospital in Poznań. The group included 13 women at the average age of 75 (65-84) and 7 men at the average age of 71 (66-78).
MATERIAŁ I METODA MATERIALS AND METHOD METODA Kryterium włączenia do programu badawczego: ukończony 65 rok życia, minimum 19 pkt. w skali Mini-Mental State Examination (MMSE), świadoma zgoda na udział w badaniu. Wszyscy pacjenci mieli włączony standardowy program rehabilitacji, który zalecano kontynuować przez następne 8 tygodni. Oceny sprawności funkcjonalnej dokonano za pomocą kwestionariusza własnego, a w celu oceny jakości życia wykorzystano kwestionariusz WHOQOL- BREF. Ocenę za pomocą w/w testów przeprowadzono u wszystkich chorych dwukrotnie, w 2 dniu po zabiegu i po 8 tygodniach. METHOD All patients were included in the programme on the basis of the following criteria: minimum of 19 points in MMSE, aware consent to participation in the programme. All patients followed a standard rehabilitation programme for 8 weeks. Evaluation of functional capacity was based on self-questionnaires, while WHOQOL-BREF was used to assess life quality. Both tests were taken by the patients twice, 2 days and 8 weeks after the operation.
Otrzymane wyniki badań u pacjentów po zabiegu endoprotezoplastyki stawu biodrowego w 2 dobie po operacji wskazują na średni poziom zadowolenia z jakości życia (wyniósł on 3,45 punktu na 5 możliwych do uzyskania). W tym okresie badani niezadowalająco ocenili swoje zdrowie, średnia wyniosła w tym aspekcie 2,2 punktu z 5 możliwych. Ryc. 1. Poziom zadowolenia z jakości życia w 2 dobie po zabiegu.
WYNIKI PRZEPROWADZONEJ ANALIZY
Po 8 tygodnia poprawie uległ zarówno poziom jakości życia, jak i ocena własnego zdrowia. Ryc. 2. Poziom zadowolenia z jakości życia w 8 tygodniu po zabiegu
Dziedzina fizyczna została oceniona przez badających na poziomie 41 punktów na 100 możliwych do uzyskania. Dziedzina psychologiczna uzyskała 53 punkty, zaś relacje społeczne badani ocenili na 69 punktów. Aspekt środowiska przedstawiony został na poziomie 46 punktów (ryc. 3). Ryc. 3. Średnia punktów dziedzin wg WHOQOL uzyskana w 2 dobie po zabiegu.
W obrębie badanych dziedzin także nastąpił wzrost poziomu. Dziedzina fizyczna wyniosła 73 punkty i odnotowano najwyższy wzrost u badanych. Dziedzina psychiczna oraz środowisko u ankietowanych uzyskały wartość odpowiednio 73 i 66 punktów, a i postęp wyniósł 20 punktów. O 5 punktów nastąpił postęp w jakości relacji społecznych u ankietowanych i uplasował się na poziomie 74 punktów (ryc. 4). Ryc. 4. Średnia punktów dziedzin wg WHOQOL uzyskana w 8 tygodniu po zabiegu.
Aspekt sprawności i wydolności fizycznej osób w 2 dobie po zabiegu endoprotezoplastyki stawu biodrowego wykazał brak samodzielnego poruszania się, ubierania, korzystania z łazienki i ubikacji, zmiany pozycji z leżącej przez siedzącą do stojącej oraz poruszania się po schodach. Prawie cała grupa badanych stwierdziła dużą męczliwość - za wyjątkiem jednej osoby. Czworo pacjentów w okresie szpitalnym potrafiło pokonać dystans 50 metrów z zaopatrzeniem ortopedycznym, kolejnych 16 pacjentów potrafiło przemieścić się na odległość 20 metrów (ryc.5). Ryc. 5. Wyniki sprawności i wydolności fizycznej w 2 dobie po zabiegu.
Po upływie 8 tygodni od zabiegu cała grupa badanych potrafiła samodzielnie się poruszać z zaopatrzeniem ortopedycznym, zmieniać pozycję, a także samodzielnie się ubrać. Jest to 100% wzrost w porównaniu z wynikami uzyskanymi w 2 dobie po zabiegu. U 12 osób nadal występował szybki moment zmęczenia podczas normalnego funkcjonowania, pozostałe 8 osób stwierdziło wzrost kondycji. W tym aspekcie nastąpił wzrost u 7 badanych. Więcej niż 100 metrów potrafiło pokonać 7 badanych, kolejne 7 osób stwierdziło, że potrafią bez oznak zmęczenia pokonać 100 metrów, a 6 badanych pokonywało dystans 50 metrów. 19 pacjentom poruszanie się po schodach nie sprawiało trudności, tylko jedna osoba zaznaczyła, że nie potrafi wykonać tej czynności (ryc. 6). Ryc. 6. Wyniki sprawności i wydolności fizycznej w 8 tygodniu po zabiegu
WNIOSKI 1. Długotrwały program rehabilitacji po zabiegu endoprotezoplastyki poprawia samodzielność funkcjonalną osób w wieku podeszłym. 2. Jakości życia osób operowanych z powodu złamania szyjki kości udowej jest zależna od poprawy sprawności funkcjonalnej. 3. Poprawa sprawności funkcjonalnej nie jest jednoznaczna z jednym z jej elementów tolerancją wysiłku. 4. Formularz WHOQOL-BREF jest wartościowym narzędziem badawczym, wspomagającym tradycyjną ocenę stanu zdrowia pacjentów. CONCLUSIONS 1. A long-term rehabilitation programme following endoprosthetics improves functional capacity of the elderly. 2. Life quality of patients operated on due to a neck of femur fracture depends on the improvement of functional capacity. 3. Improvement of functional capacity is not equal with one of its elements - strain tolerance. 4. WHOQOL-BREF is a valuable research tool which supports traditional evaluation of the petients' condition.
BIBLIOGRAFIA 1. Marchewka A, Jurgiewicz J. Aktywność fizyczna w młodości a jakość życia w starszym wieku. Gerentologia Polska 2008;16,2:127-130. 2. Łukasik A, Barylski M, Irzmański R. Rehabilitacja osób w wieku podeszłym terapia z wyboru dla starzejącego się społeczeństwa. Geriatria 2001;5:315-323. 4. Bosacka M, Jóźwiak A, Wieczorkowska-Tobis K. Wpływ przebytych upadków na sprawność osób starszych hospitalizowanych w oddziale dziennym psychogeriatrycznym. Geriatria 2010;4:81-85. 5. Borzym A. Upadki osób w podeszłym wieku- przyczyny, konsekwencje i zapobieganie. Psychogerentologia Polska 2009;6(2):81-88. 6. Kupisz-Urbańska M, Broczek K, Mossakowska M. Ocena sprawności ruchowej polskich stulatków wybrane zagadnienia. Gerontologia Polska 2006; 14: 1: 36-40. 7. Żak M. Rehabilitacja osób po 80 roku życia z zaburzeniami czynności życia codziennego. Gerontologia Polska 2005; 13: 3: 200-205. 8. Pąchalska M, Talar J, Frańczuk B i wsp. Towards a Better Life : a program of comprehensive rehabilitation for elderly patients following revision hip arthroplasty. Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2001; 3: 2: 75-83. 9. Cummining SR, Melton JL III. Epidemiology and outcomes of osteoporotic fractures. Lancet 2002;359:1761-1767. 10. Saxena S, Orley J. Quality of life assessment: The WHO perspective. Eur Psychiatry 1997, 12(3): 263-266. 11. Papuć E. Jakość życia definicje i sposoby jej ujmowania. Curr Probl Psychietry 2011;12(2):141-145. 12. World Health Organization. Report of WHOQOL Focus Group Work. World Health Organization. Geneva; 1993.
13. The WHOQOL Group. The World Health Organization Quality of Life assessment (WHOQOL): position paper from the World Health Organization. Soc. Sci. Med., 1995; 41(10): 1403-1409. 14. Ware J.E. Sf-36 health survey update. Spine 2000, 25, 24, 3130-3139. 15. Marcinkowska M, Wawrzyniak A, Horst-SikorskaW. Jakość życia chorych po złamaniu szyjki kości udowej. pml.medpress.com.pl streszczenie nr 44. 16. Rocławski M, Kolarz K, Treder M i wsp. Prospektywne badanie jakości życia uwarunkowanej stanem zdrowia u pajentów po alloplastyce całkowitej stawu biodrowego w 2-letnim okresie obserwacji. Ann. Acad. Med. Gedan. 2009; 39: 115-121. 17. Brander VA, Malhortra S, Jet J i wsp. Outcome of hip and knee arthroplasty in person aged 80 years and older. Clin Orthop 1997; 345: 67-78. 18. Palmer RM. Perioperative care of the elderly patient. Cleveland Clinic Journal of Medicine 2006; 73: suppl 1: 106-110. 19. Suetta Ch. Muscle function in the elderly after hip- replacement surgery. Danish Medical Bulletin 2004; 51: 4: 430. 20. Tinetti ME, Williams CS. The effect of falls and fall injuries on functioning in community-dwelling older persons. J Gerontol A Biol Sci Med Sci 1998;53: M112. 21. Aoyagi K, Ross PD, Davis JW i wsp. Falls among community dwelling elderly in Japan. J Bone Minor Res 1998;13:1468. 22. Borowicz A, Wieczorowska-Tobis K. Ocena ryzyka upadków u osób starszych przebywających na Oddziale rehabilitacyjnym. Geriatria 2011;5:13-15.
23. Pozowski A, Skolimowski T: Fizjoterapia szpitalna chorych po totalnej endoprotezoplastyce stawu biodrowego we wczesnym okresie pooperacyjnym; Fizjoterapia 1999 Tom 7, nr 3:32-36. 24. Jachimowicz- Wołoszynek D, Rość D, Michalska A..:Wpływ wszczepienia sztucznego stawu biodrowego na jakość życia chorych z chorobą zwyrodnieniową stawu biodrowego. ortop. traumatol. rehabil. 2003;5,4:518-526. 25. Wilk M: Indywidualizacja procesu rehabilitacji u osób w wieku podeszłym po artroplastyce biodra studium przypadków; Studia Medyczne 2008; 10: 43-46. 26. McMurray A., Grant S., Griffiths S., Letford A.: Health-related quality of life and health service use following total hip replacement surgery. J. Adv. Nurs. 2002 40,6:663-672. 27. Nilsdotter A.K, Lohmander L.S.: Age and waiting time as predictors of outcome after total hip replacement for osteoarthritis. Rheumatology Oxford 2002;41,11:1261-1267.