ROZDZIAŁ 31 FUNKCJE ARIMR W ROZWOJU ROLNICTWA I JEGO OTOCZENIA W WOJ. KUJAWSKO-POMORSKIM W LATACH 2004-2006

Waldemar Czternasty Natalia Buczkowska ROZDZIAŁ 31 FUNKCJE ARIMR W ROZWOJU ROLNICTWA I JEGO OTOCZENIA W WOJ. KUJAWSKO-POMORSKIM W LATACH 2004-2006 Wstęp Integracja Polski z Unią Europejską spowodowała, że polskie rolnictwo podporządkowane zostało mechanizmom Wspólnej Polityki Rolnej. Wprowadzenie WPR otwarło nowe możliwości finansowania sektora rolno-żywnościowego. Istotną rolę w kształtowaniu polskiego rolnictwa w nowych warunkach odegrała Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. W ramach powierzonych jej zadań w latach 2004-2006 prowadziła zróżnicowane działania zależnie od rodzaju przedsięwzięcia. Środki unijne zostały rozdysponowane pomiędzy poszczególnymi województwami, w których regionalne oddziały Agencji zajmowały się obsługą beneficjentów. Wykorzystanie funduszy oraz zainteresowanie poszczególnymi Działaniami ARiMR było zróżnicowane zależnie od regionu. Przedstawienie kierunków rozwoju sektora rolno-żywnościowego przy wykorzystaniu środków unijnych pochodzących z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa stanowi główny cel pracy. Jako przykład posłuży województwo kujawsko-pomorskie. W ramach Wspólnej Polityki Rolnej, jednolitej organizacji rynków owoców i warzyw oraz funduszy strukturalnych zostały przydzielone fundusze wspierające inwestycje w sektorze rolnym oraz wspierające rozwój obszarów wiejskich. Szczegółowa analiza działań Agencji wskazuje na przebieg przemian w rolnictwie i jego otoczeniu, których efekty są widoczne niemal w każdej wsi. Fundusze unijne trafiły nie tylko do rolników i ich gospodarstw, ale także wsparły inwestycje w zakładach specjalizujących się w przetwarzaniu produktów rolnych, jak i zainicjowały powstanie grup producentów rolnych oraz inne inicjatywy i inwestycje sektora rolno-żywnościowego. W opracowaniu poprzez opis zadań i roli Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w latach 2004-2006 przedstawiono rozwój sektora rolno-żywnościowego w województwie kujawsko-pomorskim. Po zaprezentowaniu obszernego katalogu zadań Agencji, kolejnym punktem jest analiza beneficjentów oraz stopień wykorzystania środków unijnych. Powyższa analiza pozwoli nakreślić kierunki przemian rolnictwa i jego otoczenia po integracji Polski z Unią Europejską. Do realizacji zadań badawczych wykorzystano źródła pierwotne i wtórne, dostępne w ramach zbiorów Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, oraz polską literaturę. Źródłem wiedzy okazały się również informacje dostępne za pomocą internetu. Rola i zadania Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa została utworzona w 1994 roku jako instytucja rządowa, w celu wspierania działań służących rozwojowi rolnictwa obszarów wiejskich. Agencja zajmuje się wdrażaniem instrumentów współfinansowanych z Unii Europejskiej oraz udziela pomocy ze środków krajowych. Struktura tej instytucji składa się z

336 Waldemar Czternasty, Natalia Buczkowska trzech poziomów: Centrala, Oddziały Regionalne oraz Biura Powiatowe (www.arimr.gov.pl). Głównym zadaniem Agencji jest wspieranie przedsięwzięć przyśpieszających proces przemian strukturalnych w rolnictwie i na obszarach wiejskich. Działalność ta obejmuje bardzo wiele dziedzin, przede wszystkim wspieranie inwestycji w rolnictwie, w przetwórstwie rolno-spożywczym, poprzez: rozwój infrastruktury techniczno-produkcyjnej rolnictwa i terenów wiejskich, poprawę struktury agrarnej, wspieranie przedsięwzięć zwiększających ilość miejsc pracy na terenach wiejskich, wspieranie usług dla rolnictwa, wspomaganie lepszego wykorzystania rolniczej bazy produkcyjnej. Beneficjentami Agencji są rolnicy, przedsiębiorcy sektora rolnego, grupy producentów oraz sektor rybacki. Pomoc przyznawana jest w ramach Wspólnej Polityki Rolnej, jest to zintegrowany system pomocy we wszystkich krajach unijnych. Zadaniem priorytetowym jest wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, wspieranie dochodów rolników i mieszkańców wsi. Główną rolę w finansowaniu tych przedsięwzięć odgrywa Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOIGR), który dzieli się na dwie sekcje: Orientacji i Gwarancji. Z Sekcji Gwarancji finansowany jest I i II filar Wspólnej Polityki Rolnej, natomiast fundusze strukturalne z Sekcji Orientacji (www.arimr.gov.pl). W latach 2004-2006 Agencja koordynowała wdrażanie unijnych instrumentów wsparcia dla polskiego rolnictwa w wysokości około 10 mld euro. Z czego średnio na rok przypada 2 417 mln euro, czyli dwukrotnie więcej niż polskie wydatki budżetowe przeznaczone na rolnictwo w 2002 roku, tj. 1 271 mln euro (Dymura, 2004). Płatności bezpośrednie do gruntów rolnych- I filar System płatności obszarowych stanowi przejściowy system płatności bezpośrednich. Składa się z jednolitej płatności obszarowej, niezależnej od prowadzonej działalności rolniczej. Natomiast uzupełniająca płatność przysługuje do powierzchni upraw utrzymywanych w dobrej kulturze rolnej. Wysokość całej dopłaty obszarowej jest sumą jednolitej płatności i uzupełniającej płatności obszarowej, w latach 2004-2006 stanowiła następujący procent dopłaty jaka przysługuje rolnikom unijnym: 2004-55% 2005-60% 2006-65% By móc ubiegać się o płatności obszarowe należy posiadać gospodarstwo rolne, o minimalnej powierzchni gruntów rolnych, utrzymywanych w dobrej kulturze rolnej z zachowaniem zasad ochrony środowiska o powierzchni co najmniej 1 ha. Uprawnionymi do dopłaty są nie tylko właściciele gospodarstw rolnych, ale także osoby z innych tytułów, jak dzierżawy, użytkowania, użyczenia. Środki towarzyszące dla wspólnej Polityki Rolnej- II filar Po akcesji środki towarzyszące na lata 2004-2006 zostały przydzielone w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), którego zadaniem jest rozwiązywanie aspektów społecznych i środowiskowych. Głównym celem Planu jest wsparcie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Szeroki zakres działań w 80% finansuje Unia Europejska, a pozostałe 20% budżet krajowy. PROW obejmuje poniżej wymienione działania. Renty strukturalne zostały wprowadzone, by zachęcić rolników do zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej w wieku przedemerytalnym, przekazania gospodarstw

Funkcje ARiMR w rozwoju rolnictwa i jego otoczenia w woj. kujawsko-pomorskim... 337 rolnych oraz zapewnić rolnikom źródło dochodu po zaprzestaniu działalności. Wysokość renty strukturalnej stanowi odpowiedni procent kwoty najniższej emerytury określonej w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Podstawowa wysokość renty strukturalnej wynosi 210% najniższej emerytury. Renta jest wypłacana co miesiąc, ale nie dłużej niż przez okres 10 lat. By móc się ubiegać o wsparcie, należy: ukończyć 55 lat, prowadzić działalność rolniczą na własny rachunek w gospodarstwie rolnym przez co najmniej 10 lat przed złożeniem wniosku o rentę strukturalną i w tym okresie podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników przez co najmniej 5 lat, w dniu złożenia wniosku o rentę strukturalną należy podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników, przekazać posiadane gospodarstwo rolne, zaprzestać wszelkiej towarowej działalności rolniczej. Wspieranie gospodarstw niskotowarowych polega na dofinansowaniu gospodarstw rolnych o niskim potencjale ekonomicznym oraz poprawie konkurencyjności polskiego rolnictwa po akcesji. Dzięki dofinansowaniu gospodarstwa te mogą przeprowadzić różnorodne inwestycje. Premia dla gospodarstw niskotowarowych jest wypłacana w ciągu 5 lat w wysokości 1250 euro. Dofinansowanie przysługuje rolnikowi prowadzącemu na własny rachunek działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym, które spełnia warunki niskotowarowego. Po 3 roku otrzymywania pomocy beneficjent musi wykazać osiągnięte cele określone w planie restrukturyzacji gospodarstwa. Wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowanie (ONW). Gospodarstwa rolne położone w strefach określanych jako obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania mogą ubiegać się o dodatkowe płatności, które mają na celu: promocje rolnictwa przyjaznego dla środowiska, zapewnienie ciągłości rolniczego użytkowania ziemi, zachowanie walorów krajobrazowych obszarów wiejskich. Dopłaty przyznawane są w formie corocznych płatności do hektara gruntów rolnych położonych na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania i pozostających w użytkowaniu rolniczym. Polska została podzielona na strefy, w zależności od umiejscowienia gospodarstwa w danej strefie kwota pomocy wynosi od 33,6 do 67,8 euro/ha/rok. Wspieranie przedsięwzięć rolno-środowiskowych i dobrostanu zwierząt obejmuje 7 przedsięwzięć rolno-środowiskowych ( pakiety). Działania poszczególnych pakietów mają na celu ochronę środowiska i zachowanie zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich. Rolnik przystępując do programu zobowiązany jest przestrzegać zasad zwykłej dobrej praktyki rolniczej na całym obszarze gospodarstwa. Wysokość wypłacanej pomocy jest zależna od rodzaju przedsięwzięcia i jest przyznawana w formie rocznych płatności. W ramach Krajowego Programu Rolno-środowiskowego (KPR) wchodzą następujące pakiety: rolnictwo zrównoważone, rolnictwo ekologiczne, utrzymanie łąk ekstensywnych, utrzymanie ekstensywnych pastwisk, ochrona gleb i wód, strefy buforowe, ochrona rodzimych ras zwierząt gospodarskich. Zalesianie gruntów rolnych ma na celu powiększanie obszarów zalesionych poprzez zalesianie gruntów rolnych o niskiej przydatności dla rolnictwa, utrzymanie i wzmocnienie ekologicznej stabilności gruntów zalesianych oraz zwiększenie udziału lasów w globalnym

338 Waldemar Czternasty, Natalia Buczkowska bilansie węgla. Pomoc obejmuje trzy etapy: wsparcie na zalesienie, premię pielęgnacyjną i premię zalesieniową. Pierwszy etap obejmuje dofinansowanie w wysokości 80% kosztów założenia uprawy, wykonania poprawek w 2 roku i zabezpieczenia przed zwierzyną. Premia pielęgnacyjna wypłacana jest przez pięć lat od założenia uprawy, jest przeznaczona na zabiegi pielęgnacyjne. Premia zalesieniowa wypłacana jest przez 20 lat, co roku od założenia uprawy. Ma na celu pokrycie kosztów wynikających z utraty dochodów po przekształceniu gruntów rolnych na grunty leśne. Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów Unii Europejskiej obejmuje dostosowanie gospodarstw do standardów z zakresu ochrony środowiska, zdrowia publicznego, zdrowia i dobrostanu zwierząt. O wsparcie mogą się ubiegać gospodarstwa produkujące mleko, fermy kurze (nioski), oraz beneficjenci chcący wyposażyć gospodarstwa w urządzenia do składowania nawozów naturalnych. Grupy producentów rolnych mogą otrzymać wsparcie na zakładanie i administracyjne koszty utrzymania grup. Pomoc udzielana jest przez pięć lat począwszy od momentu powstania grupy. Działanie to ma na celu propagowanie powstawania grup, w celu centralizacji sprzedaży, a także organizowania wspólnej pomocy podczas produkcji. Beneficjentami są grupy producentów rolnych, które swoją działalność rozpoczęły po integracji Polski z Unią Europejską. Wsparcie ARiMR rynków owoców i warzyw Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa udziela pomocy w ramach wspólnej organizacji rynków świeżych owoców i warzyw. Celem tego działania jest wspieranie dochodów zrzeszonym producentom rolnym. Beneficjentami mogą być uznane grupy producentów owoców i warzyw oraz wstępnie uznane grupy. Uznane grupy mogą otrzymać pomoc finansową na działania, które organizacja planuje zrealizować dla osiągnięcia celów zawartych w programie operacyjnym. Natomiast wstępnie uznane grupy otrzymują wsparcie na pokrycie kosztów administracyjnych oraz na dofinansowanie kosztów kredytu zaciągniętego na realizację inwestycji zawartych w planie dochodzenia do uznania. Rynek przetworów owocowych i warzywnych. Działania Agencji obejmują również pomoc finansową dla wstępnie uznanych i uznanych grup producentów z tytułu dostarczania owoców i warzyw do przetwórstwa. Wsparcie otrzymywane jest w ramach zawartych umów, pomiędzy grupami producentów a przetwórcami wpisanymi do rejestru przetwórców owoców i warzyw oraz grup producentów owoców i warzyw wytwarzających przetwory. Dofinansowanie udzielane jest do: pomidorów brzoskwiń gruszek odmiany Williams lub Rocha. Fundusze strukturalne Po akcesji Polska uzyskała dostęp do wsparcia w ramach polityki strukturalnej Unii Europejskiej. W pierwszych latach po integracji działania strukturalne na obszarach wiejskich będą realizowane w ramach Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004-2006, zawierającego szereg programów operacyjnych. Jednym z nich jest Sektorowy Program Operacyjny (SPO) Restrukturyzacji i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich 2004-2006, obejmującego następujące działania: inwestycje w gospodarstwach rolnych ułatwiane startu młodym rolnikom poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych

Funkcje ARiMR w rozwoju rolnictwa i jego otoczenia w woj. kujawsko-pomorskim... 339 przywracanie potencjału produkcji leśnej różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem rozwój instytucjonalny informowanie i promocja Programu. Priorytetowym celem SPO jest poprawa konkurencyjności gospodarki rolno-żywnościowej, traktowany jako główny cel strategiczny rozwoju polskiego rolnictwa i przetwórstwa żywności w pierwszych latach integracji z UE. Beneficjentami w zależności od Działania mogą być rolnicy jak i podmioty prawne związane z sektorem rolnym. Wsparcie udzielane jest przez ARiMR w formie dofinansowania Wpływ wybranych Działań ARiMR na rozwój rolnictwa i jego otoczenia w województwie kujawsko-pomorskim Na realizację PROW w latach 2004-2006 zaplanowano w całym kraju ponad 2,7 mld euro, natomiast na SPO 1 784 mln euro. W kujawsko-pomorskim beneficjenci wykorzystali całą pulę pieniędzy przyznanych im z poszczególnych Programów na różnorodne inwestycje. Pełna analiza rozdysponowanych środków finansowych przekracza możliwości tego artykułu. Dlatego autorzy zawęzili Działania Agencji i zbadali wpływ tylko dwóch, a mianowicie 1.1 Inwestycje w gospodarstwach rolnych oraz 1.5 Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych, na rozwój sektora rolno-żywnościowego. Tabela 1. Zestawienie statystyczne SPO, Działanie 1.1 Inwestycje w gospodarstwach rolnych, według podpisanych umów. Lp. Opis Ilość Wielkość pomocy (zł) % ilości % wnioskowanej pomocy 1 Zawarte umowy 1814 188 349 335,70 100,00 100,00 2 Forma prawna 1814 188 349 335,70 100,00 100,00 osoba fizyczna 1744 171 818 488,50 96,14 91,22 osoba prawna 70 16 530 847,20 3,86 8,78 3 Płeć wnioskodawcy 1744 171 818 488,50 100,00 100,00 kobieta 181 18 774 080,95 10,38 10,93 mężczyzna 1563 153 044 407,55 89,62 89,07 4 Powiaty 1814 188 349 335,70 100,00 100,00 aleksandrowski 114 10 780 630,75 6,28 5,72 brodnicki 90 9 719 091,42 4,96 5,16 bydgoski 107 13 801 761,75 5,90 7,33 chełmiński 43 5 801 930,75 2,37 3,08 golubsko-dobrzyński 96 9 934 152,05 5,29 5,27 grudziącki 147 14 821 296,50 8,10 7,87 inowrocławski 153 17 988 375,70 8,43 9,55 lipnowski 47 4 699 917,61 2,59 2,50 mogileński 73 5 684 003,60 4,02 3,02 nakielski 76 10 357 304,70 4,19 5,50 radziejowski 126 10 557 467,82 6,95 5,61 rypiński 62 4 017 671,70 3,42 2,13 sępoleński 39 4 891 906,45 2,15 2,60 świecki 102 11 448 878,40 5,62 6,08 toruński 178 16 636 858,60 9,81 8,83

340 Waldemar Czternasty, Natalia Buczkowska tucholski 39 4 697 343,30 2,15 2,49 wąbrzeski 40 6 010 023,15 2,21 3,19 włocławski 191 17 025 931,70 10,53 9,04 żniński 91 9 474 789,75 5,02 5,03 Źródło: Zestawienie statystyczne SPO, ARiMR OR Toruń ( stan na dzień 19.04.07). W ramach funduszy przyznanych na Działanie 1.1 w kujawsko-pomorskim zostało podpisanych 1 814 umów, oznacza to, że wsparcie otrzyma 1 814 beneficjentów na łączną kwotę 188 349 335,70 zł. Średnio na jednego beneficjenta przypada 103 830,94 zł, jednakże jest to tylko średnia wynikająca z łącznej kwoty pomocy i liczby beneficjentów, ponieważ z tego Działania maksymalnie można było otrzymać dofinansowanie do 300 000 zł. Największa ilość umów została podpisana w powiatach: aleksandrowskim, bydgoskim, grudziąckim, inowrocławskim, radziejowskim, toruńskim i włocławskim, łącznie: 1 016. Natomiast najmniej w sępoleńskim, tucholskim, chełmińskim i wąbrzeskim (Tabela 1). Wsparcie z Działania 1.1 obejmuje projekty, które przyczyniają się do poprawy konkurencyjności gospodarstw rolnych przez podniesienie jakości produkcji, obniżenie kosztów, poprawę dobrostanu zwierząt oraz podniesienie standardów w zakresie warunków weterynaryjnych, sanitarnych i ochrony środowiska (Tabela 2). Maksymalny poziom dofinansowania projektu wynosi 65%, w przypadku gdy wniosek składa młody rolnik, a realizacja dotyczy obszaru o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Na pomoc dla realizowanych projektów w ramach Działania 1.1 przeznaczono największą część całego budżetu SPO, tj. 39% (ARiMR-Rok po akcesji, 2005). Pod względem liczby złożonych o dofinansowanie w Działaniu 1.1 województwo kujawsko-pomorskie zajmowało trzecie miejsce w kraju na dzień 30.06.2005 1. Rolnicy w kujawsko-pomorskim za unijne pieniądze zakupili sprzęt polowy, zmodernizowali budynki inwentarskie lub zakupili zwierzęta hodowlane. Na podstawie podpisanych umów można stwierdzić, że najwięcej projektów pod względem rodzaju kosztów dotyczyło zakupu sprzętu ruchomego i wyposażenia, w sumie 1685 umów, na inwestycje związane z budową lub modernizacją budynków podpisano 327 umów. Pozostali beneficjenci wykorzystali wsparcie na zakup zwierząt, rozbudowę szklarni, założenie plantacji wieloletnich (Tabela 3). Tabela 2. Analiza głównych celów inwestycji Cele główne inwestycji Liczba Kwota pomocy % ilości % wnioskowanej (zł) pomocy Wzrost dochodu rolniczego 202 28 659 822,37 11,14 15,22 Poprawa konkurencyjności gospodarstwa 277 35 102 804,55 15,27 18,64 Redukcja kosztów produkcji rolniczej 149 15 207 106,60 8,21 8,07 Poprawa organizacji produkcji rolniczej 993 91 634 929,93 54,74 48,65 Dostosowanie profilu produkcji 25 2 209 928,80 1,38 1,17 gospodarstwa do wymagań rynku Zwiększenie wartości dodanej produktów 3 132 281,00 0,17 0,07 rolnych Poprawa jakości produktów rolnych 50 3 639 328,40 2,76 1,93 Poprawa warunków bezpieczeństwa pracy 30 2 180 687,70 1,65 1,16 1 Najwięcej złożono w województwach: wielkopolskim 3 494, mazowieckim 2 738 i kujawskopomorskim 2 145.

Funkcje ARiMR w rozwoju rolnictwa i jego otoczenia w woj. kujawsko-pomorskim... 341 Ochrona i poprawa stanu środowiska naturalnego, krajobrazu, zachowania i promocji dziedzictwa kulturowego wsi i kultury regionalnej Poprawa warunków sanitarnohigienicznych produkcji Poprawa warunków utrzymania dobrostanu zwierząt 9 1 070 729,05 0,50 0,57 11 926 182,20 0,61 0,49 21 2 102 221,90 1,16 1,12 Źródło: Zestawienie statystyczne SPO, ARiMR Oddział Regionalny Toruń (19.04.07). Tabela 3. Rodzaje kosztów podpisanych umów w ramach Działania 1.1 Rodzaje kosztów Liczba % złożonych Budynki i budowle 327 18,03 Obory 45 2,48 Chlewnie 72 3,97 Inne inwentarskie 28 1,54 Szklarnie 13 0,72 Inne gospodarcze 169 9,32 Wyposażenie i sprzęt ruchomy 1685 92,89 Zakup zwierząt 73 4,02 Zakładanie plantacji wieloletnich 50 2,76 Inwestycje związane z przygotowaniem produktów do 18 0,99 sprzedaży i sprzedażą bezpośrednią Inne koszty kwalifikowane 45 2,48 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OR ARiMR w Toruniu (19.04.2007). Działanie 1.5 Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych jest przeznaczone dla podmiotów prowadzących działalność związaną z przetwórstwem i marketingiem produktów rolnych. 2 By ubiegać się o wsparcie beneficjent musi wykazać żywotność ekonomiczną (zdolność do realizacji planowanego przedsięwzięcia oraz dalszego prowadzenia rentownej działalności na rynku w swoim sektorze). Należy również spełniać standardy w zakresie weterynaryjnym, sanitarno-higienicznym oraz dobrostanu zwierząt. Maksymalne wsparcie dla jednego podmiotu wynosi 20 mln, jednak nie może być mniej niż 100 tys. na jeden projekt. W województwie kujawsko-pomorskim zostało podpisanych 86 umów, na łączną kwotę pomocy 176 823 674,98 zł. Najwięcej beneficjentów pochodzi z powiatu świeckiego, tj. 20 projektów i toruńskiego 10. W powiatach: chełmińskim, mogileńskim, radziejowskim podpisano tylko po jednej umowie, natomiast w powiatach: nakielskim, tucholskim i wąbrzeskim nie ma ani jednego beneficjenta (Tabela 4). Największa ilość projektów tj. 24, biorąc pod uwagę główny cel, dotyczyła poprawy warunków sanitarno-higienicznych i weterynaryjnych produkcji, na drugim miejscu jest wprowadzanie nowych lub modernizacja istniejących technologii produkcji, tj. 15 podpisanych umów. Pozostałe cele to: poprawa jakości produkcji, rynkowe ukierunkowanie produkcji, ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko, ulepszanie infrastruktury logistycznej (Tabela 5). 2 Zgodnie z Załącznikiem I do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, z wyłączeniem artykułów rybnych, leśnych i pochodzących z państw trzecich (wyjątek stanowi sektor przetwórstwa owoców i warzyw).

342 Waldemar Czternasty, Natalia Buczkowska Tabela 4. Wykaz beneficjentów Działania 1.5 w woj. kujawsko-pomorskim. Opis Ilość Kwota pomocy % ilości % wnioskowanej pomocy Poprawa przetwórstwa i marketingu 86 176 823 674,98 100,00 100,00 artykułów rolnych Forma prawna 86 176 823 674,98 33,72 25,93 Osoba fizyczna 29 45 845 983,93 66,28 74,07 Osoba prawna 57 130 977 691,05 100,00 100,00 Powiaty aleksandrowski 5 176 823 674,98 5,81 1,07 brodnicki 5 1 893 246,50 5,81 2,24 bydgoski 5 3 963 123,00 5,81 9,51 chełmiński 1 994 342,50 1,16 0,56 golubsko-dobrzyński 2 11 050 761,50 2,33 6,25 grudziącki 6 9 095 466,00 6,98 5,14 inowrocławski 5 10 884 991,31 5,81 6,16 lipnowski 4 8 866 113,99 5,65 5,01 mogileński 1 264 701,00 1,16 0,15 nakielski 0-0,00 0,00 radziejowski 1 20 000 000,00 1,16 11,31 rypiński 5 3 456 008,50 5,81 1,95 sępoleński 2 509 239,00 2,33 0,29 świecki 20 32 853 223,13 23,26 18,58 toruński 10 16 820 158,25 11,63 9,51 tucholski 0-0,00 0,00 wąbrzeski 0-0,00 0,00 włocławski 8 34 835 460,80 9,30 19,70 żniński 6 4 515 855,00 6,98 2,55 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OR ARiMR w Toruniu, 19.04.2007. Tabela 5. Główne cele projektów dotyczących Działania 1.5 Opis Ilość Kwota pomocy (zł) % ilości Poprawa warunków sanitarnohigienicznych i weterynaryjnych produkcji Rynkowe ukierunkowanie produkcji i wykorzystanie istniejących nisz rynkowych Tworzenie nowych i racjonalizacja istniejących kanałów zbytu % wnioskowanej pomocy 24 42 984 278,50 28,57 24,56 11 62 389 798,68 13,10 35,65 1 1 626 916,00 1,19 0,93 Poprawa jakości produkcji 10 18 689 679,00 11,90 10,68 Wzrost wartości dodanej produkcji 7 10 027 479,00 8,33 5,73 Zmniejszenie negatywnego 4 3 336 002,00 4,76 1,91 wpływu na środowisko Ulepszanie struktury logistycznej 12 5 051 389,81 14,29 2,89 Poprawa dobrostanu zwierząt 0-0,00 0,00 Wprowadzenie nowych lub modernizacja istniejących technologii produkcji 15 30 923 789,49 17,86 17,67 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OR ARiMR w Toruniu, 19.04.2007-11-05

Funkcje ARiMR w rozwoju rolnictwa i jego otoczenia w woj. kujawsko-pomorskim... 343 Beneficjenci Działania Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych dofinansowanie z Agencji przeznaczyli głównie na zakup nowych linii technologicznych, budowę lub modernizację hal produkcyjnych, magazynów oraz na logistykę. Dzięki temu zostały poprawione warunki sanitarno-higieniczne produkcji, wprowadzono nowe technologie, polepszyła się struktura logistyczna oraz jakość produkcji. Uzyskane wsparcie w ramach Działania 1.5 może zostać przeznaczone na różnorodne inwestycje związane z modernizacją i dostosowanie produkcji do funkcjonowania na Jednolitym Rynku. Zakłady mogą realizować projekty dotyczące: budowy lub remontu połączonego z modernizacją budynków lub budowli wraz z infrastrukturą techniczną: produkcyjnych, magazynowych, kontroli laboratoryjnej, socjalnych lub przeznaczonych do prowadzenia handlu hurtowego; zakupu lub instalacji maszyn lub urządzeń do magazynowania lub przygotowania produktów rolnych do przetwarzania, zapewniających jakość i bezpieczeństwo żywności; zakupu lub instalacji maszyn lub urządzeń do przetwarzania produktów rolnych; zakupu lub instalacji maszyn lub urządzeń do magazynowania produktów lub półproduktów oraz ich przygotowania do sprzedaży; zakupu lub instalacji aparatury pomiarowej, kontrolnej oraz sprzętu do sterowania procesem produkcji lub magazynowania, w tym oprogramowania; zakupu środków transportu niezbędnych dla sprawnego przebiegu procesu technologicznego lub gospodarki magazynowej w zakładzie; zakupu specjalistycznych środków transportu związanych z dostawą surowca lub zbytem produktów, zapewniających spełnienie warunków bezpieczeństwa żywności lub dobrostanu zwierząt; budowy lub modernizacji oczyszczalni ścieków wraz z siecią kanalizacyjną; budowy lub modernizacji kotłowni; przygotowania dokumentacji technicznej; przygotowania dokumentacji ekonomicznej: kosztorysów, analiz ekonomicznych, biznesplanów, analiz rynkowych i analiz marketingowych; zaświadczeń, pozwoleń, opłat i wszelkiej dokumentacji związanej z ich uzyskaniem; nadzoru urbanistycznego, architektonicznego i budowlanego; obsługi geodezyjnej; usług dotyczących zarządzania projektem; nabycia patentów i licencji do wysokości 12 % pozostałych kosztów kwalifikowanych projektu. Na podstawie podpisanych umów na realizację projektów z Działania 1.5 w woj. kujawsko-pomorskim, można stwierdzić na realizację jakich celów zostało przeznaczone wsparcie. Najwięcej umów dotyczyło budowy, remontu lub modernizacji budynków magazynowych lub produkcyjnych, zakupu lub instalacji urządzeń niezbędnych w produkcji, poprawy standardów w zakresie ochrony środowiska (Tabela 6). Tabela 6. Rodzaje kosztów projektów dotyczących Działania 1.5. Koszty realizacji projektu Liczba % ilości Koszty budowy lub remontu połączonego z modernizacją budynków 47 55 lub budowli (wraz z infrastrukturą techniczną): produkcyjnych, magazynowych, kontroli laboratoryjnych Koszty zakupu lub instalacji maszyn lub urządzeń do 24 28 magazynowania lub przygotowania artykułów rolnych do przetwarzania, zapewniających jakość i bezpieczeństwo żywności

344 Waldemar Czternasty, Natalia Buczkowska Koszty zakupu lub instalacji maszyn lub urządzeń do przetwarzania 40 47 artykułów rolnych Koszty zakupu lub instalacji maszyn lub urządzeń do 20 23 magazynowania produktów lub półproduktów oraz ich przygotowania do sprzedaży Koszty zakupu lub instalacji aparatury pomiarowej, kontrolnej oraz 26 30 sprzętu do sterowania procesem produkcji lub magazynowania, w tym oprogramowanie Koszty zakupu specjalistycznych środków transportu związanych z 19 22 dostawą surowca lub zbytem produktów, zapewniających spełnienie warunków bezpieczeństwa żywności lub dobrostanu zwierząt Koszty budowy lub modernizacji kotłowni 31 36 w tym nakłady poniesione na poprawę dobrostanu zwierząt 12 14 w tym nakłady poniesione na poprawę warunków sanitarnohigienicznych 9 10 i weterynaryjnych produkcji w tym nakłady poniesione na spełnienie wymogów w zakresie ochrony środowiska 73 85 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OR ARiMR w Toruniu, 19.04.2007. Przesłanką Działań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa na lata 2004-2006 była modernizacja sektora rolno-żywnościowego. Celowo w referacie przedstawiono dwa wybrane Działania, jedno dotyczące bezpośrednio gospodarstw rolnych, tj.: Inwestycje w gospodarstwach rolnych, drugie natomiast dotyczące przetwórstwa, tj.: Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych. Analiza danych wykazała, że wsparcie unijne przyczyniło się do modernizacji sektora rolnego, dzięki dofinansowaniu Agencji przeprowadzono wiele inwestycji, które poprawią produkcję rolną, wpłyną na jej konkurencyjność. Działania te wywołały pożądane zmiany strukturalne na obszarach wiejskich w województwie kujawsko-pomorskim. Przyznana pomoc unijna w wielu przypadkach była inicjatorem inwestycji, ponieważ motywacją do działań beneficjentów był zwrot części poniesionych kosztów. Podsumowanie Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej wywołała zmiany w sektorze rolnożywnościowym w Polsce. Przedstawione powyżej dane wskazują, iż wsparcie finansowe trafia nie tylko do gospodarstw rolnych, ale także do zakładów związanych z produkcją rolniczą. Wachlarz beneficjentów jest bardzo szeroki. Rozdysponowaniem pomocy unijnej zajmuje się Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, działania prowadzone przez nią, jak wykazano w artykule, mają na celu rozwój i modernizację rolnictwa i jego otoczenia. W województwie kujawsko-pomorskim, na podstawie danych dotyczących Działania 1.1 Inwestycje w gospodarstwach rolnych oraz Działania 1.5 Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych, można stwierdzić, że pomoc unijna wsparła różnorodne inwestycje w sektorze rolnym. Skala udzielonej pomocy w poszczególnym powiatach jest zróżnicowana pod względem przyznanego wsparcia jak i liczby. Beneficjenci obu Działań przeznaczyli dofinansowanie uzyskane z ARiMR na modernizację i dalszy rozwój gospodarstw, zakładów i firm związanych z rolnictwem. BIBLIOGRAFIA: 1. Redaktorzy naukowi: Czternasty W., Sapa A., (2006), Wsparcie finansowe sektora rolno-żywnościowego w Polsce i Wielkopolsce z krajowych i unijnych środków budżetowych, Akademia Ekonomiczna, Poznań.

Funkcje ARiMR w rozwoju rolnictwa i jego otoczenia w woj. kujawsko-pomorskim... 345 2. Dymura S., (2004), Rola i zadania Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa na lata 2004-2006, Wieś, rolnictwo i gospodarka żywnościowa po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, s. 366-387. 3. Pomajda W., (2005), ARiMR-rok po akcesji, ARiMR, Warszawa. 4. Materiały źródłowe Oddziału Regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Toruniu. 5. http://www.arimr.gov.pl/index.php?id=6&id1=0&id2=0 6. http://www.arimr.gov.pl/index.php?id=5&id1=0&id2=0