Nowy Targ, 12 lipca 2010 r.

Raport sprawozdawczy z konsultacji terytorialnych organizowanych w ramach prac nad projektem Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020 Potencjały, bariery i najważniejsze sprawy dla subregionu podhalańskiego Nowy Targ, 12 lipca 2010 r. Departament Polityki Regionalnej Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego

1. Informacje ogólne Uchwałą Sejmiku Województwa Małopolskiego, Zarząd Województwa zobowiązany został do opracowania wstępnego projektu zaktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa. Uchwałą z dnia 24 czerwca 2010 r., Zarząd Województwa Małopolskiego przyjął pierwszą wersję projektu Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020, stanowiącej aktualizację obecnie obowiązującej strategii. Projekt strategii został przygotowany w oparciu o trwające ponad rok prace nad aktualizacją dokumentu, prowadzone z udziałem Zarządu Województwa Małopolskiego, Radnych Województwa, a także szerokiej i zróżnicowanej reprezentacji kluczowych środowisk oraz instytucji regionalnych. Przyjęty przez Zarząd projekt został następnie skierowany do konsultacji społecznych, których elementem są m.in. spotkania terytorialne. Po przeprowadzeniu procesu konsultacji, zweryfikowana wersja dokumentu poddana zostanie ocenie ex-ante oraz strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko. Wyniki tych prac posłużą przygotowaniu końcowej wersji dokumentu. 2. Cele spotkań odbywanych w ramach konsultacji terytorialnych Konsultacje terytorialne, prowadzone w formule subregionalnej, są elementem procesu uspołecznienia prac nad aktualizacją Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego. Podstawowy cel odbywanych w subregionach spotkań stanowi wypracowanie i uzgodnienie założeń strategii postępowania dla rozwoju Małopolski w ujęciu subregionalnym. Wyniki konsultacji terytorialnych stanowić będą dla Zarządu Województwa Małopolskiego jedną z podstawowych kategorii wniosków, jakie wykorzystane zostaną do określenia optymalnych działań adresowanych terytorialnie, w ramach aktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego. 3. Miejsce spotkania oraz uczestnicy W dniu 12.07.2010 r. w Podhalańskiej Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Nowym Targu, przeprowadzono konsultacje terytorialne adresowane do subregionu podhalańskiego. Do udziału w konsultacjach zaproszono przedstawicieli samorządu terytorialnego, parlamentarzystów, instytucje otoczenia biznesu, organizacje pozarządowe, przedsiębiorców, media lokalne, instytucje kultury, szkoły średnie oraz szkoły wyższe wyższe działające na terenie subregionu podhalańskiego, obejmującego obszary powiatów tatrzańskiego, nowotarskiego oraz suskiego. 4. Główne wątki dyskusji Na wstępie spotkania konsultacyjnego przedstawiono założenia i przebieg prac nad aktualizacją Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego oraz diagnozę sytuacji społeczno - gospodarczej subregionu podhalańskiego, stanowiące podstawę debaty. 2

W trakcie dyskusji plenarnej podniesiono szereg problemów i kwestii związanych z potencjałami rozwojowymi oraz przyszłością subregionu. Główne wątki dyskusji: Pytania o powody podjęcia prac nad aktualizacją Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego do 2020 r. oraz o konsekwencje tego procesu dla wdrażania Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa potrzeba zachowania szczególnej rozwagi (staranności) w administrowaniu przestrzenią województwa. Planowanie powinno skutecznie chronić naturalne bogactwo subregionu, ale nie może hamować jego rozwoju. Kontrakt terytorialny jako wartościowy instrument wsparcia rozwoju regionalnego. Problematyka gmin uzdrowiskowych duże projekty o charakterze regionalnym mogłyby stanowić czynnik wydatnie przyśpieszający rozwój tego typu gmin (np. pomoc regionu w promocji tzw. turystyki uzdrowiskowej). Zwrócenie uwagi, iż specyficzne potencjały Podhala (do których zaliczono zwłaszcza krajobraz, kapitał ludzki, dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze) sprawiają, iż miarą sukcesu subregionu nie może być wskaźnik urbanizacji. Uczestnicy konsultacji zwrócili uwagę na fakt, iż w kontekście powyższych walorów, nadmierna urbanizacja może stanowić zagrożenie dla rozwoju Podhala. W związku z tym szczególnie istotne jest mądre ukierunkowanie rozwoju oraz równoważenie jego negatywnych konsekwencji, tj. powstrzymanie żywiołowej ekspansji urbanistycznej (w tym zwłaszcza niekontrolowanej zabudowy), w celu ocalenia naturalnego bogactwa i unikalnych wartości podhalańskich. Konieczność dywersyfikacji oferty turystycznej i kulturalnej Podhala napływ ogromnej liczby turystów sprawia, że pojawia się konieczność stworzenia innej, niż tylko Tatry, oferty turystycznej. Stąd propozycja stworzenia rozbudowanej bazy rekreacyjno- wypoczynkowej, promocja Beskidu Wyspowego oraz rozwój turystyki kulturowej (stworzenie cyklu imprez przyciągających turystów na Podhale). Rozwój alternatywnych wobec oferty masowej (turystycznej i kulturowej), form spędzania czasu wolnego: produkty kultury wysokiej i turystyki limitowanej ukierunkowane na odbiorcę wymagającego, umiejącego właściwie docenić/ korzystać z tych walorów (szczególna rola organizacji pozarządowych w tworzeniu i popularyzowaniu tej oferty, co wymaga odpowiedniej współpracy administracji z organizacjami trzeciego sektora). Niemniej jednak poważną barierą w tym zakresie jest brak wystarczająco rozwiniętej infrastruktury (np. brak sali koncertowej w Zakopanem). Konieczność prawnego uregulowania kwestii odpadów pozostawianych przez turystów. W toku dyskusji zwrócono uwagę, iż żaden dokument nie uwzględnia turystów jako wytwórców odpadów. Brak rozwiązania tej kwestii stanowi realne zagrożenie dla środowiska naturalnego subregionu. Już dzisiaj widoczne są konsekwencje braku prawnego uregulowania tej kwestii wśród których najpowszechniejszymi są nielegalne wysypiska śmieci oraz spalanie odpadów. 3

Degradacja środowiska naturalnego związana z intensywnym rozwojem ruchu turystycznego może zostać powstrzymana poprzez rozbudowę infrastruktury ochrony środowiska naturalnego, która obecnie uwzględnia jedynie potrzeby mieszkańców, ale jest niewystarczająco rozwinięta biorąc pod uwagę potrzeby związane z obsługą turystów. Potrzeba doinwestowania gospodarki wodno- ściekowej oraz poświęcenie większej uwagi tej kwestii w opracowywanych dokumentach strategicznych. Konieczność rozbudowy infrastruktury transportowej uwzględniającej skutki intensyfikacji ruchu turystycznego w subregionie (studium komunikacyjne Podhala). 5. Kluczowe potencjały, bariery oraz sprawy dla rozwoju Podhala w perspektywie 2020r. W trakcie dyskusji nad wynikami badania ankietowego uczestnicy spotkania wskazali na szereg kwestii, które można skategoryzować jako kluczowe potencjały i bariery rozwojowe oraz najważniejsze sprawy dla subregionu w perspektywie 2020 r. Zdaniem uczestników konsultacji kluczowymi czynnikami (potencjałami) wspierającymi rozwój subregionu są: Rozwój usług opartych na potencjale kultury, dziedzictwa (kulturowego i przyrodniczego) oraz turystyki (turystyki termalnej i agroturystyki), wsparty zwiększeniem dostępności komunikacyjnej Podhala. Przedsiębiorczość i aktywność mieszkańców. Rozwój turystyki uzdrowiskowej w oparciu o skoncentrowane w subregionie gminy uzdrowiskowe. Bogata oferta produktów regionalnych. Rozwój ekologicznego rolnictwa i przetwórstwa oraz promocja małopolskich produktów żywnościowych. Wśród kluczowych barier rozwojowych subregionu wymieniono: Nadmierna koncentracja ruchu turystycznego w kilku podhalańskich ośrodkach potrzeba rozproszenia ruchu turystycznego na Podhalu w celu pełniejszego i bardziej zrównoważonego rozwoju subregionu. Słabo rozwinięta infrastruktura we wszystkich jej wymiarach (komunikacyjnym, teleinformacyjnym, transportowym) negatywnie wpływająca na dostępność subregionu. 4

Rozproszenie kapitału finansowego. Nadmierna komercjalizacja oferty (infrastruktury i usług) czasu wolnego. Sposób gospodarowania odpadami, ochrona powietrza i zasobów wodnych, w tym zwłaszcza: - brak oczyszczalni ścieków (niska jakość wód), - degradacja środowiska naturalnego w konsekwencji intensywnego rozwoju ruchu turystycznego, - problem wody - zagrożenie brakiem wody na Podhalu w perspektywie 2020-2030, - zanieczyszczenie powietrza spowodowane m.in. spalaniem śmieci i odpadów, - zanieczyszczenie środowiska naturalnego odpadami pozostawionymi przez turystów Za najważniejsze sprawy dla rozwoju Podhala w perspektywie 2020 r. uznano: Stworzenie oferty spędzania czasu wolnego zawierającej nie tylko formy masowe (wyprawy w Tatry), ale również elementy kultury wysokiej (koncerty, wystawy) i turystyki limitowanej. Rozwój agroturystyki oraz wysokiej jakości produktów regionalnych. Zwiększenie dostępności komunikacyjnej subregionu poprzez realizację m.in. następujących inwestycji: obwodnica Białki Tatrzańskiej i Czarnej Góry, obwodnica w rejonie Szymaszkowa- Skibówki, droga łącząca wieś Ciche z Dzianiszem obejście północną stroną Gubałówki i zejście przez Furmanową do Zakopanego. Konieczność podniesienia świadomości ekologicznej mieszkańców i turystów, jako niezbędny warunek ochrony i zachowania unikatowego charakteru krajobrazu i środowiska naturalnego. Bodźce finansowe dla egzekwowania właściwych postaw mieszkańców i turystów w zakresie gospodarowania odpadami. Wsparcie gmin uzdrowiskowych w wykorzystaniu ich unikatowych walorów przyrodniczych, jako forma rekompensaty za ograniczenia w możliwości lokowania inwestycji na ich obszarze (wynikających głównie z objęcia programem Natura 2000 ). Modernizacja i rozwój szkolnictwa na poziomie średnim, zwłaszcza szkolnictwa zawodowego, w kierunkach związanych z potrzebami subregionalnego rynku pracy. Wsparcie dla rolników, przedsiębiorców (zwłaszcza małych i średnich) oraz instytucji otoczenia biznesu. Zwiększenie liczby dzieci w wieku przedszkolnym objętych systemem edukacyjnym oraz wyrównywanie szans edukacyjnych. 5

Ilość wskazań 6. Wynik badania ankietowego przeprowadzonego w okresie 25.06.-06.07. 2010 roku Punktem wyjścia dla spotkania konsultacyjnego było badanie ankietowe, którego uczestnicy zostali poproszeni o wskazanie kluczowych ich zdaniem potencjałów rozwojowych (czynników decydujących o przewadze konkurencyjnej subregionu), barier rozwojowych (czynników ograniczających możliwości rozwoju subregionu) oraz najważniejszych dla subregionu spraw (programów, grup projektów lub wyodrębnionych przedsięwzięć). W okresie od dnia 25.06.2010 r. do dnia 06.07.2010 r. rozesłano 250 ankiet. Zebrany w badaniu materiał, po dokonaniu niezbędnych korekt redakcyjnych oraz eliminacji powtórzeń, pozwolił na wyodrębnienie 135 wskazań dotyczących potencjałów, 151 wskazań dotyczących barier rozwojowych oraz 141 najważniejszych, zdaniem Ankietowanych, dla subregionu spraw. Ilustrację wyników ankiety prezentują poniższe wykresy. Kapitał intelektualny i gospodarka wiedzy Kluczowe potencjały rozwojowe subregionu 60 55 Aktywność zawodowa i przedsiębiorczość 50 Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego 40 36 Infrastruktura techniczna 30 Obszary funkcjonalne, miasta i obszary wiejskie 20 18 8 Bezpieczeństwo ekologiczne, zdrowotne i społeczne 10 4 7 7 Zarządzanie rozwojem województwa 0 Kategorie wskazań Największe potencjały rozwojowe subregionu podhalańskiego koncentrują się w obszarze związanym z dziedzictwem oraz przemysłami czasu wolnego (55 wskazań). Zdaniem Ankietowanych subregion posiada spory potencjał dla rozwoju turystyki oraz działalności opartej na aktywności sportowej i rekreacyjnej (28/55). W tym zakresie mocnymi stronami Podhala są nie tylko dobrze rozwinięta infrastruktura turystyczna oraz rozpoznawalne produkty regionalne, ale również wzrastająca świadomość mieszkańców subregionu odnośnie znaczenia przemysłów czasu wolnego dla Podhala, przejawiająca się m.in. w rozwoju 6

Ilość wskazań kształcenia kadr dla ruchu turystycznego oraz tworzeniu klastrów obsługujących turystów. Według Ankietowanych, dzięki dobrze rozwiniętej infrastrukturze sportowej, Podhale jest doskonałym miejscem dla organizacji międzynarodowych imprez sportowych oraz aktywnego spędzania czasu. Równie istotne dla rozwoju turystyki w subregionie są jego bogactwo i unikatowość zasobów dziedzictwa kulturowego (15/55) oraz dziedzictwa przyrodniczego (12/55). Według Ankietowanych one stanowią główne czynniki zachęcające turystów do spędzania wolnego czasu na Podhalu. Kolejnym potencjałem rozwojowym subregionu jest aktywność zawodowa oraz przedsiębiorczość (36 wskazań). Z analizy ankiet wynika, iż mieszkańcy Podhala to osoby aktywne, pracowite, zaradne, mobilne, a przede wszystkim posiadające wysokie kwalifikacje zawodowe (17/36). Cechy te znajdują swoje odzwierciedlenie w rozwijającym się sektorze małych i średnich przedsiębiorstw, prowadzących swoją działalność zwłaszcza w obszarze tradycyjnej produkcji rzemieślniczej i rolniczej (7/36). Główne bariery rozwojowe subregionu Kapitał intelektualny i gospodarka wiedzy Aktywność zawodowa i przedsiębiorczość 35 30 31 31 33 Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego 25 21 Infrastruktura techniczna 20 19 Obszary funkcjonalne, miasta i obszary wiejskie 15 15 Bezpieczeństwo ekologiczne, zdrowotne i społeczne Zarządzanie rozwojem województwa 10 5 0 1 Najważniejszą barierą rozwojową subregionu zidentyfikowaną w badaniu są problemy związane z obszarami funkcjonalnymi, miastami i obszarami wiejskimi (33 wskazania). Obszar ten charakteryzuje się nie tylko dużą liczbą wskazań dokonanych przez Ankietowanych, ale również różnorodnością zdefiniowanych przez nich problemów, spośród których najważniejszymi są: niedostatecznie rozwinięta infrastruktura społeczna związana ze świadczeniem usług publicznych (8/33), brak dostatecznej ilości odpowiednio przygotowanych terenów inwestycyjnych oraz brak kapitału inwestycyjnego (8/33), trudne warunki gospodarowania, duże rozdrobnienie agrarne oraz ukryte bezrobocie na wsi (7/33), słaba promocja subregionu (4/33) oraz ograniczenia nakładane przez przepisy środowiskowe w połączeniu z dużą ilością obszarów objętych ochroną (zwłaszcza obszary Natura 2000 ) (3/33). 7

Ilość wskazań Niemniej istotnym problemem w rozwoju Podhala jest słabo rozwinięta infrastruktura techniczna (31 wskazań), w tym przede wszystkim niedostatecznie rozwinięta infrastruktura drogowa, słaba jakość infrastruktury telekomunikacyjnej, brak szybkich połączeń kolejowych oraz brak lokalnego lotniska. Sytuację dodatkowo komplikuje brak spójnej strategii komunikacyjno-transportowej. Niedostatecznie rozwinięta infrastruktura techniczna i wynikająca z tego słaba dostępność komunikacyjna subregionu, ujemnie wpływają na możliwość wykorzystania jego największego potencjału jakim jest rozwój przemysłów czasu wolnego. Utrudnienia w dotarciu oraz podróżowaniu po subregionie (wynikające z niskiej jakości bądź braku dróg, połączeń kolejowych lub lotniczych), są czynnikiem ograniczającym zainteresowanie turystów spędzaniem wolnego czasu na Podhalu. Równie istotne bariery rozwojowe koncentrują się zdaniem Ankietowanych w obszarze aktywności zawodowej i przedsiębiorczości (31 wskazań). Z treści ankiet wynika, iż główną barierą w tym obszarze jest wysokie bezrobocie, brak dużych zakładów pracy, niskie zarobki, wysokie koszty utrzymania, migracje zarobkowe oraz kryzys gospodarczy (16/31). Niemniej ważna dla Ankietowanych jest niedostatecznie rozwinięta i słabo dostępna oferta wsparcia dla prowadzących własną działalność gospodarczą (5/31). Bariery administracyjne, brak wsparcia dla przedsiębiorców, jak również wysokie koszty pracy są nie tylko czynnikami, które spowalniają rozwój subregionu, ale również uniemożliwiają pełne wykorzystanie jednego z najważniejszych potencjałów, jakim jest aktywność, pracowitość i zaradność Podhalan. Najważniejsze sprawy dla subregionu w perspektywie 2020 r. Kapitał intelektualny i gospodarka wiedzy Aktywność zawodowa i przedsiębiorczość 35 30 26 28 31 Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego 25 20 21 Infrastruktura techniczna 20 15 Obszary funkcjonalne, miasta i obszary wiejskie 10 6 9 Bezpieczeństwo ekologiczne, zdrowotne i społeczne 5 0 Zarządzanie rozwojem województwa Zdaniem Ankietowanych najważniejsze sprawy dla rozwoju subregionu związane są z infrastrukturą techniczną (31 wskazań). Jak wspomniano wcześniej, zwiększenie dostępności komunikacyjnej subregionu podhalańskiego pozwoli na pełniejsze wykorzystanie potencjału przemysłow czasu wolnego. Wyniki badania ankietowego jasno pokazują, że dla osiągnięcia tego celu niezbędnym jest budowa obwodnic wokół większych miejscowości, budowa Zakopianki na trasie Lubień- Nowy Targ, budowa szybkiego połączenia kolejowego z Krakowem oraz 8

budowa lokalnego lotniska. Realizacja tych przedsięwzięć uczyni Podhale bardziej dostępnym, a przez to atrakcyjniejszym celem wędrówek turystów z kraju i zagranicy. Druga pod względem ilości dokonanych wskazań, kwestia dotyczy dziedzictwa i przemysłów czasu wolnego (28 wskazań). Według ankietowanych niezbędny jest nie tylko rozwój infrastruktury i usług dla przemysłu czasu wolnego (19/28), ale również ochrona i pielęgnowanie kultury, tradycji i dziedzictwa regionalnego (7/28). Stąd w ankietach obok propozycji podejmowania takich przedsięwzięć modernizacyjnych, jak budowa centrum kongresowego, organizacja Mistrzostw Świata w narciarstwie klasycznym czy budowa transgranicznej ścieżki rowerowej wokół Tatr, pojawiały się postulaty związane z ochroną krajobrazu oraz podnoszeniem świadomości i postaw obywatelskich w odniesieniu do dziedzictwa regionalnego. Należy również zwrócić uwagę na obszar związany z aktywnością zawodową i przedsiębiorczością (26 wskazań), w którym szczególne znaczenie dla ankietowanych miały pomoc dla przedsiębiorców (rozumiana zwłaszcza jako rozwój instrumentów wsparcia oraz promocja przedsiębiorczości, w tym ułatwienia dla drobnej działalności gospodarczej oraz wsparcie dla zrzeszania się przedsiębiorstw) oraz pomoc dla bezrobotnych (rozumiana jako aktywizacja zawodowa, możliwość zmiany i podnoszenia kwalifikacji powiązane z potrzebami rynku pracy). Powyższe wyniki badania ankietowego zostały zaprezentowane uczestnikom spotkania, którzy następnie zostali poproszeni o dokonanie wyboru najważniejszych ich zdaniem potencjałów, barier oraz spraw dla subregionu. W tym celu wykorzystano metodę rangowania, zgodnie z którą, każdy z Uczestników posługując się trójstopniową skalą (3 pkt dla propozycji ocenianej jako najważniejsza, 2 pkt dla propozycji ocenianej jako druga w kolejności pod względem stopnia ważności, 1 pkt dla propozycji ocenianej jako trzecia w kolejności pod względem stopnia ważności) tworzył indywidualny szereg preferencji w odniesieniu do najistotniejszych potencjałów, barier i spraw dla subregionu w perspektywie 2020 r. Zsumowanie punktów uzyskanych przez poszczególne propozycje pokazało, iż zdaniem uczestników konsultacji terytorialnych: najważniejszymi potencjałami rozwojowymi subregionu podhalańskiego są: 1. Wysoki potencjał dla rozwoju turystyki oraz działalności opartej na aktywności sportowej i rekreacyjnej, w tym: zagospodarowanie turystyczne, warunki do uprawiania i rozwoju sportów zimowych oraz turystyki pieszej, regionalne produkty turystyczne, baza dla rehabilitacji i odnowy biologicznej, rozwinięta infrastruktura sportowa i rekreacyjna, w tym baza dla sportów zimowych, działania na rzecz Kurortu Tatrzańskiego 2020, inwestycje na rzecz możliwości organizacji Mistrzostw Świata w narciarskich konkurencjach klasycznych FIS, kształcenie kadr dla obsługi ruchu turystycznego, coraz większe zrozumienie i chęć tworzenia klastrów obsługujących turystów 32 punkty (24,24%), 2. Bogate i unikalne zasoby dziedzictwa kulturowego (w tym wysokiej klasy obiekty zabytkowe), mądre kultywowanie tradycji, folklor oraz tradycyjna życzliwość i gościnność mieszkańców 20 punktów (15,15%), 3. Bogate walory dziedzictwa przyrodniczego, walory krajobrazowe, obszary chronione oraz zasoby naturalne (torfowiska, źródła siarczkowe) 19 punktów (14,39%), 4. Rozwijające się szkolnictwo wyższe, w tym: Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, rozwój bazy i oferty edukacyjnej z uwzględnieniem potrzeb regionalnego rynku pracy, poprawa dostępności kształcenia na poziomie akademickim, programy 9

ukierunkowane na identyfikowanie i rozwój indywidualnych zdolności uczniów oraz studentów 9 punktów (6,82%), 4. Dobrze rozwinięta dostępność komunikacyjna subregionu, z wykorzystaniem ruchu tranzytowego Śląsk-Zakopane i Kraków-Zakopane 9 punktów (6,82%). Najważniejszymi barierami rozwojowymi subregionu podhalańskiego są: 1. Brak spójnej strategii komunikacji i transportu (GDDKiA, zarządy dróg) oraz słabo rozwinięta, szeroko rozumiana infrastruktura techniczna, w tym: niedostatecznie rozwinięta infrastruktura drogowa, słaba jakość infrastruktury telekomunikacyjnej / teleinformatycznej, brak szybkich (efektywnych) połączeń kolejowych, brak lokalnego lotniska 34 punkty (26,15%), 2. Niedostatecznie rozwinięta infrastruktura ochrony środowiska, w tym słaba gospodarka odpadami 16 punktów (12,31%), 3. Niedostatecznie rozwinięta infrastruktura i oferta turystyczno-rekreacyjna, w tym: brak obiektów sportowych i rekreacyjnych, mało alternatywnych form spędzania wolnego czasu, brak kategoryzacji obiektów turystycznych, słaba promocja produktów lokalnych, słaby dostęp do terenów atrakcyjnych turystycznie, nadmierna koncentracja ruchu turystycznego w kilku ośrodkach 14 punktów (10,77%), 4. Przeinwestowanie urbanistyczne w ośrodkach turystycznych 7 punktów (5,38%), 4. Ograniczenia nakładane przez przepisy środowiskowe w połączeniu z dużą ilością obszarów objętych ochroną, szczególnie ograniczenia inwestycyjne związane z Naturą 2000-7 punktów (5,38%). najważniejszymi sprawami dla subregionu podhalańskiego w perspektywie 2020 r. są: 1. Rozwój infrastruktury oraz usług dla przemysłów czasu wolnego: turystyki, kultury sportu i rekreacyjnej, w tym: budowa centrum kongresowego (powyżej 1000 osób, funkcje wystawienniczo-targowe, organizacja imprez sportowych i kulturalnych), zorganizowanie kolejnych Mistrzostw Świata w narciarstwie klasycznym FIS : realizacja inwestycji koniecznych dla organizacji imprezy (Zakopane w gronie miast organizujących najwyższej rangi imprezy narciarskie na świecie Puchary Świata), edukacja i kształtowanie postaw mieszkańców powiatu tatrzańskiego związanych z życiem w zmienionych warunkach Kurortu Tatrzańskiego, program zrównoważonej turystyki Górnej Orawy, budowa transgranicznej ścieżki rowerowej wokół Tatr, poprawa jakości i usług turystycznych (zintegrowana obsługa ruchu turystycznego), rozwój nowych, lokalnych produktów i usług turystycznych np. rehabilitacja, balneologia, odnowa biologiczna, poprawa estetyki miejscowości, kategoryzacja obiektów turystycznych, alternatywne formy spędzania czasu wolnego, w tym dla dzieci i młodzieży, wspólna zintegrowana promocja 33 punkty (25,19%), 2. Rozbudowa infrastruktury technicznej, w tym: infrastruktury drogowej: budowa obwodnic większych miejscowości, budowa Zakopianki na trasie Lubień-Nowy Targ, infrastruktury społeczeństwa informacyjnego, układu kolejowego subregionu, z uwzględnieniem budowy szybkiego połączenia kolejowego z Krakowem, budowa lokalnego lotniska 26 punktów (19,85%), 3. Ochrona i pielęgnowanie kultury, tradycji i dziedzictwa regionalnego: rozwój ośrodków twórczości ludowej i kulturalnej, ochrona krajobrazu eliminacja reklam z ważnych turystycznie wnętrz krajobrazowych, intensyfikacja współpracy pomiędzy podmiotami sektora publicznego, pozarządowego i prywatnego w zakresie edukacji, promocji oraz poprawy świadomości i postaw obywatelskich w odniesieniu do dziedzictwa regionalnego 11 punktów (8,40%), 4. Promowanie postaw proekologicznych oraz zwiększenie dbałości o środowisko naturalne, w tym: rozwiązanie problemu gospodarki odpadami, poprawa wskaźników jakości powietrza 10 punktów (7,63%). 10