Usprawnianie 99-letniej pacjentki z endoprotezą stawu biodrowego opis przypadku

Transkrypt

1 Wyższa Szkoła Edukacji i Terapii im. prof. Kazimiery Milanowskiej, Wydział Studiów Edukacyjnych, Pracownia Geriatrii i Gerontologii, Poznań Usprawnianie 99-letniej pacjentki z endoprotezą stawu biodrowego opis przypadku Rehabilitation in case of 99-year old women with hip endoprosthesis S ł owa k l u c z owe : rehabilitacja, endoproteza stawu biodrowego, starość Key wo rd s : rehabilitation, hip endoprosthesis, elderly S t r e s z c z e n i e Wstęp. W pracy przedstawiono studium przypadku dotyczące rehabilitacji 99-letniej pacjentki po operacyjnym wstawieniu endoprotezy cementowej stawu biodrowego. Cel pracy. Głównym celem pracy było przedstawienie procesu rehabilitacji i stanu funkcjonalnego pacjentki. Materiał i metoda. Do oceny funkcjonalnej pacjentki wykorzystano takie testy, jak: skalę Barthel, skalę Mini-Mental State Examination (MMSE), skali Tinetti (POMA), dokonano również subiektywnej oceny bólu, sprawności i samopoczucia przy pomocy skali numerycznej (NRS). Wyniki. Po rehabilitacji uzyskano poprawę w skali Barthel (35 v. 85 punktów), w skali Tinetti (0 v. 23 punkty), subiektywnej ocenie bólu NRS (3 v.0 punktów), subiektywnej ocenie sprawności NRS (0 v.9 punktów), subiektywnej ocenie samopoczucia - NRS (4 v. 10 punktów). W skali MMSE zarówno przed, jak i po rehabilitacji odnotowano 26 punktów. Wnioski. Rehabilitacja jest skuteczną formą usprawniania u osób starszych i powinna być należycie monitorowana z wykorzystaniem testów funkcjonalnych. A b s t r a c t Introduction. In this paper rehabilitation 99-years old women with cemented hip join endoprosthesis was shown. The aim of study. The main aim of the study was assessment of functional status and process of rehabilitation this elderly patient. 17

2 Material and methods. In assessment of functional status this scale and test were used: Barthel scale, Mini-Mental Scale Examination (MMSE), Tinetti scale (POMA), subiective assessment of pain, effiency and well-being (NRS). Results. After process of rehabilitation following results have been obtained: Barthel scale (35 v. 85 points), Tinetti scale (0 v. 23 points), subiective assessment of pain NRS (3 v. 0 points), subjective evaluation of effiency NRS (0 v. 9 points), subjective assessment of well-being NRS (4 v. 10 points). In MMSE the score before and after rehabilitation was 26 points. Conclusions. Rehabilitation is effective process in elderly and should be monitored with used of appropriate tolls to examination of functional status. W s t ę p Jednym z wielkich problemów geriatrycznych są upadki. Mogą one być przyczyną złamań końca bliższego kości udowej i prowadzić nawet do zgonu. Endoprotezoplastyka stawów biodrowych pozwala na szybkie uruchamianie pacjenta, co zapobiega powikłaniom wywołanym długotrwałym przebywaniem w pozycji leżącej. W projekcie PolSenior wykazano, iż na 4920 przebadanych osób starszych, w ciągu ostatnich 12 miesięcy upadku doświadczyło 1138 osób (23,1% badanych). Do czynności, podczas których dochodziło do upadków zaliczono: chodzenie (66,7%), wstawanie/siadanie (27,6%), czynności codzienne (20,5%), czynności niebezpieczne (5%), sport (0,8%). Odpowiedź nie pamiętam, zaznaczyło 1,2% respondentów. Około ¼ osób, u których wystąpił upadek, doznała złamania. Stłuczenia i zranienia podało 91,1% badanych [1]. Pokazuje to, iż upadki stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia osób starszych. Tym ważniejsza wydaje się ocena osób po 65 roku życia pod kątem występowania zwiększonego ryzyka upadku. Oprócz tego, endoprotezoplastykę stawu biodrowego stosuje się w zmianach zwyrodnieniowych tego stawu, u osób z reumatoidalnym zapaleniem stawów, czy w zmianach nowotworowych [2]. Ocenę ryzyka upadku dokonuje się z użyciem różnych narzędzi. Jednym z nich jest skala Tinetti (POMA) czy test Timed Up and Go (TUG). Są one proste w wykonaniu i umożliwiają wyselekcjonowanie osób ze zwiększonym ryzykiem upadku. Pozwalają na oszacowanie, czy dana osoba powinna już używać zaopatrzenia ortopedycznego podczas funkcji lokomocji (kul, balkonika). Są też użyteczne w ocenie stanu pacjentów pod kątem problemów z chodem i równowagą i kwalifikowaniem ich do grupy rehabilitacyjnej, gdzie program usprawniania jest szczególnie ukierunkowany na ich potrzeby (wzmacnianie siły mięśni kończyn dolnych, ćwiczenia wpływające na równowagę, nauka bezpiecznego upadku 18

3 Usprawnianie 99-letniej pacjentki z endoprotezą stawu biodrowego opis przypadku i wstawania po nim). Pomoc tym osobom powinna być też nastawiona na edukowanie ich w zakresie przystosowania swojego mieszkania, aby zminimalizować ryzyko upadku. Pacjenci powinni tutaj pamiętać o zlikwidowaniu progów, dobrym oświetleniu, zwłaszcza w nocy, zamontowaniu uchwytów w łazience i stosowaniu tam mat przeciwpoślizgowych. Każda osoba starsza zagrożona upadkiem powinna mieć przy sobie urządzenie umożliwiające wezwanie pomocy w przypadku upadku [3]. Poniżej przedstawiono program rehabilitacji dla pacjentki, która na skutek upadku doznała złamania szyjki kości udowej i z tego powodu znalazła się na oddziale rehabilitacyjnym. O p i s p r z y p a d k u s t a n p a c j e n t k i p r z e d r e h a b i l i t a c j ą Pacjentka H.M., lat 99, została przyjęta z oddziału ortopedycznego na oddział rehabilitacyjny, po wstawieniu endoprotezy cementowej stawu biodrowego. Operacja była konieczna ze względu na złamanie szyjki kości udowej na skutek upadku. Osoba ta przebywała na oddziale 40 dni. Na początku i na końcu usprawniania wykonano ocenę sprawności funkcjonalnej pacjentki z wykorzystaniem skali Barthel, skali Mini-Mental State Examination (MMSE), skali Tinetti, dokonano również subiektywnej oceny bólu, sprawności i samopoczucia przy pomocy skali numerycznej (NRS). Pacjentka nie chorowała na żadne choroby przewlekłe. Po operacji nie pobierała żadnych leków, za wyjątkiem Paracetamolu, który w początkowej fazie brała 3 razy dziennie. Charakterystyczną cechą tej pacjentki była niska masa ciała (BMI=17,5) i szybkie męczenie się podczas wykonywania ćwiczeń i czynności życia codziennego. H.M. mieszkała sama w domu i przez dłuższy czas po upadku nie mogła wezwać pomocy. O c e n a s p r a w n o ś c i f u n k c j o n a l n e j p o p r z y j ę c i u n a o d d z i a ł r e h a b i l i t a c j i Skala Barthel jest skalą, która ocenia sprawność osoby starszej w zakresie wykonywania podstawowych czynności życia codziennego, takich jak: mycie i kąpiel całego ciała, spożywanie posiłków, funkcjonowanie zwieraczy, poruszanie się po powierzchniach płaskich i po schodach, przemieszczanie się z łóżka na krzesło, utrzymanie higieny osobistej i korzystanie z toalety. Maksymalna liczba 19

4 punktów w tej skali wynosi 100. H.M. uzyskała na początku pobytu 35 punktów. Nie potrafiła samodzielnie wstać z łóżka, ani się poruszać. Miała trudności z uczesaniem się i ze spożywaniem posiłków. Wszystkie czynności były dla niej bardzo męczące. W skali MMSE, oceniającej funkcje poznawcze, pacjentka uzyskała 26 punktów na 30 możliwych (co oznaczało łagodne zaburzenia funkcji poznawczych). Rozumiała polecenia, stosowała się bardzo dokładnie do wszelkich zaleceń i chętnie uczestniczyła w rehabilitacji. Wykonanie skali Tinetti nie było możliwe ze względu na to, iż pacjentka w dniu przyjęcia była osobą leżącą, a skala ta ocenia chód i równowagę osoby starszej (0 punktów). W części dotyczącej równowagi ocenie podlegają : równowaga podczas siedzenia, sposób wstawania z miejsca, równowaga bezpośrednio po wstaniu z miejsca i podczas stania, próba trącania przy otwartych i zamkniętych oczach, obracanie się o i sposób siadania. W części dotyczącej chodu obserwuje się w jaki sposób pacjent rozpoczyna chód, czy kroki są równe, jak wygląda płynność chodu i ścieżka chodu, jak wygląda praca tułowia i w jaki sposób ustawione są stopy pacjenta. Ból w operowanym stawie biodrowym, a także subiektywna ocena sprawności i samopoczucia była dokonywana przy pomocy skali numerycznej (NRS), przedstawionej w formie poziomego odcinka z występującymi na nim cyframi: od 0 do 10. Podczas oceny bólu w stawie biodrowym 0 punktów oznaczało brak bólu, 1-3 łagodny ból, 4-7 umiarkowany ból, 8-9 silny ból, 10 bardzo silny ból. Pacjentka po przyjęciu na oddział oceniła ból na 3 punkty. Podczas subiektywnej oceny sprawności 0 punktów oznaczało znaczny ubytek sprawności, 1-3 umiarkowany ubytek sprawności, 4-7 lekki ubytek sprawności, 8-9 dobrą sprawność, 10 bardzo dobrą sprawność. Pacjentka oceniła swoją sprawność na 0 punktów. Podczas subiektywnej oceny samopoczucia 0 punktów oznaczało bardzo złe samopoczucie, 1-3 złe samopoczucie, 4-7 średnie samopoczucie, 8-9 dobre samopoczucie, 10 bardzo dobre samopoczucie. Pacjentka oceniła swoje samopoczucie na 4 punkty. P r z e b i e g r e h a b i l i t a c j i Przebieg poszczególnych etapów rehabilitacji, dostosowanej indywidualnie do pacjentki, przedstawiono w tabeli 1. Tab. 1. Program rehabilitacji u 99-letniej pacjentki po endoprotezoplastyce stawu biodrowego 20

5 Usprawnianie 99-letniej pacjentki z endoprotezą stawu biodrowego opis przypadku Pobyt na oddziale (w dniach) Usprawnianie 1 dzień Ocena stanu zdrowia i sprawności funkcjonalnej pacjentki 2 dzień Gimnastyka poranna Ćwiczenia poprawiające zakres ruchu, Ćwiczenia wzmacniające mięśnie kończyn dolnych i górnych Ćwiczenia oddechowe Ćwiczenia przeciwzakrzepowe 3 dzień Jak w dniu 2 Nauka siadania z opuszczonymi kończynami dolnym Nauka przemieszczania się w łóżku i bezpiecznych zmian pozycji podczas leżenia 4 dzień Jak w dniu 2 Spożywanie posiłków na siedząco Ćwiczenia poprawiające stabilność tułowia i utrzymanie równowagi w pozycji siedzącej (metody i techniki: PNF, Bobath dla dorosłych) Próba pionizacji bez obciążania kończyny operowanej 5 dzień Ćwiczenia z dni poprzednich Pionizacja przy balkoniku 6 dzień Ćwiczenia z dni poprzednich, z nieco większą częstotliwością Nauka chodu przy balkoniku Doskonalenie wstawania i siadania na krzesło Ćwiczenia poprawiające stabilizację tułowia w pozycji siedzącej i stojącej 7 dzień 14 dzień Ćwiczenia jak w dniu 6 Wydłużanie dystansu chodu przy balkoniku Spacer z balkonikiem do toalety dzień Ćwiczenia ogólnousprawniające, oporowe i koordynacyjne na sali gimnastycznej Ćwiczenia równoważne Spacerowanie po korytarzu z większą prędkością kilka razy dziennie Poprawa wydolności pacjentki 40 dzień Ocena sprawności funkcjonalnej pacjentki Edukacja dotycząca dalszego postępowania Proces rehabilitacji rozpoczęto od oceny stanu funkcjonalnego pacjentki. Głównym celem rehabilitacji było odzyskanie funkcji lokomocji, umożlwiającej poruszanie się pacjentki po powierzchniach płaskich. Była to ocena na poziomie aktywności, co jest zgodne z wytycznymi Modelu ICF, który jest często stosowany do programowania rehabilitacji. Kolejnym krokiem było postawienia hipotez, dotyczących priorytetów związanych z rehabilitacją. Tutaj postawiono następujące hipotezy: 1. W celu poprawnego funkcjonowania z endoprotezą stawu biodrowego należy poinformować pacjentkę o zasadach bezpiecznego poruszania się i unikania ruchów zagrażających dyslokacji endoprotezy (zakaz rotacji zewnętrznej 21

6 i przywodzenia kończyny), 2. Należy nauczyć pacjentkę bezpiecznego przesuwania się w łóżku i siadania, 3. Jeśli poprawi się stabilność tułowia, będzie łatwiej przejść pacjentce z pozycji siedzącej do stojącej (ćwiczenia z wykorzystaniem technik PNF), 4. Jeśli wzmocni się mięśnie kończyn dolnych, zmniejszy się u pacjentki ryzyko kolejnego upadku i poprawi funkcja lokomocji, 5. Jeśli poprawi się szybkość chodu, poprawi się równowaga i zmniejszy się ryzyko upadku (weryfikacja testem TUG) poprawie ulegnie również wydolność pacjentki, czyli zmniejszy się jej poziom zmęczenia, 6. Wprowadzenie ćwiczeń wzmacniających kończyny górne ułatwi korzystanie z balkonika i wykonywanie czynności życia codziennego, 7. Ćwiczenia oddechowe stanowią formę profilaktyki chorób dolnych dróg oddechowych. Aby powyższe założenia okazały się skuteczne i pozwoliły na zrealizowanie głównego celu, jakim jest odzyskanie funkcji lokomocji, zastosowano u pacjentki ćwiczenia wzmacniające, równoważne, oddechowe, koordynacyjne, ogólnousprawniające, przeciwzakrzepowe. P r z y k ł a d y ć w i c z e ń p r z e c i w z a k r z e p o w y c h : Pozycja wyjściowa: pozycja leżąca. Ruch: zgięcie grzbietowe i podeszwowe stóp. Liczba powtórzeń: 10 razy. Pozycja wyjściowa; pozycja leżąca. Ruch: zgięcie stawów śródstopno-paliczkowych i ich wyprost. Liczba powtórzeń: 10 razy. Ćw.3. Pozycja wyjściowa: pozycja siedząca. Ruch: zgięcie grzbietowe i podeszwowe stóp. Liczba powtórzeń: 10 razy. P r z y k ł a d y ć w i c z e ń o g ó l n o u s p r a w n i a j ą c y c h : Pozycja wyjściowa: pozycja siedząca, stopy oparte o podłoże. Ruch: zaciskanie rąk w pięści. Liczba powtórzeń: 10 razy. 22

7 Usprawnianie 99-letniej pacjentki z endoprotezą stawu biodrowego opis przypadku Pozycja wyjściowa: pozycja siedząca, stopy oparte o podłoże. Ruch: naprzemienne zginanie kończyn górnych w stawach łokciowych. Liczba powtórzeń: 10 razy. Ćw.3. Pozycja wyjściowa: pozycja siedząca, stopy oparte o podłoże. Ruch: wciskanie raz prawej stopy, raz lewej w podłoże. Liczba powtórzeń: po 5 razy na każdą kończynę dolną. Ćw.4. Pozycja wyjściowa: pozycja siedząca, stopy oparte o podłoże. Ruch: wyprostowanie tułowia. Liczba powtórzeń: kilka razy. P r z y k ł a d y ć w i c z e ń w z m a c n i a j ą c y c h m i ę ś n i e t u ł o w i a : Pozycja wyjściowa: pozycja siedząca w łóżku z opuszczonymi kończynami dolnymi, opartymi o podłoże. Ruch: pacjentka przyjmuje pozycję wyprostowaną, rękoma opiera się o łóżko. Fizjoterapeuta próbuje zepchnąć tułów pacjentki w różne strony. Rolą pacjentki jest się przy tym nie poruszyć. Pozycja wyjściowa: pozycja siedząca w łóżku z opuszczonymi kończynami dolnymi, opartymi o podłoże. Ruch: pacjentka przyjmuje pozycję wyprostowaną, prawą ręką opiera się o łóżko. Fizjoterapeuta próbuje zepchnąć tułów pacjentki w różne strony. Rolą pacjentki jest się przy tym nie poruszyć. Później to samo z podporem lewej ręki. Ćw.3. Pozycja wyjściowa: pozycja siedząca w łóżku z opuszczonymi kończynami dolnymi, opartymi o podłoże. Ruch: pacjentka przyjmuje pozycję wyprostowaną, nie opiera się rękoma o łóżko. Fizjoterapeuta próbuje zepchnąć tułów pacjentki w różne strony. Rolą pacjentki jest się przy tym nie poruszyć. Ćw.4. Pozycja wyjściowa: pozycja siedząca w łóżku z opuszczonymi kończynami dolnymi, opartymi o podłoże. Ruch: pacjentka przyjmuje pozycję wyprostowaną, nie opiera się rękoma o łóżko. Prawą kończynę górną unosi do 90 stopni wyprostowaną przed siebie. Fizjoterapeuta próbuje zepchnąć uniesioną kończynę górną pacjentki w różne strony. Rolą pacjentki jest się przy tym nie poruszyć. Później ćwiczenie powtarza się dla lewej kończyny górnej. 23

8 P r z y k ł a d y ć w i c z e ń w z m a c n i a j ą c y c h : Pozycja wyjściowa: pozycja siedząca w łóżku z opuszczonymi kończynami dolnymi, opartymi o podłoże. Ruch: przejście do stania i bardzo powolne siadanie z powrotem na łóżku. Liczba powtórzeń: kilka razy przynajmniej 3 razy dziennie. Pozycja wyjściowa: pozycja siedząca, 0,5 kg hantle w rękach, Ruch: zgięcie i wyprost kończyn górnych w stawach łokciowych. Liczba powtórzeń: 10 razy dla każdej kończyny górnej przynajmniej 3 razy dziennie. P r z y k ł a d y ć w i c z e ń o d d e c h o w y c h : Pozycja wyjściowa: pozycja siedząca na łóżku. Ruch: wznos ramion w górę z jednoczesnym wdechem przez nos, powrót do pozycji wyjściowej z długim wydechem przez usta. Liczba powtórzeń: 5 razy 3 razy dziennie. Pozycja wyjściowa: pozycja siedząca na łóżku. Ruch: ściąganie łopatek wdech nosem, powrót do pozycji wyjściowej wydech ustami. Liczba powtórzeń: 5 razy 3 razy dziennie. P r z y k ł a d y ć w i c z e ń p o p r a w i a j ą c y c h f u n k c j ę l o k o m o c j i i r ó w n o w a g ę : Pozycja wyjściowa: pozycja stojąca z podporem kończyn górnych przy balkoniku. Ruch: nauka chodu przy balkoniku. Pozycja wyjściowa: pozycja stojąca z podporem kończyn górnych przy balkoniku. Ruch: nauka obrotów z balkonikiem. Ćw.3. Pozycja wyjściowa: pozycja stojąca z podporem kończyn górnych przy balkoniku. Ruch: nauka chodu do tyłu z balkonikiem. Ćw.4. Pozycja wyjściowa: pozycja stojąca z podporem kończyn górnych przy balkoniku. Ruch: nauka chodu bokiem. 24

9 Usprawnianie 99-letniej pacjentki z endoprotezą stawu biodrowego opis przypadku P r z y k ł a d y ć w i c z e ń k o o r d y n a c y j n y c h : Pozycja wyjściowa: pozycja siedząca. Ruch: boksowanie rękoma do przodu. Liczba powtórzeń: kilkanaście razy. Pozycja wyjściowa: pozycja siedząca, laska gimnastyczna w rękach. Ruch: wiosłowanie. Liczba powtórzeń: kilkanaście razy. Ćw.3. Pozycja wyjściowa: pozycja siedząca. Ruch: fizjoterapeuta pokazuje jakiś ruch kończynami górnymi, a pacjentka ma go odwzorować. Liczba powtórzeń: kilka razy. Ćw.4. Pozycja wyjściowa: pozycja siedząca, w rękach pacjentki mała piłka. Ruch: rzucanie i łapanie piłki w tym ćwiczeniu potrzebna jest pomoc fizjoterapeuty. Liczba powtórzeń: kilkanaście razy. Pionizacja pacjentki przebiegała stopniowo. Początkowo sadzano pacjentkę w łóżku z opuszczonymi kończynami dolnymi opartymi o podłoże. Następnie rozpoczęto proces pionizacji. Nie zaobserwowano u pacjentki zjawiska hipotonii ortostatycznej. Zjawisko to polega na obniżeniu po 3 minutach od zmiany pozycji z leżącej na stojącą ciśnienia tętniczego krwi o wartości równo albo ponad 20 mmhg ciśnienia skurczowego lub równo albo ponad 10 mmhg ciśnienia rozkurczowego i jest prawdopodobnie związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego autonomicznego. Na 15 minut przed pionizacją zalecono pacjentce wypicie pół szklanki wody, co jest formą zapobiegania występowaniu ewentualnych zawrotów głowy. O c e n a s p r a w n o ś c i f u n k c j o n a l n e j p o p o b y c i e n a o d d z i a l e r e h a b i l i t a c j i W skali Barthel po usprawnianiu pacjentka uzyskała 85 punktów. Potrafiła samodzielnie się poruszać po powierzchniach płaskich i korzystać z toalety. Wynik w skali MMSE pozostał na tym samym poziomie, czyli 26 punktów. W skali Tinetti pacjentka uzyskała 23 punkty na 28 możliwych do uzyskania. Była to duża poprawa, biorąc pod uwagę fakt, iż pacjentka uzyskała na początku 25

10 hospitalizacji 0 punktów. Niemniej jednak wynik ten świadczył również o problemach z równowagą i potrzebie zwrócenia uwagi na edukację w zakresie przeciwdziałania upadkom. Podczas oceny bólu w stawie biodrowym na zakończenie hospitalizacji pacjentka nie zgłaszała bólu (0 punktów). Podczas subiektywnej oceny sprawności oceniła swoją sprawność jako dobrą, zaznaczając cyfrę 9. Podczas subiektywnej oceny samopoczucia pacjentka oceniła swoje samopoczucie na 10 punktów, czyli jako bardzo dobre. W zakresie farmakoterapii po usprawnianiu nie było konieczności tak częstego stosowania Paracetamolu H.M. stosowała go doraźnie, w razie bólu, który nasilał się czasami przy zmianach pogody. D y s k u s j a Stan po endoprotezoplastyce wymaga wdrożenia rehabilitacji, która zmniejsza poczucie lęku u chorego i przyczynia się do stopniowej poprawy stanu funkcjonalnego pacjenta. Z pewnością nie bez znaczenia jest tutaj komponenta bólowa, która znacząco ogranicza mobilność pacjenta, a którą poprzez rehabilitację można znacząco zmniejszyć. Badania Badury-Brzozy i wsp. pokazują, iż wiek osób poddanych endoprotezoplastyce ma znaczenie w przedoperacyjnym i pooperacyjnym funkcjonowaniu. Na efekt rehabilitacji mają wpływ cechy osobowościowe pacjenta, takie jak poczucie koherencji i poziom neurotyzmu [4]. Pacjenta H.M. cechowała się dobrym poczuciem koherencji, co sprawiało, iż współpracowała z fizjoterapeutą i była z tego zadowolona. Co do zaleceń dotyczących usprawniania po zakończeniu rehabilitacji na oddziale rehabilitacyjnym zalecono kontynuowanie wyuczonych ćwiczeń w domu. Jeśli chodzi o aktywność fizyczną po wszczepieniu endoprotezy zazwyczaj zaleca się aktywności, które nie obciążają stawów biodrowych pacjenta (marsze, pływanie, jazda na rowerze stacjonarnym)[5]. Pacjentka jednak nie preferowała tych aktywności wcześniej nie chorowała również na choroby przewlekłe, które wymagały by modyfikacji w zakresie aktywności ruchowej - dlatego znaczna zmiana stylu życia nie była u niej konieczna. Podkreślono jednak wagę kontynuowania ćwiczeń wzmacniających połączonych z ćwiczeniami równoważnymi i koordynacyjnymi, aby zmniejszyć jeszcze bardziej występowanie ryzyka upadku. Z a k o ń c z e n i e Podsumowując, na tak dobry wynik usprawniania u 99-letniej pacjentki złożyło się wiele czynników. Ważny był z pewnością dobry stan ogólny pacjentki (brak 26

11 Usprawnianie 99-letniej pacjentki z endoprotezą stawu biodrowego opis przypadku chorób przewlekłych), a także zachowane funkcje poznawcze umożliwiające komunikację. Ogromną rolę odegrała motywacja pacjentki, która chciała być osobą sprawną, ponieważ mieszkała sama w domu. Z całą pewnością bardzo ważne było indywidualne podejście do pacjentki i wsparcie całego zespołu rehabilitacyjnego. Wykazano również, iż odpowiednio prowadzona rehabilitacja umożliwia redukcję pobierania leków przeciwbólowych nawet u osób po 90 roku życia. B i b l i o g r a f i a 1. Skalska A., Wizner B., Klich-Rączka A., Piotrowicz K., Grodzicki T.: Upadki i ich następstwa w populacji osób starszych w Polsce. Złamania bliższego końca kości udowej i endoprotezoplastyka stawów biodrowych. W: Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce (red. M. Mossakowska, A. Więcek, P. Błędowski): Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań Brimer M.A.: Total hip arthroplasty. W: A Comprehensive Guide to Geriatric Rehabilitation (red. T.L. Kauffman, R. Scott, J.O. Barr, M. Moran). Churchill Livingstone Elsevier, Edinburgh et all Rasche P., Mertens A., Bröhl C., Theis S., Seinsch T., Wille M., Pape H.C., Knobe M.: The Aachen fall prevention App a Smartphone application app for the self-assessment of elderly patients at risk for ground level falls. Patient Safety in Surgery 2017; 11, 14: Badura-Brzoza K., Zając P., Matysiakiewicz J., Piegza M., Rycerski W., Hese R.T., Koczy B., Semenowicz J.: Wpływ czynników psychicznych i socjodemograficznych na jakość życia chorych poddanych zabiegowi endoprotezoplastyki stawu biodrowego. Psychiatria Polska 2008; T-XLII (2): Cukras Z., Prączko K., Kostka T., Jegier A.: Aktywność ruchowa osób starszych poddanych całkowitej protezoplastyce stawu biodrowego. Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2007; 3(6). 9: