Biuletyn Informacyjny 3/200 Warszawa, sierpieƒ 200
Na podstawie materia ów NBP opracowano w Departamencie Statystyki Wed ug stanu na dzieƒ 17.05.200 r. Projekt graficzny: Oliwka s.c. Zdj cie na ok adce: Corbis/Free Sk ad i druk: Drukarnia NBP Wyda : Narodowy Bank Polski Departament Komunikacji Spo ecznej 00-919 Warszawa, ul. Âwi tokrzyska 11/21 Telefon 022 53 23 35 Fax 022 53 13 21 www.nbp.pl Copyright Narodowy Bank Polski, 200 ISSN 1230-0020
Spis treêci 1. Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju........................... 5 1.1. Produkcja sprzedana przemys u............................................. 5 1.2. Poziom cen............................................................ 1.3. Rynek pracy........................................................... 8 1.4. Wynagrodzenia i Êwiadczenia spo eczne...................................... 10 1.5. Bud et paƒstwa....................................................... 11 2. Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji.......................... 13 2.1. Struktura poda y pieniàdza............................................... 13 2.2. Zobowiàzania wobec pozosta ych sektorów krajowych........................... 14 2.3. Czynniki kreacji pieniàdza................................................ 1 2.3.1. Kredyty, po yczki i inne nale noêci od sektorów krajowych.................... 1 2.3.2. Zad u enia netto instytucji rzàdowych szczebla centralnego................... 20 2.3.3. Aktywa zagraniczne netto........................................... 20 3. Polityka monetarna banku centralnego......................... 22 3.1. Stopy procentowe...................................................... 22 3.2. Rezerwy obowiàzkowe.................................................. 24 3.3. Kursy walutowe....................................................... 24 3.4. Rynek pierwotny bonów skarbowych........................................ 25 3.5. Operacje otwartego rynku................................................ 27 4. Bilans p atniczy za kwarta 2005 r............................ 29 4.1. Synteza............................................................. 29 4.2. Rachunek bie àcy...................................................... 30 4.2.1. Deficyt rachunku bie àcego.......................................... 30 4.2.2. Ni szy deficyt obrotów towarowych.................................... 32 4.2.3. Obroty handlu zagranicznego wed ug statystyki rzeczowej.................... 33 4.2.3.1. Wzrost eksportu towarów..................................... 33 4.2.3.2. Wzrost importu towarów...................................... 33 4.2.4. Nieznaczne pogorszenie salda us ug.................................... 34 4.2.4.1. Podró e zagraniczne......................................... 35 4.2.4.2. Us ugi transportowe......................................... 3 4.2.4.3. Pozosta e us ugi............................................ 3 4.2.5. Zmniejszenie ujemnego salda dochodów................................. 37 4.2.. Spadek dodatniego salda transferów bie àcych............................ 39 4.3. Rachunek kapita owy.................................................... 40 4.4. Rachunek finansowy.................................................... 41 4.4.1. Inwestycje nierezydentów w Polsce..................................... 41 4.4.1.1. Obni enie nap ywu zagranicznych inwestycji bezpoêrednich............. 42 4.4.1.2. Odp yw kapita u portfelowego.................................. 43 4.4.1.3. Nap yw pozosta ych inwestycji zagranicznych....................... 44 4.4.2. Inwestycje rezydentów za granicà...................................... 45 4.4.2.1. Spadek inwestycji rezydentów za granicà.......................... 45 4.4.3. Pochodne instrumenty finansowe...................................... 4 4.5. Oficjalne aktywa rezerwowe.............................................. 47 4.. Zad u enie zagraniczne.................................................. 48 4..1. Wzrost zad u enia zagranicznego ogó em................................ 48 4..2. Wzrost zad u enia zagranicznego sektora rzàdowego........................ 49 4..3. Wzrost zad u enia zagranicznego sektora przedsi biorstw.................... 50 4..4. Wzrost zad u enia zagranicznego sektora bankowego....................... 51 4..5. Spadek zad u enia zagranicznego NBP.................................. 52 4... Obs uga zad u enia zagranicznego..................................... 52 4..7. Wybrane wskaêniki zad u enia zagranicznego............................. 52 3
5. Najwa niejsze decyzje Rady Polityki Pieni nej.................... 54. Aneks statystyczny........................................ 55.1. Tabele.............................................................. 5.2. Wykresy............................................................ 101.3. Szeregi czasowe pozbawione wahaƒ sezonowych.............................. 10.4. Uwagi metodyczne.................................................... 115 4
Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju 1 Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju 1 Tabela 1.0. Wybrane kategorie sfery realnej (w %) Wyszczególnienie Przyrost w miesiàcu I Przyrost w 200 Produkcja sprzedana przemys u -8,3 0,0 1,4. Ceny towarów i us ug konsumpcyjnych 0,2 0,0-0,1 0,1 Ceny produkcji sprzedanej przemys u 0,2-0,1 0,7 0,8 Ceny produkcji budowlano-monta owej 0,1 0,1 0,2 0,4 Przeci tne zatrudnienie w sektorze przedsi biorstw 1,3 0,0 0,2. Przeci tne miesi czne wynagrodzenie nominalne brutto w sektorze przedsi biorstw -11,4 2,2 3,5. Przeci tna miesi czna nominalna emerytura i renta z pozarolniczego systemu ubezpieczeƒ spo ecznych brutto 0,5 0,2,8. * Dane niepublikowane przez GUS. èród o: dane GUS. 1.1. Produkcja sprzedana przemys u Pierwsze miesiàce bie àcego roku potwierdzi y pozytywne procesy w gospodarce, zapoczàtkowane w drugiej po owie 2005 r. Wed ug danych G ównego Urz du Statystycznego (GUS), w ostatnim kwartale ub.r. wzrost wartoêci dodanej brutto wyniós 4% (r/r) wobec 3,% kwarta wczeêniej. Na podstawie informacji wst pnych nale y oczekiwaç jeszcze lepszych wyników za I kwarta br., g ównie dzi ki wysokiemu wzrostowi produkcji przemys owej. Na koniec marca br. wartoêç sprzeda y przedsi biorstw, o liczbie pracujàcych powy ej 9 osób, wzros a w uj ciu rocznym o 1,4%, a po oczyszczeniu z czynników sezonowych (m.in. po uwzgl dnieniu ró nicy dni roboczych) o 13,%. Bioràc pod uwag wskaênik produkcji sprzedanej w ca ym kwartale, sprzeda by a wy sza o 12,4% w porównaniu z tym samym okresem 2005 r. Wzrost produkcji odnotowano w 28 spoêród 29 dzia ów przemys u. Szczególnie dobre wyniki osiàgn y jednostki nale àce do sekcji przetwórstwa przemys owego, gdzie sprzeda wzros a o 18,7% (r/r). Sprzeda towarów tej sekcji stanowi a 83,7% ca kowitej produkcji sprzedanej przemys u. Produkcja sekcji górnictwa zwi kszy a si o 5,7%, a przedsi biorstw wytwarzajàcych i zaopatrujàcych w energi elektrycznà, gaz, wod o 1,4%. Wyraêne o ywienie odnotowali producenci w bran ach o du ym udziale sprzeda y na eksport, w szczególnoêci wytwarzajàcy urzàdzenia radiowe, telewizyjne i telekomunikacyjne. Podmioty nale àce do tego dzia u przetwórstwa przemys owego zwi kszy y produkcj o 82%. WÊród dzia ów o znaczàcym udziale w zatrudnieniu bardzo wysoki wzrost sprzeda y odnotowano w jednostkach wytwarzajàcych pojazdy mechaniczne, przyczepy i naczepy (o 32,1%), wyroby z metali (o 22,2%) oraz maszyny i urzàdzenia (o 20,8%). Wyraênie wzros a równie produkcja wyrobów z pozosta ych surowców niemetalicznych i mebli (o 1,1%), artyku ów spo ywczych i napojów (o 8,8%), odzie y oraz wyrobów futrzarskich (o 8,%). WydajnoÊç pracy przedsi biorstw przemys owych w pierwszych dwóch miesiàcach I kwarta- u br. wynios a 8% w skali rocznej wobec 7,1% w kwartale 2005 r. i 3% w kwartale 2005 r. Dy- BIULETYN INFORMACYJNY 3/200 5
Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju 1 Wykres 1.1.1. Produkcja sprzedana przemys u (analogiczny okres poprzedniego roku = 100) 119 117 115 113 111 109 107 105 103 101 99 97 95 93 91 89 % I I I 2005 200 Produkcja sprzedana przemys u ogó em Przetwórstwo przemys owe Górnictwo i kopalnictwo Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektrycznà, gaz, wod èród o: dane GUS. namika wydajnoêci w przemyêle przewy sza a dynamik wynagrodzeƒ, co prowadzi o do dalszego obni enia jednostkowych kosztów pracy. Budownictwo Obok przemys u, dobre wyniki odnotowa y równie przedsi biorstwa budowlane o liczbie pracujàcych powy ej 9 osób. Wprawdzie produkcja budowlano-monta owa w styczniu i w lutym spad a w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku. By o to jednak spowodowane niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi, g ównie utrzymujàcymi si niskimi temperaturami, uniemo liwiajàcymi prowadzenie robót zewn trznych. W marcu firmy budowlane odrobi y zaleg oêci. Produkcja wzros a o 15,5% w uj ciu rocznym, a po uwzgl dnieniu czynników o charakterze sezonowym o 8,3%. W ca ym kwartale produkcja budowlano-monta owa by a o 4,5% wy sza ni w analogicznym okresie ub.r. Wy szy poziom zrealizowanych robót w stosunku do marca 2005 r. odnotowano we wszystkich grupach przedsi biorstw. Szczególnie dobrze wró y na przysz oêç przyrost o 0,1% produkcji przedsi biorstw specjalizujàcych si w przygotowaniu terenów pod budow. Wynik ten zosta osiàgni ty mimo wysokiej bazy statystycznej z poprzedniego roku, kiedy to wartoêç prac w tym zakresie ros a w tempie 55% w skali rocznej. Wzrost produkcji w pozosta ych grupach przedsi biorstw by zbli ony do przeci tnej. Podmioty wykonujàce prace budowlane wykoƒczeniowe osiàgn y wzrost zrealizowanych robót o 15,5%, przedsi biorstwa wznoszàce budynki i budowle oraz prowadzàce prace in ynieryjne làdowe i wodne 14,8%, a wykonujàce instalacje budowlane o 14,7%. 1.2. Poziom cen Umacnianiu si wzrostowych tendencji w gospodarce w I kwartale br. towarzyszy umiarkowany przyrost (z 0,2% do 0,9%) rocznego wskaênika cen produkcji sprzedanej przemys u (PPI). Utrzymanie wskaênika PPI na stosunkowo niskim poziomie by o wynikiem spadku cen w przetwórstwie przemys owym (0,5%). Podro a a natomiast produkcja górnictwa i kopalnictwa (o 9,1%) oraz przedsi biorstw wytwarzajàcych i zaopatrujàcych w energi elektrycznà, gaz i wod (o %). WÊród przedsi biorstw przetwórstwa przemys owego odnotowano spadek cen produkcji wi kszoêci dzia ów, liczàcych si pod wzgl dem zatrudnienia. Wed ug dost pnych danych za luty br., spad y ceny pojazdów samochodowych, przyczep i naczep (o 4% r/r), wyrobów z pozosta ych surowców niemetalicznych (o 3,2%), maszyn i urzàdzeƒ (o 2,8%), artyku ów spo ywczych i napo- N a r o d o w y B a n k P o l s k i
Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju Wykres 1.2.1. Wskaêniki cen produkcji sprzedanej przemys u (analogiczny okres poprzedniego roku = 100) % 110 108 1 10 104 102 100 98 9 I I I 2005 200 Produkcja sprzedana przemys u ogó em Przetwórstwo przemys owe Górnictwo i kopalnictwo Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektrycznà, gaz, wod Produkcja budowlano-monta owa èród o: dane GUS. jów (o 2,4%), mebli i pozosta ej dzia alnoêci produkcyjnej oraz wyrobów z metali (o 1,1%). Na podobnym poziomie jak rok wczeêniej utrzyma y si ceny wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych. Nieznacznie podro a y natomiast wyroby odzie owe i futrzarskie (o 1,1%). Z pozosta ych dzia ów tej sekcji najwi ksze zmiany cen dotyczy y produkcji koksu i produktów rafinacji ropy naftowej (wzrost o 19,5%), produkcji urzàdzeƒ radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych (spadek o 8,7%) oraz wyrobów tytoniowych (spadek o 7,2%). Powy ej wskaênika PPI ros y ceny produkcji budowlano-monta owej, które ju trzeci kwarta z rz du pozostawa y na bardzo stabilnym poziomie (2,2-2,3% w skali roku). Jak pokazujà dane GUS opublikowane za styczeƒ br., najbardziej podro a y koszty wynajmu sprz tu budowlanego i burzàcego z obs ugà operatorskà (o 5,7%). Zdro a y równie roboty budowlane wykoƒczeniowe (o 4,8%), prace w zakresie instalacji budowlanych (o 4,%), przygotowanie terenu pod budow (o 3,7%) oraz wznoszenie obiektów budowlanych; prace in ynieryjne làdowe i wodne (o 1,8%). W okresie styczeƒ marzec br. nastàpi dalszy spadek tempa inflacji (z 0,7% do 0,4%), mierzonej 12-miesi cznym wskaênikiem cen towarów i us ug konsumpcyjnych (CPI). Obok wygaêni cia efektów cenowych zwiàzanych z akcesjà Polski do Unii Europejskiej oraz tendencji aprecjacyjnych waluty krajowej, o niskiej inflacji zadecydowa y czynniki krótkookresowe: spadek cen ywnoêci, sezonowe obni ki odzie y i obuwia oraz obni enie si tempa wzrostu cen paliw. Ponadto w marcu GUS dokona rewizji struktury wag przyjmowanych do liczenia wskaênika CPI w 200 r., w którym wzros o znaczenie wydatków na ywnoêç i napoje bezalkoholowe (o 0,3 pkt proc. z 27,4% do 27,7%) oraz àcznoêç (o 0, pkt proc. z 5% do 5,%), kosztem udzia u w strukturze wydatków na u ytkowanie mieszkania i noêniki energii (o 0, pkt proc. z 20,9% do 20,3%) oraz transport (spadek o 0,3 pkt proc. z 8,8% do 8,5%). W rezultacie, tempo wzrostu cen konsumpcyjnych w styczniu br. zosta o zrewidowane w dó o 0,1 pkt proc. W I kwartale br. roczny wskaênik zmian cen ywnoêci i napojów bezalkoholowych nieznacznie si zwi kszy (z -1,3% do -0,7%), nadal pozostawa on jednak wyraênie poni ej wskaênika CPI. Na niskà dynamik cen ywnoêci z o y si g ównie spadek cen mi sa (o,4% w uj ciu rocznym), przede wszystkim drobiu (o 18%) i wieprzowiny (o 7,9%). Obni ki cen mi sa drobiowego by y spowodowane obawami konsumentów zwiàzanymi z rozprzestrzenianiem si epidemii ptasiej grypy. Tendencj spadkowà na rynku mi sa dodatkowo pog bi wzrost poda y wieprzowiny oraz utrzymanie przez w adze rosyjskie restrykcji, na o onych w listopadzie ub.r. na polskich eksporterów ywnoêci. WÊród pozosta ych towarów ywnoêciowych nadal tania cukier, lecz tempo obni ek zosta- o znacznie wyhamowane w porównaniu z koƒcem poprzedniego kwarta u (z -11,9% do -5,2%). BIULETYN INFORMACYJNY 3/200 7
Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju 1 Wykres 1.2.2. Wskaêniki cen wybranych grup towarów i us ug konsumpcyjnych (analogiczny okres poprzedniego roku = 100) % 109 107 105 103 101 99 97 95 93 91 I I I 2005 200 Towary i us ugi konsumpcyjne ogó em U ytkowanie mieszkania i noêniki energii Odzie i obuwie àcznoêç Transport Napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe ywnoêç i napoje bezalkoholowe Opieka zdrowotna èród o: dane GUS. Do artyku ów ywnoêciowych, które podro a y w porównaniu z marcem 2005 r. nale a y warzywa i owoce (wzrost odpowiednio o % i 11,5%) oraz ryby (o 2,2%). Drugi kwarta z rz du spada o tempo wzrostu cen towarów i us ug w zakresie transportu (z 2,3% do 1,3%), m.in. w konsekwencji obni enia mar przy dystrybucji paliw. Najwi ksza skala podwy ek w tej grupie dotkn a korzystajàcych z transportu zbiorowego. Us ugi transportowe zdro- a y o 3,5%, w tym miejskie przejazdy autobusowe o 3,1%. W mniejszym stopniu wzros y koszty eksploatacji prywatnych Êrodków transportu (o 2,9%). Wydatki na ten cel charakteryzowa y si w 2005 r. najwy szà dynamikà podwy ek, co wynika o przede wszystkim z szybko rosnàcych cen paliw. Znacznie powy ej wskaênika CPI wzros y koszty u ytkowania mieszkania i noêniki energii (o 3,9%). Op aty za noêniki energii podniesiono o 5,5%. Najbardziej zdro a gaz (o 14,7%) oraz energia elektryczna (o 4,2%), co by o zwiàzane ze zmianami taryf mi dzy innymi z wprowadzonà od poczàtku stycznia br. przez Urzàd Regulacji Energetyki zmianà taryfy na paliwa gazowe dla odbiorców PGNiG SA oraz zmianà taryf dla energii elektrycznej. Mniejsze podwy ki dotyczy y opa- u i energii cieplnej (odpowiednio o 3,1% i 2,5%). Oprócz noêników energii w grupie towarów i us ug obj tych kontrolà cen, w I kwartale br. zdro a abonament RT oraz us ugi pocztowe. Wzrost cen kontrolowanych (o 3,2%) zosta cz Êciowo zrekompensowany obni eniem cen paliw silnikowych. Z pozosta ych liczàcych si grup towarów i us ug, powy ej przeci tnego wskaênika CPI podro a y napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe (o 2,1 %) oraz us ugi w zakresie opieki zdrowotnej (o 1, %). Ni sze ceny us ug odnotowano natomiast w zakresie àcznoêci (o 2,1%), w tym op aty za Internet (o 38,8%). Potania a równie odzie i obuwie (o,9%). 1.3. Rynek pracy W I kwartale br. obserwowano stopniowà popraw sytuacji na rynku pracy. Przeci tne zatrudnienie w sektorze przedsi biorstw wynios o na koniec marca br. 4.870 tys. osób i by o o 128 tys. (2,7%) wy sze ni przed rokiem. W ca ym przemyêle wzrost zatrudnienia wyniós 41 tys. (1,7%), o czym zadecydowa przede wszystkim przyrost miejsc pracy w przetwórstwie przemys owym o 52 tys. (2,%). Pozosta e sekcje przemys u zredukowa y zatrudnienie: przedsi biorstwa wytwarzajàce i zaopatrujàce w energi elektrycznà, gaz i wod o7 tys. (3,3%) oraz górnictwo o5 tys. (2,%). 8 N a r o d o w y B a n k P o l s k i
Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju W dzia ach przetwórstwa przemys owego 1 najwi cej nowych miejsc pracy przyby o przy produkcji wyrobów z metali (14 tys., tj. 7,9%), pojazdów samochodowych, przyczep i naczep (8 tys., tj. 7,7%), mebli i pozosta ej dzia alnoêci produkcyjnej (7 tys., tj. 4,7%), wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych ( tys., tj. 5,3%), maszyn i urzàdzeƒ (4 tys., tj. 2,%) oraz w bran y spo ywczej (4 tys., tj. 1,2%). 1 Proces restrukturyzacji zatrudnienia objà przede wszystkim w ókiennictwo, produkcj odzie- owà i futrzarskà. W sumie redukcja si y roboczej w tych dzia ach wynios a od marca 2005 r. 8 tys. pracowników (ok. 4%). Wp yn o to wyraênie na popraw konkurencyjnoêci, szczególnie w przypadku przedsi biorstw w ókienniczych, które wykaza y blisko 12-procentowy wzrost sprzeda y w uj ciu rocznym. Od poczàtku bie àcego roku wymienione dzia y stworzy y ok. 1 tys. nowych miejsc pracy. Wy szy wzrost zatrudnienia ni w przemyêle odnotowano w handlu i naprawach (44 tys., tj. 5,2%). Ta grupa podmiotów zapewnia obecnie miejsce pracy prawie co piàtemu pracownikowi sektora przedsi biorstw ich udzia wzrós w ciàgu 12 miesi cy z 17,9% do 18,4%, kosztem pracujàcych w przemyêle (spadek z 51,1% do 50,%). WÊród bran pozaprzemys owych zatrudnienie wzros o równie przy obs udze nieruchomoêci i firm (o 22 tys., tj. 5%), przedsi biorstwach nale àcych do grupy transport, gospodarka magazynowa i àcznoêç (o tys., tj. 1,%), w hotelarstwie i w restauracjach (o 3 tys., tj. 3,7%) oraz w przedsi biorstwach budowlanych (o tys., tj. 1,9%). W koƒcu marca br. liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynios a 2.822 tys. osób, tj. o 231 tys. (7,%) mniej ni przed rokiem. WÊród zarejestrowanych 23,1% dotychczas nie pracowa- o (wzrost o 0,1 pkt proc. w uj ciu rocznym), a 48,9% pozostawa o bez pracy d u ej ni 1 rok (spadek o 2,9 pkt proc.). Stopa bezrobocia spad a w ciàgu 12-miesi cy o 1,4 pkt proc. do poziomu 17,8%; wzros a natomiast o 0,2 pkt proc. w porównaniu z koƒcem 2005 r. WIkwartale br. nap yw do bezrobocia by nieco wy szy ni odp yw. Liczba nowo zarejestrowanych bezrobotnych wynios a 720 tys. osób wobec 71 tys. wykreêlonych z ewidencji bezrobotnych. Wykres 1.3.1. Liczba bezrobotnych i stopa bezrobocia tys. osób 3.100 3.000 2.900 2.800 % 20,0 19,5 19,0 18,5 18,0 17,5 2.700 I I I 2005 200 17,0 Bezrobotni ogó em Stopa bezrobocia èród o: dane GUS. 1 Pod uwag wzi to dzia y przetwórstwa przemys owego, w których przeci tne zatrudnienie wynios o powy ej 100 tys. osób. Na koniec marca 200 r. kryterium to spe nia y nast pujàce dzia y: produkcja artyku ów spo ywczych i napojów 390 tys. zatrudnionych; produkcja odzie y i wyrobów futrzarskich 12 tys.; produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych 121 tys.; produkcja wyrobów z pozosta ych surowców niemetalicznych 110 tys.; produkcja wyrobów z metali 189 tys.; produkcja maszyn i urzàdzeƒ 171 tys.; produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep 108 tys.; produkcja mebli i pozosta ej dzia alnoêci produkcyjnej 157 tys. W przedsi biorstwach skupionych w wymienionych dzia ach pracowa o blisko % zatrudnionych w przetwórstwie przemys owym. BIULETYN INFORMACYJNY 3/200 9
Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju 1 Bez prawa do zasi ku pozostawa o w marcu br. 2.434 tys. osób, a ich udzia w ogólnej liczbie bezrobotnych utrzyma si na poziomie z przed 12 miesi cy (8,2%). WIkwartale br. do urz dów pracy zg oszono 237 tys. ofert zatrudnienia o 45 tys. (23,3%) wi cej ni w tym samym okresie 2005 r. Nale y podkreêliç, e sytuacj na krajowym rynku pracy agodzi a migracja zarobkowa polskich pracowników, najcz Êciej ludzi m odych, do krajów cz onkowskich Unii Europejskiej. Trudno jest dok adnie oceniç skal tego zjawiska. Nale y jednak e zauwa yç wy szy od przeci tnej spadek stopy bezrobocia wêród osób w wieku od 15 do 24 lat. Wed ug danych BAEL 2, na koniec paêdziernika 2005 r. stopa bezrobocia w tym przedziale wiekowym obni y a si o 4,3 pkt. proc. do 34,%, podczas gdy przeci tna spad a o 1,5 pkt. proc. do 1,7%. 1.4. Wynagrodzenia i Êwiadczenia spo eczne Wraz z o ywieniem gospodarczym nastàpi o przyspieszenie wzrostu p ac. W marcu br. przeci tne miesi czne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsi biorstw ukszta towa o si na poziomie 2.14 z o 5,5% wy szym ni przed rokiem. Jego si a nabywcza wzros a w okresie 12 miesi cy o 5,1% 3. WÊród wszystkich sekcji przemys u najlepiej op acani byli pracownicy zatrudnieni w górnictwie. Ich zarobki by y o 1.204 z wy sze od przeci tnej w sektorze przedsi biorstw (3.817 z ). W porównaniu z marcem ub.r. p ace wzros y tam o 18 z (5,7%). Niewiele od przeci tnego wynagrodzenia górniczego odbiega y p ace w jednostkach wytwarzajàcych i zaopatrujàcych w energi elektrycznà, gaz, wod, gdzie Êrednia wynios a 3.784 z. W przeciwieƒstwie do górnictwa, w przedsi biorstwach tych nastàpi spadek wynagrodzeƒ o 10 z (2,7%). Najni sze zarobki otrzymywali pracownicy przetwórstwa przemys owego. P ace w tej sekcji wzros y o 155 z (,8%) do 2.42 z. Nadal pozostawa y one jednak wyraênie poni ej przeci tnej (o 188 z ). W wi kszoêci dzia ów przetwórstwa przemys owego nominalna wartoêç podwy ek mieêci a si najcz Êciej w przedziale 100 200 z. Wy sze podwy ki otrzymali zatrudnieni przy produkcji samochodów, przyczep i naczep (331 z, tj. 13%), przy produkcji metali (300 z, tj. 11,4%), maszyn i urzàdzeƒ (249 z, tj. 10,3%) oraz wyrobów tytoniowych (213 z, tj. 3,8%). Ostatni z wymienionych dzia ów charakteryzowa si najwy szymi przeci tnymi p acami w sekcji przetwórstwa przemys owego (5.759 z ). Wp yw wynagrodzeƒ w przemyêle tytoniowym na przeci tne wynagrodzenie w sektorze przedsi biorstw by jednak e marginalny, ze wzgl du na jego ma e znaczenie w strukturze zatrudnienia (ok. 7 tys. pracowników). Ni sze zarobki w porównaniu z przemys em otrzymywali zatrudnieni w sektorze budownictwa, gdzie Êrednia p aca wynios a 2.374 z. Jej wzrost o 157 z (7,1%) by zbli ony do podwy ek w przetwórstwie przemys owym. Z pozaprzemys owych sekcji przedsi biorstw, u wszystkich wystàpi przyrost wynagrodzeƒ, wyraênie przewy szajàcy wskaênik inflacji najwy szy w jednostkach obs ugujàcych nieruchomo- Êci i firmy (o 248 z, tj. 10,1%), gdzie dynamicznie ros y przede wszystkim pensje informatyków (o 508 z, tj. 9,1%). W handlu i us ugach zarobki wzros y o 99 z (4,3%), w przedsi biorstwach skupionych w sekcji transport, gospodarka magazynowa i àcznoêç o 130 z (4,%) oraz w hotelarstwie i restauracjach o 110 z (,1%). Przeci tna miesi czna emerytura i renta brutto z pozarolniczego systemu ubezpieczeƒ spo ecznych ukszta towa a si w marcu br. na poziomie 1.28 z, tj. o 7,3% wy szym ni w ub.r. 2 Badanie AktywnoÊci Ekonomicznej LudnoÊci. 3 Deflowane wskaênikiem CPI. 10 N a r o d o w y B a n k P o l s k i
Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju Wykres 1.4.1. Wynagrodzenia i Êwiadczenia spo eczne z 2.800 2.750 2.700 2.50 2.00 z 1.285 1.25 1.245 1.225 1 2.550 2.500 2.450 1.205 1.185 2.400 I I I 2005 200 1.15 Przeci tne wynagrodzenie brutto w przemyêle (lewa skala) Przeci tna miesi czna emerytura i renta z pozarolniczego systemu ubezpieczeƒ spo ecznych (prawa skala) W tym samym okresie jej si a nabywcza wzros a o,9%. Tak znaczna podwy ka Êwiadczeƒ emerytalnych zwiàzana by a z przeprowadzanà od 1 marca br. waloryzacjà rent i emerytur 4. Wed ug ocen Ministerstwa Pracy i Polityki Spo ecznej, ka dy z ponad 9 mln emerytów i rencistów dosta podwy k Êrednio 0 70 z, co oznacza dodatkowà wyp at Êwiadczeƒ ka dego miesiàca o 0, mld z. Przeci tna miesi czna emerytura i renta brutto rolników indywidualnych wynios a 804 z i wzros a w uj ciu rocznym o 5,8%. Jej si a nabywcza zwi kszy a si w skali roku o 5,4%. W styczniu i w lutym br. wyp acono w sumie 37 mln z z tytu u zasi ków dla bezrobotnych 5 (o 8,7% mniej ni przed rokiem) oraz 828 mln z z tytu u zasi ków i Êwiadczeƒ przedemerytalnych (spadek o 14,5%). 1.5. Bud et paƒstwa WIkwartale br. dochody bud etu paƒstwa wynios y 47,1 mld z, (24,1% kwoty zapisanej w ustawie bud etowej na 200 r.) i by y o 14,1% wy sze w porównaniu z tym samym okresem ub.r. Na wzrost z o y y si wysokie wp ywy z podatków poêrednich, g ównie z podatku AT. Ich udzia w àcznej kwocie dochodów wyniós odpowiednio ok. 9,9% i 43%. Zaawansowanie dochodów z podatku AT w stosunku do planu na 200 r. wynios o 23,8%. Poza dochodami z podatku od wartoêci dodanej bud et odnotowa wysokie wp ywy z akcyzy, które w pierwszych trzech miesiàcach br. wynios y 11,2 mld z, co stanowi o 2,3% planu. Wy sze o 2,4% ni w ubieg ym roku dochody z tego êród a w wynika y w cz Êci z czynników o charakterze jednorazowym przede wszystkim ze wzrostu o 1% akcyzy na sprzeda papierosów w styczniu br. oraz z wy szego zu ycia paliw. Ponadto odnotowano wysokie dochody z podatku od osób prawnych (5, mld z ) i od osób fizycznych (5,2 mld z ). Wp ywy z tych êróde by y odpowiednio wy sze o 21,5% i 9,7% w porównaniu z analogicznym okresem 2005 r. Wysokie p atnoêci na rzecz bud etu wystàpi y pod koniec marca, w zwiàzku z koniecznoêcià rozliczenia do koƒca tego miesiàca podatku od osób prawnych (CIT) za 2005 r. W omawianym okresie bud et paƒstwa wyda 5,1 mld z 24,8% zaplanowanej na ten rok kwoty o 2,2 mld z (3,9%) wi cej ni rok wczeêniej. 4 W marcu br. przeprowadzono waloryzacj rent i emerytur (po raz pierwszy wed ug nowych zasad), poniewa roczne tempo wzrostu cen konsumpcyjnych by o àcznie w latach 2004 2005 wy sze od za o onych w ustawie 5%. Wskaênik waloryzacji na 200 r. okreêlono na poziomie,2%. 5 Kwota brutto bez sk adki na ubezpieczenie spo eczne. BIULETYN INFORMACYJNY 3/200 11
Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju 1 Tabela 1.5.1. Szacunkowe wykonanie bud etu paƒstwa za okres styczeƒ marzec 200 r. Wyszczególnienie Plan po zmianach na 200 r. Wykonanie w mld z w % 1. DOCHODY 195,3 47,1 24,1 z tego: podatki poêrednie 128,1 31,5 24, podatek dochodowy od osób prawnych 20,1 5, 28,0 podatek dochodowy od osób fizycznych 2,2 5,2 20,0 dochody paƒstwowych jednostek bud etowych 1,1 4,4 27,4 w tym: wp ywy z c a 1,3 0,3 25,3 pozosta e dochody 4,8 0,3,0 w tym: wp aty z zysku NBP 1,2 2. WYDATKI 225,8 5,1 24,8 w tym: obs uga d ugu krajowego 22,9 4,7 20,3 obs uga zad u enia zagranicznego 4,9 1,9 38,7 dotacje dla funduszu emerytalno-rentowego 14,9 3,9 25,9 dotacje dla Funduszu Ubezpieczeƒ Spo ecznych 23,4 7,0 30,2 subwencje ogólne dla jednostek samorzàdu terytorialnego 34,4 12,0 34,9 3. DEFICYT -30,5-9,0 29,4 4. FINANSOWANIE DEFICYTU 30,5 9,0 29,4 èród a krajowe 10,1,9 8,8 èród a zagraniczne 20,5 2,1 10,1 èród o: dane Ministerstwa Finansów. Wzrost wydatków wynika przede wszystkim z wy szych ni przed rokiem dotacji dla Funduszu Ubezpieczeƒ Spo ecznych i Funduszu Emerytalno-Rentowego. Kwoty dotacji odpowiednio 7 mld z oraz 3,9 mld z stanowi y 19,5% wydatków bud etowych w I kwartale br. W marcu br. przeprowadzono waloryzacj rent i emerytur po raz pierwszy wed ug nowych zasad, poniewa roczne tempo wzrostu cen konsumpcyjnych by o àcznie w latach 2004 2005 wy sze od za o onych w ustawie 5%. Istotnà pozycjà po stronie wydatków by y wyp aty subwencji ogólnych dla jednostek samorzàdu terytorialnego w kwocie 12 mld z. Ich udzia w wydatkach ogó em stanowi 21,5%. Na obs ug d ugu krajowego i zagranicznego przeznaczono ze Êrodków bud etowych,5 mld z. Wydatki na ten cel stanowi y 11,7% wydatków ogó em. Po trzech miesiàcach br. wydatki bud etu paƒstwa przewy sza y jego dochody o 9 mld z (12,3 mld z przed rokiem) 29,4% kwoty deficytu zaplanowanego w ustawie bud etowej na 200 r. Wi kszoêç deficytu zosta a sfinansowana Êrodkami pochodzàcymi ze êróde krajowych. Ârodki zagraniczne stanowi y 23,1% ca kowitej sumy pozyskanych na ten cel funduszy. G ównym êród em finansowania krajowego by a emisja obligacji na kwot 18,4 mld z. Spad a natomiast o 4,1 mld z emisja bonów skarbowych. 12 N a r o d o w y B a n k P o l s k i
Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji 2 Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji 2 2.1. Struktura poda y pieniàdza Od poczàtku 200 r. utrzymuje si wysokie roczne tempo przyrostów szerokiego pieniàdza M3 7, które osiàgn o na koniec marca br. poziom 9,8% tabela 2.1.1. Podobnie jak w poprzednich latach, po spadku nominalnym pieniàdza w styczniu, w kolejnych okresach jego wolumen rós. W sumie w pierwszych trzech miesiàcach poda pieniàdza M3 zwi kszy a si o 5,3 mld z (1,3%). Po oczyszczeniu zmian nominalnych z wp ywu ró nic kursowych, przyrost szerokiego pieniàdza by ni szy o 0,5 mld z. Nadal najszybsze tempo wzrostu charakteryzowa o sk adniki o wysokim stopniu p ynnoêci, wchodzàce w sk ad agregatu M1 (15,% w skali rocznej) wykres 2.1.1. Pozosta e, mniej p ynne sk adniki szerokiego pieniàdza (M3-M1), ros y w tempie 4,%. WÊród komponentów wàskiego pieniàdza M1, zobowiàzania bie àce wobec sektorów krajowych zwi kszy y si od poczàtku roku o 0,4 mld z (0,3%), a gotówka w obiegu poza kasami banków wzros a o 1,3 mld z (2,2%). Depozyty terminowe do 2 lat w àcznie, nale àce do szerszego pieniàdza (M3-M1), zwi kszy y si o 3,9 mld z (2%). W rezultacie, stopieƒ p ynnoêci pieniàdza M3, mierzony udzia em gotówki i zobowiàzaƒ bie àcych w pieniàdzu M3 uleg niewielkiemu obni eniu z 50,5% do poziomu 50,2%. Nale y jednak e podkreêliç, e przyrost Êrodków na krótkoterminowych kontach przedsi biorstw w marcu br. o 4,8 mld z (11,5%) wynika z faktu, i ostatni sprawozdawczy dzieƒ I kwarta u br. wypad w piàtek, a wi c w dniu przelewania wolnych Êrodków przedsi - Tabela 2.1.1. Poda pieniàdza Wyszczególnienie Stan na 31 200 Zmiana w kwartale Zmiana do analogicznego okresu poprzedniego roku w mld z % w mld z % 1. PIENIÑDZ GOTÓWKOWY W OBIEGU (POZA KASAMI BANKÓW) 58,4 1,3 2,2 7,0 13,7 2. Depozyty i inne zobowiàzania bie àce 151,3 0,4 0,3 21,3 1,4. PIENIÑDZ M1(1+2) 209,7 1,7 0,8 28,3 15, 3. Depozyty i inne zobowiàzania z terminem pierwotnym do 2 lat (w àcznie) i zablokowane 198,4 3,9 2,0 8,0 4,2 4. Operacje z przyrzeczeniem odkupu 9,3-0,4-4,1 2,0 27,7 5. D u ne papiery wartoêciowe z terminem pierwotnym do 2 lat (w àcznie) 0,1 0,0-21, -1,1-88,9. PIENIÑDZ M3 (1+2+3+4+5) 417, 5,3 1,3 37,4 9,8 W rozdziale 2, w zakresie komponentów pieniàdza i czynników jego kreacji, do sektorów krajowych zaliczono niemonetarne instytucje finansowe, podmioty sektora niefinansowego, instytucje samorzàdowe oraz fundusze ubezpieczeƒ spo ecznych. 7 Od poczàtku bie àcego roku, w ramach prac nad harmonizacjà sprawozdawczoêci w Europejskim Systemie Banków Centralnych (ESBC), nastàpi y zmiany w kwalifikacji podmiotów sektora monetarnych instytucji finansowych (MIF), których dane bilansowe stanowià podstaw budowy agregatów monetarnych. Sektor ten od stycznia br. tworzà oprócz banków dzia ajàcych w Polsce oraz rezydujàcych w naszym kraju oddzia ów insytucji kredytowych i oddzia ów banków zagranicznych, spó dzielczych kas oszcz dnoêciowo-kredytowych (SKOK) tak e fundusze rynku pieni nego (FRP). Ze wzgl du na znikomy wp yw danych z FRP na wartoêç zestawianych agregatów, Departament Statystyki NBP nie dokona szacowania porównywalnych szeregów czasowych za okresy poprzedzajàce styczeƒ 200 r. BIULETYN INFORMACYJNY 3/200 13
Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji Wykres 2.1.1. Udzia gotówki poza kasami banków i zobowiàzaƒ bie àcych sektorów krajowych w agregacie M3 na tle 12-miesi cznych zmian procentowych pieniàdza M1 i M3-M1 2 Zmiana w % Udzia w % 25 52 20 50 15 10 48 5 4 0 44-5 -10 42-15 40 I I I I I I I I I 2003 2004 2005 200 M1 M3-M1 Udzia gotówki i zobowiàzaƒ bie àcych w M3 Wykres 2.1.2. Udzia gotówki poza kasami banków w agregacie M1 % 3 35 34 33 32 31 30 29 28 27 2 I I I I I I I I I 2003 2004 2005 200 biorstw z kont bie àcych na terminowe 8. Gdyby nie wp yw tego cyklicznego zjawiska, stopieƒ p ynnoêci szerokiego pieniàdza przekroczy by poziom 51% najwy szy z dotychczas notowanych. W pierwszych miesiàcach 200 r. nastàpi niewielki wzrost stopnia p ynnoêci pasywów w ramach pieniàdza M1, mierzonego udzia em gotówki w obiegu poza kasami banków w pieniàdzu M1. Po styczniowym spadku o 2,4 mld z (3,2%), w kolejnych dwóch miesiàcach gotówka w obiegu wzros a w sumie o 3,1 mld z (5,5%). Przy niskim przyroêcie Êrodków na kontach bie àcych sektorów krajowych, do czego przyczyni o si wczeêniej wspomniane przesuni cie na ostatni dzieƒ marca Êrodków bie àcych przedsi biorstw na konta krótkoterminowe, wartoêç wskaênika p ynnoêci zwi kszy a si o 0,4 pkt. proc. do poziomu 27,9% wykres 2.1.2. 2.2. Zobowiàzania wobec sektorów krajowych Depozyty i inne zobowiàzania 9 zaliczane do pieniàdza M3 wzros y w I kwartale br. o 4,3 mld z (1,2%) i osiàgn y poziom 349,7 mld z tabela 2.2.1. Stan depozytów osób prywatnych zwi kszy si o 4,8 mld z (2,%), o 3, mld z (2,1%) wzros y depozyty instytucji samorzàdowych. Spad y natomiast o 2,7 mld z (2,7%) depozyty przedsi biorstw. Ârodki na rachunkach ban- 8 Zjawisko to oparte jest na cyklu tygodniowym. Ârodki na rachunki terminowe przelewane sà zazwyczaj w piàtek, a ich stan utrzymywany jest do przysz ego poniedzia ku. Motywem do tego typu operacji jest wysoka ró nica w dochodowo- Êci pomi dzy lokatami bie àcymi i krótkoterminowymi. 9 Depozyty bie àce, z terminem pierwotnym do 2 lat (w àcznie), zablokowane oraz depozyty z okresem wypowiedzenia do 3 miesi cy w àcznie stanowià 99% zobowiàzaƒ wobec sektorów krajowych zaliczanych do pieniàdza M3. 14 N a r o d o w y B a n k P o l s k i
Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji kowych niemonetarnych instytucji finansowych 10 oraz funduszy ubezpieczeƒ spo ecznych pozosta y na poziomie zbli onym z koƒca 2005 r. Spadek depozytów przedsi biorstw na poczàtku roku jest zjawiskiem sezonowym. Wycofane Êrodki z rachunków bankowych zosta y w cz Êci przeznaczone na wyp at dodatkowych wynagrodzeƒ pracowniczych. Rok rocznie w styczniu nast puje równie ponowne odtworzenie sald na kontach rozrachunkowych wraz z rozpocz ciem nowego roku bilansowego, co obni a poziom Êrodków na rachunkach bie àcych. 2 Bioràc pod uwag wysokie tempo przyrostu sprzeda y w I kwartale br. (o 12,4% r/r), pewnym zaskoczeniem mo e byç skala spadku depozytów przedsi biorstw. Jak wynika z obserwacji, istnieje dodatnia zale noêç pomi dzy wielkoêcià produkcji sprzedanej a zmianami sald na rachunkach bankowych podmiotów gospodarczych. Wszystko wydaje si wskazywaç, e przedsi biorstwa zarobione Êrodki przeznaczy y na finansowanie inwestycji. Zgodnie z deklaracjami przedsi biorstw, wyra onymi w badaniach ankietowych NBP 11, inwestycje mia y byç finansowane w pierwszej kolejnoêci ze Êrodków w asnych. Pomimo obni enia depozytów przedsi biorstw, ich stan nadal pozostawa wysoki (9,8 mld z ), a roczne tempo przyrostu wzros o o 0,9 pkt proc. w porównaniu z koƒcem 2005 r. do 17,7%. Szukajàc motywów utrzymywania znacznej iloêci Êrodków na rachunkach bankowych mo na oprzeç si na wynikach wspomnianych badaƒ ankietowych, wskazujàcych, e w I kwartale br. oko o 32% badanych przedsi biorstw zadeklarowa o posiadanie nadwy kowych Êrodków pieni nych, z tego ok. 20% gromadzi o fundusze na planowane inwestycje. WÊród innych motywów wymieniano ch ç inwestowania ich na rynku finansowym oraz przygotowanie funduszy na wyp at dywidend. Poczàtek bie àcego roku potwierdzi zahamowanie procesu odp ywu oszcz dnoêci osób prywatnych z lokat bankowych, który wystàpi w i kwartale ub.r. W pierwszych trzech miesiàcach br. stan depozytów tego podsektora gospodarstw domowych 12 wzrós o 4,8 mld z (2,%). Wzrostowi oszcz dnoêci towarzyszy y, podobnie jak w ubieg ym roku, istotne zmiany stopnia ich p ynnoêci. Banki odnotowa y wy àcznie przyrost depozytów bie àcych (o 5,3 mld z, tj. o 9,4%). Dalszej redukcji uleg y natomiast oszcz dnoêci na kontach terminowych (o 0,5 mld z, tj. o 0,4%). Niskie zainteresowanie inwestorów indywidualnych bankowymi lokatami terminowymi, wynika o przede wszystkim z ich niskiej dochodowoêci w porównaniu z innymi, pozabankowymi formami Tabela 2.2.1. Zobowiàzania wobec sektorów krajowych zaliczane do pieniàdza M3 Wyszczególnienie Stan na 31 200 Zmiana w kwartale Zmiana do analogicznego okresu poprzedniego roku w mld z % w mld z % Depozyty i inne zobowiàzania zaliczane do pieniàdza M3 349,7 4,3 1,2 29,3 9,1 Gospodarstwa domowe 207,3 3,8 1,9,2 3,1 w tym osoby prywatne 191,4 4,8 2, 3,1 1, Niemonetarne instytucje finansowe 15,0-0,2-1,0 4,1 37,3 Przedsi biorstwa 9,8-2,7-2,7 14,5 17,7 Instytucje niekomercyjne dzia ajàce na rzecz gospodarstw domowych 9,9 0,2 2,1 0,8 8,7 Instytucje samorzàdowe 17,3 3, 2,1 2,4 1,3 Fundusze ubezpieczeƒ spo ecznych 3,3-0,4-11, 1,2 55,3 10 Sektor niemonetarnych instytucji finansowych obejmuje niemonetarne instytucje finansowe, instytucje samorzàdowe oraz fundusze ubezpieczeƒ spo ecznych. 11 Wst pna informacja o kondycji sektora przedsi biorstw ze szczególnym uwzgl dnieniem stanu koniunktury w kwartale 200 r. Departament Analiz Makroekonomicznych i Strukturalnych NBP. (Dost pne na stronie www.nbp.pl). 12 Zestawienie nie obejmuje udzia u akcji przedsi biorstw gie dowych, ze wzgl du na trudnoêç precyzyjnego oszacowania ich wielkoêci w portfelu aktywów finansowych gospodarstw domowych. BIULETYN INFORMACYJNY 3/200 15
Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji Tabela 2.2.2. Aktywa finansowe gospodarstw domowych 13 Wyszczególnienie 31 200 31 I 2005 Zmiany od 31 I 2005 do 31 200 2 stan w mld z struktura % stan w mld z struktura % w mld z % 1. Depozyty bankowe 1 222,1 53,8 218,4 55,0 3,7 1,7 2. Aktywa funduszy inwestycyjnych 2 8,8 1, 57,9 14, 10,9 18,8 3. Zak ad ubezpieczeƒ na ycie 3, 4 42,9 10,4 41,8 10,5 1,1 2,5 4. WartoÊç depozytów w SKOK 5,2 1,2 5,0 1,3 0,2 3,4 5. Obligacje skarbowe 5 14,5 3,5 15,2 3,8-0,7-4,9. Bony skarbowe 1,2 0,3 1, 0,4-0,4-24,2 7. Gotówka w obiegu (bez kas banków) 58,4 14,1 57,2 14,4 1,3 2,2 8. Obligacje bankowe 0,1 0,0 0,2 0,0 0,0-22,3 OGÓ EM (poz. 1 8) 413,1 100,0 397,3 100,0 15,9 4,0 1 Wraz z depozytami powy ej 2 lat oraz z okresem wypowiedzenia powy ej 3 miesi cy niezaliczanych do pieniàdza M3. 2 Nie uwzgl dniono danych z funduszy, o których wiadomo, e skierowane sà tylko do osób prawnych. 3 Przyj to wartoêç rezerw techniczno-ubezpieczeniowych na ycie ( àcznie z rezerwami, gdy ryzyko lokaty ponosi ubezpieczajàcy). 4 Szacunek Departamentu Statystyki NBP. 5 Dane Ministerstwa Finansów. Przyj to za o enie, e ca oêç gotówki na rynku jest w posiadaniu gospodarstw domowych. oszcz dzania. Od ubieg ego roku utrzymuje si wysoki popyt ze strony gospodarstw domowych na jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, których aktywa powi kszy y si tylko wikwartale br. o 10,9 mld z (18,8%) tabela 2.2.2 (w ub.r. przyrost wyniós 23,3 mld z, tj. 7,5%). 2.3. Czynniki kreacji pieniàdza G ównymi czynnikami kreacji pieniàdza w I kwartale br. by y nale noêci (wraz z papierami wartoêciowymi) od sektorów krajowych, które wzros y o 11 mld z (3,%), oraz aktywa zagraniczne netto wzrost o 8,3 mld z (4,9%). W kierunku obni enia zasobów pieni nych na rynku oddzia ywa zaê spadek o 7 mld z (11%) zad u enia netto instytucji rzàdowych szczebla centralnego. Zmiany poszczególnych pozycji kreujàcych pieniàdz prezentuje tabela 2.3.1. 2.3.1. Kredyty, po yczki i inne nale noêci 14 od sektorów krajowych Kredyty i po yczki i inne nale noêci monetarnych instytucji finansowych (MIF) sektora bankowego, spó dzielczych kas oszcz dnoêciowo-kredytowych (SKOK) oraz funduszy Tabela 2.3.1. Czynniki kreacji pieniàdza Wyszczególnienie Stan na 31 2005 r. Zmiana w kwartale Zmiana do analogicznego okresu poprzedniego roku w mld z % w mld z % Poda pieniàdza M3 417, 5,3 1,3 37,4 9,8 Czynniki kreacji: 1. Aktywa zagraniczne netto 178,8 8,3 4,9 25,9 1,9 2. Nale noêci w àcznie z papierami wartoêciowymi 314,3 11,0 3, 35,5 12,7 3. Zad u enie netto instytucji rzàdowych szczebla centralnego 5,4-7,0-11,0-1,4-22,5 4. D ugoterminowe zobowiàzania finansowe 118, 0,5 0,4,5 5,8 5. Aktywa trwa e (bez aktywów finansowych) 33,0-0,1-0,3 1,0 3,1. Saldo pozosta ych pozycji netto -4,3 -,5 1,3-2,1 4,7 13 Obok osób prywatnych do sektora gospodarstw domowych zaliczani sà przedsi biorcy indywidualni i rolnicy indywidualni. 14 I inne nale noêci obejmujà g ównie skupione wierzytelnoêci i zrealizowane gwarancje i por czenia. Nie zawierajà natomiast odsetek zapad ych i nale noêci z tytu u papierów wartoêciowych. 1 N a r o d o w y B a n k P o l s k i
Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji rynku pieni nego wzros y w okresie styczeƒ marzec br. o 12,2 mld z (4,2%) do poziomu 304,9 mld z. Po uwzgl dnieniu wp ywu zmian kursowych, wzrost by ni szy o 0,8 mld z. Zmiany kursowe najwi kszy wp yw wywar y na wielkoêç zad u enia osób prywatnych i przedsi biorstw, podwy szajàc wartoêç nale noêci od wymienionych sektorów odpowiednio o 0,4 mld z i 0,3 mld z. Najszybciej ze wszystkich sektorów krajowych ros o zad u enie gospodarstw domowych, których d ug zwi kszy si o,7 mld z (4,7%), z czego 5,9 mld z stanowi o zad u enie osób prywatnych. Nale noêci od przedsi biorstw wzros y o 4,1 mld z (3,4%), a funduszy ubezpieczeƒ spo ecznych o 1,3 mld z (27,%) tabela 2.3.1.1. 2 Kredyty i po yczki bankowe dla przedsi biorstw Na poczàtku 200 r. nastàpi o wyraêne o ywienie na rynku kredytowym przedsi biorstw g ównie na kredyty o charakterze bie àcym 15, których stan zwi kszy si w okresie styczeƒ marzec br. o 2,5 mld z (4,3%). Wzrost zapotrzebowania na kredyty bie àce na poczàtku roku jest zjawiskiem sezonowym, zwiàzanym z finansowaniem wyp at dodatkowych wynagrodzeƒ pracowniczych. Banki odnotowa y natomiast umiarkowany popyt na kredyty d ugoterminowe o charakterze inwestycyjnym. W sumie, stan kredytów inwestycyjnych i kredytów na nieruchomoêci wzrós o 1,4 mld z (2,%). Tabela 2.3.1.1. Kredyty, po yczki i inne nale noêci od sektorów krajowych Wyszczególnienie Stan na 31 200 Zmiana w kwartale Zmiana do analogicznego okresu poprzedniego roku w mld z % w mld z % Kredyty, po yczki i inne nale noêci 304,9 12,2 4,2 3,8 13,7 Gospodarstwa domowe 147,9,7 4,7 30,0 25,4 w tym osoby prywatne 117,8 5,9 5,3 27, 30, Niemonetarne instytucje finansowe 12,1 0,8, 1,8 17,0 Przedsi biorstwa 12,9 4,1 3,4 4,5 3,7 Instytucje niekomercyjne dzia ajàce na rzecz gospodarstw domowych 0,8 0,0 0,7 0,1 19, Instytucje samorzàdowe 11,3-0, -4,7 0,8 7,3 Fundusze ubezpieczeƒ spo ecznych 5,8 1,3 27, -0,3-4,8 Wi kszoêç kredytów dla przedsi biorstw zosta a udzielona w z otych. Ich udzia w strukturze walutowej od poczàtku 2005 r. jest doêç stabilny i utrzymuje si na poziomie 75 77%. Wi ksze znaczenie zad u enia denominowanego w walutach obcych wystàpi o tylko w przypadku kredytów inwestycyjnych. Stanowi y one ok. 1/3 udzia u w tej kategorii kredytów. Obserwowane obecnie przyspieszenie tempa inwestycji jest finansowane g ównie ze Êrodków w asnych podmiotów gospodarczych. Wed ug badaƒ ankietowych NBP 1, nie zmieni a si hierarchia êróde finansowania nowych inwestycji. Ârodkami w asnymi planowa o pokryç wydatki inwestycyjne w kwartale br. 44,8% przedsi biorstw. By o to jednak o 2,2 pkt proc. mniej w porównaniu z poprzednim okresem. Coraz wi cej natomiast podmiotów planuje finansowaç inwestycje wykorzystujàc do tego celu kredyty bankowe (wzrost z 32,4% do 37,3%). Powolny wzrost zainteresowania kredytami d ugoterminowymi obserwowany jest poczàwszy od I kwarta u 2005 r. W tym okresie ich 12-miesi czny wskaênik zmian osiàgnà swoje minimum na poziomie -7,4% wykres 2.3.1.2. Obecnie ten segment rynku kredytowego rozwija si najszybciej. Przyrost procentowy kredytów powy ej 5 lat na koniec marca br. zbli y si do granicy 10% r/r, podczas gdy kredyty krótkoterminowe spada y w tempie 3,4%. 15 Suma kredytów w rachunku bie àcym i kredytów operacyjnych. 1 Wst pna informacja o kondycji sektora przedsi biorstw ze szczególnym uwzgl dnieniem stanu koniunktury w kwartale 200 r. Departament Analiz Makroekonomicznych i Strukturalnych NBP. (Dost pne na stronie www.nbp.pl). BIULETYN INFORMACYJNY 3/200 17
Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji Wykres 2.3.1.1. 12-miesi czne zmiany nale noêci od przedsi biorstw z tytu u kredytów i po yczek 2 % 30 25 20 15 10 5 0-5 -10-15 I Ogó em I I I I I 2004 2005 200 O charakterze bie àcym* Na inwestycje Na nieruchomoêci * Obejmujà kredyty bie àce i operacyjne. Wykres 2.3.1.2. 12-miesi czne zmiany nale noêci systemu bankowego od przedsi biorstw (bez d u nych papierów wartoêciowych) podzia terminowy % 20 15 10 5 0-5 -10 I I I I I I I I I 2003 2004 2005 200 Do 1 roku (z rachunkami bie àcymi) Powy ej 1 roku do 5 lat w àcznie Powy ej 5 lat Popyt na kredyty bankowe jest wy szy w sektorze prywatnym ni publicznym (udzia inwestorów kredytujàcych nowe inwestycje wynosi odpowiednio: 40% i 2%). W sektorze prywatnym znaczenie kredytów w finansowaniu nowych inwestycji jest niemal takie samo jak znaczenie Êrodków w asnych. Przedsi biorstwa publiczne preferujà finansowanie inwestycji Êrodkami w asnymi. Istotnym uzupe nieniem krajowych êróde finansowania przedsi biorstw 17 by y kredyty zagraniczne, których stan na koniec grudnia ub.r. wyniós 41,8 mld euro, co oznacza wzrost w 2005 r. o 4,3 mld euro (11,5%). Najbardziej wzros o zad u enie z tytu u kredytów handlowych otrzymanych od nierezydentów (o ponad 2 mld euro z 11,5 do 13,5 mld euro), kredytów od zagranicznych inwestorów bezpoêrednich (o 0, mld euro z 10, do 11,2 mld euro) oraz pozosta ych kredytów i po yczek otrzymanych (o 0,9 mld euro z 14,8 do 15,7 mld euro). Z mo liwoêci finansowania zagranicznego korzysta y przede wszystkim podmioty o silnej pozycji na rynku, posiadajàce inwestora zagranicznego, co u atwia o im dost p do zagranicznych rynków finansowych. Kredyty i po yczki bankowe dla osób prywatnych WIkwartale br. wartoêç zad u enia osób prywatnych z tytu u kredytów i po yczek wzros a nominalnie o mld z (5,%), a 12-miesi czne tempo ich przyrostu osiàgn o najwy szy poziom z dotychczas notowanych (32,2%) wykres 2.3.1.3., nie liczàc zdarzeƒ nieregularnych, zwiàzanych z krótkoterminowym kredytowaniem zakupów akcji prywatyzowanych przedsi biorstw. 17 Dane obejmujà zad u enie zagraniczne tytu u kredytów otrzymanych przez sektor pozarzàdowy i pozabankowy. 18 N a r o d o w y B a n k P o l s k i
Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji Wykres 2.3.1.3. 12-miesi czne zmiany nale noêci od osób prywatnych z tytu u kredytów i po yczek % 0 50 40 30 2 20 10 0 I I I I I I 2004 2005 200 Ogó em Mieszkaniowe Konsumpcyjne* * Obejmujà kredyty w rachunku bie àcym, kredyty zwiàzane z funkcjonowaniem kart kredytowych, na zakupy w systemie sprzeda y ratalnej oraz pozosta e g ównie kredyty samochodowe, gotówkowe i sezonowe. Osoby prywatne wykorzystywa y Êrodki z kredytów bankowych g ównie do finansowania wydatków mieszkaniowych. WartoÊç kredytów na ten cel zwi kszy a si o 4,7 mld z (9,4%), z tego 3,5 mld z stanowi przyrost marcowy. Wy szy popyt na kredyty w tym okresie zwiàzany by z wprowadzeniem od marcu br. taƒszych op at za za o enie ksiàg wieczystych i wpis hipoteki 18. Bioràc pod uwag 12-miesi czne zmiany kredytów mieszkaniowych, wskaênik ten wykazuje systematyczny wzrost od poczàtku 2005 r. W okresie trzech pierwszych miesi cy br. wartoêç jego zwi kszy a si o 5,1 pkt. proc. do 4%. Kredyty mieszkaniowe mia y zdecydowanie najwi ksze znaczenie w strukturze portfela kredytowego osób prywatnych. Od poczàtku roku ich udzia wzrós z 4,9% do 48,%. WÊród nich blisko 2/3 stanowi o zad u enie denominowane w walutach obcych. W pierwszych trzech miesiàcach 200 r. ich przyrost wyniós 4 mld z (12,4%). Poza kredytami na cele mieszkaniowe, banki, podobnie jak w latach ubieg ych, nie odnotowa y na poczàtku roku du ego zainteresowania pozosta ymi kredytami o charakterze konsumpcyjnym, obejmujàcymi kredyty w rachunku bie àcym, kredyty zwiàzane z funkcjonowaniem kart kredytowych, na zakupy w systemie sprzeda y ratalnej oraz pozosta e g ównie kredyty samochodowe, gotówkowe i sezonowe. Pomimo ich umiarkowanego kwartalnego przyrostu (o 1,1 mld z, tj. o 2%), ich tempo zmian od po owy 2004 r. jest bardzo stabilne i oscyluje wokó poziomu 20% r/r. Na poczàtku br. najwi kszy popyt ze strony osób prywatnych wystàpi na kredyty d ugoterminowe powy ej 5 lat. Ich wartoêç wzros a o 5,4 mld z (9,1%). Wolumen pozosta ych kredytów zwi kszy si w tym czasie zaledwie o 0,4 mld z (1,2%) 19. WÊród zad u enia d ugoterminowego coraz wi cej kredytów zostaje udzielanych na okres powy ej 20 lat. Udzia kredytów o najd u szym okresie sp aty wzrós z 22,% do 25,%. Dynamicznemu rozwojowi akcji kredytowej towarzyszy a sta a poprawa jakoêci portfela kredytowego osób prywatnych. Od poczàtku roku udzia kredytów w sytuacji zagro onej w kredytach ogó em zmniejszy z,1% do 5,8%, a kredytów straconych z 5,4% do 5,3%. W obu przypadkach by y to najni sze poziomy z notowanych. Znaczna cz Êç kredytów udzielonych osobom prywatnym zosta a zabezpieczona hipotekà. Udzia kredytów hipotecznych wzrós w tym okresie z 33,3% do 3,8%. 18 Wpis hipoteki do ksi gi wieczystej jest wymagany przy ubieganiu si o kredyt hipoteczny. Wraz z wejêciem w ycie ustawy o kosztach sàdowych, op ata za wpis nie b dzie jak do tej pory uzale niona od wartoêci nieruchomoêci, tylko naliczana rycza towo. Przeci tny koszt z tym zwiàzany zmniejszy si z ok. 2 tys. z do 200 z. 19 Oprócz kredytów i po yczek podzia terminowy zad u enia osób prywatnych objà równie nale noêci z tytu u skupionych wierzytelnoêci i zrealizowanych gwarancji i por czeƒ. BIULETYN INFORMACYJNY 3/200 19
Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji 2.3.2. Zad u enia netto instytucji rzàdowych szczebla centralnego 2 W I kwartale br. zad u enie netto instytucji rzàdowych szczebla centralnego w monetarnych instytucjach finansowych (MIF) spad o o 7 mld z (11%), co by o wynikiem wzrostu zobowiàzaƒ MIF wobec sektora rzàdowego o 8,5 mld z (28,4%) oraz nale noêci MIF od sektora rzàdowego o 1,4 mld z (1,%) tabela 2.3.2.1. Tabela 2.3.2.1. Zad u enie netto instytucji rzàdowych szczebla centralnego Wyszczególnienie Stan na 31 200 Zmiana w kwartale Zmiana do analogicznego okresu poprzedniego roku w mld z % w mld z % A. NALE NOÂCI OD INSTYTUCJI RZÑDOWYCH SZCZEBLA CENTRALNEGO (1+2) 94,7 1,4 1, -4,8-4,8 1. Nale noêci NBP 0,0 0,0. 0,0. 2. Nale noêci pozosta ych monetarnych instytucji finansowych 94,4 1,3 1,4-5,0-5,1 w tym: kredyty 3, -0,1-2,1-1,3-2,2 papiery d u ne w portfelu banków 90,5 1,3 1,5-4,0-4,2 B. ZOBOWIÑZANIA WOBEC INSTYTUCJI RZÑDOWYCH SZCZEBLA CENTRALNEGO (3+4) 38,3 8,5 28,4 11, 43,5 3. Zobowiàzania NBP 23,2,8 41,3 9,2,2 4. Zobowiàzania pozosta ych monetarnych instytucji finansowych 15,1 1,7 12, 2,4 18,5 w tym: depozyty bie àce 4, -0, -11,2-2,3-33,0 depozyty terminowe z terminem pierwotnym 9,4 2,4 35,1 4,7 102,2 ZAD U ENIE NETTO INSTYTUCJI RZÑDOWYCH SZCZEBLA CENTRALNEGO (A-B) 5,4-7,0-11,0-1,4-22,5 O redukcji zad u enia netto zadecydowa g ównie przyrost Êrodków Ministerstwa Finansów (MF) wnarodowym Banku Polskim (NBP). W I kwartale br. zobowiàzania Monetarnych Instytucji Finansowych (MIF) wobec bud etu paƒstwa wzros y o 8,5 mld z (28,4%), z czego o,8 mld z (41,3%) zwi kszy y si zobowiàzania NBP. Ministerstwo Finansów ulokowa o znaczne Êrodki na z otowych lokatach terminowych. Ich stan wzrós z poziomu zerowego w koƒcu ub.r. do 15 mld z. Przyrost lokat by nast pstwem czasowego (w okresie od 20.01 do 15.02) zwi kszenia dziennego limitu lokat z mld z do 15 mld z. Ârodki pochodzi y m.in. z wp ywów za obligacje sprzedane na rynku krajowym (ok. 9,5 mld z ) oraz z dochodów podatkowych bud etu paƒstwa (PIT i CIT). Po przywróceniu pierwotnego limitu, cz Êç Êrodków zosta a wykorzystana na dotacje dla instytucji samorzàdowych oraz inne bie àce wydatki bud etu paƒstwa, m.in. wyp at trzynastych pensji dla sfery bud etowej. Pozosta a cz Êç zosta a przeniesiona na rachunek z otowy w Banku Gospodarstwa Krajowego, za poêrednictwem którego Ministerstwo Finansów lokuje wolne Êrodki na rynku mi dzybankowym. Stan terminowych lokat z otowych MF w koƒcu marca utrzymywa si na poziomie uzgodnionego dziennego limitu tych lokat w banku centralnym ( mld z ). W lutym br. nastàpi o rozliczenie emisji obligacji na rynek europejski o wartoêci nominalnej 3 mld euro. Wp ywy z emisji Ministerstwo Finansów ulokowa o na rachunku walutowym w NBP. Pozyskane tà drogà Êrodki przeznaczono cz Êciowo na sp at kapita u i odsetek w ramach obs ugi zobowiàzaƒ wobec Klubu Paryskiego. W bankach komercyjnych natomiast odnotowano nieznaczny wzrost nale noêci od sektora rzàdowego. W tym kierunku oddzia ywa o zwi kszenie portfela rzàdowych papierów d u nych w aktywach banków. Zad u enie z tego tytu u wzros o o 1,3 mld z (1,4%) Nale y w tym miejscu zaznaczyç dalszy spadek w portfelu banków bonów skarbowych (o 3,2 mld z, tj. o 24,4%), przy równoczesnym wzroêcie obligacji (o 4,5 mld z, tj. o %). 2.3.3. Aktywa zagraniczne netto Wzrost aktywów zagranicznych netto w I kwartale br. o 8,3 mld z (4,9%) by w du ym stopniu spowodowany wzrostem wartoêci aktywów Narodowego Banku Polskiego (o 5,3 mld z, tj. o 3,7%). 20 N a r o d o w y B a n k P o l s k i