Agnieszka Grzybowska ROZDZIAŁ 7 RYNEK PRACY W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM Abstrakt Na rynku pracy panuje silna konkurencja wśród osób starających się o pracę, a na określone miejsca pracy jest wielu chętnych spełniających oczekiwania pracodawców. Z czasem niektóre zawody znikają z rynku pracy. Jednocześnie pojawia się zapotrzebowanie ze strony pracodawców na pracowników w nowych zawodach. Na niektórych lokalnych rynkach pracy brakuje pracowników w określonych zawodach, na innych rynkach notowany jest ich nadmiar. Systematycznie rośnie zapotrzebowanie na pracowników, którzy posiadają coraz wyższe kwalifikacje i umiejętności. Artykuł jest próbą przedstawienia rynku pracy województwa podlaskiego. Wprowadzenie Przez pracę człowiek nie tylko pomnaża stan swego posiadania, równie ważne jest co dzięki pracy dzieje się w samym człowieku. Jako osoba człowiek ma wewnętrzny cel, a jest nim rozwój własnej osoby. Rozwój człowieka jest miarą wartości wytworów pracy, jak i samej pracy. By praca była czynnikiem rozwoju człowieka, by pracując mógł rozwijać swą osobowość konieczne wydaje się spełnienie pewnych warunków: (Dyczewski L., Praca i kultura, w: A. Borkowska (red.) Przyszłość pracy w XXI wieku, IPiSS, Warszawa 2004, s.43-45). Pracujący ma poczucie wartości tego co produkuje, odczuwa znaczenie rezultatów włożonego wysiłku. Dzieje się tak wówczas, gdy praca jest zgodna z potrzebami, upodobaniami i możliwościami pracującego. Wzrasta też wydajność pracy, a czas wolny nie jest traktowany jako ucieczka od niej. Proces pracy oceniany jest przez pracującego jako ważny i przyjemny. Istotne jest nie tylko to co się wytwarza, ale również z kim się pracuje i w jakich warunkach. Występowanie pozytywnych cech typu przyjazna atmosfera, wzajemna pomoc, wymiana doświadczeń kształtuje poczucie odpowiedzialności, tworzy silne powiązania z miejscem pracy, kształtuje trwałe więzi z współpracownikami. Pracy towarzyszy zastanowienie i refleksja. Jeżeli brakuje refleksji nad pracą i jej efektami, jest postrzegana w kategoriach wysiłku, powodzenia, chwilowych sukcesów to traktuje się ją powierzchownie. Jej sens ogranicza się na ogół do zarabiania pieniędzy, pomnażania posiadania i wzbogacania konsumpcji, a taka postawa niszcząco wpływa na ideę rozwoju pracownika. A pracy brakuje. Bezrobocie to jedna z największych i najbardziej dotkliwych plag współczesnego społeczeństwa. Z jednej strony oznacza niemożność samorealizacji, wykorzystania wiedzy i umiejętności, z drugiej brak dochodów. W praktyce widoczne jest nie tylko bezrobocie, ale również niepewne warunki dostępu do rynku pracy i uczestnictwa w tym rynku, niepewne są warunki zatrudnienia, mnożą się niepewne rodzaje zatrudnienia i niepewne umowy o pracę. Dynamiczne przemiany jakim podlega technologia i technika pracy oraz wytwarzane produkty powodują zanikanie starych zawodów i pojawianie nowych. Celem opracowania jest analiza rynku pracy województwa podlaskiego. Porównanie
74 Agnieszka Grzybowska struktury zawodowej strony popytowej (zgłaszanych do urzędów pracy ofert pracy) i podaży pracy (zarejestrowanych bezrobotnych) pozwoli na wskazanie zawodów deficytowych i nadwyżkowych na podlaskim rynku pracy. Otrzymane wyniki mogą być pomocne przy określaniu odpowiednich kierunków szkolenia osób bezrobotnych celem zapewnienia ich większej efektywności. Wskazanie zawodów deficytowych i nadwyżkowych może być również źródłem informacji o kierunkach usprawnień doradztwa zawodowego oraz ułatwieniu realizacji programów dla aktywizacji osób bezrobotnych. Podstawowym źródłem informacji w analizie są dane Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Białymstoku. Problem bezrobocia w województwie podlaskim Na koniec 2005 roku w urzędach pracy województwa podlaskiego zarejestrowanych było 73193 bezrobotnych (przy 2 773 000 w Polsce). Stopa bezrobocia w województwie podlaskim przyjęła poziom 15,5 proc. (przy 17,6 proc. w Polsce). Bezrobocie województwa podlaskiego charakteryzuje zmienność poziomu w ciągu roku, co wynika z sezonowości prac, obserwuje się powroty do bezrobocia po raz kolejny, niewiele ofert dla osób w starszym wieku, niewystarczająca liczba propozycji pracy dla osób niepełnosprawnych oraz problemy z podjęciem zatrudnienia przez osoby o niskich kwalifikacjach. Tabela 1. Bezrobotni zarejestrowani w powiatowych urzędach pracy województwa podlaskiego Liczba bezrobotnych ogółem Powiatowy Urząd Pracy Stan na Stan na 31.12.2005 28.02.2006 Polska 2773000 2865900 Woj. podlaskie 73193 76206 Augustów 4973 5144 Białystok 22590 23396 Bielsk Podlaski 2629 2804 Grajewo 4793 5033 Hajnówka 2542 2671 Kolno 3003 3156 Łomża 7585 7929 Mońki 1956 1982 Sejny 2193 2103 Siemiatycze 1916 2075 Sokółka 5366 5606 Suwałki 7121 7685 Wysokie Maz. 2999 3070 Zambrów 3527 3552 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Podlaski Rynek Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok, grudzień 2005, s.5 oraz Podlaski Rynek Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok, luty 2006, s.4. W lutym 2006 roku stopa bezrobocia w woj. Podlaskim wzrosła nieznacznie do 15,9 proc., ale za zmianą 0,4 proc. kryje się kolejne 3013 osób, które zasiliły szeregi bezrobotnych. Najwięcej 806 osób zarejestrowano w Urzędzie Pracy w Białymstoku, 564 osób w
Rynek pracy w województwie podlaskim 75 Suwałkach, 344 w Łomży. Najwyższa stopa bezrobocia występowała w powiecie grajewskim 25,1 proc. oraz na terenie funkcjonowania Powiatowego Urzędu Pracy w Sejnach - 22,6 proc., najniższą stopę bezrobocia w województwie podlaskim zanotowano w powiecie siemiatyckim - 10,5 proc. oraz bielskim 10,9 proc. W miesiącu lutym 2006 roku w całym województwie liczba bezrobotnych posiadających prawo do zasiłku wynosiła 9276 osób (8418 na dzień 31 grudnia 2005 roku), największy odsetek bezrobotnych z prawem do zasiłku odnotowano w Sejnach - 16,5 proc., Hajnówce 15,4 proc. i Grajewie 14,9 proc. Te same powiatowe urzędy pracy dominowały również na koniec 2005 roku odnotowując odpowiednio 14,6 proc., 15,1 proc. oraz 14,6 proc. Tabela 2. Stopa bezrobocia według powiatów województwa podlaskiego Powiaty Proc. udział bezrobotnych w liczbie czynnych zawodowo Stan na 31.12.2005 Polska 17,6 18,0 Woj. podlaskie 15,5 15,9 Augustowski 19,9 20,4 Białostocki 17,2 17,7 Bielski 10,3 10,9 Grajewski 24,3 25,1 Hajnowski 11,9 12,4 Kolneński 18,3 19,0 Łomżyński 15,1 15,6 Moniecki 12,0 12,1 Sejneński 23,4 22,6 Siemiatycki 9,8 10,5 Sokólski 16,8 17,4 Suwalski 14,7 15,3 Wysokomazowiecki 11,6 11,9 Zambrowski 19,7 19,7 M. Białystok 12,9 13,2 M. Łomża 19,7 20,3 M. Suwałki 18,4 19,6 Stan na 28.02.2006 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Podlaski Rynek Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok, grudzień 2005, s.6 oraz Podlaski Rynek Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok, luty 2006, s.5. W końcu grudnia 2005 roku w ewidencji urzędów pracy województwa podlaskiego zarejestrowanych był 18318 osób bezrobotnych do 24 roku życia, co odpowiada 25 proc. ogółu bezrobotnych. Liczba osób w przedziale wieku 25-34 lat była najliczniejszą grupą bezrobotnych stanowiącą 26,4 proc. ogółu bezrobotnych. 20 proc. ogólnej liczby bezrobotnych stanowiły osoby z przedziału wiekowego 35-44, nieco liczniejsza grupa bezrobotnych - 23,1 proc. ogółu, to osoby w wieku 45-54 lat i najmniej liczna grupa to osoby powyżej 54 lat. Przedstawione proporcje zbliżone są do wyników osiąganych w Polsce. Ponad połowę zarejestrowanych bezrobotnych stanowią osoby, które nie przekroczyły 34
76 Agnieszka Grzybowska roku życia. Szczegółowe zestawienie osób bezrobotnych według wieku w poszczególnych regionach województwa podlaskiego przedstawia tabela 3. Młode osoby są jedną z najważniejszych grup ryzyka zatrudnieniowego. Czynnikami, które determinują bezrobocie w tym przypadku jest między innymi niedostosowanie kierunków kształcenia do potrzeb lokalnego rynku pracy, brak praktyk zawodowych odbywających się na poziomie gwarantującym zatrudnienie, nieumiejętność planowania alternatywnej kariery zawodowej, a także sytuacja demograficzna wchodzenie na rynek pracy roczników wyżu demograficznego. Spadek aktywności zawodowej młodzieży na rynku pracy województwa podlaskiego, spowodowany jest zarówno trudną sytuacją na rynku, jak i wymaganiami stawianymi przez pracodawców. Tabela 3. Bezrobotni według wieku, stan na koniec 2005 roku, w osobach Wyszczególnienie Ogółem Do 24 lat 25-34 35-44 45-54 55 i więcej Polska 2773000 626108 778523 567035 660180 141154 Woj. podlaskie 73193 18318 19297 14595 16927 4056 Podregion białostocko- 51286 12272 13342 10099 12518 3055 suwalski Augustowski 4973 1258 1261 1043 1135 276 Białostocki 7733 1889 1960 1567 1870 447 Bielski 2629 733 659 503 603 131 Hajnowski 2542 586 599 501 696 160 Moniecki 1956 632 456 338 411 119 Sejneński 2193 597 645 421 417 113 Siemiatycki 1916 646 433 298 424 115 Sokólski 5366 1452 1442 1049 1141 282 Suwalski 2162 703 612 399 352 96 m. Białystok 14857 2703 4123 2868 4131 1032 m. Suwałki 4959 1073 1152 1112 1338 284 Podregion Łomżyński 21907 6046 5955 4496 4409 1001 Grajewski 4793 1145 1398 1015 977 258 Kolneński 3003 936 874 594 499 100 Łomżyński 3001 909 894 578 510 110 Wysokomazowiecki 2999 1043 745 470 568 173 Zambrowski 3527 1080 932 782 618 115 m. Łomża 4584 933 1112 1057 1237 245 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Bezrobocie rejestrowane I-IV kwartał 2005, Informacje i opracowanie statystyczne, GUS, Warszawa 2006, s.82 i 86. Analizując bezrobotnych zarejestrowanych w województwie podlaskim pod względem posiadanego przez nich wykształcenia można zauważyć następującą prawidłowość. W całym województwie najwyższy odsetek osób bezrobotnych posiada wykształcenie gimnazjalne, podstawowe lub niepełne podstawowe 31,2 proc., na kolejnej pozycji plasują się osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym 28,6 proc. ogółu bezrobotnych, dalej osoby z wykształceniem średnim zawodowym, w tym łącznie z osobami, które ukończyły szkoły policealne 24,1 proc. Najmniej liczna grupa pozostających bez pracy to osoby
Rynek pracy w województwie podlaskim 77 posiadające średnie ogólnokształcące 8,8 proc. oraz wyższe wykształcenie 7,3 proc. Nieco inaczej przedstawiają się proporcje na rynkach lokalnych czy konkretnych miastach województwa podlaskiego. To zróżnicowanie prezentuje tabela 4. Tabela 4. Bezrobotni według poziomu wykształcenia, stan na koniec grudnia 2005 roku Wyszczególnienie Ogółem Wyższe Średnie zawodowe Średnie ogólnokształcące Zasadn. zawodowe Gimnazjalne podstawowe i niepełne podstawowe Polska 2773000 152350 606729 211520 903609 898792 Woj. podlaskie 73193 5321 17677 6430 20930 22835 Podregion białostockosuwalski 51286 4367 12718 4823 13877 15501 Augustowski 4973 202 1215 428 1600 1528 Białostocki 7733 549 1832 562 2300 2490 Bielski 2629 194 724 251 704 756 Hajnowski 2542 183 630 247 721 761 Moniecki 1956 77 386 203 505 785 Sejneński 2193 83 489 315 565 741 Siemiatycki 1916 124 475 136 519 662 Sokólski 5366 240 1446 505 1587 1588 Suwalski 2162 89 558 155 617 743 m. Białystok 14857 2337 3623 1506 3456 3935 m. Suwałki 4959 289 1340 515 1303 1512 Podregion 21907 954 4959 1607 7053 7334 Łomżyński Grajewski 4793 143 1068 417 1507 1658 Kolneński 3003 89 573 169 1038 1134 Łomżyński 3001 118 584 151 1008 1140 Wysokomazow. 2999 124 736 285 1028 836 Zambrowski 3527 150 793 272 1116 1196 m. Łomża 4584 330 1215 313 1356 1370 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Bezrobocie rejestrowane I-IV kwartał 2005, Informacje i opracowanie statystyczne, GUS, Warszawa 2006, s.91 i 95. Najwyższe bezrobocie wśród osób posiadających wyższe wykształcenie obserwuje się na terenie Białegostoku, odsetek pozostających bez pracy sięga prawie 16 proc. ogółu bezrobotnych w mieście. W Łomży bezrobotni z wyższym wykształceniem stanowią 7,4 proc. ogółu bezrobotnych w mieście, w Suwałkach z kolei 5,8 proc. Na terenie funkcjonowania Powiatowego Urzędu Pracy w Grajewie i Sejnach, gdzie zanotowano najwyższą stopę bezrobocia (w 2005 roku) bezrobotni posiadający wyższe wykształcenie stanowią znacznie niższy odsetek. I tak w powiecie grajewskim osoby posiadające wyższe wykształcenie to 3 proc. osób bezrobotnych, w powiecie sejneńskim 3,8 proc., osoby z wykształceniem średnim zawodowym w obu przypadkach stanowią 22,3 proc. ogółu bezrobotnych. Bezrobotni z wykształceniem średnim ogólnokształcącym na terenie funkcjonowania Powiatowego Urzędu Pracy w Grajewie mają 8,7 proc. udział w ogólnej liczbie
78 Agnieszka Grzybowska bezrobotnych, na terenie funkcjonowania Powiatowego Urzędu Pracy w Sejnach 14,4 proc., z wykształceniem zasadniczym zawodowym odpowiednio 31,4 proc. oraz 25,8 proc. Najliczniejszą grupę bezrobotnych stanowią osoby z wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym i niepełnym podstawowym odpowiednio 34,6 proc. i 33,8 proc. Najliczniejsza grupa bezrobotnych to osoby pozostające bez pracy do 6 miesięcy - 28824 spośród 73193 bezrobotnych w województwie, 32,9 proc. stanowią osoby, które pozostają bez pracy powyżej 24 miesięcy, 13,9 proc. pozostający bez pracy od 6 do 12 miesięcy oraz 13,8 proc. pozostający bez pracy od 12 do 24 miesięcy. Biorąc pod uwagę miasto Białystok otrzymujemy następujące rezultaty: do 6 miesięcy bez pracy pozostaje 45,5 proc. bezrobotnych, od 6 do 12 miesięcy - 14,8 proc., od 12 do 24 miesięcy - 13,8 proc., powyżej 24 miesięcy - 26 proc. bezrobotnych. Wysoki procent osób posiadających status bezrobotnych do 6 miesięcy występuje na terenie funkcjonowania Powiatowego Urzędu Pracy w Hajnówce 45,8 proc. oraz Bielsku Podlaskim 42,7 proc. Niepokojący odsetek pozostających bez pracy powyżej 24 miesięcy obserwuje się w powiecie grajewskim 41,6 proc. i wysokomazowieckim 41,0 proc. Tabela 5. Bezrobotni według czasu pozostawania bez pracy, stan na koniec 2005 roku Wyszczególnienie Ogółem Do 6 Powyżej 6-12 12-24 m-cy 24 m-cy Polska 2773000 976335 405031 429525 962109 Woj. podlaskie 73193 28824 10170 10119 24080 Podregion białostocko- 51286 21114 7445 7052 15675 suwalski Augustowski 4973 1791 663 697 1822 Białostocki 7733 3341 1160 1027 2205 Bielski 2629 1123 361 353 792 Hajnowski 2542 1164 432 377 569 Moniecki 1956 633 299 304 720 Sejneński 2193 706 321 319 847 Siemiatycki 1916 749 284 283 600 Sokólski 5366 1781 769 727 2089 Suwalski 2162 861 292 281 728 m. Białystok 14857 6754 2194 2053 3856 m. Suwałki 4959 2211 670 631 1447 Podregion Łomżyński 21907 7710 2725 3067 8405 Grajewski 4793 1541 607 649 1996 Kolneński 3003 1117 335 428 1123 Łomżyński 3001 1035 364 434 1168 Wysokomazow. 2999 996 375 398 1230 Zambrowski 3527 1292 433 522 1280 m. Łomża 4584 1729 611 636 1608 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Bezrobocie rejestrowane op.cit., s.100 i 104. Wśród bezrobotnych, zwłaszcza długotrwale pozostających bez pracy, może pojawić się społeczna izolacja, bierność, problem dokonywania negatywnych wyborów. Bardzo
Rynek pracy w województwie podlaskim 79 często bezrobotni nie są skłonni do rezygnacji z istniejącego stanu rzeczy. Praca traktowana jest nie jako wartość sama w sobie, ale w sposób instrumentalny. Myślenie bezrobotnych ukierunkowane jest na zdobycie środków zapewniających egzystencję, nie mają oni rozbudzonych potrzeb wyższego rzędu. Większość bezrobotnych do istniejącej sytuacji zdążyła się już przyzwyczaić i na swój sposób dostosować do niej. Tabela 6. Przyczyny odpływu z bezrobocia Wyszczególnienie w 2005 r. w lutym 2006 Podjęcie pracy 32691 2181 Rozpoczęcie szkolenia 3387 277 Rozpoczęcie stażu 5233 552 Rozpoczęcie przygotowania 1285 144 Zawodowego w miejscu pracy Niepotwierdzenie gotowości do 31588 1939 pracy Dobrowolna rezygnacja ze statusu 5449 410 bezrobotnego Podjęcie nauki 439 5 Ukończenie 60/65 lat 74 6 Nabycie praw emerytalnych lub 624 40 rentowych Nabycie prawa do świadczenia 45 5 Przedemerytalnego Z innych przyczyn 3183 199 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Podlaski Rynek Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok, grudzień 2005, s.9 oraz Podlaski Rynek Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok, luty 2006, s.7-8. Według informacji Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Białymstoku w ciągu całego 2005 roku w urzędach pracy województwa zarejestrowano 81066 nowych bezrobotnych, wyrejestrowano natomiast 83998 osób bezrobotnych. Przyczyny odpływu były różne, począwszy od podjęcia pracy, rozpoczęcie szkolenia lub stażu, nabycie praw emerytalnych, przedemerytalnych lub rentowych po niepotwierdzenie gotowości do pracy czy dobrowolną rezygnację z posiadanego statusu bezrobotnego. Jak wynika z przedstawionej powyżej tabeli dominują dwie główny przyczyny odpływu z bezrobocia podjęcie pracy i niepotwierdzenie gotowości do pracy. Wskaźnik odpływu z bezrobocia 1 w grudniu 2005 roku wynosił 7,5 proc., wartość ta zmieniła się nieznacznie w lutym 2006 roku przyjmując poziom 7,6 proc. Z kolei wskaźnik napływu do bezrobocia 2 w grudniu 2005 roku wyniósł 10,5 proc., w lutym 2006 roku wskaźnik napływu do bezrobocia kształtował się na poziomie 7,5 proc. Bezrobocie i oferty pracy według zawodów Województwo podlaskie jest obszarem typowo rolniczym. Kluczową rolę zajmuje w 1 Stosunek liczby bezrobotnych wyrejestrowanych z urzędów pracy w danym okresie do liczby bezrobotnych zarejestrowanych na koniec okresu poprzedniego. 2 Stosunek liczby nowo zarejestrowanych bezrobotnych w urzędach pracy w danym okresie do liczby bezrobotnych zarejestrowanych na koniec okresu poprzedniego.
80 Agnieszka Grzybowska nim produkcja i przetwórstwo artykułów spożywczych przemysł mleczarski, mięsny, spirytusowy, owocowy, warzywny. Na terenie województwa działają duże zakłady zajmujące się przetwórstwem mleka, mięsa, drobiu, zbóż. Istotne znaczenie odgrywa produkcja drewna i wyrobów z drewna. Najliczniej reprezentowaną grupą zawodową wśród bezrobotnych są robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy. Na koniec 2005 roku do tej grupy zaliczono 19156 bezrobotnych i stanowili oni 26,2 proc. ogółu zarejestrowanych bezrobotnych. Najmniej szans na znalezienie pracy mają osoby bez zawodu, na koniec 2005 roku w ogólnej liczbie bezrobotnych w województwie stanowili 18,9 proc. Kolejną pod względem liczebności grupą zawodową są bezrobotni technicy i personel średni zarejestrowanych 11847 osób, co stanowi 16,2 proc. Problemy ze znalezieniem pracy mają również osoby zaliczone do grupy zawodów pracownicy usług osobistych i sprzedawcy zarejestrowanych 7788 osób, co stanowi 10,6 proc. bezrobotnych. Najmniej liczną grupą wśród bezrobotnych są żołnierze, w końcu 2005 roku grupa zawodowa siły zbrojne liczyła 14 osób oraz przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 88 osób (0,1 proc.). Tabela 7. Zarejestrowani bezrobotni według grup zawodów w woj. podlaskim w 2005 roku Grupa zawodów Liczba bezrobotnych Procentowy udział w ogółem 0 Siły zbrojne 14 0,02 1 Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 88 0,1 2 Specjaliści 5232 7,1 3 Technicy i inny średni personel 11847 16,2 4 Pracownicy biurowi 2343 3,2 5 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 7788 10,6 6 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 2604 3,6 7 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 19156 26,2 8 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 3380 4,6 9 Pracownicy przy pracach prostych 6910 9,4 Bez zawodu 3 13831 18,9 Ogółem 73193 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WUP w Białymstoku za 2005 rok. Wśród grupy zawodowej specjaliści najliczniejszą grupę bezrobotnych stanowili specjaliści do spraw ekonomicznych i zarządzania (1495 osób), specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i technicznych (806 osób), specjaliści nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia (705 osób), specjaliści nauk społecznych i pokrewnych (590 osób) oraz specjaliści administracji publicznej (493 osób). W grupie zawodowej technicy i inny średni personel dominowali bezrobotni pracownicy do spraw finansowych i handlowych (2762 osób), technicy nauk biologicznych i 3 Grupa bezrobotnych bez zawodu obejmuje osoby, które nie posiadają świadectwa czy dyplomu ukończenia szkoły lub odpowiedniego kursu oraz osoby, które nie posiadają udokumentowanej ciągłości pracy w okresie minimum 1 roku w tym samym zawodzie.
Rynek pracy w województwie podlaskim 81 rolniczych (2651 osób), technicy mechanicy (1639), technicy budownictwa, ochrony środowiska i pokrewni (900 osób), średni personel biurowy (555 osób) - w tym 313 pracowników administracji i 242 księgowych. Spośród grupy usług osobistych i sprzedawców największe bezrobocie stanowili sprzedawcy i demonstratorzy (4289 osób), pracownicy usług domowych i gastronomicznych (1879 osób), pracownicy opieki osobistej i pokrewni (712 osób), fryzjerzy, kosmetyczki i pokrewni (696 osób). W grupie zawodowej rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy zarejestrowano 1832 bezrobotnych rolników, 336 bezrobotnych ogrodników, 307 bezrobotnych leśników i 4 bezrobotnych rybaków. Wśród grupy zawodowej robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy liczną grupę bezrobotnych stanowili mechanicy maszyn i urządzeń (3331 osób), robotnicy budowlani robót stanu surowego i pokrewni (2497 osób), krawcy, kapelusznicy (1910 osób), robotnicy w przetwórstwie spożywczym (1738 osób), ślusarze (1615 osób), stolarze (1408 osób), elektrycy (1099 osób). Spośród grupy zawodowej operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń największe bezrobocie zarejestrowano w przypadku operatorów maszyn i urządzeń wydobywczych i przetwórczych (460 osób), operatorzy i monterzy maszyn (1412 osób) oraz kierowców i operatorów pojazdów i maszyn samojezdnych (1508 osób). W gronie pracowników przy pracach prostych największe bezrobocie objęło robotników pomocniczych w górnictwie, przemyśle, budownictwie i transporcie (3177 osób), pomoce i sprzątaczki biurowe, hotelowe i podobne (1610 osób), gospodarzy budynków (908 osób) oraz zamiataczy (442 osób). Tabela 8. Struktura ofert pracy według grup zawodów w woj. podlaskim w 2005 roku Grupa zawodów Oferty pracy zgłoszone w 2005r. Procentowy udział w ogółem 0 Siły zbrojne 0 0 1 Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 80 0,4 2 Specjaliści 2033 9,3 3 Technicy i inny średni personel 2939 13,5 4 Pracownicy biurowi 2991 13,7 5 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 3231 14,8 6 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 159 0,7 7 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 3626 16,6 8 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 1366 6,2 9 Pracownicy przy pracach prostych 5306 24,3 Bez zawodu 112 0,5 Ogółem 21843 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WUP w Białymstoku za 2005 rok. Na koniec 2005 roku pracodawcy zgłosili do powiatowych urzędów pracy województwa podlaskiego 21843 ofert pracy. Najwięcej ofert pracy skierowanych zostało do pracowników przy pracach prostych (5306 ofert, co odpowiadało 24,3 proc. wszystkich zgłoszonych), robotników przemysłowych i rzemieślników (3626 ofert, stanowiących 16,6 proc. ogółu) oraz pracowników usług osobistych i sprzedawców (3231 osób, stanowiących 14,8 proc. wszystkich ofert). Żadna oferta pracy nie pojawiła się dla grupy zawodowej siły
82 Agnieszka Grzybowska zbrojne, 80 ofert pracy zgłoszono dla grypy przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy. Nieliczne oferty pojawiły się również dla osób bezrobotnych bez zawodu. W grupie zawodowej specjaliści najwięcej ofert pracy skierowanych było do specjalistów szkolnictwa (439 ofert), specjalistów nauk fizycznych, matematycznych i technicznych (404 oferty), specjalistów do spraw ekonomicznych i zarządzania (391 ofert), specjalistów nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia (340 ofert). Do grupy zawodowej technicy i inny średni personel oferty pracy kierowane były przede wszystkim do pracowników do spraw finansowych (787 ofert), średniego personelu biurowego (968 ofert) w tym 773 ofert dla pracowników administracji, sekretarzy i pokrewnych oraz 195 miejsc pracy dla księgowych, techników (327 ofert), pracowników pomocy społecznej i pracy socjalnej (201 ofert) oraz pracowników archiwów, bibliotek i informacji naukowej (94 ofert).w grupie pracowników biurowych największe szanse na znalezienie pracy mieli magazynierzy (275 ofert pracy), pracownicy obrotu pieniężnego i obsługi klientów (200 ofert), sekretarki (245 ofert). Do grupy zawodowej pracownicy usług osobistych i sprzedawcy najliczniejsze oferty pracy kierowane były do sprzedawców i demonstratorów (2238 ofert), pracowników usług domowych i gastronomicznych (471 ofert) oraz pracowników ochrony (174 ofert). Dla osób z grupy zawodowej rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy ofert pracy było niewiele (159) i skierowane były one w szczególności do ogrodników (74 ofert) oraz robotników leśnych (70 ofert). Do grupy zawodowej robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy zgłoszono oferty pracy dla robotników obróbki drewna, stolarzy meblowych (589 ofert), robotników w przetwórstwie spożywczym (497 ofert), robotników produkcji wyrobów włókienniczych, odzieży i pokrewni (426 osób) oraz spawaczy (247 ofert). Oferty pracy kierowane do grupy zawodowej operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń przeznaczone były w większości dla operatorów i monterów maszyn (372) oraz kierowców (615 ofert). Z kolei oferty pracy kierowane do grupy pracowników przy pracach prostych przeznaczone były przede wszystkim dla gospodarzy budynków (1490 ofert), pomocy i sprzątaczek biurowych, hotelowych i podobnych (689 ofert), portierów, woźnych (201 ofert). Zawody nadwyżkowe, deficytowe i zrównoważone w województwie podlaskim Niedostosowanie systemu kształcenia do wymogów rynku pracy powoduje, że pojawiają się rozbieżności między podażą pracy a popytem na pracę. Na rynku pracy funkcjonują zawody na które zapotrzebowanie ze strony pracodawców jest znacznie niższe niż liczba osób chcących pracować w danym zawodzie, jednocześnie na tym rynku funkcjonują zawody, w których pracodawcy mają problemy ze znalezieniem kandydatów na określone stanowiska pracy. Do zawodów nadwyżkowych zalicza się zawody, na które występuje mniejsze zapotrzebowanie niż liczba poszukujących pracy w tych zawodach. Do deficytowych zawodów zalicza się zawody, w których zakłady pracy miały kłopoty ze znalezieniem pracowników, ponieważ liczba osób poszukujących pracy była mniejsza niż zapotrzebowanie pracodawców. Zawody zrównoważone wykazują równowagę na rynku pracy w zakresie popytu i podaży pracy. Tylko jedna wyodrębniona grupa zawodów to zawody deficytowe grupa 4 pracownicy biurowi, do nich skierowanych było o 648 ofert pracy więcej aniżeli osób bezrobotnych w tym zawodzie. Pozostałe grupy zawodów to zawody nadwyżkowe. Zgodnie z danymi Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Białymstoku zawartymi w tabeli 9 na podlaskim rynku pracy na koniec 2005 roku nie było zawodów zrównoważonych, chociaż można by sugerować, że taką grupa zawodów jest grupa przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy, w której jedynie 8 osób pozostawało bez pracy oraz grupa
Rynek pracy w województwie podlaskim 83 siły zbrojne bez ofert pracy 14 osób. Bardziej szczegółowa analiza poszczególnych grup zawodów pozwoli na wyodrębnienie konkretnych zawodów, które można przypisać do nadwyżkowych, deficytowych czy zrównoważonych. Tabela 9. Różnica między liczbą bezrobotnych a ofertami pracy, w osobach Grupa zawodów Różnica między liczbą bezrobotnych a ofertami pracy 0 Siły zbrojne 14 1 Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 8 2 Specjaliści 3199 3 Technicy i inny średni personel 8908 4 Pracownicy biurowi -648 5 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 4557 6 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 2445 7 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 15530 8 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 2014 9 Pracownicy przy pracach prostych 1604 Bez zawodu 13719 Ogółem 51350 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Białymstoku za 2005 rok. Zawody nadwyżkowe w grupie zawodów 1 przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy : (w nawiasach umieszczono różnice między liczbą bezrobotnych a ofertami pracy) Dyrektorzy generalni, wykonawczy, prezesi i ich zastępcy (6), Przedstawiciele władz publicznych i wyżsi urzędnicy (2), Kierownicy małych przedsiębiorstw (6). Zawody deficytowe w grupie zawodów 1 przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy : (w nawiasach umieszczono różnice między liczbą bezrobotnych a ofertami pracy) Kierownicy wewnętrznych jednostek organizacyjnych działalności podstawowej (-3), Kierownicy pozostałych wewnętrznych jednostek organizacyjnych (-3). Zawody zrównoważone w grupie zawodów 1 przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy : (w nawiasach umieszczono różnice między liczbą bezrobotnych a ofertami pracy) Zawodowi działacze Największa różnica między liczbą bezrobotnych a ofertami pracy występuje w grupie robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, ponad 15 tysięcy. Bardzo duże trudności ze znalezieniem pracy mają osoby bez zawodu. Zawody nadwyżkowe w grupie zawodów 2 specjaliści : Specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i technicznych (402), Fizycy, chemicy i pokrewni (38),
84 Agnieszka Grzybowska Inżynierowie i pokrewni (339), Specjaliści nauk biologicznych (19), Specjaliści nauk rolniczych i leśnych (142), Pielęgniarki i położne (139), Nauczyciele szkół wyższych (7), Nauczyciele gimnazjów i szkół ponad gimnazjalnych (213), Nauczyciele szkół podstawowych i przedszkoli (95), Pozostali specjaliści szkolnictwa i wychowawcy (79), Specjaliści do spraw ekonomicznych i zarządzania (1104), Prawnicy (173), Specjaliści nauk społecznych i pokrewnych (454), Specjaliści administracji publicznej (295). Zawody deficytowe w grupie zawodów 2 specjaliści : Statystycy (-5), Programiści (-20), Lekarze weterynarii (-4), Farmaceuci (-12), Nauczyciele szkół specjalnych (-9), Specjaliści do spraw zarządzania zasobami ludzkimi (-18), Archiwiści i muzealnicy (-12), Literaci, dziennikarze i pokrewni (-19). Zawody zrównoważone w grupie zawodów 2 specjaliści : Wizytatorzy szkolni, Egzaminatorzy, Duchowni. Zawody nadwyżkowe w grupie zawodów 3 technicy i inny średni personel : Technicy (4370), Techniczny personel obsługi komputerów i pokrewni (228), Operatorzy sprzętu optycznego i elektronicznego (21), Inspektorzy bezpieczeństwa i jakości (44), Technicy nauk biologicznych i rolniczych (2593), Średni personel medyczny (z wyjątkiem pielęgniarek i położnych) (158), Pracownicy do spraw finansowych (1975), Policjanci i funkcjonariusze ochrony państwa (20), Pracownicy działalności artystycznej, rozrywki i sportu (55). Zawody deficytowe w grupie zawodów 3 technicy i inny średni personel : Nauczyciele praktycznej nauki zawodu i instruktorzy (-27), Pracownicy do spraw zatrudnienia i pośrednictwa pracy (-53), Pracownicy administracyjni, sekretarze i pokrewni (-460), Urzędnicy do spraw podatków (-5), Pracownicy pomocy społecznej i pracy socjalnej (-58), Pracownicy archiwów, bibliotek i informacji naukowej (-78). Zawody zrównoważone w grupie zawodów 3 technicy i inny średni personel : Pracownicy parafialni i świeccy krzewiciele wiary. Zawody nadwyżkowe w grupie zawodów 4 pracownicy biurowi : Pracownicy do spraw finansowo statystycznych (318), Pracownicy do spraw ewidencji materiałowej, transportu i produkcji (222),
Rynek pracy w województwie podlaskim 85 Pracownicy poczty i pokrewni (53), Pracownicy obrotu pieniężnego (58), Informatorzy, pracownicy biur podróży, recepcjoniści i telefoniści (104), Zawody deficytowe w grupie zawodów 4 pracownicy biurowi : Sekretarki i operatorzy maszyn biurowych (-36), Pracownicy obsługi biurowej gdzie indziej niesklasyfikowani (-1367), Zawody zrównoważone w grupie zawodów 4 pracownicy biurowi : Pracownicy lombardów Zawody nadwyżkowe w grupie zawodów 5 pracownicy usług osobistych i sprzedawcy : Stewardzi, konduktorzy i przewodnicy (34), Pracownicy usług domowych i gastronomicznych (1408), Pracownicy opieki osobistej i pokrewni (496), Pozostali pracownicy usług osobistych (5900, Sprzedawcy i demonstratorzy (2051). Zawody deficytowe w grupie zawodów 5 pracownicy usług osobistych i sprzedawcy : Pracownicy usług ochrony (-22). Zawody zrównoważone w grupie zawodów 5 pracownicy usług osobistych i sprzedawcy : Modelki i modele. Zawody nadwyżkowe w grupie zawodów 6 rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy : Rolnicy (1817), Ogrodnicy (262), Leśnicy i rybacy (243), Rolnicy i rybacy pracujący na własne potrzeby (123). Zawody nadwyżkowe w grupie zawodów 7 robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy : Robotnicy budowlani robót stanu surowego i pokrewni (2098), Robotnicy budowlani robót wykończeniowych (597), Murarze, pracownicy czyszczący konstrukcje budowlane i pokrewni (459), Formierze odlewniczy, spawacze, blacharze, monterzy konstrukcji metalowych (226), Kowale, ślusarze i pokrewni (1968), Mechanicy maszyn i urządzeń (3042), Elektrycy (956), Monterzy elektronicy i pokrewni (233), Robotnicy produkcji wyrobów precyzyjnych z metalu i materiałów pokrewnych (52), Robotnicy w przemyśle spożywczym (1241), Robotnicy obróbki drewna, stolarze meblowi i pokrewni (1058), Robotnicy produkcji wyrobów włókienniczych, odzieży i pokrewni (3102), Robotnicy obróbki skóry (373). Zawody deficytowe w grupie zawodów 7 robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy : Wytwórcy wyrobów galanteryjnych, pamiątkarskich i pokrewni (-3). Zawody nadwyżkowe w grupie zawodów 8 operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń : Operatorzy maszyn i urządzeń wydobywczych i przetwórczych (259), Operatorzy i monterzy maszyn (1040), Kierowcy i operatorzy pojazdów i maszyn samojezdnych (715).
86 Agnieszka Grzybowska Zawody deficytowe w grupie zawodów 8 operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń : Operatorzy maszyn górniczych i pokrewni (-39), Operatorzy wyrobów z drewna (-16), Operatorzy wyrobów z metalu, gumy i tworzyw sztucznych (-7). Zawody nadwyżkowe w grupie zawodów 9 pracownicy przy pracach prostych : Sprzedawcy uliczni (8), Pomoce domowe, sprzątaczki i praczki (1068), Gońcy, bagażowi, portierzy i pokrewni (244), Ładowacze nieczystości i pokrewni (374), Robotnicy pomocniczy w rolnictwie, rybołówstwie i pokrewni (32), Robotnicy pomocniczy w budownictwie ogólnym (469). Zawody deficytowe w grupie zawodów 9 pracownicy przy pracach prostych : Czyściciele (-1), Gospodarze budynków (-582), Robotnicy pomocniczy w budownictwie drogowym, wodnym i pokrewni (-237), Robotnicy przy pracach prostych w przemyśle (-18). Podsumowanie Rynek pracy województwa podlaskiego charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem. Lokalne rynki pracy różnią się pod względem poziomu rozwoju gospodarczego, jak i poziomu bezrobocia. Zróżnicowana jest struktura zawodowa bezrobotnych. W strukturze bezrobocia utrwaliły się negatywne zjawiska w postaci wysokiego odsetka osób długotrwale bezrobotnych, wysokiego odsetka osób młodych oraz wysokiego odsetka osób nie posiadających prawa do zasiłku dla bezrobotnych. Nadmiar potencjalnych pracowników wystąpił w większości zawodów i rynek nie jest wstanie wchłonąć tej nadwyżki. Wykształcenie i kwalifikacje znacznej części osób poszukujących pracy nie są w stanie zaspokoić potrzeb podlaskiego rynku pracy. Niemożność zdobycia pracy we własnym zawodzie sprawia, że konieczne staje się przekwalifikowanie. Analiza zawodów deficytowych i nadwyżkowych pozwala określić aktualne potrzeby rynku pracy. Informacje dostępne w statystykach urzędów pracy nie pozwalają jednak na pełną identyfikację zjawiska popytu na podlaskim rynku pracy. Odnoszą się one wyłącznie do bezrobocia rejestrowanego oraz tylko części ofert pracy tej, która trafia do urzędów pracy. BIBLIOGRAFIA: 1. Bezrobocie rejestrowane I-IV kwartał 2005, Informacje i opracowanie statystyczne, GUS, Warszawa 2006. 2. Bezrobotni i oferty pracy według grup zawodów w województwie podlaskim w 2005 roku, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok, 2006. 3. Dyczewski L., Praca i kultura, w: A. Borkowska (red.) Przyszłość pracy w XXI wieku, IPiSS, Warszawa 2004. 4. Podlaski Rynek Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok, grudzień2005. 5. Podlaski Rynek Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok, luty 2006. 6. Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie podlaskim w I półroczu 2005 roku, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok, październik 2005.