Uproszczenia agrotechniczne a efektywność uprawy pszenicy Prof. dr hab. Danuta Parylak Wydział Przyrodniczo-Technologiczny Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

2% 1% 8% 7% 7% 75% zboża okopowe przemysłowe strączkowe pastewne pozostałe Woj. opolskie Zboża 66% Kukurydza 9% Rzepak 18% Okopowe 6% Strączkowe 0% Pozostałe 1% Struktura zasiewów w Polsce w roku 2008 6% 16% 17% 2% 14% 28% 17% 53% woj. opolskie pszenica żyto jęczmień pszenżyto owies mieszanki inne Struktura zasiewów zbóż w Polsce w roku 2008

SKUTKI ZWIĘKSZONEGO UDZIAŁU ZBÓŻ W ZMIANOWANIACH Choroby podstawy źdźbła Zgorzel podstawy źdźbła Łamliwość źdźbła Fuzaryjna zgorzel siewek Wzrost zachwaszczenia Problem ilości i jakości resztek pożniwnych Wzrost masy resztek pożniwnych Wzrost masy słomy Przenoszenie chorób grzybowych Toksyczne substancje biologicznie czynne Słoma Resztki pożniwne Samosiewy Zmiany mikroflory glebowej Wzrost masy grzybów Redukcja masy bakterii Obniżka plonowania

Wrażliwość zbóż na zaniechanie płodozmianu Gatunek Pszenica ozima Pszenica jara Jęczmień ozimy Jęczmień jary Pszenżyto ozime Żyto Owies Redukcja plonu w % 25 20 10 17 18 15 8

Porażenie 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Lata Przebieg porażenia zbóż przez choroby podstawy źdźbła w uprawie po sobie

% % 40 40 in d e k s p o r a ż e n ia 35 30 25 20 <200 201-240 241-280 >280 kg/ha i n d e k s p o r a ż e n i a 35 30 25 20 przed 25IX 26IX - 5X 6-15X po 16X termin Ilość wysiewu Termin siewu indeks porażenia % 36 34 32 30 28 26 24 22 20 <100 101-140 141-180 >181 Nawożenie azotem kg N/ha inde k s pora że nia 35 30 25 20 % 1 2 3 4 5 przedprzedplon Przedprzedplon (1-pszenica ozima, 2-kukurydza, 3-rzepak ozimy, 4-burak cukrowy, 5-inne) Wpływ wybranych czynników agrotechnicznych na porażenie pszenicy ozimej przez zgorzel podstawy źdźbła Źródło: badania własne

MOŻLIWOŚCI ZWIĘKSZENIA EFEKTYWNOŚCI UPRAWY PSZENICY W WARUNKACH CZĘSTEJ UPRAWY ZBÓŻ

Możliwo liwości wzrostu efektywności uprawy pszenicy 1) Ograniczenie kosztów uprawy uproszczenie uprawy roli kontrolowane nawożenie NPK 2) Zwiększenie produkcyjności pszenicy wybór stanowiska wybór odmiany uprawa międzyplonów zaprawianie ziarna kontrolowane nawożenie N integrowana ochrona roślin (szczególnie odchwaszczanie)

upraszczanie uprawy roli

Zasada: Uprawiać tak często, jak to jest konieczne, a jednocześnie tak rzadko, jak to jest możliwe.

Sposoby upraszczania uprawy roli agregatowanie narzędzi spłycenie uprawy płużnej ograniczenie liczby zabiegów rezygnacja z uprawy płużnej na rzecz uprawy bezorkowej całkowite zaniechanie uprawy roli (uprawa zerowa i siew bezpośredni)

Zalety uprawy bezorkowej zmniejsza erozję wodną i wietrzną ogranicza straty wody z gleby i zmniejsza wrażliwość na jej okresowe niedobory mała pracochłonność do 2-3 zabiegów: a) siew nasion i nawożenie mineralne b) stosowanie środków ochrony roślin wcześniejsze rozpoczęcie prac polowych i dotrzymania terminów agrotechnicznych mniejsze nakłady na pracę, sprzęt i paliwo mniejsza ilość sprzętu do uprawy wyższe plony (szczególnie w latach suchszych) Wady uprawy bezorkowej większa dbałość o dobór środków ochrony roślin, większe ich zużycie wysokie wymagania w stosunku do niektórych właściwości gleby wzrost zachwaszczenia większe prawdopodobieństwo spadku plonu.

Nakłady energetyczne w różnych systemach uprawy roli Wyszczególnienie Uprawa tradycyjna Uprawa powierzchniowa Siew bezpośredni Zużycie energii w KWh/ha % 100,0 61,3 10,9 Zużycie paliwa l/ha 54-78 33-36 20-25 Wydajność sezonowa w ha/25dni 126 241 232

siew bezpośredni uproszczony (Roundup+kultywator podorywkowy) uproszczony (kultywator podorywkowy) System uprawy 16,4 20,2 15,6 56,3 48,3 57,8 55,2 50,6 56,1 68,5 64 69,3 65,1 69,7 64,3 uprawa tradycyjna 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 koszty razem koszty paliwa koszty pracy [%] Koszty paliwa i czasu pracy uprawy roli pod pszenicę ozimą poniesione na 1 hektar (Kordas, 2009)

siew bezpośredni System uprawy 19,1 23,7 18,3 uprawa tradycyjna uproszczony (Roundup+brona talerzowa) 57,5 66,9 68,7 uproszczony (Roundup+kultywator podorywkowy) 68 62,3 69,1 koszty razem uproszczony (brona talerzowa) uproszczony (kultywator podorywkowy) 77,4 72,4 78,4 78,8 84,3 77,8 [%] 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 koszty paliwa koszty pracy Koszty pracy i paliwa w różnych systemach uprawy roli poniesione na 1 t ziarna (Kordas, 2009)

Systemy uprawy siew bezpośredni uproszczony (Roundup+brona talerzowa) uproszczony (Roundup+kultywator podorywkowy) uproszczony (brona talerzowa) uproszczony (kultywator podorywkowy) 85,5 84,1 81,2 88,4 82,6 uprawa tradycyjna = 100% 0 20 40 60 80 100 120[%] Plonowanie pszenicy ozimej w różnych systemach uprawy roli (Kordas,2009)

Kontrolowane nawożenie NPK

Kontrolowane nawożenie NPK 1. Nawożenie P i K zależne od zawartości tych składników w glebie (konieczne badanie) 2. Nawożenie N jesienią - ok.20kg/ha po zbożach 1.Dawka 40-50% dawki całkowitej (ruszenie wegetacji); liczba źdźbeł i kłosów 2.Dawka 30-40 % dawki całkowitej (2 kolanko); długość kłosa, liczba ziaren w kłosie 3.Dawka 15-20% dawki całkowitej (kłoszenie); MTZ, zawartość białka i glutenu 3. Wapnowanie (w tym ew. 30-50% wapna magnezowego) Pełną efektywność nawożenia mineralnego na glebach o odczynie obojętnym lub zbliżonym do obojętnego!!!

wybór r stanowiska i odmiany

Następstwo gatunków niezbożowe zboża owies zboża zboża ozime zboża jare pszenica oz. jęczmień, pszenżyto, jęczmień oz. pszenica oz. zmianowanie odmian

Wybór r odmiany 1) odmiany zrejonizowane (COBORU) 2) o zmniejszonej wrażliwości choroby podstawy źdźbła Ostroga, Nutka, Bystra, Jenga, Tonacja, Garantus, Szmaragd, Sukces, Symfonia, Zyta 3) o krótkiej słomie Bystra, Kris, Rapsodia (< 80cm)

uprawa międzyplonów

Znaczenie międzyplonów poprawiają właściwości chemiczne gleb (dostarczenie substancji organicznej, udział w obiegu składników pokarmowych, poprawa bilansu azotu), zmieniają właściwości fizyczne gleby (poprawa struktury gleby, zmniejszenie zagęszczenia gleby, zmiana właściwości wodnych gleby), zacieniają glebę i chronią przed degradacją struktury, chronią glebę przed erozją mają korzystne znaczenie sanitarne (ograniczenie zachwaszczenia, zmniejszenie występowania chorób i szkodników, oddziaływanie allelopatyczne), sprzyjają zwiększeniu plonowania roślin.

Zmiany substancji organicznej w uprawie różnych roślin (wg Eicha i Kundlera) Roślina uprawna Okopowe Kukurydza Zboża, rzepak Strączkowe Motylkowe wieloletnie MIĘDZYPLONY Substancja organiczna w t/ha/rok -1,40-1,05-0,53 +0,35 +1,05 +0,18

Wybrane właściwości chemiczne gleby (badania własne) Sposób uprawy N P mg/100 g gleby K Płodozmian 61,8 5,4 10,0 Monokultura zbożowa 57,2 5,8 10,7 Monokultura + międzyplon ściern. (krzyżowe) 66,1 6,8 12,2

Zwięzłość gleby w czasie zbioru (badania własne) 4 MPa 3 2 1 0 Płodozmian Monokultura Monokultura +międzyplon ścierniskowy

Indeks porażenia korzeni pszenicy przez zgorzel podstawy źdźbła (badania własne) 30 % 29 28 27 26 25 bez międzyplonu z międzyplon. 24 Uprawa tradycyjna Uprawa zerowa średnio

Międzyplony pod pszenicę: 1. Międzyplon ścierniskowy gorczyca rzodkiew oleista rzepik samosiewy rzepaku facelia ale rzepak!!! 2. Wsiewka międzyplonowa (w programie rolnośrodowiskowym przyorana po 1 marca) trawy motylkowe

zaprawianie ziarna (choroby podsuszkowe)

Ochrona pszenicy ozimej przed chorobami poprzez zaprawianie ziarna Zaprawa nasienna Choroba Baytan Universal 094 FS Maxim 025 FS Raxil Extra 515 FS Vitavax 200 FS Jockey 201 FS Galmano 201 FS Zgorzel podstawy źdźbła Zgorzel siewek Pleśń śniegowa Głownia pyłkowa Śnieć cuchnąca Śnieć gładka + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + Choroby liści (rdza brunatna, septorioza) do początku strzelania w źdźbło (+) mączniak prawdziwy (+) (+)

35 % indeks porażenia 30 25 20 15 10 Latitude + Raxil Maxim Raxil Panoctine Funaben Sarfun Vitav ax inne Wpływ zaprawy nasiennej na porażenie pszenicy ozimej przez zgorzel podstawy źdźbła

Efektywność zaprawy Latitude w pszenicy uprawianej po sobie w warunkach uproszczeń w uprawie roli i międzyplonu ścierniskowego (badania własne) System uprawy Indeks porażenia korzeni [%] zaprawa nasienna Plon ziarna [t/ha] Uprawa roli Międzyplon (gorczyca) Raxil Raxil + Latitude średnia Raxil Raxil + Latitude średnia Tradycyjna nie tak 31,5 26,2 22,3 19,1 26,9 22,6 3,91 4,37 4,62 4,87 4,27 4,62 Zerowa nie tak 29,8 28,2 25,8 23,3 27,8 25,7 3,97 4,24 4,41 4,83 4,19 4,54 Średnia 28,9 22,6 4,12 4,96

ZWALCZANIE CHORÓB PODSTAWY ŹDŹBŁA zgorzel podstawy źdźbła tylko zaprawy nasienne: Jockey 201 FS, Galmano 201 FS LATITUDE 125 FS, łamliwość źdźbła oprysk w fazie 1 kolanka, gdy udział roślin porażonych wynosi 25-30% fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni zaprawianie ziarna oprysk w fazie 1 kolanka, gdy udział roślin porażonych wynosi 25-30% (???)

integrowana ochrona roślin (szczególnie ograniczanie zachwaszczenia)

Metody ograniczania zachwaszczenia w pszenicy 1. Zapobieganie 2.Metody agrotechniczne (wzmacnianie pszenicy) 3.Metody mechaniczne (bronowanie) - na polach nie zajętych - na polach zajętych (w zasiewach) 4.Metoda chemiczna (herbicyd)

Możliwości mechanicznego zwalczania chwastów Faza rozwojowa pszenicy TAK NIE TAK Brona chwastownik

Skuteczność bronowania chwastownikiem w zależności od stadium rozwojowego chwastów Stadium rozwojowe nie uszkodzonych Udział chwastów w % uszkodzonych zniszczonych Siewka 11 5 84 Mała rozeta (4 liście) 25 8 67 Duża rozeta (6-8 liści) 51 8 41

Progi szkodliwości chwastów (jesienią) w pszenicy ozimej Termin siewu Chwasty optymalny opóźniony późny jesienią szt./m 2 Chwasty 1-liścienne > 60 30-60 > 20 Chwasty 2-liścienne > 90 50-60 > 30

Termin stosowania herbicydów Stosowanie herbicydów w dużym stopniu zależy od terminu siewu 1. Jesienią (szczególnie na miotłę!) przed wschodami pszenicy (3-5 dni po siewie) po wschodach pszenicy (2-4 liście pszenicy) 2. Wiosną (zabieg interwencyjny!) Stosować adiuwanty!!!

całkowite zniszczenie chwastów i samosiewów na ściernisku

Poprawny oprysk na ściernisku jak najszybciej zebrać słomę drobno pociąć i równomiernie rozrzucić (gdy słoma nie zbierana) oprysk po osiągnięciu przez samosiewy i chwasty jednoroczne co najmniej fazy 3-4 liści i wysokości 5-10cm jeśli planowane uprawy jare, zabieg opóźnić, aby skiełkowało maksymalnie dużo chwastów Wybrać odpowiednią formulację Roundupu (z dodatkiem adiuwanta lub siarczanu amonu?)

Rezygnacja z regulatorów wzrostu: Odmiany o krótkim źdźble (Bystra, Kris, Rapsodia ) Odmiany o sztywnym źdźble (Rapsodia, Tonacja, Fregata) Opóźniony siew do 15-20.10. Nawożenie N do 120 kg/ha

Dziękuj kuję za uwagę

Relacje cen detalicznych wybranych środków produkcji do cen skupu niektórych produktów rolnych Specyfikacja Pszenica (ziarno siewne) q Ceny środków produkcji wyrażone w q pszenicy 2000 1,7 2005 2,6 2007 2,1 2008 2,7 Ziemniaki (sadzeniaki) q 1,6 2,2 3,1 2,0 Węgiel kamienny t 7,1 12,8 7,4 9,4 Olej napędowy letni hl 5,0 10,3 5,3 7,0 Saletra amonowa 34% q 0,9 2,1 1,2 1,7 Polifoska 8% N q 1,7 2,9 1,3 3,1

Dziękuję za uwagę!

Wpływ przyoranej słomy i międzyplonu na plonowanie niektórych zbóż Rodzaj nawożenia organicznego pszenica j. jęczmień j. t/ha owies pszenżyto oz. Bez nawożenia 2,06 2,95 3,72 4,14 Słoma 5 t/ha 1,95 2,84 3,59 - Międzyplon ścierniskowy (krzyżowe) 1,99 2,96 3,10 4,33 Słoma 5 t/ha + międzyplon 1,94 2,78 3,01 4,07

EKONOMICZNIE UZASADNIONE SPOSOBY OGRANICZANIA NIEKORZYSTNYCH SKUTKÓW CZĘSTEJ UPRAWY ZBÓŻ PO SOBIE całkowite zniszczenie chwastów i samosiewów uprawa międzyplonów dobór odmian odpornych na choroby podstawy źdźbła dobór odmian krótkosłomych zaprawianie ziarna (choroby podsuszkowe) prawidłowe zagospodarowanie słomy poprawna uprawa roli uprawa mieszanek i mieszanin termin siewu intensyfikacja nawożenia mineralnego ochrona roślin przed chorobami

Czynniki zapobiegające negatywnym skutkom uproszczeń uprawy roli i roślin: zwiększone nawożenie mineralne właściwy dobór odmian modyfikacje w uprawie roli wielowariantowość zabiegów ochrony roślin stosowanie roślin regenerujących - międzyplony

Ocena ekonomiczna różnych sposobów uprawy pszenicy ozimej Sposób uprawy Koszt 1 dt (zł) Dochód (zł/ha) NPK 2xNPK średnio NPK 2xNPK średnio Uprawa tradycyjna 20.1 21.3 20.7 1230 1313 1272 Uprawa z między-plonem (rzepak) 20.0 22.1 21.0 1310 1338 1324 Uprawa z między-plonem (mieszanka) 21.1 23.6 22.4 1380 1291 1336

Sposoby obniżenia nakładów energetycznych i podniesienia wydajności siły roboczej Spłycenie uprawy płużnej Agregatowanie narzędzi Zrezygnowanie z uprawy płużnej na rzecz uprawy bezorkowej (powierzchniowej, konserwującej*) i siewu bezpośredniego

Zalety i wady uprawy płużnej Zalety Dobrze spulchnia, odwraca i rozdrabnia glebę oraz niszczy chwasty Skutecznie przykrywa resztki pożniwne Wyrównuje zawartość składników pokarmowych Rola uprawiana tym systemem robi wrażenie czystej, a starannie doprawiona ułatwia siew Wady Powoduje znaczne straty wody Sprzyja powstawaniu erozji wodnej i wietrznej Charakteryzuje się niską wydajnością, wysoką energochłonnością oraz dużymi nakładami siły roboczej i pociągowej Wymaga określonej wilgotności gleby w czasie jej uprawy

Koszty uprawy roli w różnych systemach K oszty w MD /ha 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Uprawa tradyjyjna Uprawa powierzchniowa siew bezpośredni 40. 60. 80. 100. 120. 140. 160. 180. 200. 220. 240. 260. Powierzchnia [ha]

Ekonomiczne przesłanki sprzyjające rozpowszechnianiu uprawy powierzchniowej 1.Wzrastające koszty paliwa 2.Drożejąca siła robocza 3.Zwiększanie powierzchni gospodarstw 4.Limitowany czas zabiegów agrotechnicznych 5.Nadprodukcja płodów rolnych 6.Amortyzacja i wydajność sprzętu

Zalecenia rozpoczynać uproszczenia od stosowania uprawy powierzchniowej na glebach kulturalnych o odpowiedniej zasobności w mikroelementy i ph gleby o uregulowanych stosunkach powietrzno wodnych stosować uproszczenia początkowo na części swoich użytków pod rośliny jare stosować międzyplon ścierniskowy pozostawiony na przemarznięcie siać gdy słoma lub resztki międzyplonu są dobrze rozdrobnione, suche i równomiernie rozrzucone (dodać azotu 20-30kg/ha) resztek pożniwnych lub międzyplonu nie należy bezpośrednio przed siewem mieszać płytko z glebą (przesuszenie i utrudnienie siewu) do uprawy powierzchniowej najlepiej stosować siewniki talerzowe

Wpływ zaprawy nasiennej Latitude 125 FS na wysokość i jakość plonu pszenicy ozimej (średnie z lat 2000-2001) Cecha Zaprawa nasienna bez Latitude z Latitude Plon ziarna w t/ha 5,99 6,81 * Liczba kłosów/m 2 489 508 Liczba ziaren w kłosie 30,4 30,5 Masa 1000 ziaren 40,0 42,8 * Zawartość białka w % 13,9 14,3 Zawartość glutenu w % 30,3 32,4

Porażenie pszenicy ozimej uprawianej po pszenicy przez zgorzel podstawy źdźbła w latach 1999-2001 w województwie dolnośląskim i opolskim Stopień porażenia (indeks porażenia w %) 1999r. % badanych pól 2000r. 2001r. Brak porażenia (I p = 0%) 0,0 0,0 0,0 Niski (I p = 1-20%) 31,7 34,9 25,0 Średni (I p = 21-40%) 56,1 37,2 34,1 Wysoki (I p > 40%) 12,2 * 27,9 * 40,9 * Średnio I p 33.4 33,3 36,7

Efektywność zaprawy Latitude w pszenicy uprawianej po sobie w warunkach stosowania uproszczeń w uprawie roli i międzyplonu ścierniskowego (RZD AR Wrocław, 2000-2001) System uprawy Rodzaj zaprawy Uprawa roli międzyplon (gorczyca biała) Raxil Latitude + Raxil indeks porażenia w % różnica w % Raxil Latitude + Raxil plon ziarna w t/ha różnica w % Tradycyjna brak 33,7 23,7 + 10,0 4,38 5,30 + 21,0 Tradycyjna tak 28,8 23,8 + 5,0 4,70 6,12 + 30,2 Zerowa brak 34,6 24,4 + 10,2 4,81 5,65 + 17,5 Zerowa tak 33,3 24,3 + 9,0 4,84 5,73 +18,9 Średnio 32,6 24,1 4,68 5,70

racjonalne zagospodarowanie słomy

Uprawa roli

właściwy dobór odmian: odporne na choroby podstawy źdźbła krótkosłome

Zmiany substancji organicznej w uprawie różnych roślin Roślina uprawna Substancja organiczna w t/ha/rok Okopowe - 1,40 Kukurydza - 1,05 Zboża, rzepak - 0,53 Strączkowe + 0,35 Wielotetnie motylkowe + 1,05 Międzyplony + 0,18 Wsiewki + 0,70

Efektywność zaprawy Latitude dla pszenicy uprawianej po sobie w warunkach stosowania uproszczeń uprawy roli i międzyplonu ścierniskowego (2000-2001) System uprawy Rodzaj zaprawy Uprawa roli Międzyplon (gorczyca) Raxil Latitude + Raxil indeks porażenia w % Raxil Latitude + Raxil plon ziarna w t/ha Tradycyjna brak 33,7 13,7 4,38 5,30 Tradycyjna tak 28,8 13,8 4,70 6,12 Zerowa brak 34,6 14,4 4,81 5,65 Zerowa tak 33,3 14,3 4,84 5,73 Średnio 32,6 14,1 4,68 5,70

Wpływ struktury zasiewów i międzyplonu ścierniskowego na zachwaszczenie łanu zbóż Udział zbóż w % Międzyplon pszenica ozima Liczba chwastów szt/m 2 pszenżyto ozime jęczmień j. Sucha masa chwastów g/m 2 pszenica ozima pszenżyto ozime jęczmień j. 50 tak nie 29 37-11 2 4 10,2 15,0-1,8 0,6 1,8 100 tak nie 54 61 52 99 16 26 18,6 26,6 19,7 21,6 7,2 14,4

Zachwaszczenie pszenżyta ozimego uprawianego po sobie (2001-2002) System uprawy szt/m 2 g/m 2 pożniwnej przedsiewnej Raxil Podorywka Podorywka + międzyplon Roundup Podorywka + międzyplon - orka 20cm siew tradycyjny orka 20cm siew tradycyjny orka 20cm siew tradycyjny Roundupsiew bezpośredni Roundupsiew bezpośredni Latitude + Raxil Raxil Latitude + Raxil 100 36 12,6 2,5 75 12 8,9 1,6 97 14 9,1 2,5 2 0 0,8 0,0 6 4 0,7 0,5 Średnio 56 13 6,4 1,4

Orientacyjne progi szkodliwości chwastów w w pszenicy ozimej Chwasty Chwasty 1-liścienne -miotła zbożowa -owies głuchy Chwasty 2-liścienne -przytulia czepna -rumianowate -przetaczniki -ostrożeń polny Szt./m2 5-30 20 5 około 50 1 2 (5) 5 25 2

Termin stosowania herbicydów posiewnie: przedwschodowo powschodowo herbicydy doglebowe herbicydy nalistne

EKONOMICZNIE UZASADNIONE SPOSOBY OGRANICZANIA NIEKORZYSTNYCH SKUTKÓW CZĘSTEJ UPRAWY ZBÓŻ