Postawy rodzicielskie Opracowanie: Agnieszka Ignatowicz-Witkowska
Rodzina jako grupa społeczna: rozkład relacji emocjonalnych, podział ról, podział władzy, obowiązujące normy, typowe wzorce komunikowania się (Tyszka, 1979) Cele realizowane przez rodzinę: zaspokojenie indywidualnych potrzeb członków rodziny (fizycznych i emocjonalnych) Realizowanie zadań, jakie stawiają przed rodziną inne grupy społeczne System rodzinny stanowi pierwotne środowisko w którym powstaje i rozwija się dziecko.jest on rozumiany jako system o określonej strukturze, wzorach funkcjonowania, wzorach relacji, który aby trwać musi się zmieniać (de Barbaro 1999)
System rodzinny Rodzina to zespół składający się z poszczególnych członków, którzy pozostają ze sobą w interakcjach stanowiąc tym samym system System-uporządkowana kompozycja elementów, tworząca spójną całość. Podstawowa cecha to... jest on zwykłą sumą jej części...elementy na siebie oddziałują, pozostając w dynamicznej równowadze System dąży do utrzymania spójności, do utrzymywania stałości, jest zdolny do rozwoju System ma ustalony porządek i układ zdeterminowany przez działanie poszczególnych elementów, ich współdziałanie oraz przez fakt, że wzajemnie na siebie oddziałują.
System rodzinny Najważniejsze przekonanie to, że system jako całość zachowuje się inaczej niż suma jego oddzielnie obserwowanych, pojedynczych elementów W definiowaniu rodziny istotna jest złożoność różnorodność Dynamiczna równowaga elementów. Wzajemne oddziaływania o charakterze sprzężeń zwrotnych: ujemnych- korygują system przywracając poprzedni porządek Dodatnich- mogą one prowadzić do rozpadu systemu
System rodzinny Właściwości typowe dla systemów (Pietruszewski 1992): Systemy złożone nie działają wg charakterystyk linearnych, tzn. zależność między bodźcem działającym na system, a jego reakcją nie jest prosta.może być złożona w czasie i zmienna Umysł ludzki ma duże trudności w rozumieniu dynamiki systemów złożonych, gdyż jego właściwością jest redukowanie złożonych zależności do prostszych schematów przyczynowo-skutkowych
Fazy cyklu życia rodziny W klasycznym podejściu systemowym rodzinna to system o określonej strukturze, wzorach funkcjonowania, wzorach relacji, który aby trwać musi się zmieniać. Rodzina wraz z biegiem czasu przechodzi przez różne okresy, zwane cyklem życia rodziny Najczęściej stosowany podział cyklu życia rodziny uwzględnia 5 faz: 1. Młode małżeństwo 2. Rodzina z małymi dziećmi 3. Rodzina z dorastającymi dziećmi 4. Opuszczanie domu przez dzieci 5. Rodzina w późniejszym okresie.
Stres rozwojowy Wszystkie systemy rodzinne doświadczają stresu rozwojowego, który wynika z dwóch podstawowych źródeł: 1. Zmieniające się potrzeby i możliwości indywidualnych członków rodziny 2. Zmiany w systemie rodziny jako całości, która zmienia się przez cały czas. Przejścia rodziny z jednej fazy to kolejnej związane z np.. urodzeniem dziecka, adopcją lub rozpoczęciem szkoły, śmiercią członków systemu rodzinnego wymagają adaptacji do tych zmian i modyfikacji życia rodzinnego. Stres rozwojowy należy rozpatrywać z perspektywy wielopokoleniowej, ponieważ ze względu na cyrkularność systemu niemożliwe jest ustalenie początku zmian zachodzących w systemie, jak też wyróżnienie tylko niektórych interakcji w oderwaniu od dynamiki pokoleń.
Stres ponadnormatywny Stres ponadnormatywny pojawia się wówczas, gdy wydarzenia życiowe pojawiają się w niestosownym czasie-zbyt wcześnie lub z opóźnieniem, np.. Pojawiają się nierozwiązane zadania rozwojowe z poprzednich faz cyklu życia, lub jeśli wydarzenia są nie zaplanowane, naruszające naturalną sekwencję i rytm cyklu życiowego rodziny
Poziome i pionowe stresory w systemie rodzinnym Poziome- czynniki stresowe związane z przechodzeniem z jednej fazy cyklu życia rodziny do następnej (rozwojowe) oraz występują w postaci niekorzystnych, nieoczekiwanych zdarzeń życiowych (wypadki, choroba, śmierć, wojna)- utrudniają a nawet uniemożliwiają przesuwanie się rodziny w czasie, z jednej fazy cyklu do drugiej Pionowe- czynniki stresowe przekazywane z pokolenia na pokolenie w postaci mitów, wzorców i delegacji rodzinnych Jeśli na osi poziomej pojawi się jakiś szczególny dla rodziny stres rozwojowy, a nawet jeśli jest ona w trakcie przechodzenia z jednej fazy cyklu do drugiej, czynnik z osi pionowej może spowodować wykolejenie się rodziny z normalnego rytmu rozwojowego czynnik. Stopień stresu na osi poziomej i pionowej determinuje satysfakcjonujące przechodzenie przez fazy cyklu życia rodziny
Okres adolescencji Wiąże się z zwiększającym dystansem brakiem satysfakcji i konfliktem w relacji rodzic-dziecko. Sposób sprawowania władzy w rodzinie staje się mniej autorytarny, relacje stają się bardziej partnerskie (rodzice dziecko) i lepsza wymiana informacji pomiędzy wszystkimi podsystemami. Jest to okres dużego stresu dla rodziny.(namysłowska 2004)
Okres adolescencji Zadania rozwojowe systemu-zwiększanie elastyczności granic rodziny umożliwiając dziecku swobodne poruszanie się w i na zewnątrz rodziny Młody człowiek w tym okresie odczuwa potrzebę bycia z rodziną jak również bycia poza nią, niezbędne jest w tym czasie wsparcie rodziców Adolescent dąży do ponownego ustalenia relacji z rodzicami i innymi członkami rodziny w celu zwiększenia autonomii i samowystarczalności. Częściowo jest jednak zależny od rodziny. Może decydować np.. Gdzie i z kim spędzi czas ale oczekuje od rodziców emocjonalnego wsparcia Rodzice w tym okresie winni ponownie skupić się na swoim małżeństwie
Okres adolescencji Młody człowiek ma coraz więcej kontaktów ze światem zewnętrznym. Zmieniają się też jego relacje z osobami należącymi do rodziny. Nie należy już do podsystemu dzieci nie jest zobowiązany do stosowania się do reguł, które panują w podsystemie dzieci. Wzrasta jego autonomia i zakres odpowiedzialności. Stosownie do tego rodzice powinni umieć dostrzec rozpoczynający się proces stawania się dorosłym i zaadoptować się do nowej sytuacji. Jednakże niektóre rodziny przejawiają opór przed tą zmianą. Jeżeli rodzina uniemożliwi zmianę, pojawi się i utrwali dysfunkcjonalny wzór relacji uruchamiany w przypadku każdego następnego konfliktu (de Barbaro 1999)
Okres adolescencji Separacja i bunt rozwojowy-duża trudność dla systemu Zaburzenia tej fazy to: duża zależność w relacji rodzic-dziecko zbyt wczesne usamodzielnianie się dzieci Istotna jest potrzeba zmiany relacji rodzicdziecko. Jest ona zdeterminowana przez własne dziedzictwo rodziców. To jak nastąpił ich własny proces indywiduacji ma wpływ na zdolność akceptowania potrzeby zmiany relacji rodzic-dziecko, gdy własne dziecko dorasta
Okres adolescencji Ustalenie równowagi pomiędzy kształtowaniem swojej tożsamości i dokonywaniem procesu separacji i indywiduacji a określeniem zdolności do bliskości z rodziną pochodzenia Jakkolwiek zmiany biologiczne są podstawowe dla adolescencji to czynniki psychospołeczne, głównie kulturowe, które wyznaczają społeczną odpowiedź na te zmiany są najistotniejsze
Zadania okresu adolescencji 1. Stopniowy proces odłączanie się od rodziny pochodzenia 2. Usamodzielnianie się zarówno w sferze emocjonalnej jak i materialnej 3. Ukształtowanie na nowo relacji rodzic-dziecko 4. Zakończenie procesu separacji i indywiduacji 5. Ustalenie własnego systemu wartości 6. Kształtowanie seksualności, przyjęcie roli kobiety/mężczyzny 7. Tworzenie nowych związków z rówieśnikami 8. Ustalenie celów życiowych
Postawy rodzicielskie Działania rodziców wobec dzieci są nasycone ładunkiem emocjonalnym i wywołują w nich reakcję w postaci specyficznego zachowania Postawy rodziców wywołują określony typ interakcji wpływając na tworzenie się specyficznych cech osobowości dziecka Postawy rodziców winny zmieniać się tak, by umożliwić dziecku efektywne przechodzenie przez kolejne fazy rozwojowe i radzenie sobie z zadaniami rozwojowymi
Postawy rodzicielskie Specyficzna tendencja do zachowania się w pewien określony i względnie stały sposób wobec dziecka (Ziemska 1973) Struktura postaw rodzicielskich: komponent poznawczy komponent behawioralny komponent emocjonalny
Postawy rodzicielskie M.Ziemska wyróżnia prawidłowe i nieprawidłowe postawy rodzicielskie. Opisuje pożądane i niepożądane postawy rodzicielskie za pomocą czterech skal: akceptacja-odtrącanie, współdziałanie- unikanie, uznawanie praw dziecka-nadmierne wymaganie, przyznawania dziecku rozumnej swobody nadmierne ochranianie
Prawidłowe postawy rodzicielskie 1. Akceptacja dziecka Rodzice kochają dziecko takim jakie jest, z jego możliwościami trudnościami, zdolnościami Rodzice pozwalają dziecku na uczuciową niezależność Dają poczucie bezpieczeństwa i zadowolenie z własnego istnienia Rodzice mają potrzebę poznania i zaspokajania potrzeb dziecka, zrozumienia jego problemów, chęć pomocy, chęć przebywania i współdziałania z nim
Prawidłowe postawy rodzicielskie 2.Współdziałanie z dzieckiem Świadczy o pozytywnym zaangażowaniu i zainteresowaniu rodziców zabawą i pracą dziecka Rodzice angażują dziecko w sprawy domowe odpowiednio do możliwości rozwojowych dziecka Dziecko jest ufne i zdolne do współdziałania 3.Dawanie dziecku rozumnej swobody Przyzwolenie na rosnącą autonomię i samodzielność Rodzice w miarę potrzeby służą radą nie tracąc przy tym autorytetu i szacunku dziecka Obdarzanie dziecka swobodą i zaufaniem
Prawidłowe postawy rodzicielskie 4. Uznanie praw dziecka Rodzice ustosunkowują się w sposób swobodny do przejawów aktywności dziecka Nie są formalni, wścibscy dyrektywni Pozwalają dziecku na odpowiedzialność za własne zadania Dziecko traktowane jest jako odrębna samodzielna jednośtkamająca swoje zainteresowania, potrzeby Okazują szacunek dla indywidualności dziecka Rodzice nie narzucają swojej woli ale kierują dzieckiem poprzez: sugestie, tłumaczenia, wyjaśnianie
Typowe cechy dzieci rodziców o właściwych postawach rodzicielskich 1. Mają szacunek do siebie ( z jednej strony doświadczają czułego wsparcia, a z drugiej mają jasno określone granice) 2. Ich świat jest bardziej bezpieczny-rozumieją one bowiem, że istnieją nieprzekraczalne granice i zasady (wartości) leżące u ich podstaw 3. Potrafią porozumiewać się z rodzicami- istnieje mniejsze zagrożenie totalnym buntem w okresie adolescencji 4. Mają na ogół: duży szacunek do siebie, łatwość uznawania autorytetów, zdecydowanie mniejszą skłonność do przyłączania się do grup ryzykownych
Nieprawidłowe postawy rodzicielskie 1. Postawa unikająca Charakteryzuje ją nadmierny dystans wobec dziecka z jednej strony, z drugiej uległości bierność Ubogi stosunek uczuciowy rodziców wobec dzieci Kontakt pozorny, ignorowanie potrzeb emocjonalnych dziecka, a także poznawczych i fizjologicznych Rodzice nie angażują się w problemy dziecka, nie wiedzą z kim i jak spędza czas Próby nawiązaania kontaktu emocjonalnego przez dziecko ignorowane lub zaspakajane poprzez prezenty
Nieprawidłowe postawy rodzicielskie 2.Postawa odtrącająca Głównym wyznacznikiem jest niechęć do dziecka Rodzice nie lubią go, dziecko jako ciężar, dominują uczucia zawodu, rozczarowania Wobec dziecka demonstrowana jest dezaprobata, krytyka negatywne uczucia Rodzice nie wnikają w motywy postępowania dziecka, nie interesują się jego potrzebami, kierują dzieckiem głównie poprzez kary, żądania, zastraszanie Skutki: brak identyfikacji z rodzicem
Nieprawidłowe postawy rodzicielskie Skutki postawy odtrącającej Surowość i zaniedbywanie powodują emocjonalne zranienie co prowadzi do buntu Dziecko dochodzi do wniosku że nie warto spędzać z rodzicami czasu, choć bardzo tego pragnie Brak poczucia bezpieczeństwa, ponieważ rodzice są nieprzewidywalni Brak szacunku dla samego siebie Brak motywacji do nauki
Nieprawidłowe postawy rodzicielskie 3. Postawa nadmiernie chroniąca Nadmierna koncentracja na dziecku Brak krytycyzmu wobec dziecka Nadmierny lęk o zdrowie i bezpieczeństwo dziecka Nadmierna uległość, dziecko traktowane jako istota bezradna, wymagająca ciągłej opieki, pomocy, ingerencji we wszystkie sprawy Rodzice zawsze wszystko wiedzą najlepiej, chcą dla dziecka samego dobra Zaniżone wymagania wobec dziecka
Nieprawidłowe postawy rodzicielskie 3. Postawa nadmiernie chroniąca- skutki brak dojrzałości społecznej i emocjonalnej, nadmierna zależność od rodziców bierność, brak inicjatywy nie kształtuje się poczucie odpowiedzialności występuje często brak krytycyzmu w stosunku do siebie Postawy lękowe i reakcje wycofania i rezygnacji Zaniżony obraz własnej osoby lub zawyżona samoocena ( zarozumialstwo, postawa roszczeniowa)
Nieprawidłowe postawy rodzicielskie 4. Postawa nadmiernie wymagająca Występuje, gdy rodzice są nadmiernie skoncentrowani na dziecku i przejawiają także cechy dominacji Dziecko jako ideał z wyobrażeń rodziców Nie liczenie się z realnymi możliwościami dziecka Perfekcjonistyczna postawa Ograniczanie samodzielności dziecka, zainteresowań zgodnych z ze zdolnościami dziecka Autorytaryzm i nadmierne karanie
Nieprawidłowe postawy rodzicielskie 4. Postawa nadmiernie wymagająca-skutki Brak wiary we własne możliwości, niepewność, lęk, zaniżona samoocena Negatywny i zagrażający obraz świata Lęk przed odpowiedzialności za siebie i innych, Bezradność w nowych sytuacjach, bierność wycofywanie z kontaktów Sztywność zachowań i brak tolerancji
Postawy rodzicielskie - podsumowwanie Postawy rodzicielskie rzadko występują w praktyce w postaci czystej Elementy poszczególnych postaw są przemieszane Występuje pewna dynamika postaw, jeden typ przekształca się w drugi Nieprawidłowe postawy rodzicielskie prowadzą do frustracji potrzeb, tworzą głębokie zranienia w psychice człowieka, brak zaufania do siebie i innych i poczucie osamotnienia, zagubienia,braku miłości
Postawy rodzicielskiepodsumowanie Istnieje bezpośredni związek między patologicznymi zachowaniami dzieci a ich percepcją własnego środowiska rodzinnego Dziecięca percepcja środowiska rodzinnego wsparcia, miłości, postaw rodziców jest zdecydowanie różna od tej jaką mają rodzice i osoby z zewnątrz (Gaś 1994) Pojawienie się zaburzeń w zachowaniu dziecka wskazuje na dysfunkcję w obrębie systemu rodzinnego
Transmisja oddziaływań opartych na dawaniu przykładu (Przetacznikowa, 1980) 1. Naśladownictwotermin ten używany jest najczęściej na określenie procesu mechanicznego kopiowania cudzych zachowań (Reber, 2005)Wątpliwości budzi mechaniczny charakter tego procesu, bowiem zawiera on zawsze jakąś dozę dowolności i intencjonalności Noworodki naśladują mimikę dorosłych np.. Otwieranie ust, wysuwanie języka, niemowlęta potrafią naśladować ruchy rąk Wraz z wiekiem rośnie zdolność naśladownictwa odroczonego, kiedy zachowanie oparte na wzorcu wcześniej zauważonym pojawia się w odstępie czasu
Naśladownictwo cd Naśladownictwo, nawet to przedsłowne, jest elementem czuciowo-ruchowej adaptacji jednostki do środowiska zewnętrznego. Tym samym jest procesem kontrolowanym przez inteligencję. Na początku zachowania naśladowcze są jeszcze nieudolne,z czasem są coraz dokładniejszą kopią obserwowanych ruchów kiedy dziecko osiągnie w pełni zdolność naśladownictwa Bezpośredniego pojawia się nowa forma nie wymagająca bezpośrednio kontaktu z modelem, pozwalająca odroczenie w naśladowaniu np.. Zabawa tematyczna
Naśladowanie Najnowsze badania nad mózgowym podłożem zachowań naśladowczych sugerują, że jest to mechanizm wrodzony Mechanizm odpowiedzialny z naśladownictwobezwarunkowy odruch naśladowania (Wyrwicka, 2001) zastępowany stopniowo przez instrumentalny odruch warunkowy
Modelowanie Procedura w trakcie której jednostka obserwuje drugą osobę, przyswaja sobie istotę jej zachowania, a następnie ją naśladuje (Przetacznikowa 1980. Reber 2005) Istota tego procesu koncentracja na znaczeniu naśladowanych zachowań, podczas gdy ich konkretna forma jest mniej istotna i może być zmieniana Modelowanie poszerza repertuar zachowań dzięki uwewnętrznieniu sensu obserwowanych zachowań Jednoskta może wyjść poza wierne odtwarzanie, może zastąpić innym zachowaniem, równoważnym znaczeniowo, ale nowym pod względem formy
Modelowanie Etapy modelowania ;obserwowanie i naśladowanie. Proces ten nazwany uczeniem przez obserwację ( Teoria społecznego uczenia się Bandura) Trzy rodzaje modelowania 1. Modelowanie właściwe- jednostka obserwuje zachowanie, do tej pory nie znane a następnie zaczyna robić to samo. Np.. Widzi jak starszy brat podczas śniadania ukradkiem karmi kota pod stołem, i przy następnym posiłku robi to samo
Modelowanie 2.Efekt zahamowania- odhamowania Polega na tym że pod wpływem cudzych zachowań jakieś nasze zachowanie zaczyna się pojawiać rzadziej lub częściej. Charakter zmian zależy od tego jak obserwator ocenia możliwość zastosowania danej reakcji i jak postrzega konsekwencje, które za taką reakcję ponosi model. Naśladownictwo, nawet to przedsłowne, jest elementem czuciowo-ruchowej adaptacji jednostki do środowiska zewnętrznego 3. Wywoływanie Nie kopiujemy tych samych zachowań, ale uruchamiamy podobne zaczerpnięte z repertuaru zachowań już posiadanych
Identyfikacja Jest to operacja umysłowa, dzięki której jednostka przypisuje sobie świadomie lub nieświadomie, cechy innej osoby lub grupy Proces identyfikacji uznawany jest za podstawowy w kształtowaniu osobowości, postaw, życiowych, wartości.umożliwia przekazywanie ideałów, dziedziczenie kultury Jest czynnikiem kształtującym indywidualną i społeczną tożsamość.
Identyfikacja Obiektami identyfikacji stają się przede wszystkim osoby przebywające z dzieckiem dłuższy czas, wzbudzające z nim silne uczucia (osoby znaczące) Są one punktem odniesienia w procesie socjalizacji Siła ich wpływu maleje wraz z wiekiem dziecka
Style przywiązania (Bowlby 1980) Bezpieczny- zaufanie otrzymywanie ciepła, wsparcia,opieki W dorosłym życiu łatwość nawiązywania bliskich kontaktów z ludźmi, brak obaw przed miłością, silna konstrukcja psychiczna, łatwiejsze radzenie sobie z odrzuceniem Ambiwalentno-lękowy silny lęk przed rozstaniem, niepewność, skrajne emocje W dorosłym życiu opory w zbliżaniu się do ludzi, ciągłe upewnianie się, czy jesteśmy kochani, lęk wyższy niż przeciętny, zazdrość, brak przekonania o własnej wartości
Style przywiązania (Bowlby 1980) Unikający- dzieci odrzucane, strofowane za próby przytulenia się surowo karane, matki pełne gniewu, w dorosłym życiu skrępowanie bliskością, nieufność i podejrzliwość, nerwowość, gdy ktoś próbuje się zbliżyć, negowanie uczuć, tłumienie potrzeby więzi emocjonalnych, izolacja
Etapy rozwoju psychospołecznego 1. Bazowa ufność vs brak bazowej ufności- okres niemowlęcy, osiągnięcie zaufania do opiekuna 2. Autononia vs wstyd i wątpliwości- dzieciństwo 2-3 lata, osiągnięcie samokontroli i poczucia własnej odrębności 3. Inicjatywa vs poczucie winy- wiek zabawy 4-5 lat, ukształtowanie orientacji na cele i inicjatywność w działaniu 4. Produktywność vs poczucie niższości- wiek szkolny 6-12 lat, osiągnięcie poczucia własnej kompetencji
Etapy rozwoju psychospołecznego 5. Tożsamość grupowa vs alienacja tożsamość (wczesna adolescencja 13-17) tożsamość indywidualna vs dyfuzja ró (póżna adolescencja 18-22 lata), osiągnięcie odpowiedzi na pytanie kim jestem i kim mogę być, wierność sobie 6. Intymność vs izolacja (wczesna dorosłość 23-24 lata), osiągnięcie zdolności do miłości bez utraty poczucia własnej tożamości 7. Generatywność vs stagnacja średnia dorosłość 35-60 lat, potrzeba opiekowania się i trosk o los młodszych generacji 8. Integralność vs rozpacz- powyżej 61 lat osiągnięcie mądrości życiowej w wyniku pozytywnego bilansu życia
Prawidłowe funkcjonowanie rodziny Poczucie bezpieczeństwa Wzajemny szacunek, partnerstwo Zaspokajanie potrzeb Więzi uczuciowe; zewnętrzne wyrazy bliskości Zaufanie Poczucie odpowiedzialności: współodpowiedzialność Prawidłowe granice - między dziećmi a rodzicami - między rodziną a światem zewnętrznym Elastyczność podziału ról
Prawidłowe funkcjonowanie rodziny Tolerancja; akceptowanie przekonań innych Zainteresowanie sobą nawzajem Wsparcie emocjonalne Konstruktywne rozwiązywanie konfliktów Otwartość na kontakt ze światem zewnętrznym Aktywność społeczna Tradycja
Zadania rozwojowe w ciągu życia (Havighurst, 1972) Okres adolescencji ( 12/13 18 lat) Osiągnięcie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci. Ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej. Akceptacja swojego wyglądu i skuteczne posługiwanie się własnym ciałem. Osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych. Przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie. Przygotowanie do kariery zawodowej (niezależności ekonomicznej). Rozwijanie ideologii (sieci wartości i systemu etycznego kierującego zachowaniem). Dążenie i osiągnięcie postępowania odpowiedzialnego społecznie.
Zadania rozwojowe w ciągu życia (Havighurst, 1972) Wczesna dorosłość (18-35 lat) Wybór małżonka (i). Uczenie się współżycia z małżonką (iem). Założenie rodziny. Wychowywanie dzieci. Prowadzenie domu. Rozpoczęcie pracy zawodowej. Przyjmowanie odpowiedzialności obywatelskiej. Znalezienie pokrewnej grupy społecznej.