Zakład Ekonomiki Gospodarstw Rolnych Efektywność funkcjonowania wielkoobszarowych gospodarstw rolnych Adam Kagan 01.12.2009, Pułtusk 1
Plan wystąpienia 1. Rola gospodarstw wielkoobszarowych w rolnictwie Polskim 2. ZróŜnicowanie jednostek w obrębie badanej zbiorowości 3. Efektywność ekonomiczna 4. Wpływ wsparcia budŝetowe na wyniki ekonomiczne wielkoobszarowych gospodarstw rolnych 5. Zmiana w czasie produktywności zasobów czynników produkcji 6. Wnioski 2
Prywatne jednostki wielkoobszarowe na tle populacji gospodarstw rolnych w kraju Struktura gospodarstw rolnych 0,4% Struktura posiadania uŝytków rolnych 17,9% 99,6% 82,1% wielkoobszarowe pozostałe Źródło: dane GUS 2007 3
WyposaŜenie w czynniki produkcji wydzielonych grup gospodarstw wielkoobszarowych tworzących badaną zbiorowość w 2008 r. Wybrane cechy Gospodarstwa osób fizycznych zakupione (grupa 1) dzierŝawione (grupa 2) zakupione (grupa 3) Spółki dzierŝawione (grupa 4) Powierzchnia gospodarstwa (ha) 318,7 436,2 899,9 909,6 Udział ziemi własnej (%) 89,2 20,3 90,7 12,2 Zatrudnienie w stosunku do uŝytków rolnych (100 ha) 2,3 1,9 2,5 2,9 Relacja kapitału do pracy: bilansowego a) (tys. zł) 393,0 429,1 396,6 244,8 kapitału ogółem b) (tys. zł) 404,9 502,2 399,1 331,2 aktywów trwałych a) (tys. zł) 284,6 287,8 236,5 103,3 a) pominięto wartość ziemi, ilość pełnozatrudnionych w mianowniku b) kapitał ogółem stanowi suma kapitału bilansowego i dzierŝawionego (bez wartości ziemi) 4
Składowe efektywności ekonomicznej w latach 1995-2008 26,2 22,1 22,1 20,5 18,5 16,5 8,6 12,9 17,6 12,3 14,6 8,2 % 24,1 17,5 14,3 13,0 10,2 8,6 6,9 6,6 5,1 6,5 5,3 4,2 4,6 25 15 5 1995 1996 1997-2,6 1998 2000-1,5 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008-5 rentowność kapitału własnego -15 rentowność 52-tygodniowych bonów skarbowych -25-34,9 5-35
Opłacalność sprzedaŝy i działalności gospodarczej w latach 1995-2008 110,6 107,4 107,5 103,0 106,3 104,6 102,8 93,2 99,3 90,6 106,6 105,6 100,2 99,6 106,8 104,3 103,1 117,7 105,0 108,9 113,1 112,3 102,9 102,6 119,5 106,7 107,9 95,7 % 125 120 115 110 105 100 95 90 85 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 opłacalność sprzedaŝy opłacalność działalności gospodarczej 6
Stopa subsydiowania (udział dopłat budŝetowych w przychodach ogółem) % 14 8,9 8,9 10,3 10,2 11,5 12 10 8 6 0,4 0,3 0,3 0,4 0,8 0,6 1,3 3,2 2,4 4 2 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 7
107,7 99,9 Wykorzystanie zasobów czynników produkcji (indeks Malmquista) 107,9 98,2 99,8 99,4 107,0 96,1 110,1 106,0 102,6 103,0 89,5 106,9 % 110 102 94 84,2 86 78 2004/2003 2005/2004 2006/2005 2007/2006 2008/2007 Postęp technologiczny Postęp techniczny Produktywność całkowita 8
Stopa inwestowania (nakłady inwestycyjne w relacji do amortyzacji x 100%) % 339,1 385 335 251,2 245,4 261,9 285 199,3 187,1 166,5 135,4 214,2 227,8 235 185 177,3 154,6 124,9 113,3 189,2 155,0 135 85 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Stopa inwestowania I Stopa inwestowania II (bez zakupu ziemi) 9
Wnioski z badań Przeprowadzone badania w sposób jednoznaczny wskazują, Ŝe w warunkach makroekonomicznych i przyrodniczych w jakich funkcjonowały prywatne gospodarstwa wielkoobszarowe w latach 2004-2007 pomnaŝały one wartość właścicielską zapewniając pełną opłatę zasobów czynników produkcji i kapitałów. Tym samym przyczyniały się one nie tylko do tworzenia dodanej wartości ekonomicznej, ale do rozwoju gospodarczego kraju. Bardzo korzystne wyniki finansowe i ekonomiczne gospodarstw rolnych do 2007 r. zostały spowodowane między innymi poprzez poprawę wykorzystania posiadanych zasobów czynników produkcji. Stwierdzony wzrost produktywności (efektywności technicznej w czasie), został wywołany głównie zwiększeniem nakładów inwestycyjnych na aktywa trwałe, co pozwoliło wdraŝać nowe rozwiązania technologiczne i techniczne. 10
Wnioski z badań c.d. Integracja z UE niewątpliwie była tym impulsem, który przyczynił się do zwiększenia wysiłku inwestycyjnego ze strony gospodarstw wielkoobszarowych i poszukiwania nowych rozwiązań produkcyjnych, organizacyjnych i finansowych. Wszelkie instrumenty słuŝące pobudzania inwestycji pozwalających wdraŝać nowe techniki i technologie wytwarzania (w tym dotacje unijne) powinny być traktowane priorytetowe w stosunku do tej grupy gospodarstw. Obserwowany spadek cen światowych surowców rolnych w latach 2008 2009 jest częściowo równowaŝony wzrastającym wsparciem budŝetowym. JeŜeli nie nastąpi gwałtowne wzmocnienie złotego względem euro do 2013 roku szoki cenowe nie powinny zagrozić funkcjonowaniu wielkoobszarowych gospodarstw rolnych, ale bez poprawy opłacalności sprzedaŝy nie będzie moŝliwa wysoka efektywność finansowo-ekonomiczna. Nie zniknie, a wzmoŝe się natomiast presja na zmianę rozdysponowania ziemi z Zasobu Skarbu Państwa, co będzie zwiększać ryzyko funkcjonowania wielkoobszarowych gospodarstw opierających swój byt na dzierŝawie uŝytków rolnych. 11
Dziękuję za uwagę 12