W PARŁÓWKU NA STAN. 11 (AZP 21-07:48)

MUZEUM ARCHEOLOGICZNE W GDAŃSKU OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH PRZEPROWADZONYCH W PARŁÓWKU NA STAN. 11 (AZP 21-07:48) GMINA WOLIN WOJ. ZACHODNIOPOMORSKIE inwestycja pn. Budowa węzła Parłówko wraz z budową obwodnic miejscowości Troszyn i Ostromice GDAŃSK 2010 1 S t r o n a

Spis treści Wstęp (Paweł M. Pogodziński)... 4 1. Lokalizacja stanowiska (Paweł M. Pogodziński)... 4 2. Charakterystyka geomorfologiczna (Paweł M. Pogodziński)... 6 3. Metodyka badań i dokumentacji (Paweł M. Pogodziński)... 7 4. Charakterystyka źródeł (Paweł M. Pogodziński)... 8 5. Katalog obiektów.... 15 6. Młodsza epoka brązu.... 43 6.1. Charakterystyka obiektów archeologicznych z młodszej epoki brązu (Paweł M. Pogodziński, Anna Rembisz).... 43 6.1.1. Konstrukcje mieszkalne... 44 6.1.2. (Pół)ziemianki......45 6.1.3. Jamy......45 6.1.4. Paleniska... 46 6.1.5. Piece... 46 6.1.6. Ślady po słupach... 47 6.1.7. Podsumowanie... 48 6.1.8. Bibliografia...48 6.2. Klasyfikacja materiałów źródłowych z młodszych okresów epoki brązu (Anna Rembisz)...... 75 6.2.1. Naczynia ceramiczne... 75 6.2.2. Polepa..... 79 6.2.3. Wytwory krzemienne... 80 6.2.4. Analiza kulturowo-chronologiczna materiałów źródłowych z młodszych okresów epoki brązu... 80 6.2.5. Bibliografia... 83 7. Wczesna epoka żelaza... 90 2 S t r o n a

7.1. Charakterystyka obiektów archeologicznych z wczesnej epoki żelaza (P.M. Pogodziński, Anna Rembisz)..... 90 7.2. Klasyfikacja materiałów źródłowych z wczesnej epoki żelaza (Anna Rembisz)... 97 7.2.1. Naczynia ceramiczne... 97 7.3. Analiza kulturowo-chronologiczna materiałów źródłowych z wczesnej epoki żelaza... 101 7.4. Bibliografia....105 8. Średniowiecze, nowożytność, współczesność (Szymon Bednarz, Paweł M. Pogodziński)... 113 8.1. Pozostałości osadnictwa średniowiecznego, nowożytnego i współczesnego.... 113 8.2. Klasyfikacja materiałów źródłowych z średniowiecza, nowożytności i czasów współczesnych... 119 8.2.1 Ceramika naczyniowa... 119 8.2.2. Surowiec bursztynowy... 120 8.2.3. Zabytki metalowe... 120 8.3. Uwagi o chronologii oraz charakterze osadnictwa średniowiecznego, nowożytnego i współczesnego... 123 8.4. Bibliografia... 123 9. Obiekty o nieokreślonej chronologii (Anna Rembisz)... 127 10. Aneksy... 135 10.1. Wyniki analizy archeobotanicznej (Joanna Abramów)... 135 10.2. Zestawienie wyników datowań radiowęglowych (Marek Krąpiec)... 156 11. Podsumowanie... 158 3 S t r o n a

Wstęp (Paweł M. Pogodziński) Ratownicze badania archeologiczne zostały przeprowadzone na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, oddział w Szczecinie, przez Muzeum Archeologiczne w Gdańsku. Pracami, które trwały od 15.06.2009 do 09.11.2009, kierował mgr Paweł Marek Pogodziński. Do badań przeznaczono obszar o powierzchni 55 arów. W wyniku przeprowadzonych badań i decyzji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie oraz Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, oddział w Szczecinie, badany obszar zwiększono do powierzchni 102 arów, z których przebadano 96. 1. Lokalizacja stanowiska (Paweł M. Pogodziński) Miejscowość Parłówko jest położona na Pobrzeżu Szczecińskim w mezoregionie Równiny Goleniowskiej. Stanowisko znajduje się na krawędzi doliny, na wypłaszczeniu wzniesienia opadającego w kierunku zachodnim ku ciekowi wodnemu, oddalonemu o około 70 m od strefy objętej badaniami. Stanowisko zlokalizowane jest w pobliżu (ok. 20 m) skrzyżowania dróg wojewódzkich nr 107 i 108 i magistrali kolejowej Szczecin Świnoujście (15 m). Stanowisko 11 w Parłówku zostało wyróżnione w 1983 roku przez Z. Sulima w trakcie badań powierzchniowych prowadzonych w ramach programu AZP. Nadano mu wówczas numer 48 na obszarze 21-07. Efektem tego rozpoznania było pozyskanie 2 fragmentów ceramiki datowanych ogólnie na starożytność oraz 2 fragmentów datowanych na okres nowożytny. W 2008 roku na stanowisku przeprowadzono badania powierzchniowo sondażowe. W wyniku przeprowadzonych prac odkryto 6 obiektów osadniczych (paleniska, jamy, dołki posłupowe) nie określając jednak ich chronologii. W związku z lokalizacją stanowiska w pasie inwestycji budowy węzła Parłówko wraz z budową obwodnic miejscowości Troszyn i Ostromice (por. Mapa 1), stanowisko zostało wytypowane do przeprowadzenia ratunkowych badań archeologicznych. 4 S t r o n a

Mapa 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Lokalizacja obszaru badań. Skala 1:10 000 5 S t r o n a

Mapa 2. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Lokalizacji i zasięg stanowiska w skali 1:10 000 wg karty AZP 2. Charakterystyka geomorfologiczna (Paweł M. Pogodziński) Pod względem fizjograficznym miejscowość Parłówko znajduje się w pasie Pobrzeża Szczecińskiego, w mezoregionie Równiny Goleniowskiej, na krawędzi małej doliny, na stoku o ekspozycji wschodniej (por. Mapa 2; Tabl. 1). Geologicznie teren ten tworzyły gliny, miejscami kreda. Region ten cechuje najłagodniejszy klimat na Pomorzu Zachodnim dzięki wpływom morza i Zalewu Szczecińskiego. Rzeźba terenu pozostaje w ścisłym związku z działalnością lodowca i wód lodowcowych. Cofający się lodowiec pozostawił za sobą płaską lub łagodnie sfalowana morenę denną, przeważnie gliniastą o wysokości do 30 m n. p. m. (Tabl. 2). Morfologia gleb zbliżona jest do tzw. gleb przemytych 1. Powierzchnia stanowiska zbudowana 1 S. Borowiec Gleby powiatu wolińskiego i kamieńskiego na tle warunków przyrodniczych, Materiały Zachodniopomorskie, t. V, 1959, Szczecin, s 9-25. 6 S t r o n a

jest w 90% z piasków i żwirów (Tabl. 3), zaś w 10% z gliny (głównie w części południowowschodniej). 3. Metodyka badań i dokumentacji (Paweł M. Pogodziński) Prace badawcze prowadzono według zasad przyjętych dla stanowisk szeroko płaszczyznowych, zgodnych z standardami polskiej archeologii. W pierwszej kolejności sporządzono plan warstwicowy stanowiska. Następnie wytyczono siatkę arową zgodną z kierunkiem N S w ramach rozgraniczenia inwestycji w zakresie terenu wyznaczonego do badań. Numeracja arów jest dwuczęściowa na osi y od południa oznaczono litery, natomiast na osi x oznaczono cyfry zaczynające się z kierunku zachodnim. A B D C N Nazwa ćwiartek w obrębie ara Kolejnym etapem było odsłonięcie warstwy humusu, którego miąższość dochodziła do 40 cm. Czynności tej dokonano za pomocą spychacza i koparki kołowej z płaską łyżką, pod ścisłym nadzorem archeologa. Badaniami nie został objęty pas szerokości 5 m znajdujący się tuż przy drodze krajowej 107, z uwagi na możliwość naruszenia elementów pasa drogowego (Tabl. 2: fot. 2). Odsłonięty teren oczyszczano za pomocą łopat i gracek. Prace te prowadzono w ramach podstawowej jednostki eksploracyjnej, jaką jest ar. Po wykonaniu tych czynności każdy ar był poddany dokumentacji fotograficznej, rysunkowej oraz opisowej. Dokumentacja fotograficzna cyfrowa obejmowała dwa zdjęcia oczyszczonego ara, fotografię planu poziomego i profilu obiektu. W przypadku skomplikowanych, bądź głębokich obiektów dokonywano zdjęcia po ok. 30 cm wyeksplorowanej części obiektu. Wszystkie fotografie wykonywano z oznaczoną tabliczką znamionową, zawierające kolejne numery inwentaryzacyjne, numer obiektu oraz lokalizację w obrębie ara. 7 S t r o n a

Dokumentację rysunkową ara wykonywano ołówkiem na kalce wodoodpornej w skali 1:20. Profil obiektu wykonywano w przypadku małej ilości obiektów na arze tuż obok rysunku rzutu, w przypadku większej ilości obiektów na osobnej kalce. Dokumentacja arów została odzwierciedlona na planie zbiorczym w skali 1:200. Jako zasadę eksploracji obiektów przyjęto, że do momentu rozpoznania nawarstwień obiektów, będą miały zastosowanie warstwy mechaniczne o miąższości 5-10 cm, w zależności od sytuacji stratygraficznej. Ideą nadrzędną jest zebranie materiału ruchomego w sposób umożliwiający jego późniejsze rozdzielenie, zgodnie z zaobserwowaną stratygrafią obiektu. W praktyce powyższe zasady oznaczały eksplorację mechaniczną pierwszej połowy lub dwóch przeciwległych ćwiartek obiektu, fotografię, rysunek i analizę przekroju pionowego, oznaczenie nawarstwień oraz dalszą eksplorację drugiej części metodą warstw naturalnych. Każda warstwa wypełniska traktowana była jako odrębna warstwa naturalna i otrzymała oznaczenie uwidocznione na rysunku przekroju. Dokumentację rysunkową i opisową wykonywali archeolodzy Marta Bloch i Radosław Wasilewski. Dokumentację fotograficzną wykonywali archeolodzy Paweł M. Pogodziński i Michał Siemiński. 4. Charakterystyka źródeł (Paweł M. Pogodziński) Efektem badań archeologicznych przeprowadzonych na stanowisku 11 w Parłówku było przebadanie obszaru 96 arów. W trakcie badań wyróżniono 463 obiekty, z których 34 uznano za niepotwierdzone (por. Mapa 4; Tabl. 4-5). Chronologię obiektów określono na podstawie materiału ceramicznego. Ze względu na brak materiałów datujących nie ustalono chronologii 302 obiektów (por. Mapa 3). Pozyskany materiał źródłowy stanowi 1691 fragmentów naczyń ceramicznych i 10 zabytków wydzielonych w tym 2 monety nowożytne. Ogółem na stanowisku wyznaczono 4 fazy osadnicze: Faza I Główna faza osadnicza przypada na okres młodszej epoki brązu, z której zarejestrowano 98 obiektów przypisanych działalności ludności kultury łużyckiej (por. tabela 1; Mapa 8 S t r o n a

3). Mimo, że obiekty rejestrowano na całej powierzchni badanego stanowiska, można wyróżnić dwie strefy ich wyraźnej koncentracji, gdzie zarejestrowano ponad 15 obiektów na arze (Tabl. 4). Pierwsze skupisko, odsłonięte w partii środkowej badanego stanowiska, to pozostałości obiektów mieszkalnych. Jamy w tej strefie wyróżniają się dość małą miąższością, w większości oscylującą między 15 a 30 cm. Jest to zapewne wynik intensywnej gospodarki rolnej, gdyż pole, na którym prowadzono badania było przez lata eksploatowane przez PGR z Dobregopola. Kolejna strefa znajduje się w części południowo zachodniej badanego stanowiska, gdzie odsłonięto pozostałości zaplecza gospodarczego osady. Obiekty tam zarejestrowane charakteryzowały się dość znaczną głębokością, oscylującą między 30 a 60 cm. Większość z nich miała owalny zarys. Niestety obiekty te zostały częściowo zniszczone przez zakładanie instalacji elektrycznych bądź telefonicznych (na stanowisku zarejestrowano 4 tego typu instalacje). Te dwie strefy można powiązać z rodzajem podłoża, mianowicie piaskiem i piaskiem gliniastym. W pozostałej, północno wschodniej części stanowiska, gdzie występował żwir średnioziarnisty, liczba obiektów jest znacznie mniejsza. Faza II Druga faza przypada na wczesną epokę żelaza. Powiązano z nią 11 obiektów uznanych za pozostałości zniszczonych grobów ludności kultury jastorfskiej, z których 4 wkopane były w jamy o wcześniejszej chronologii (por. tabela 1; Mapa 3). Można wyróżnić koncentrację w arze H7, gdzie zarejestrowano 3 tego typu obiekty. Faza III Z okresem późnego średniowiecza można powiązać 8 obiektów (por. tabela 1; Mapa 3). Zarejestrowano je w środkowej części stanowiska i przy jego wschodniej krawędzi, w pobliżu drogi 107. Obiekty te miały owalne i nieregularne zarysy a ich miąższość dochodziła do 20 cm. Faza IV Na stanowisku odsłonięto 14 obiektów datowanych na okres nowożytny (por. tabela 1; Mapa 3). Są to w większości dołki posłupowe, położone w układzie liniowym we wschodniej części stanowiska, równolegle do drogi 107 i znajdują się w odległości ok. 10 m od niej. Być może tworzyły one jakiś rodzaj ogrodzenia. 9 S t r o n a

Fot.1 Fot. 2 Tablica 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Widok ogólny stanowiska (fot. P.M. Pogodziński) 10 S t r o n a

Fot. 1 Fot. 2 Tablica 2. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Widok ogólny stanowiska (fot. P.M. Pogodziński 11 S t r o n a

Fot. 1 Fot. 2 Tablica 3. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Widok ogólny stanowiska (fot. P.M. Pogodziński) 12 S t r o n a

Fot. 1 Fot. 2 Tablica 4. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Widok na koncentracje obiektów w części środkowej (fot. 1) i południowej (fot. 2) stanowiska (fot. P.M. Pogodziński) 13 S t r o n a

Fot. 1 Fot. 2 Tablica 5. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Widok ogólny stanowiska (fot. P.M. Pogodziński) 14 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja Ilość ułamków naczyń Ilość fr. naczyń o innej chronologii 1 G5/B owalny 88 50 34 u-kształtny jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 kultura jama/ 2 G6/A owalny 139 118 100 u-kształtny dwuwarstwowe łużycka/ 23 4 grób? jastorfska 3 G6/A 4 G6/AB 5 G7/D owalny 105 95 27 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 6 G7/D 7 G7/D sercowaty 126 108 26 wannowaty jednowarstwowe nieokreślone 8 F8/A owalny 60 45 24 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 9 G7/B owalny 87 84 16 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 10 G9/C 11 G9/C 12 G8/D kolisty 80 80 22 wannowaty jednowarstwowe późne średniowiecze palenisko 1 13 I7/A owalny 125 100 28 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 10 14 I7/A owalny 62 50 44 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka 3 15 I7/D jama Inne zabytki Uwagi w stropie pozostałości grobu jastorfskiego obiekt anulowany obiekt anulowany obiekt anulowany obiekt anulowany obiekt anulowany obiekt anulowany 15 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja 16 I7/B owalny 90 60 42 wannowaty jednowarstwowe nieokreślone jama Ilość ułamków naczyń Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki Uwagi 17 H6/B owalny 104 94 30 wannowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 34 18 J7/C owalny 80 64 15 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 19 H6/B owalny 131 102 70 wannowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 2 20 H6/C H7/D owalny 145 104 107 schodkowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 5 21 H6/C owalny 75 66 12 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 22 H7/D owalny 107 79 35 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 23 H7/A owalny 129 84 30 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 24 H7/A owalny 118 105 40 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 25 H7/A owalny 113 95 20 nieregularny jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 26 H7/AD owalny 122 78? nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 27 H7/B-D owalny 128 105 10 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 28 H7/CD owalny 110 75 15 nieregularny jednowarstwowe kultura łużycka jama 2 29 H7/CD nieregularny 194 155 25 nieregularny jednowarstwowe kultura jastorfska grób? 21 30 H7/CD owalny 171 132 30 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 4 polepa 31 H7/CD nieregularny 150 140 25 nieckowaty jednowarstwowe kultura jastorfska grób? 18 32 H7/B H8/A owalny 124 115 15 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 33 H7/C kolisty 112 102 35 nieckowaty jednowarstwowe kultura jastorfska grób? 23 16 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja Ilość ułamków naczyń 34 H7/C kolisty 105 100 25 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 35 H7/C H8/D kolisty 130 128 24 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 5 36 H7/C H8/D kolisty 130 119 22 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 37 H8/D kolisty 85 75 12 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 38 H8/D kolisty 130 110 24 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 39 H8/C owalny 67 58 12 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 40 H8/C owalny 93 85 22 nieregularny jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 41 H8/C owalny 72 65 10 nieregularny jednowarstwowe późne średniowiecze jama 1 42 H8/B owalny 76 55 24 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 43 H9/D owalny 127 108 10 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 3 44 H9/D owalny 125 110 18 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 45 H9/A kolisty 94 90 35 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 46 H9/AD owalny 117 110 40 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 47 H9/AD owalny 145 117 32 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 48 H8/A owalny 116 105 20 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 49 H8/A owalny 116 100 25 wannowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 50 H9/C owalny 138 90 32 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 51 H9/BC owalny 84 38 14 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 52 H9/BC owalny 60 55 18 nieckowaty jednowarstwowe nowożytność jama 1 53 H10/A owalny 60 58 10 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 54 H10/A kolisty 64 60 12 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki Uwagi 17 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja Ilość ułamków naczyń 55 H10/B owalny 95 80 25 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 6 56 H9/D owalny 133 105 18 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 57 H10/A owalny 18 15 8 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 58 H10/B kolisty 16 16 20 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 59 H10/B kolisty 18 18 18 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 60 H10/B kolisty 16 16 20 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 61 H10/B kolisty 10 10 25 u-kształtny jednowarstwowe nowożytność 2 62 H10/A owalny 210 145 30 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 3 63 I10/C kolisty 12 12 18 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 64 I10/C owalny 18 20 40 u-kształtny jednowarstwowe nowożytność 1 65 J10/C owalny 25 30? zniszczony jednowarstwowe nieokreślone 66 J10/C owalny 45 40? zniszczony jednowarstwowe nieokreślone jama 67 J10/C owalny 100 98 32 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 8 68 J10/D owalny 105 110 30 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 69 J10/D owalny 210 60 30 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki Uwagi powiązany z kamieniem o wym. 50x34x30 cm 18 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja Ilość ułamków naczyń Ilość fr. naczyń o innej chronologii 70 J10/D owalny 70 42 35 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 71 J10/D nerkowaty 210 80 22 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 72 J10/D owalny 115 75 24 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 15 73 J9/B owalny 170 140 28 nieckowaty jednowarstwowe późne średniowiecze jama 2 2 74 J9/B gruszkowaty 60 45 12 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 75 J9/B owalny 30 25 10 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 76 J9/B owalny 35 30 20 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 77 J9/C owalny 130 120 38 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 78 J9/D gruszkowaty 195 125 30 podwójnie nieckowaty dwuwarstwowe kultura łużycka jama 1 79 J8/C owalny 160 120 24 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 9 80 J8/C 81 J9/A owalny 50 45 10 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 82 J9/A owalny 38 35 12 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 83 J8/B owalny Inne zabytki Uwagi styka się z ob.74 styka się z ob.73 obiekt anulowany powiązany z ob. 82; w pobliżu głaz o śr.70 cm powiązany z ob.81 obiekt anulowany 19 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie 84 J8/AB owalny 260 125 50 nieckowaty dwuwarstwowe nieokreślone 85 J8/B owalny 40 30 25 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 86 J8/B owalny 32 30?? jednowarstwowe nieokreślone 87 J8/C owalny 35 30 8 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 88 J8/C owalny 32 30 10 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 89 J8/C kolisty 25 25 8 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 90 J8/C Funkcja zadaszona jama Ilość ułamków naczyń Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki 91 J9/D nieregularny 115 110 18 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 92 J8/A owalny 190 120 70 workowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 3 93 J8/B owalny 30 38 12 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 94 J8/B owalny 80 78 35 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 95 J8/B owalny 44 30 30 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka 1 96 J8/B owalny 40 30 22 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 97 J8/B owalny 95 85 45 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 98 J8/C owalny 175 140 16 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 2 krzemień 99 J8/D kolisty 130 125 18 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 4 Uwagi związany z ob. 85-89 powiązany z ob.84 powiązany z ob. 84 powiązany z ob. 84 powiązany z ob. 84 powiązany z ob. 84 obiekt anulowany 20 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja Ilość ułamków naczyń 100 J8/AD owalny 110 90 16 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 101 J8/A owalny 85 80 28 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 102 J8/A owalny 150 100 20 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 103 J8/A owalny 105 60 16 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka połączone dwa dołki 2 posłupowe 104 J7/C owalny 115 110 12 podwójnie nieckowaty dwuwarstwowe nowożytność jama 1 105 J7/C owalny 145 58 30 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 106 J7/C nieregularny 90 90 12 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 107 J7/BC owalny 90 60 25 wannowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 108 J7/B kolisty 65 65 20 nieckowaty dwuwarstwowe nieokreślone jama 109 J7/B owalny 44 45 12 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 110 J7/B nieregularny 160 140 24 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 2 111 J7/D kolisty 40 38 35 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 112 J7/D kolisty 32 32 12 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 113 J7/D nieregularny 75 70 12 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 114 J9/AD J8/C owalny 75 55? rozmyty jednowarstwowe nieokreślone 115 J9/A kolisty 25 25 14 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 116 J9/A owalny 80 50 30 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki Uwagi 21 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja Ilość ułamków naczyń 117 J9/C owalny 70 65 16 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 118 J10/D J9/C owalny 52 38 20 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 119 J10/A owalny 90 60 16 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 120 J10/A owalny 60 46 22 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 121 J10/A owalny 60 50 38 v-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 122 J10/B nieregularny 100 75 16 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 123 J10/B owalny 140 122 44 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 124 J10/B kolisty 32 32 12 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 125 J10/B owalny 70 50 12 nieckowaty jednowarstwowe kultura jastorfska grób? 39 126 J10/C owalny 40 28 17 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 127 J10/B owalny 44 38 34 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 128 J10/B owalny 90 70 25 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 129 J11/D kolisty 16 16 20 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 130 J11/D kolisty 20 20 20 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 131 J11/D kolisty 16 16 15 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 132 J11/AD owalny 65 58 25 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki Uwagi 22 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie 133 J11/A owalny 30 30 18 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 134 J11/A owalny 16 12 8 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 135 J11/B kolisty 16 16 8 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 136 J11/A owalny 75 70 18 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka 137 J11/D kolisty 18 18 8 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 138 I11/A kolisty 18 18 6 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 139 I11/A kolisty 18 18 8 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 140 I11/A kolisty 16 16 7 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 141 I11/D 142 I11/A kolisty 14 14 5 rozmyty jednowarstwowe nowożytność 143 I11/A kolisty 10 10 8 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 144 I11/A kolisty 16 16 12 v-kształtny jednowarstwowe nieokreślone Funkcja Ilość ułamków naczyń 4 1 Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki Uwagi powiązany z dołkami 133 i 135 powiązany z dołkami 133 i 134 obiekt anulowany 23 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie 145 J11/C owalny 35 30 25 u-kształtny jednowarstwowe nowożytność 146 J11/C owalny 17 16 10 v-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 147 J11/A kolisty 13 13 12 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 148 J11/C Funkcja Ilość ułamków naczyń 149 J11/C kolisty 16 16 20 v-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 150 J11/B kolisty 14 14 5 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 151 J11/B owalny 60 50 20 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 152 J11/B kolisty 18 18 5 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 153 J11/B owalny 18 20 10 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 154 J11/B owalny 58 60? rozmyty jednowarstwowe nowożytność jama 3 155 J11/B owalny 12 10 10 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka 3 156 J11/B kolisty 16 16 20 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 157 J11/B kolisty 20 20 20 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 158 J11/B owalny 20 18 20 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 1 Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki Uwagi obiekt anulowany 24 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr 159 Ar/ćw. K7/CD J7/AB Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja owalny 85 80 28 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama Ilość ułamków naczyń Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki Uwagi 160 K7/C owalny 80 75 30 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 161 K7/B owalny 110 90 22 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 162 K8/A owalny 105 58 28 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 163 K8/C owalny 82 54 14 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 164 K9/D owalny 200 140 90 nieckowaty dwuwarstwowe nieokreślone jama 165 K9/D owalny 64 50 12 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 166 K9/D owalny 60 52 24 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 167 K9/B owalny 92 84 58 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 168 K9/C kolisty 140 125 42 wannowaty jednowarstwowe kultura łużycka/ jastorfska jama/ grób? 169 K9/C kolisty 70 68 22 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 170 K9/B owalny 54 46 22 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 171 K9/B kolisty 30 30 32 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone 172 L9/A owalny 50 38 20 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 173 L8/B owalny 75 55 25 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 174 L8/B owalny 110 90 12 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 2 175 L8/B owalny 36 30 8 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 57 6 polepa w stropie obiektu pozostałości grobu jastorfskiego 25 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja Ilość ułamków naczyń Ilość fr. naczyń o innej chronologii 176 M8/C nieregularny 150 140 50 nieregularny trójwarstwowe nieokreślone jama 177 M9/D nieregularny 120 50 20 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 178 M9/D owalny 112 52 25 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 179 M9/A owalny 160 84 40 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 1 obok ob. 180 180 M9/A owalny 70 50? wannowaty jednowarstwowe nieokreślone jama obiekt zniszczony podczas eksploracji ob. 179 181 K10/D nieregularny 105 95 14 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 182 K10/D nerkowaty 210 115 25 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 6 183 K10/A owalny 70 50 22 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone rozmyty 184 K10/C owalny 135 85 20 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 185 K10/C owalny 85 72 12 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 186 K10/B owalny 32 25 144 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 187 K11/A owalny 64 60 35 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 188 K11/A owalny 64 60 18 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 189 K11/C owalny 64 40 22 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 190 K11/C owalny 60 55 22 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 191 K11/B owalny 75 40 10 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 192 K11/C kolisty 125 115 10 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 193 K12/D kolisty 16 16 30 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone Inne zabytki Uwagi 26 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja Ilość ułamków naczyń 194 K12/D owalny 10 15 28 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 195 K12/D kolisty 22 22 20 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 196 K12/D gruszkowaty 120 65 48 nieregularny jednowarstwowe rozmyte późne dołki posłupowe średniowiecze 2 197 K12/D kolisty 12 12 18 v-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 198 K12/D kolisty 22 22 8 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 199 K12/A owalny 80 70 34 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 200 K12/A owalny 170 100 16 nieckowaty jednowarstwowe późne średniowiecze jama 4 201 L12/D kolisty 26 26 22 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 202 L12/D owalny 46 44 14 nieckowaty jednowarstwowe nowożytność 2 203 L12/D owalny 48 44 44 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 204 L11/AB owalny 45 40 10 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 205 L11/A owalny 80 70 20 nieckowaty jednowarstwowe późne średniowiecze 4 206 M11/C owalny 55 55 14 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki Uwagi 27 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja Ilość ułamków naczyń Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki 207 M11/A owalny 88 80 10 wannowaty jednowarstwowe późne średniowiecze jama 5 208 M10/B gruszkowaty 125 110 70 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 209 M10/A owalny 76 50 22 nieckowaty jednowarstwowe nowożytność jama 3 210 M10/D owalny 75 50 18 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 211 O10/AD owalny 95 64 30 nieregularny jednowarstwowe kultura łużycka jama 6 212 O11/D owalny 110 75 50 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 213 O11/D gruszkowaty 105 100 30 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone palenisko 214 O11/A owalny 140 80 42 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 215 O12/C nieregularny 130 80 34 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka palenisko 6 216 O12/C nieregularny 90 80 18 nieregularny jednowarstwowe kultura łużycka jama 5 217 L10/A prostokątny 130 60 48 wannowaty jednowarstwowe nowożytność jama 218 L10/B owalny 54 38 10 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 219 N9/BC nieregularny 160 115 26 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 220 N9/C owalny 22 20 10 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 221 N10/A owalny 90 80 16 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama polepa 222 N10/B owalny 82 80 14 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 223 N10/C owalny 68 60 22 wannowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 224 N10/C owalny 75 60? wannowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 225 N11/A 226 J9/A Uwagi obiekt anulowany obiekt anulowany 28 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja 227 J9/C owalny 70 45 14 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 228 J9/B owalny 24 22 15 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 229 J9/B owalny 22 16 20 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka 230 J9/B owalny 22 16 12 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone Ilość ułamków naczyń 231 J9/BC nerkowaty 245 110 48 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 3 232 H6/A nieregularny 80? 38 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 233 H6/A kolisty 55 60 38 trapezowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 234 H6/A owalny 80 60 20 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 235 H6/A owalny 30 30 8 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 236 H6/A owalny 95 100 25 nieckowaty dwuwarstwowe kultura łużycka jama 8 237 H6/A owalny 80 50 30 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 238 H6/D owalny 120 95 55 wannowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 239 H6/D owalny 150 140 65 nieregularny jednowarstwowe kultura łużycka jama 4 240 H6/D owalny 45 30 20 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 241 G6/AB owalny 130 60 80 nieckowaty dwuwarstwowe nieokreślone jama 2 242 G5/C L-kształtny 340/ 160 70/60 12 trapezowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 1 Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki Uwagi obiekt w pobliżu dołków 229, 230 obiekt w pobliżu dołków 228, 230 obiekt w pobliżu dołków 228, 229 29 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja Ilość ułamków naczyń Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki 243 G5/B sercowaty 54 44 24 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 244 F5/D owalny 90 70 12 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 245 G5/D owalny 200 115 20 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 246 F6/B nieregularny 100 85 24 nieregularny jednowarstwowe późne średniowiecze jama 2 247 G7/D kolisty 110 110 15 nieregularny jednowarstwowe kultura jastorfska grób? 1 248 G7/CD nieregularny 207 30 31 prostokątny dwuwarstwowe kultura łużycka jama 12 249 G8/AD owalny 205 135 28 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 250 G9/D owalny 63 59 20 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 251 G9/A owalny 112 100 12 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 polepa 252 G9/A owalny 98 94 10 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 253 G9/C owalny 49 30 10 nieckowaty jednowarstwowe nowożytność 3 254 G10/AD nieregularny 140 66 10 wannowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 255 H10/D owalny 85 70 15 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 256 1 bursztyn 257 P11/A owalny 180 80 40 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 258 P12/A owalny 100 80 12 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 259 R11/C owalny 100 80 24 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 260 R11/B owalny 52 44 35 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone jama 261 C4/D nieregularny 98 65 24 nieregularny jednowarstwowe kultura łużycka jama 6 262 C4/D owalny 185 80 35 nieregularny jednowarstwowe kultura łużycka jama 3 Uwagi obiekt anulowany 30 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja Ilość ułamków naczyń Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki 263 C4/D owalny 90 55 25 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 8 264 C4/A prostokątny 205 120 105 wannowaty trójwarstwowe kultura łużycka jama 18 polepa 265 C4/A owalny 130 105 30 wannowaty trójwarstwowe kultura łużycka jama 4 266 B4/A owalny 135 120 55 wannowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 2 267 B4/A prostokątny 132 120 55 wannowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 268 B4/A owalny 105 65 27 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 269 B3/B owalny 45 40 13 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 270 B4/A B3/B kolisty 110 110 33 wannowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 271 B4/AD owalny 210 75 36 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 272 B4/A kolisty 140 140 70 wannowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 273 B4/B nieregularny 200 130 30 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 274 B4/B owalny 220 230 85 nieregularny jednowarstwowe kultura łużycka jama 5 275 B4/B owalny 70 60 14 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 276 B6/D B5/C owalny 196 120 67 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama A4/B 277 B4/C owalny 135 130 43 trapezowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 278 B4/C kolisty 70 70 25 trapezowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 279 B4/D owalny 95 75 32 prostokątny jednowarstwowe nieokreślone jama 280 B4/D prostokątny 280 175 88 nieregularny jednowarstwowe kultura łużycka jama 2 281 B4/D kolisty 95 90 72 wannowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 282 B4/D owalny 125 75 55 trapezowaty trójwarstwowe nieokreślone jama 283 B4/D kolisty 90 90 23 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 284 B4/D owalny 142 120 25 wannowaty jednowarstwowe nieokreślone jama Uwagi 31 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja Ilość ułamków naczyń 285 B4/D nieregularny 95 90 35 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 286 B4/D owalny 115 90 33 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 287 B4/AD owalny 140 120 40 trapezowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 288 B5/A owalny 120 70 30 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 289 B5/A owalny 110 88 28 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 6 290 B5/B prostokątny 200 100 30 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 291 B5/A C5/C owalny 70 60 25 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 292 B5/B owalny 184 165 78 wannowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 293 B5/B owalny 104 70 36 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 294 B5/B owalny 105 75? nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 295 B5/D owalny 120 130 55 trapezowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 296 B5/D owalny 180 145 63 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 3 297 B5/D owalny 100 95 40 wannowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 298 A5/A B4/D owalny 130 120 30 trapezowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 299 B5/D 300 B5/C owalny 140 70 60 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 301 B5/D owalny 120 80 32 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 302 B5/C owalny 80 70 25 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 303 B5/C owalny 135 80 65 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 304 B5/C owalny 170 160 65 wannowaty jednowarstwowe nieokreślone jama Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki Uwagi obiekt anulowany obiekt przecięty przez ob.307 32 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja 305 B4/C owalny 110 90 56 kielichowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 306 B5/B owalny 110 55? rozmyty jednowarstwowe nieokreślone jama 307 B5/A B6/D owalny 140 90 42 wannowaty jednowarstwowe nieokreślone jama Ilość ułamków naczyń 308 B4/C B5/D prostokątny 220 140 70 trapezowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 3 309 A5/AB owalny 90 100 40 trapezowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 310 B5/C kolisty 50 50 32 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 311 B6/A nieregularny 130 100 14 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 312 B3/C owalny 145 95 60 wannowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 2 313 B3/C nieregularny 144 60 27 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki 314 B3/B prostokątny 80 60 24 prostokątny jednowarstwowe nieokreślone jama 315 B3/B owalny 105 70 24 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 316 A4/B owalny 90 80 20 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 317 A4/B owalny 35 28 24 trapezowaty jednowarstwowe nieokreślone 318 A4/B prostokątny 110 90 70 prostokątny jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 1 kość 319 A4/B A5/A owalny 115 95 42 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 320 A4/B kolisty 25 25 10 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone A5/A Uwagi przecięty współczesnym rowem przecięty współczesnym rowem 33 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja Ilość ułamków naczyń 321 A5/A owalny 28 22 12 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 322 A5/A owalny 135 90 40 wannowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 323 A5/A nieregularny 80 40 35 wannowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 324 A5/AB nieregularny 290 140 48 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 2 325 A5/B owalny 100 90 35 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 2 326 A5/B owalny 110 50 20 trapezowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 327 A6/A owalny 135 90 65 wannowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 328 A5/B A6/A B6/D nerkowaty 330 170 60 nieregularny jednowarstwowe kultura jastorfska grób? 3 329 A6/A owalny 85 70 18 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 330 B6/D owalny 135 100 68 wannowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 331 B6/D owalny 130 105 50 nieregularny jednowarstwowe kultura łużycka jama 4 332 A6/A owalny 110 60 40 wannowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 333 334 B6/D kolisty 44 40 18 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 335 F7/BC F8/AC E8/A nieregularny 530 350 35 nieregularny jednowarstwowe kultura łużycka jama 3 E7/A 336 F8/CD E8/A gruszkowaty 405 190 35 nieregularny jednowarstwowe kultura łużycka jama 7 337 F8/CD owalny 130 110 40 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki Uwagi przecina ob. 328 obiekt anulowany 34 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja Ilość ułamków naczyń 338 F8/B owalny 150 85 32 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 339 F8/C owalny 120 70 48 nieregularny jednowarstwowe kultura łużycka jama 2 340 E7/D D7/A owalny 215 120 55 trapezowaty trójwarstwowe kultura łużycka jama 2 341 E7/D kolisty 130 120 45 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 342 E7/D kolisty 105 100 28 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 343 E7/C kolisty 24 24 12 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 344 E7/A kolisty 110 115 63 nieckowaty dwuwarstwowe nieokreślone jama 345 E7/B E8/A owalny 130 70 25 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 346 E8/D owalny 125 90 20 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 347 E6/C owalny 245 160 56 nieckowaty jednowarstwowe nowożytność jama 348 E7/D owalny 46 36 13 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 349 E7/D owalny 60 45 20 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 350 E7/B owalny 90 70 10 trapezowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 351 E5/D 352 E5/A prostokątny 210 180 45 wannowaty jednowarstwowe 353 kultura łużycka/ jastorfska jama/ grób? Ilość fr. naczyń o innej chronologii 99 2 Inne zabytki łuski naboi Uwagi obiekt anulowany w stropie pozostałości grobu jastorfskiego obiekt anulowany 35 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr 354 Ar/ćw. D5/A D4/B Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja Ilość ułamków naczyń owalny 210 120 28 trapezowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 3 355 D4/C nieregularny 195 110 26 nieregularny jednowarstwowe kultura łużycka jama 5 Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki 356 D4/D nieregularny 95 65 15 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 10 357 D5/A owalny 160 120 23 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 358 D5/AB owalny 160 80 35 wannowaty jednowarstwowe nowożytność jama 359 D5/C owalny 140 100 45 nieregularny jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 360 D5/C D4/B owalny 75 60 21 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama polepa 361 D5/C owalny 100 70 22 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 3 362 D6/A prostokątny 240 130 70 trapezowaty pięciowarstwowe nowożytność jama 363 D6/C owalny 170 95 25 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 364 D6/C C6/B owalny 140 115 50 wannowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 27 365 D7/C E7/B prostokątny 220 60 22 trapezowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 366 E4/C? 250 45 26 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 5 367 C7/C owalny 130 80 25 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 368 C5/C C6/D owalny 65 60 35 trapezowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 369 C6/D owalny 120 80 24 trapezowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 Uwagi część obiektu poza granicą obszaru badań obiekt styka się z ob. 370 36 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja 370 C6/B owalny 70 30 12 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 371 C6/A gruszkowaty 100 60 18 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 372 373 Ilość ułamków naczyń Ilość fr. naczyń o innej chronologii 374 C6/B nieregularny 280 150 55 nieregularny dwuwarstwowe kultura łużycka jama 4 polepa 375 C6/C owalny 120 110 50 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 376 C5/BC owalny 90 85 30 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama Inne zabytki 377 C5/A prostokątny 450 390 35 nieregularny jednowarstwowe kultura łużycka jama 65 krzemień 378 C5/A owalny 38 35 14 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 379 C5/A owalny 35 30 25 u-kształtny jednowarstwowe kultura łużycka 1 380 C5/A owalny 30 32 20 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 381 B5/B C6/D owalny 200 120 85 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone jama 382 C5/A owalny 130 58 55 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 34 383 C5/BC owalny 100 90 50 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 384 T13/B U13/C owalny 155 90 32 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama Uwagi przecina ob. 369 obiekt anulowany obiekt anulowany powiązany z dołkami 378, 379, 380 powiązany z ob. 377 powiązany z ob. 377 powiązany z ob. 377 37 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr 385 386 Ar/ćw. U13/C T13/B 387 U13/C Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja owalny 430 210 80 trójkątny jednowarstwowe nieokreślone jama 388 U13/C owalny 120 70 125 trapezowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 389 U14/C kolisty 132 130 22 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone palenisko 390 U14/C owalny 200 185 18 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone palenisko 391 T14/D S14/A owalny 185 70 33 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 392 T14/D 393 T14/D 394 T15/A kolisty 200 200 120 trapezowaty trójwarstwowe nieokreślone jama 395 U15 owalny 85 80 18 wannowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 396 T15/A 397 U14/A owalny 180 100 45 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 398 U13/B U14/A kolisty 130 130 28 rozmyty jednowarstwowe nieokreślone jama 399 T15/D 400 T15/D owalny 325 220 28 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 401 S14/B gruszkowaty 230 65 24 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama Ilość ułamków naczyń Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki Uwagi obiekt anulowany obiekt anulowany obiekt anulowany obiekt anulowany obiekt anulowany obiekt anulowany 38 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. 402 S14/C 403 S14/D Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja Ilość ułamków naczyń 404 S13/D owalny 105 60 16 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 405 S13/A prostokątny 285 90 13 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 406 S13/A owalny 225 200 24 wannowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 407 R13/B owalny 130 120 18 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 408 R12/B owalny 105 60 20 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama 409 R12/D owalny 80 70 26 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 72 410 R14/D 411 R14/D owalny 32 30 28 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 412 R14/C kolisty 25 25 16 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 413 P15/B R15/C owalny 110 80 10 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 414 P15/C prostokątny 320 (90) 150 (100) Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki 55 trapezowaty jednowarstwowe nieokreślone piec polepa 415 P13/D nieregularny?? 35 rozmyty jednowarstwowe nieokreślone jama 416 P13/AD owalny 290 110 45 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 1 Uwagi obiekt anulowany obiekt anulowany obiekt anulowany cyfry bez nawiasów oznaczają wymiary z rozmyciem, w nawiasach realne wymiary obiektu 39 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja Ilość ułamków naczyń 417 N13/D nieregularny 165 170 48 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone piec? 418 O14/AD kolisty 35 35? rozmyty jednowarstwowe nieokreślone jama 419 T16/BC owalny 150 140 20 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 420 S16/BC nieregularny 130 70 28 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 421 S16/CD owalny 80 50 14 trapezowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 422 S15/C kolisty 62 62 12 trapezowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 423 R15/D prostokątny 140 75 20 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 424 R15/C owalny 48 44 18 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone 425 E8/B F8/C owalny 380 210 22 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 70 426 E8/C D8/B owalny 470 180 40 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 427 N14/D owalny 120 70 12 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 428 M13/D nieregularny 80 70 14 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 429 L13/A owalny 85 55 30 trapezowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 430 L13/D kolisty 18 18 25 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 431 K12/B owalny 90 45 18 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 432 K12/B kolisty 12 12 8 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 433 K12/B kolisty 16 16 8 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone 434 J11/C kolisty 70 70 12 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 435 I11/A owalny 125 80 35 nieregularny jednowarstwowe nieokreślone jama Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki Uwagi 40 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie Funkcja Ilość ułamków naczyń 436 J11/C I11/B owalny 150 110 35 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 437 J11/C J12/D owalny 160 130 20 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 438 J12/A kolisty 40 40 12 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 439 K12/C owalny 45 24 10 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 440 L12 owalny 185 120 50 nieregularny trójwarstwowe kultura łużycka piec 71 441 442 H10/B owalny 35 25 20 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone jama 443 H10/C owalny 85 50 18 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 444 G10/B kolisty 75 75 22 prostokątny jednowarstwowe nieokreślone jama 445 H10/D kolisty 16 16 20 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 446 H10/D kolisty 16 16 20 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 447 H10/D kolisty 16 16 20 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 448 449 450 451 F9/B kolisty 14 14 25 v-kształtny jednowarstwowe nieokreślone Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki Uwagi obiekt anulowany obiekt anulowany obiekt anulowany obiekt anulowany 41 S t r o n a

5. Katalog obiektów Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11, (AZP 21-07:48). Charakterystyka form i rozmiarów obiektów nieruchomych wraz z ich zawartością Nr Ar/ćw. Zarys obiektu Dł. Szer. Gł. Profil Charakter wypełniska Datowanie 452 F9/B kolisty 16 16 10 rozmyty jednowarstwowe nieokreślone 453 F9/B kolisty 14 14 10 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 454 F9/B kolisty 16 16 10 u-kształtny jednowarstwowe nieokreślone 455 F9/D E9/A 456 E9/A owalny 140 85 30 nieregularny jednowarstwowe kultura łużycka/ jastorfska Funkcja 457 F10/A owalny 120 60 40 trapezowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 458 jama/ grób? Ilość ułamków naczyń 459 B7/BC owalny 65 45 22 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 460 B7/D owalny 80 70 25 trójkątny jednowarstwowe nieokreślone jama 461 A7/D owalny 90 50 25 nieckowaty jednowarstwowe kultura łużycka jama 3 462 D9/A owalny 45 25 12 nieckowaty jednowarstwowe nieokreślone jama 463 F9/C E9/B owalny 260 105 36 nieregularny jednowarstwowe kultura jastorfska grób? 6 Ilość fr. naczyń o innej chronologii Inne zabytki 530 30 polepa Uwagi w stropie pozostałość grobu jastorfskiego obiekt anulowany obiekt anulowany 42 S t r o n a

6. Młodsza epoka brązu 6.1. Charakterystyka obiektów archeologicznych z młodszej epoki brązu (Paweł M. Pogodziński, Anna Rembisz) Rezultatem badań archeologicznych przeprowadzonych na stanowisku 11 w Parłówku było zarejestrowanie przynajmniej 98 obiektów datowanych na młodszą epokę brązu (por. tabela 1; Mapa 3). Są to pozostałości osadnictwa ludności kultury łużyckiej. Przyporządkowania takiego dokonano na podstawie masowego występowania w wypełniskach obiektów ułamków naczyń ceramicznych kultury łużyckiej. W czterech jamach (obiekty 2, 168, 352, 455) obok fragmentów z młodszej epoki brązu wystąpiły ułamki naczyń ceramicznych z wczesnej epoki żelaza, będące wynikiem wkopywania pochówków o młodszej chronologii w stropy jam łużyckich. Wśród odsłoniętych obiektów przeważały jamy o zarysach owalnych i nieregularnie owalnych oraz o nieckowatych i nieregularnie nieckowatych przekrojach. Ich powierzchnie w większości nie przekraczał 2 m 2. Mniej licznie wystąpiły obiekty o powierzchniach od 2 do 8 m 2. Do rzadkości należały jamy o większych rozmiarach. Miąższość obiektów zwykle była niewielka i mieściła się w granicach 50 cm (por. tabela 1). Wśród wszystkich obiektów największy odsetek stanowiły jamy jednowarstwowe, rzadsze były wypełniska o złożonej strukturze. Ich treść geologiczną zazwyczaj tworzył piasek gliniasty i glina. Pod względem złożoności barw treści geologicznej najliczniejsze były wypełniska dwu i trójbarwne, w których przeważały barwy brunatne, szare i żółte. Duży odsetek barw brunatnych może sugerować znaczącą rolę komponentów biogenicznych w powstawaniu tych wypełnisk lub pozostałości wykładania ścian obiektów materiałem organicznym. Oprócz ułamków naczyń ceramicznych, częstym składnikiem wypełnisk obiektów była spalenizna, nierzadko z zachowanymi węglami drzewnymi. W obiektach zarejestrowano polepę (por. tabela 1) a także liczne pozostałości roślinne (por. Wyniki analizy archeobotanicznej). Na podstawie zarysów, przekrojów, wymiarów, a także rodzaju zawartości wypełnisk obiektów podjęto próbę określenia ich funkcji; wyróżniono pozostałości naziemnych konstrukcji słupowych, (pół)ziemianek oraz jam i palenisk. 43 S t r o n a

6.1.1. Konstrukcje mieszkalne Pozostałości obiektów mieszkalnych lub takich, które ze względu na rozmiary i miąższość pierwotnie mogły taką funkcję pełnić stanowią ślady po słupach o okrągłych zarysach, U- i V- kształtnych, rzadziej nieckowatych przekrojach. Były to proste czworoboczne budynki, o lekko trapezowatym zarysie, wsparte na kilku słupach. Ściany tych konstrukcji mogły być wykonane w technice sumikowo-łątkowej (Kostrzewski, Lubicz-Niezabitowski, Jaroń 1936, s. 7 i 8; Kaczmarek 2002, s. 71). Pojedyncze słupy na zewnątrz budynków mogły podtrzymywać dach tworząc podcienia (Moszyński 1929; Niesiołowska-Hoffmann 1963). Na badanym stanowisku odsłonięto pozostałości przynajmniej trzech takich konstrukcji. Ślady domostwa I odsłonięto na arach I 7-J 7. Jego długość mogła wynosić 7 m, zaś szerokość 4 m (por. Mapa 3; Tabl. 6:1). Jego dłuższa ściana była usytuowana na linii północny wschód południowy zachód. Rozmieszczenie i układ słupów (obiekty 14, 106, 109, 111) wskazują, iż konstrukcja ścian mogła być wykonana w technice sumikowo-łątkowej (Ignaczak 2006, s. 570) lub międzysłupowej ze ścianami z plecionki. Ślady domostwa II zarejestrowano na arach J 10, K 9 i K 10. Czworoboczny zarys budynku usytuowanego na osi północny zachód południowy wschód tworzyły ślady po słupach 120, 127, 169, 183. Jego długość mogła wynosić 8 m, zaś szerokość 7 i 6 m. Prawdopodobnie ślad po słupie 121 stanowił dodatkową podporę dachu, zaś ob. 124 dodatkowego zadaszenia od strony południowo wschodniej. Obiekty 228 230 mogą być pozostałością zagrody dla zwierząt (por. Mapa 3; Tabl. 6:2). Pozostałości domostwa III odsłonięto na arach J 8 i J 9. Jego długość mogła wynosić 4 m, zaś szerokość 2,6 m. Konstrukcję usytuowaną na osi północny wschód południowy zachód stanowiło przynajmniej pięć słupów (obiekty 93, 95, 114, 115). Niewykluczone, że ślad po słupie 96 stanowił podporę dodatkowego zadaszenia (por. Mapa 3; Tabl. 6:3). Domostwa te są analogiczne dla konstrukcji z innych terenów Polski (Michalski 1983, s. 137 i 149; Ignaczak 2006, s. 573). Niektóre z nich, są datowane na środkowe i młodsze okresy epoki brązu. Podobne konstrukcje odsłonięto na stanowisku z okresu IV-V/Ha C w Rudzie (Rembisz, Markiewicz 2007, s. 41-52). Pozostałości osad złożonych z kilku gospodarstw, obejmujących dom mieszkalny i budynki gospodarcze oraz składających się z pojedynczych zagród rozrzuconych w odległości kilkuset metrów od siebie, znane są dotychczas z terenów grupy śląskiej (np. Polwica; Baron 2004) i białowickiej kultury łużyckiej (np. Tornow, pow. Calau a także z Dolnej Sak- 44 S t r o n a

sonii, np. Hitzecker, pow. Wendland; Niesiołowska-Wędzka 1989, s. 28; Baron 2004, s. 63; Bukowski 2004, s. 100). Znajomość tego typu budownictwa mogła dotrzeć do ludności zamieszkującej okolice Parłówka w wyniku kontaktów ze wspólnotami kultur pól popielnicowych z obszaru Meklemburgii, Brandenburgii, gdyż obiekty tego typu, znane są również m.in. z Buch pod Berlinem, Berlina Lichterfelde i Perleberg (Audouze, Buchsenschutz 1989, ryc. 110, s. 256-257). Intensyfikacja kontaktów wymiennych z tymi terenami od V okresu epoki brązu była wspominana już nie jednokrotnie w literaturze (Bukowski 1993, s. 73-93, 350; 1998, ryc. 178; Fogel 1993, s. 140-145; Dąbrowski, s. 1997, s. 28, ryc. 22). 6.1.2. (Pół)ziemianki Ze względu na znaczne zniszczenie stropów obiektów i ich miąższość wynoszącą między 33 a 50 cm, nie sposób określić, które z obiektów były ziemiankami, a które półziemiankami (Michalski 1983, s.150 i 151, Ignaczak 2006, s. 573 i 574). Wyróżniono cztery obiekty tego typu (por. Mapa 3; ob. 335, 336, 377, 425). Trzy z nich zostały zarejestrowane w niedalekiej odległości od siebie (obiekty 335, 336, 425). Obiekt 335 miał dł. 5,6 i szer. 4,4; ob. 336 miał dł. 3,6 m i szer. 2,4 m (Tabl. 13), zaś obiekt 425 miał dł. 3,6 i szer. 2,2 m (Tabl. 16). Obiekt 377 oddalony był o około 30 m w kierunku południowo-zachodnim od wcześniej opisanych (por. Mapa 3). Jego dł. wynosiła 4 m, zaś szer. 4 m w części południowej i 3 m w części północnej. Wokół tego obiektu znajdowały się dobrze czytelne ślady po słupach (obiekty 378-380) będących pozostałościami drewnianej konstrukcji zadaszenia (por. Mapa 3; Tabl. 15). Niewykluczone również, że ślady po słupach 85-90 stanowią pozostałość zadaszenia ob. 84, który ze względu na swoją lokalizację może mieć związek z osadnictwem ludności kultury łużyckiej (por. Mapa 3). Również obiekt 414 o wymiarach 3,2 x 1,2 m ze względu na obecność znacznej ilości polepy z odciskami elementów konstrukcyjnych można uznać za pozostałość ziemianki o nieokreślonej funkcji gospodarczej (por. Mapa 3). Ze względu na rozmiary opisanych obiektów w zimowej porze roku mogły one pełnić również funkcje mieszkalne. Obiekty tego typu odkryto m.in. na stanowiskach w Dopiewie (Ignaczak 2006, s. 574), w Kątach Małych (Buczek 1961, s. 9), w Brześciu Kujawskim (Kaszewski 1967, s. 175-177) a także w Rudzie (Rembisz 2006). 45 S t r o n a

6.1.3. Jamy gospodarcze Jamy gospodarcze to obiekty o rozmaitym przeznaczeniu. Przeważnie o zarysie owalnym i nieregularnie owalnym, rzadziej okrągłym, o przekrojach nieregularnie nieckowatych i wannowatych. Ich miąższość wynosiła od 10 do 50 cm. Wypełniska zazwyczaj były jedno-, rzadziej dwu- i trójwarstwowe. Często występowała w nich spalenizna. Na badanym stanowisku zarejestrowano 77 obiektów będących prawdopodobnie pozostałościami jam użytkowanych w różnorodnych celach gospodarczych (por. tabela 1; Tabl. 9, 10, 11, 12, 14, 19-27). Ze względu na niewielkie miąższości wypełnisk i duży stopień zniszczenia jam, ustalenie sposobu ich wykorzystania jest trudne do określenia. Obiekty 2, 17 (Tabl. 7), 19, 55, 168, 352, 382 (Tabl. 15), 409, 425, 439, 440 (Tabl. 16), 455, ze względu na większą niż w innych przypadkach zawartość fragmentów naczyń i szczątków roślinnych (por. Wyniki analizy archeobotanicznej) mogły pełnić funkcje zasobowe lub zostały wykorzystane wtórnie jako jamy odpadkowe. Podobne obiekty odkryto m.in. na pobliskich stanowiskach w Wartowie (stan. 1; Kowalska, Kowalski 2009, s. 107-117), Wolinie Młynówka (Wojtasik 1958, s. 49-104) oraz Sibinie (stan. 4; Cnotliwy 1960, s. 41-48). 6.1.4. Paleniska Na stanowisku odkryto jedno palenisko charakteryzujące się obecnością spalenizny i kamieni datowane na okres osadnictwa ludności kultury łużyckiej (obiekt 215; Tabl. 10). Był to obiekt nieregularnie owalnym zarysie i nieckowatym przekroju (por. Katalog obiektów). Mimo braku materiałów datujących, również paleniska 213 i 389 mogły być związane z osadnictwem łużyckim. Również obiekty z zarejestrowaną warstwą spalenizny, odsłonięte w sąsiedztwie obiektów mieszkalnych mogły pełnić funkcje jam paleniskowych (obiekty 105, 165, 337, 338, 344, 390, 395; por. Mapa 3). 6.1.5. Piece Obiekt 440 to pozostałość po piecu garncarskim. Jego owalny zarys miał wymiaru 185 x 120 cm, zaś wypełnisko o miąższości 50 cm wypełnione było fragmentami przepalonych naczyń ceramicznych. Ścianki komory pieca wylepiono gliną (Tabl. 16; 28). 46 S t r o n a

Obiekty tego typu, uznawane za pozostałości jednokomorowych kopułkowych pieców bez otworu nadmuchowego, znane są z wielu stanowisku kultury łużyckiej (Michalski 1983, s. 172-173). 6.1.6. Ślady po słupach Niektóre odsłonięte ślady po słupach, nie tworzące widocznych układów (obiekty 74, 78, 95, 103, 136, 155, 229, 379), mogły być pozostałościami zniszczonych domostw lub zabudowy gospodarczej, których zarysy są już nieuchwytne. 6.1.7. Podsumowanie Na stanowisku 11 w Parłówku odkryto pozostałość osady ludności kultury łużyckiej z młodszej epoki brązu. Zarejestrowane ślady zabudowy mieszkalnej w postaci budowli słupowych oraz ziemianek świadczą o długotrwałym i stabilnym osadnictwie. Konstrukcje naziemne mogły być zamieszkiwane w porach ciepłych podczas, gdy ziemianki były zamieszkiwane w chłodniejszych okresach (Kobyliński 1988). Zarejestrowana planigrafia obiektów pozwala wydzielić trzy strefy użytkowe osady. Strefę mieszkalną zlokalizowano w środkowej części stanowiska. Odsłonięte tam pozostałości trzech budynków słupowych mogą świadczyć o istnieniu niewielkich domostw otoczonych pojedynczymi jamami (por. Mapa 3). Skupisko jam odsłoniętych ok. 50 m na południe stanowiło zapewne zaplecze gospodarcze osady. Nie można wykluczyć również, że część obiektów zarejestrowanych w północnej partii stanowiska może być związana z tą fazą osadniczą. Ze względu na obecność pieca a w niektórych z obiektów spalenizny (obiekty 389, 390) można przypuszczać o istnieniu w tym miejscu strefy związanej z działalnością wytwórczą (por. Mapa 3). Ponieważ opisane skupiska obiektów zlokalizowane są przede wszystkim przy zachodniej granicy stanowiska, należy przypuszczać, że zasięg osady wykracza dalej w tym kierunku i prawdopodobnie rozciąga się wzdłuż stoku aż do położonego ok. 70 m dalej cieku wodnego (por. Mapy 2, 3). Osada odkryta w Parłówku jest kolejnym źródłem w rozpoznania osadnictwa młodszej epoki brązu na Pomorzu Zachodnim, a odsłonięte obiekty potwierdzają tendencję zakładania w IV-V okresie epoki brązu niewielkich domostw jednorodzinnych, być może przenoszonych z czasem wzdłuż cieków wodnych na bardziej zasobne tereny. 47 S t r o n a

6.1.8. Bibliografia Audouze F., Buchsenschutz O. 1989 Villes, villages et campagnes de l Europe celtique, Poitiers. Baron J. 2004 Budownictwo i organizacja przestrzenna osady z końca epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Polwicy na Śląsku, [w:] Budownictwo i architektura epoki brązu i żelaza w Europie Środkowej - próby rekonstrukcji. Biskupin, 08-10. 07. 2004 (red. B. Gediga), s. 61-64. Buczek B. 1961 Osada kultury łużyckiej w miejscowości Kąty Małe, powiat Włocławek, Materiały Starożytne t. 7, s. 7-22. Bukowski Z. 1993 Tak zwany szlak bursztynowy z wczesnej epoki żelaza w międzyrzeczu Łaby i Wisły w świetle skarbów z importami i bursztynem, [w:] Miscellanea archaeologica Thaddaeo Malinowski dedicata quae Franciscus Rożnowski redigendum curavit, Słupsk Poznań, s. 73-93. 2004 Próby rekonstrukcji domostw z epoki brązu ze strefy nordyjskiej. Wybrane przykłady, [w:] Budownictwo i architektura epoki brązu i żelaza w Europie Środkowej próby rekonstrukcji. Biskupin, 08-10.07.2004 (red. B. Gediga), s. 99-101. Cnotliwy E. 1960 Wyniki badań ratowniczych na osadzie kultury łużyckie w Sibinie, pow. Kamień, Materiały Zachodniopomorskie t. VI, s. 41-61. Dąbrowski J. 1997 Epoka brązu w północno-wschodniej Polsce, Białystok. Fogel J. 1993 Uwagi o niektórych faktorach i szlakach wymiany ponadregionalnej na Pomorzu na przełomie epoki brązu i żelaza, [w:] Miscellanea archaeologica Thaddaeo Malinowski dedicata quae Franciscus Rożnowski redigendum curavit, Słupsk Poznań, s. 137-146. Ignaczak M. 2006 Osadnictwo społeczeństw kultury łużyckiej [w:] Badania archeologiczne na trasie budowy autostrady A2, Dopiewo gmina loco, stanowiska 70,29,26 aut 129, 130, 131 część III, pod red. L. Czerniak, Poznań (maszynopis). 48 S t r o n a

Kaczmarek M 2002 Zachodniowielkopolskie społeczności kultury łużyckiej w epoce brązu, Poznań. Kaszewski Z. 1967 Osada kultury łużyckiej z III i IV okresy epoki brązu na stanowisku 13 w Brześciu Kujawskim, pow. Włocławek, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna 13, s. 159-229. Kobyliński Z. 1988 Struktury osadnicze na ziemiach polskich u schyłku starożytności i w początkach wczesnego średniowiecza, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź. Kostrzewski J., Lubicz-Niezabitowski E., Jaroń B. 1936 Osada bagienna w Biskupinie w pow. żnińskim. Tymczasowe sprawozdanie z prac wykopaliskowych Instytutu Prehistorycznego U.P. w latach 1934 i 1935, Poznań. Kowalska A. B., Kowalski K. 2009 Osada ludności kultury łużyckiej w Wartowie (gmina Wolin), [w:] Acta Archeologica Pomoranica, t. III. XVI Sesja Pomorzoznawcza, część 1, Od epoki kamienia do okresu wczesnośredniowiecznego, Szczecin, s. 107-117. Michalski J. 1982 Typy osad otwartych kultury łużyckiej, ich rozprzestrzenienie na terenie Polski oraz liczba zamieszkującej je ludności, [w:] Przemiany ludnościowe i kulturowe I tysiąclecia p.n.e. na ziemiach między Odrą i Dnieprem, red. W. Hensel, Wrocław, s. 375-388. 1983 Zagadnienie systematyzacji i interpretacji obiektów nieruchomych (Ze studiów nad osadami otwartymi kultury łużyckiej), Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne t. 5, s. 135-196. Moszyński K. 1929 Kultura ludowa Słowian. Kultura materialna, t. 1, Kraków. Niesiołowska Hoffmann A. 1963 Ze studiów nad budownictwem plemion kultury łużyckiej, Slavia Antiqua, t. 10, s. 25-130. Niesiołowska Wędzka A. 1989 Procesy urbanizacyjne w kulturze łużyckiej w świetle oddziaływań kultur południowych, Wrocław. 49 S t r o n a

Rembisz A. 2006 Młodsze okresy epoki brązu i wczesne okresy epoki żelaza, [w:] Opracowanie wyników ratowniczych badań archeologicznych przeprowadzonych na odcinku A1 planowanej autostrady w woj. kujawsko-pomorskim (b. woj. toruńskie). Ruda, gm. Grudziądz, stan. 3-6, t. 16, Toruń, Archiwum Instytutu Archeologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (maszynopis). Rembisz A., Markiewicz M. 2007 Pozostałości domostwa ludności kultury łużyckiej w Rudzie (stan. 3-6), gm. Grudziądz, woj. kujawsko-pomorskie w świetle wyników analiz archeologicznoprzyrodniczych, [w:] XV Sesja Pomorzoznawcza. Materiały z konferencji 30 listopada-02 grudnia 2005, red. G. Nawrolska, Elbląg, s. 41-52. Wojtasik J. 1958 Pozostałości osady łużyckiej na Wzgórzu Młynówka w Wolinie, Materiały Zachodniopomorskie, t. IV, s. 49-104. 50 S t r o n a

Tablica 6. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 10-27:48). Przypuszczalne zarysy domostw ludności kultury łużyckiej 51 S t r o n a

Tablica 7. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 10-27:48). Zarysy i profile obiektów 2, 13, 14, 17, 20 (rys. M. Bloch) 52 S t r o n a

Tablica 8. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 10-27:48). Zarysy i profile obiektów 35, 43, 55 (rys. M. Bloch) 53 S t r o n a

Tablica 9. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 10-27:48). Zarysy i profile obiektów 67, 72, 73, 79, 92, 99 (rys. M. Bloch) 54 S t r o n a

Tablica 10. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 10-27:48). Zarysy i profile obiektów 110, 136, 155, 211, 215 (rys. M. Bloch) 55 S t r o n a

Tablica 12. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 10-27:48). Zarysy i przekroje obiektów 273, 274, 289, 331, 334 (rys. M. Bloch) 57 S t r o n a

Tablica 13. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 10-27:48). Zarys i profil obiektu 336 (rys. M. Bloch) 58 S t r o n a

Tablica 15. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 10-27:48). Zarysy i profile obiektów 377-380, 382 (rys. M. Bloch) 60 S t r o n a

Fot.1 Fot. 2 Tablica 17. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Zarys (fot. 1) i profil (fot. 2) obiektu 20 (fot. P.M. Pogodziński) 62 S t r o n a

Fot. 1 Fot. 2 Tablica 18. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Zarys (fot. 1) i profil (fot. 2) obiektu 22 (fot. P.M. Pogodziński) 63 S t r o n a

Fot. 1 Fot. 2 Tablica 24. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Profile obiektu 248 (fot. P.M. Pogodziński) 70 S t r o n a

Fot.1 Fot.2 Tablica 28. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Zarys (fot. 1) i profil (fot. 2) obiektu 440 (fot. M. Siemiński) 74 S t r o n a

6.2. Klasyfikacja materiałów źródłowych z młodszych okresów epoki brązu 2 (Anna Rembisz) 6.2.1. Naczynia ceramiczne Na stanowisku pozyskano 1371 ułamków naczyń ceramicznych z młodszych okresów epoki brązu, z których 1237 pochodzi z obiektów kulturowych. Pozostałe fragmenty zalegały na powierzchni stanowiska w skupiskach lub pojedynczo. Największą koncentrację materiałów (91 ułamków) zarejestrowano na arze A 6, podczas gdy na pozostałych arach (D 5-6, E 6-9, F 6-8, G 8, H 6-9, I 10, K 8) były to pojedyncze fragmenty. Pozyskany materiał źródłowy przeanalizowano zwracając uwagę na technologię, zdobnictwo, ukształtowanie brzegów, den i części przydennych oraz formy naczyń. Pod względem udziału ułamków charakterystycznych (brzegi, dna, części przydenne, ucha) i niecharakterystycznych (ułamki brzuśców), zdecydowanie przeważają te ostatnie. W zakresie zróżnicowania fragmentów charakterystycznych, daje się zauważyć wyraźna przewaga brzegów naczyń. Kilkakrotnie mniej odnotowano pozostałości den i części przydennych i talerzy (ryc. 1). Najmniejszy zbiór stanowiły ucha (2 fragmenty). Ryc. 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Udział poszczególnych części naczyń z młodszych okresów epoki brązu 2 W opracowaniu, każdy rozdział ma osobną numerację dotyczącą opisu rycin. 75 S t r o n a

Uwagi o technologii W badanym zbiorze ułamków naczyń ceramicznych zdecydowanie przeważają fragmenty o powierzchniach 3-10 cm 2, mniej licznie wystąpiły ułamki o powierzchniach większych niż 10 cm 2. Niemniej na podstawie analizowanego materiału zrekonstruowano rysunkowo 11 naczyń i ich większych partii. W materiale tym daje się zauważyć przewaga białego tłucznia granitowego z miką. Rzadziej stosowano tłuczeń różowy i czerwony. Masę ceramiczną schudzano na ogół tłuczniem gruboziarnistym (o grubości ziaren >2 mm), rzadziej drobno- i średnioziarnistym (o grubości <2 mm). Pod względem sposobów wykończenia powierzchni zewnętrznych przeważa chropowacenie brzuśców, obrzucanych roztworem rozrzedzonej gliny i obmazywanych palcami. Rzadziej powierzchnie naczyń wygładzano (14%). Powierzchnie wewnętrzne naczyń odymiano i zagładzano w mniej lub bardziej staranny sposób. W badanej serii zdecydowanie przeważają ułamki średniościenne (0,6 0,9 cm), przy nieznacznym udziale form grubościennych (>1 cm). Barwy powierzchni naczyń najczęściej były w różnych odcieniach beżowych, brązowych, charakterystycznych dla wytwórczości masy garncarskiej z glin żelazistych. Część naczyń o chropowaconych powierzchniach miała czerepy ceglaste lub ceglasto szare. W analizowanym zbiorze zaobserwowano obecność dwu- i jednobarwnych przełamów ścianek naczyń, co świadczy o stabilnych warunkach wypału w jamach paleniskowych lub piecach. Zdobnictwo Zdobienie naczyń stwierdzono na 13 fragmentach, co stanowi mniej niż 1% zbioru. Do najczęściej spotykanych wątków zdobniczych należą pojedyncze (ryc. 2:B:a; 3:7-9, 11, 13, 18; 4:7) lub podwójne dołki palcowo-paznokciowe rozmieszczone na całej powierzchni naczynia (ryc. 2:B:b; 3:1, 19). Naczynia wazowate ornamentowano za pomocą dookolnych linii rytych (ryc. 2:A:a; 3:15). Pod liniami, lub bez nich w górnych partiach brzuśców umieszczano szereg drobnych nacięć (ryc. 2:A:b, c; 3:5; 4:5). Na krawędziach dużych naczyń zasobowych umieszczano plastyczne guzy (ryc. 2:C; 4:8). Czasami krawędzie talerzy zdobiono dołkami palcowo-paznokciowymi (ryc. 2:D:a; 3:1) a krawędzie mis drobnymi, poprzecznymi nacięciami (ryc. 2:D:b; 3:8; 4:7). 76 S t r o n a

Ryc. 2. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Motywy i elementy zdobnicze ułamkach naczyń z młodszych okresów epoki brązu (rys. A. Rembisz) Morfologia brzegów, den, części przydennych i uch Części przykrawędne charakteryzują się mniejszym lub większym nachyleniem do wnętrza w zależności od formy naczynia. Brzegi garnków i naczyń wazowatych na ogół są łagodnie nachylone do wewnątrz (ryc. 3:4, 6, 14, 17) lub proste (ryc. 3:12) natomiast brzegi mis są wychylone na zewnątrz (ryc. 3:3, 8-9, 19; 4:3, 7). Brzegi naczyń mają formy proste (ryc. 3:4, 12) lub jednostronnie pogrubione (ryc. 3:3, 14, 17; 4:3, 7), spłaszczone od góry (ryc. 3:14, 17) lub łagodnie zaokrąglone (ryc. 3:4; 4:6-7). Brzegi mis pozostawiano najczęściej obłe (ryc. 3:9, 19) lub pogrubiano (ryc. 4:7) i delikatnie przypłaszczano (ryc. 4:7). Wychylone na zewnątrz brzegi mis ścinano od wewnątrz (ryc. 3:3, 8). Krawędzie talerzy przypłaszczano jedno- (ryc. 3:1) lub dwustronnie (ryc. 4:1-2, 4). Ucha występują rzadko. Zarejestrowane 2 ucha taśmowate o przekroju prostokątnym mogły być dolepiane do krawędzi garnków (ryc. 3:10). Części przydenne naczyń. Zachowane fragmenty przydenne naczyń garnkowatych oraz wazowatych poświadczają powszechność lepienia płaskich den mniej lub bardziej wyodrębnionych, formowanych przez doklejanie kolejnych taśm gliny do krążka (ryc. 3:2). 77 S t r o n a

Typologia naczyń Na podstawie zrekonstruowanych rysunkowo naczyń można wskazać kilka ich typów. Typ I. W analizowanym zbiorze najliczniejszą grupę stanowią ułamki brzuśców chropowaconych naczyń garnkowatych. Na podstawie nielicznych zachowanych ułamków charakterystycznych można stwierdzić, że były to naczynia o jajowatym lub doniczkowatym profilu, bez wyodrębnionej szyjki (ryc. 3:2). Prawdopodobnie niektóre z nich były zaopatrzone w pojedyncze guzki umieszczone pod krawędzią (ryc. 4:8). Powierzchnie zewnętrzne najczęściej obrzucano rozrzedzoną gliną, której nadmiar zebrano palcami, zaś wnętrza naczyń zagładzano. Grubości ścianek garnków wynoszą od 0,8 do 1,2 cm. Typ II. Naczynia wazowate są bardzo nieliczni reprezentowane. Ich pozostałości stanowią pojedyncze ułamki cylindrycznych, gładkich szyjek (ryc. 3:4, 6, 12) lub zdobione fragmenty brzuśców (3:5, 7, 11, 18; 4:5). Średnica jednego z częściowo zrekonstruowanych naczyń wynosi 28 cm, zaś grubości ścianek od 0,6 do 1 cm. Typ III. Misy są dość licznie reprezentowane w analizowanym materiale. Na podstawie zrekonstruowanych form wydzielono 2 odmiany mis: Odmiana A. Misy o profilach stożkowatych, mają brzegi proste, mocno wychylone na zewnątrz lub pogrubione i przypłaszczone. Ich powierzchnie są gładkie (ryc. 4:3) lub pokryte mniej lub bardziej regularnie rozmieszczonymi odciskami palcowymi (ryc. 3:8-9, 19; 4:7). Ich średnice wynoszą 20-21 cm, zaś grubości ścianek 0,6 do 0,8 cm. Odmiana B. Misy o profilach esowatych, wychylonych brzegach, krawędziach zaokrąglonych i płasko ściętych od wewnątrz, zaś powierzchnie zewnętrzne są gładkie (ryc. 3:3). Średnica takiej misy wynosi 23 cm, zaś grubości ścianek od 0,5 do 0,7 cm. Typ IV. Krążki ceramiczne (tzw. talerze, podkładki) mają średnice od 14 do 24 cm. W analizowanym zbiorze zarejestrowano 7 ułamków talerzy (ryc. 3:1; 4:1-2, 4). Ich powierzchnie są gładkie, czasami zdobione ornamentem podwójnych dołków palcowych zaś krawędzie proste lub zdobione pojedynczymi dołkami palcowymi (ryc. 3:1). Typ V. Naczynia miniaturowe należą do nielicznych i są reprezentowane przez jedną małą miseczkę o stożkowatym profilu (ryc. 3:16). Jej średnica wynosi 5 cm, zaś wysokość 2 cm. 78 S t r o n a

Związki technologii wyrobu i form naczyń ceramicznych z ich funkcją Zaobserwowane w trakcie analizy różnice w doborze surowców, tektonice form, obróbce powierzchni i wypale były uzależnione od funkcji naczyń. Do gotowania służyły naczynia o zwiększonej odporności na wysoką temperaturę. Właściwości takie osiągano przez stosowanie przy wyrobie garnków domieszki gruboziarnistej, której większe ilości pozostawiano w częściach przydennych. Prosta budowa takich form miała na celu ograniczenie stopnia utraty ciepła, jak i ułatwienie wyjmowania gorącego pokarmu (Mogielnicka-Urban 1984, s. 130). Obecność uch i guzów podkrawędnych ułatwiała natomiast przestawianie rozgrzanych naczyń. Niektóre naczynia wazowate mogły być używane w kontakcie z ogniem np. do odgrzewania czy prażenia. Krążki ceramiczne (tzw. talerze, podkładki) mogły służyć jako podkładki używane podczas różnorodnych czynności gospodarczych, zaś egzemplarze o zdobionych powierzchniach jako pokrywki do naczyń. Naczynia do przyrządzania pokarmów rozcierania i przyrządzania potraw mącznych musiały mieć rozchylone brzegi i nieprzepuszczalne ścianki. Najlepiej nadawały się do tego misy. Naczynia do spożywania pokarmów są wykonane z masy schudzonej domieszką drobno- lub średnioziarnistego tłucznia, nieprzystosowanej do wysokiej temperatury. Naczynia te charakteryzuje większa dbałość o walory estetyczne w postaci zdobnictwa gładzonych powierzchni i stosowania elementów plastycznych. Na ogół były to misy oraz gładkie egzemplarze waz. Naczynia miniaturowe są interpretowane dwojako: egzemplarze niestarannie wykonane miały służyć jako zabawki dla dzieci, podczas gdy formy starannie obrobione miały pełnić funkcje obrzędowe (Mogielnicka-Urban 1984, s. 132). Nie można jednak wykluczyć, że były to naczynia przeznaczone dla dzieci. 6.2.2. Polepa Na stanowisku odkryto 187 bryłek polepy. Zalegała ona w pozostałościach dużych obiektów gospodarczych, głównie pieców. Największą ilość polepy (95 bryłek) pozyskano z obiektu 414. Są to okazy o zniszczonych powierzchniach, z czytelnymi odciskami negaty- 79 S t r o n a

wów belek i żerdzi o średnicach od 4 do 8 cm (ryc. 5), stanowiące zapewne pozostałości glinianych umocnień naziemnych konstrukcji. Na jednej z bryłek polepy widoczny jest odcisk palców stopy(?). Z obiektu 221 pozyskano 30 bryłki o barwie ceglastej i czarnej. W pozostałych obiektach (30, 168, 251, 264, 360, 374, 455) zalegały pojedyncze bryłki o jasnoceglastej barwie i wyoblonej powierzchni, co wskazuje na zniszczenie tych materiałów podczas procesów podepozycyjnych. 6.2.3. Wytwory krzemienne Na stanowisku natrafiono na 4 wytwory krzemienne. Z obiektu 98 pozyskano szczątkowy rdzeń łuszczniowy z krzemienia pomorskiego (ryc. 6:1), zaś z obiektu 377 odłupek z krzemienia bałtyckiego (ryc. 6:2). Z powierzchni stanowiska pochodzi natomiast przegrzany odłupek z krzemienia pomorskiego (ryc. 6:3) i wiór z mikroretuszem na jednej z krawędzi i z odłamanymi wierzchołkami, wykonany z krzemienia bałtyckiego (ryc. 6:4). Zarówno rdzeń (ryc. 6:1), jak i odłupek (ryc. 6:3) opracowano techniką łuszczniową. Drugi odłupek (ryc. 6:2) i wiór (ryc. 6:4) wykonano techniką odłupkowo-wiórową. 6.2.4. Analiza kulturowo-chronologiczna materiałów źródłowych z młodszych okresów epoki brązu Pozyskany materiał źródłowy stanowią ułamki naczyń ceramicznych charakterystycznych dla społeczności V okresu epoki brązu i starszego okresu halsztackiego. Garnki (ryc. 3:2) znane są ze wszystkich osad kręgu łużyckich pól popielnicowych, dlatego nie są ścisłym wyznacznikiem chronologicznym (Szamałek 1992, s. 12-14). Z terenu Pomorza Zachodniego są znane m.in. z Bezrzecza, Niemierzyna, Łekna, Wzgórza Zamkowego w Szczecinie, Szczecina-Gumieniec oraz Wzgórza Młynówka w Wolinie (Wojtasik 1958, tabl. I, Wesołowski 1983, ryc. 111:2-5; 149:2; 156:1, 4; 169:7; Uciechowska-Gawron 2007, ryc. 5:1-3; ryc. 7:1, 3; 8:2, 9; 11:5-6; 13:1-3; 15:6). Zestaw mis o profilach stożkowatych i brzegach zawiniętych do wewnątrz lub prostych oraz misy o profilach esowatych występowały od IV-V okresu epoki brązu. Ich powierzchnie są na ogół gładkie lub zdobione różnymi nacięciami lub odciskami palcowymi (Szamałek 1992, s. 12). Tego typu formy znane są z terenu Pomorza (Kostrzewski 1958, 80 S t r o n a

ryc. 48:3) m.in. z cmentarzyska w Bezrzeczu, osady w Szczecinie-Gumieńcach, na Wzgórzu Zamkowym w Szczecinie, Świerczewie, Wołczkowie, Swobnicy i Nowym Objezierzu (Cnotliwy 1976, ryc. 1.8:7; 1.8:9-10; Wesołowski 1983, ryc. 109:4, 7; 111:6; 122:1; 167:6; 169:1; 171:6; 172:5; 173:5; 178:1, 6, 18; 188:2, 10;190:2; 193:8; Uciechowska-Gawron 2007, ryc. 3:1-3, 8; 4:1, 4-6; 6:5; 8:4; 11:8; 15:4-5), ale również z zespołów datowanych na V okres epoki brązu w dorzeczach Sprewy i Haweli (Horst 1985, 40: u, z; 41: y; 42: p; 43:v; 46: r; 47: l, t; 53: v; 55: y). Z V okresu epoki brązu znane są również naczynia wazowate o krótkich szyjkach lekko zwężających się ku górze i zaokrąglonych krawędziach (Szamałek 1992, s. 12). Prawdopodobnie fragmenty takich form (ryc. 3:4) są reprezentowane na stanowisku w Parłówku. Ze względu na brak zrekonstruowanych form nie można jednoznacznie powiedzieć, do której odmiany naczyń wazowatych należały wazy z Parłówka a tym samym przytoczyć odpowiednich analogii. Wazy zdobione zwielokrotnionymi dookolnymi liniami rytymi, którego fragment zarejestrowano w Parłówku, są znane m.in. z cmentarzyska z IV-V okresu epoki brązu w Krzęcinie (Hamling 1956, tabl. III:1; XI: 5; XIII:2, 5). Naczynia miniaturowe (ryc. 3:16) pojawiły się na terenie kultury łużyckich pól popielnicowych ok. IV-V okresu epoki brązu (Szamałek 1992, s. 13) i były użytkowane przez społeczności łużyckie aż do środkowego okresu przedrzymskiego. Z terenu Pomorza Zachodniego znane są m.in. z osady datowanej na V okres epoki brązu i starszy okres halsztacki w Nowym Objezierzu (Uciechowska-Gawron 2007, ryc. 11:7). Krążki ceramiczne (tzw. talerze, podkładki; ryc. 3:1; 4:1-2, 4) rozpowszechniły się w V okresie epoki brązu i należą do form użytkowanych do środkowego okresu przedrzymskiego (Szamałek 1992, s. 13). Na terenie Pomorza Zachodniego są znane przede wszystkim z osad w Klęskowie, Szczecinie-Gumieńcach, na Wzgórzu Zamkowym w Szczecinie, na Wzgórzu Wisielców w Wolinie (Cnotliwy 1961, ryc. 10 ł; 1976, ryc. 1.4:4; 1.6:6; 1.8:7; Wesołowski 1983, ryc. 128:15; 170:3, 6; 171:5; 172:1; Uciechowska-Gawron 2007, ryc. 3:5). Udział zdobionych form naczyń jest mało urozmaicony. Oprócz ornamentów rytych, nacinanych i nakłuwanych, pojawiają się różnorodne układy odcisków palcowopaznokciowych charakterystycznych dla schyłku epoki brązu. Zdobnictwo takie było Rozpowszechnione szeroko na terenie Pomorza (Kostrzewski 1958, ryc. 40), a naczynia takie znane są z Pomorza Zachodniego np. ze Szczecina-Golęcina i Szczecina-Świerczewa (Weso- 81 S t r o n a

łowski 1983, ryc. 120:1-2; 178:1, 6, 18), ale także z dorzeczy Sprewy i Haweli w Niemczech (Horst 1985, Abb. 40: u, z; 41: y; 42: p; 43:v; 46: r; 47: l, t; 53: v; 55: y). Naczynia charakteryzujące się stożkowatością form i esowatością profili, jak i sposoby zdobnictwa zarejestrowane na stanowisku stanowią przedmioty i cechy typowe dla ugrupowań łużyckich pól popielnicowych IV i V okresu epoki brązu (Szamałek 1992, s. 15). Formy te były jeszcze użytkowane w starszym okresie halsztackim. Chronologię osady potwierdza datowanie radiowęglowe próbki z (dwufazowego) obiektu 2 określające czas funkcjonowania osady na 1120-890 BC, czyli przełom IV-V okresu epoki brązu (por. Zestawienie wyników datowań radiowęglowych). W tym okresie na terenie łużyckich pól popielnicowych istniały niewielkie osady otwarte o zabudowie jednodworczej, oparte na rolnictwie i hodowli (Rembisz, Markiewicz 2007). Nieliczne szczątki kości zwierzęcych odkryte na stanowisku nie pozwalają na podjęcie próby interpretacji znaczenia zwierząt w gospodarce ludności osady. Podstawowego źródła pożywienia dostarczało jednak rolnictwo. Uprawiano przede wszystkim proso. Obecność tego zboża oraz chwastów zaobserwowano również na pozostałościach osad w Wolinie na Wzgórzu Wisielców, Szczecinie-Niemierzynie (Klichowska 1984, tab. 2; Ostoja-Zagórski 1982, tab. 30, s. 140) oraz innych osadach z młodszych okresów epoki brązu na terenie Polski (Klichowska 1984, tab. 2; Rembisz i in. 2009). Urozmaiceniem diety były rośliny zbierane ze stanu dzikiego, m.in. komosy, rdesty, szczawie, pokrzywy, które mogły być również wykorzystywane jako pasza dla zwierząt. Niewykluczone, że z brzozy brodawkowatej uzyskiwano sok, z liści robiono lecznicze napary, zaś z kory garbnik lub dziegieć (por. Wyniki analizy archeobotanicznej). Zarejestrowane na stanowisku wytwory krzemienne mogły być wytworami ludności kultury łużyckich pól popielnicowych (Kostrzewska 1955; Zalewski, Mellin 1991). Jedynie retuszowany wiór wykonany w technice charakterystycznej dla społeczności neolitycznych mógł być wytworzony lub znaleziony i wykorzystywany wtórnie przez ludność osady. Wiór ten prawdopodobnie mógł służyć jako wkładka sierpowa (Mazurek 1997) lub nóż, jednak określenie jego funkcji wymaga przeprowadzenia specjalistycznej analizy traseologicznej. Użytkowania narzędzi krzemiennych przez ludność łużyckich pól popielnicowych nie można wykluczyć, tym bardziej, że na stanowisku nie odkryto żadnych przedmiotów brązowych. Istnienie rozwiniętego krzemieniarstwa w młodszych okresach epoki brązu jest poświadczone m.in. na Wzgórzu Młynówka w Wolinie, Dargobądzu, Szczecinie-Głębokim (Kruk 2003, ryc. 1, 3; tabl. I-VIII) a także na Pomorzu Środkowym (Bogucka-Ślaska 1975), Suwalszczyź- 82 S t r o n a

nie (Gackowski, Małecka-Kukawka 1997), Dolinie Dolnej Wisły (Rembisz w druku), w środkowej Polsce (Kruk 2003, tabl. VII-IX), na Śląsku (Kurhan-Przybylska 1997), na Lubelszczyźnie (Lech, Lech 1997; Lech, Piotrowska 1997) i w okolicach Tarnobrzega (Kruk 2003, tabl. X-XIV). Stan rozpoznania osadnictwa społeczności łużyckich pól popielnicowych na Pomorzu Zachodnim, mimo prowadzonych od wielu lat badań (Kostrzewski 1958; Dąbrowski 1979; Wesołowski 1983, 1996; Krajewski 2007) jest wciąż niewystarczający. Wyniki badań archeologiczno-przyrodniczych przeprowadzonych na stanowisku w Parłówku stanowią więc istotny wkład do poznania zasiedlenia tych terenów w młodszych okresach epoki brązu. 6.2.5. Bibliografia Bogucka-Ślaska E. 1975 Uwagi o krzemieniarstwie poneolitycznym na Pomorzu Środkowym, [w:] Koszalińskie Zeszyty Muzealne, t. 5, s. 205-219. Cnotliwy E. 1961 Wyniki archeologicznych badań ratunkowych na Wzgórzu Wisielców w Wolinie w 1959 r., Materiały Zachodniopomorskie, t. 7, s. 181-250. 1976 Osadnictwo ludności kultury łużyckiej na Wzgórzu Zamkowym w Szczecinie w świetle badań w latach 1967-1974, Materiały Zachodniopomorskie, t. 22, s. 7-53. Dąbrowski J. 1979 Kultura łużycka na Pomorzu, [w:] Prahistoria ziem polskich. t. 4. Od środkowej epoki brązu do środkowego okresu lateńskiego, red. J. Dąbrowski, Z. Rajewski, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, s. 74-79. Gackowski J., Małecka Kukawka J. 1997 Krzemień we wczesnych okresach epoki żelaza refleksje na przykładzie materiałów krzemiennych z osady nawodnej w Pieczarkach, stan. 1, woj. suwalskie, [w:] Z badań nad krzemieniarstwem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Materiały sympozjum zorganizowanego w Warszawie 20-22 października 1994 r., Warszawa, s. 289-301. 83 S t r o n a

Hamling A. 1956 Cmentarzysko ludności kultury łużyckiej w Krzęcinie, pow. Choszczno, Materiały Zachodniopomorskie, t. II, s. 41-113. Horst F. 1985 Zedau. Eine jungbronze- und eisenzeitliche Siedlung in der Altmark, Schriften zur Ur- und Frühgeschichte 36, Berlin. Klichowska M. 1984 Struktury uprawne w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza na ziemiach polskich w świetle badań archeobotanicznych, Archeologia Polski, t. 29, z. 1, s. 69-108. Kostrzewska M. 1955 Wyroby kamienne kultury łużyckiej w Wielkopolsce w epoce brązu i wczesnożelaznej, Przegląd Archeologiczny, t. IX, s. 214-256. Kostrzewski J. 1958 Kultura łużycka na Pomorzu, Poznań. Krajewski P. 2007 Struktury osadnicze późnej epoki brązu wczesnej epoki żelaza na Pomorzu Zachodnim. Wybrane zagadnienia [w:] Aktualne problemy kultury łużyckiej na Pomorzu, red. M. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 35-46. Kruk K. 2005 Krzemienne noże tylcowe i półtylcowe ludności kultury łużyckiej na ziemiach polskich, [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, vol. I, Od epoki kamienia do okresu rzymskiego, red. H. Paner, M. Fudziński, Gdańsk, s. 209-248. Kurhan-Przybylska M. 1997 Problem interpretacji występowania wyrobów krzemiennych na stanowiskach grupy górnośląsko małopolskiej kultury łużyckiej, [w:] Z badań nad krzemieniarstwem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Materiały sympozjum zorganizowanego w Warszawie 20-22 października 1994 r., Warszawa, s. 239 247. Lech H., Lech J. 1997 Górnictwo krzemienia w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza. Badania uroczyska Zele w Wierzbicy, woj. radomskie, [w:] Z badań nad krzemieniarstwem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Materiały sympozjum zorganizowanego w Warszawie 20-22 października 1994 r., red. J. Lech, D. Piotrowska, Warszawa, s. 95-113. 84 S t r o n a

Lech J., Piotrowska D. (red.) 1997 Z badań nad krzemieniarstwem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Materiały sympozjum zorganizowanego w Warszawie 20-22 października 1994 r., Warszawa. Mazurek W. 1997 Krzemienne wkładki sierpowe typu Szuminka, [w:] Z badań nad krzemieniarstwem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Materiały sympozjum zorganizowanego w Warszawie 20-22 października 1994 r., Warszawa, s. 185-203. Mogielnicka-Urban M. 1984 Warsztat ceramiczny kultury łużyckiej, Wrocław. Ostoja-Zagórski J. 1982 Przemiany osadnicze, demograficzne i gospodarcze w okresie halsztackim na Pomorzu, Wrocław. Rembisz A. w druku Surowce krzemienne w życiu codziennym wspólnot łużyckich w osadzie w Rudzie, gm. Grudziądz, [w:] Materiały z międzynarodowego sympozjum naukowego pt. Krzemieniarstwo wspólnot kultur pól popielnicowych (około 1300 400 p.n.e.), Warszawa, 20 22.10.2005, Warszawa. Rembisz A., Markiewicz M. 2007 Pozostałości domostwa ludności kultury łużyckiej w Rudzie (stan. 3-6), gm. Grudziądz, woj. kujawsko-pomorskie w świetle wyników analiz archeologicznoprzyrodniczych, [w:] XV Sesja Pomorzoznawcza. Materiały z konferencji 30 listopada-02 grudnia 2005, red. G. Nawrolska, Elbląg, s. 41-52. Rembisz A., Gackowski J., Makowiecki D., Markiewicz M., Polcyn M. 2009 Ślady gospodarki roślinno-zwierzęcej ludności kultury łużyckiej z osady w Rudzie, gm. Grudziądz (stanowisko 3 6), [w:] Środowisko Człowiek Cywilizacja, t. 2: Środowiskowe uwarunkowania lokalizacji osadnictwa, red. L. Domańska, P. Kittel, J. Forysiak, Poznań, s. 109-122. Szamałek K. 1992 Zmiany w technologii i stylu ceramiki z osad kultury łużyckiej w świetle badań materiałów nadgoplańskich, Fontes Archaeologici Posnanienses, t. 37, s. 5-21. 85 S t r o n a

Uciechowska-Gawron A. 2007 Analiza porównawcza ceramiki łużyckiej ze stanowisk osadniczych w rejonie Dolnej Odry, [w:] Aktualne problemy kultury łużyckiej na Pomorzu, red. M. Fudzińśki, H. Paner, Gdańsk, s. 101-130. Wesołowski S. 1983 Plemiona kultury łużyckiej na terenie Szczecina (od XII do IV wieku p.n.e.), [w:] Pradzieje Szczecina, red. W. Filipowiak, G. Labuda, s. 279-468. 1996 Próba oceny stanu badań nad osadnictwem kultury łużyckiej na Pomorzu Zachodnim, [w:] 50 lat archeologii polskiej na Pomorzu Zachodnim, red. M. Dworaczyk, P. Krajewski, E Wilgocki, D. Kozłowska, s. 27-48. Wojtasik J. 1958 Pozostałości osady łużyckiej na Wzgórzu Młynówka w Wolinie, Materiały Zachodniopomorskie, t. IV, s. 49-104. Zalewski M., Mellin I. 1991 Wykorzystanie krzemienia we wczesnej epoce żelaza w Polsce północno-wschodniej, [w:] Archeologia Bałtyjska. Materiały z konferencji Olsztyn 24-25 kwietnia 1988, red. H. Judzińska, Olsztyn, s. 37-41. 86 S t r o n a

Ryc. 3. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Młodsze okresy epoki brązu. Ułamki naczyń ludności łużyckich pól popielnicowych: 1 obiekt 2; 2-4 obiekt 17; 5 obiekt 28; 6 obiekt 239; 7 obiekt 292; 8 obiekt 339; 9 obiekt 352; 10-14 obiekt 377; 15-17 obiekt 409; 18-19 obiekt 425 (rys. A. Rembisz) 87 S t r o n a

Ryc. 4. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Młodsze okresy epoki brązu. Ułamki naczyń ludności łużyckich pól popielnicowych: 1-8 obiekt 440 (rys. A. Rembisz) 88 S t r o n a

Ryc. 5. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Młodsze okresy epoki brązu. Polepa z odciskami beleczek i odciskiem stopy(?) z obiektu 414 (fot. A. Rembisz) Ryc. 6. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Młodsze okresy epoki brązu. Wytwory krzemienne: 1 obiekt 98; 2 obiekt 377; 3-4 z powierzchni (rys. A. Rembisz) 89 S t r o n a

7. Wczesna epoka żelaza 7.1. Charakterystyka obiektów archeologicznych z wczesnej epoki żelaza (Paweł M. Pogodziński, Anna Rembisz) Na stanowisku odkryto 11 obiektów uznanych za zniszczone groby ciałopalne. Groby te nie tworzyły koncentracji były lokalizowane na powierzchni całego badanego stanowiska. Były to obiekty 2 (Tabl. 31), 29 (Tabl. 29), 31, 33 (Tabl. 29, 32), 125 (Tabl. 29), 168 (Tabl. 29, 33), 247, 328, 352, 455 (Tabl. 29), 463 (Tabl. 30). Prawdopodobnie były to pojedyncze pochówki popielnicowe wkopane w niewielkie jamy lub w pozostałości jam łużyckich. Kategoryzacji takiej dokonano wyłącznie na podstawie charakterystyki ułamków naczyń, reprezentujących tzw. ceramikę grobową w postaci naczyń wazowatych i pokryw charakterystycznych dla tzw. fazy marianowskiej kultury jastorfskiej. W żadnym z podanych wyżej obiektów nie natrafiono na pozostałości spalonych kości ludzkich, a jedynie na węgle drzewne (por. Wyniki analizy archeobotanicznej). Ponieważ jednak na stanowisku pozyskano tylko 1 kość zwierzęcą (por. tabela 1), należy przypuszczać, że zarówno ludzkie, jak i zwierzęce szczątki kostne uległy rozkładowi. Podobne obiekty odkryto na stanowisku 10 w pobliskim Troszynie, gdzie zarejestrowano 18 grobów jamowych ze spalonymi kośćmi ludzkimi i resztkami stosu (Pawlak 2009, s. 6, 154). Pochówki ludzkie odkrywane na osadach są odnajdywane coraz częściej na stanowiskach z okresu halsztackiego i znane są m.in. ze stan. 19 w Kunach, pow. Turek (Rogalski 2007, s. 43-47), z Nowej Wsi, pow. Międzyrzecz, stan. 1 i 12 (Dzieduszycki, Makiewicz, Sobucki 1998, s. 142, ryc. 18, s. 143). 90 S t r o n a

Tablica 29. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48) Zarysy i profile obiektów 29, 33, 125, 168, 455 (rys. M. Bloch) 91 S t r o n a

Tablica 30. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48) Zarys i profil obiektu 463 (rys. M. Bloch) 92 S t r o n a

Fot. 1 Fot. 2 Tablica 32. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48) Zarys (fot. 1) i profil (fot. 2) obiektu 33 (fot. P.M. Pogodziński) 94 S t r o n a

7.2. Klasyfikacja materiałów źródłowych z wczesnej epoki żelaza (Anna Rembisz) 7.2.1. Naczynia ceramiczne Na stanowisku pozyskano 233 ułamki naczyń ceramicznych z wczesnej epoki żelaza, z których wszystkie pochodziły z obiektów kulturowych. Pozyskany materiał źródłowy przeanalizowano zwracając uwagę na technologię, zdobnictwo, ukształtowanie brzegów, den i części przydennych oraz formy naczyń. Pod względem udziału ułamków charakterystycznych (brzegi, dna, części przydenne, ucha) i nie charakterystycznych (ułamki brzuśców), zdecydowanie przeważają te ostatnie. W zakresie zróżnicowania fragmentów charakterystycznych, daje się zauważyć wyraźna przewaga brzegów naczyń. Kilkakrotnie mniej odnotowano pozostałości den i części przydennych oraz uch (ryc. 1). Ryc. 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Udział poszczególnych części naczyń z wczesnej epoki żelaza 96 S t r o n a

Uwagi o technologii W badanym zbiorze ułamków naczyń ceramicznych zdecydowanie przeważają fragmenty o powierzchniach 6-10 cm 2, mniej licznie wystąpiły ułamki o powierzchniach większych niż 10 cm 2. Niemniej na podstawie analizowanego materiału zrekonstruowano rysunkowo 6 form naczyń i ich większych partii. W materiale tym daje się zauważyć przewaga czerwonego tłucznia granitowego. Rzadziej stosowano tłuczeń biały. Masę ceramiczną schudzano na ogół tłuczniem drobno- i średnioziarnistym (o grubości ziaren 1-2 mm). Sporadycznie do masy ceramicznej dodawano węgiel drzewny. Pod względem sposobów wykończenia powierzchni zewnętrznych przeważa gładzenie (69%). Powierzchnie wewnętrzne naczyń odymiano i zagładzano w mniej lub bardziej staranny sposób. W badanej serii zdecydowanie przeważają ułamki średniościenne (0,6 0,9 cm), przy nieznacznym udziale form grubościennych (>1 cm). Barwy powierzchni naczyń najczęściej były w różnych odcieniach brązu, charakterystycznych dla wytwórczości masy garncarskiej z glin żelazistych. Nieliczne naczynia cienkościenne wypalano w atmosferze redukcyjnej odcinając dopływ powietrza i dokładając świeżego drewna uzyskując czarną barwę czerepu. W analizowanym zbiorze zaobserwowano obecność dwu- i jednobarwnych przełamów ścianek naczyń, co świadczy o stabilnych warunkach wypału w jamach paleniskowych lub piecach. Zdobnictwo Zdobienie naczyń stwierdzono na 19 fragmentach, co stanowi ponad 8% zbioru. Do najczęściej spotykanych wątków zdobniczych należą dołki palcowo-paznokciowe umieszczone wokół szyjki naczynia (ryc. 2:A; 3:12). Naczynia gładzone ornamentowano za pomocą mniej lub bardziej złożonych wątków i motywów rytych zaostrzonym patyczkiem lub kością (ryc. 2:B-D, G). Były to linie złożone z nakłuć (ryc. 2: B), linie ryte w otoczeniu drobnych nakłuć imitujących jodełkę (ryc. 2:C), odciski wykonane obciętą dudką ptasiego pióra (ryc. 2:D) i skośne linie w układach tzw. wilczych zębów, pokrywających całą powierzchnię naczynia (ryc. 2: G). Czasami stosowano ornament grzebykowy w nachodzących na siebie linii skośnych umieszczanych na całej powierzchni naczynia (ryc. 2: F). 97 S t r o n a

Na gładkościennych naczyniach baniastych umieszczano natomiast parę guzków lub przypłaszczone guzy o owalnym kształcie (ryc. 2: E). Oprócz brzuśców zdobiono również brzegi naczyń. W analizowanym zbiorze natrafiono na ułamki talerzy o wygniatanej krawędzi. Ryc. 2. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Motywy i elementy zdobnicze ułamkach naczyń z wczesnej epoki żelaza (rys. A. Rembisz) Morfologia brzegów, den, części przydennych i uch Części przykrawędne charakteryzują się mniejszym lub większym nachyleniem do wnętrza w zależności od formy naczynia. Brzegi garnków i naczyń wazowatych na ogół są łagodnie nachylone do wewnątrz (ryc. 3:5, 8; 4:2, 4, 12) lub proste (ryc. 3:6; 4:5), natomiast brzegi mis są wychylone na zewnątrz (ryc. 3:10, 15). Brzegi naczyń w przewadze mają formy proste i najczęściej spłaszczone od góry (ryc. 3:6; 4:2, 12) lub łagodnie zaokrąglone (ryc. 3:2-3, 5, 8, 10, 14). Brzegi mis pozostawiano najczęściej obłe (ryc. 3:10) lub spłaszczano (ryc. 3:15). Krawędzie talerzy przypłaszczano dwustronnie (ryc. 4:8), zaś brzegi pokryw pozostawiano obłe (ryc. 4:1). 98 S t r o n a

Części przydenne naczyń. Zachowane fragmenty przydenne naczyń garnkowatych oraz wazowatych poświadczają powszechność lepienia płaskich den mniej lub bardziej wyodrębnionych (ryc. 3:1, 11). Opisane kształty wylewów i sposoby formowania brzegów odpowiadają halsztackiemu horyzontowi stylistyki jastorfskiej i odpowiadają niektórym formom wydzielonym przez H. Machajewskiego i J. Pietrzaka (2004, s. 94). Typologia naczyń Na podstawie zrekonstruowanych rysunkowo naczyń można wskazać kilka ich typów. Grupa A. Wazy Odmiana A. Wazy o łagodnie zaokrąglonych brzuścach i o wyodrębnionych, szerokich szyjkach. W miejscu przejścia szyjki w brzusiec często umieszczano zdobienie w formie odcisków palcowo-paznokciowych, przy czym dolną część brzuśca pozostawiano szorstką (ryc. 3:12). Egzemplarze o całkowicie zagładzonych powierzchniach zdobiono szerokimi dookolnymi liniami rytymi (ryc. 4:6), elementami plastycznymi w formie przypłaszczonych, owalnych guzów. Średnica takiego naczynia wynosi 14 cm, zaś grubości ścianek od 0,8 do 1 cm. Odmiana B. Wazy o gruszkowato uformowanym brzuścu nie mają wyodrębnionej szyjki. Zarejestrowane fragmenty pochodzą od wazy o szorstkiej dolnej partii brzuśca i zagładzonej górnej części zdobionej ornamentem złożonym z nakłuć i odcisków dudki piórka (ryc. 3:4). Średnica brzuśca takiej wazy wynosi ok. 23 cm. Fragmenty gładkich, cienkościennych i zakończonych oble szyjek (ryc. 3:2, 5-6, 8, 14; 4:2, 4-5) mogą pochodzić od naczyń wazowatych. Grupa B. Misy to niskie, płytkie, szerokootworowe formy o średnicach wylewów większych od całkowitych wysokości naczyń. Na podstawie zrekonstruowanych form wydzielono dwie odmiany mis: Odmiana A. Misy o profilach esowatych, wychylonych brzegach i płasko ściętych krawędziach. Powierzchnie zewnętrzne są gładkie (ryc. 3:15). Średnica takiej misy wynosi 26 cm, zaś grubości ścianek od 0,5 do 0,7 cm. Odmiana B. Misy w kształcie wycinka kuli mają pogrubione, proste brzegi i słabo wyodrębnione dna. Są to formy o niezdobionych, gładkich powierzchniach (ryc. 3:10). Średnica takiej misy wynosi 17 cm, zaś grubości ścianek 0,7 cm. 99 S t r o n a

Grupa C. Pokrywy wpuszczane. W analizowanym zbiorze natrafiono na 3 fragmenty pokrywy o czarnej powierzchni, zdobionej motywem krzyżujących się na środku jodełek. Jej średnica wynosi 8,5 cm, wysokość. 1,8 cm, zaś grubość ścianek od 0,3 do 0,7 cm. Grupa D. Krążki ceramiczne (tzw. talerze, podkładki) mają średnice od 18 do 28 cm. W analizowanym zbiorze zarejestrowano 1 ułamek talerza (ryc. 4:8). Jego powierzchnia jest gładka, a krawędź wygniatana w formie falbanki. 7.3. Analiza kulturowo-chronologiczna materiałów źródłowych z wczesnej epoki żelaza Pozyskany materiał źródłowy stanowią ułamki naczyń ceramicznych zaliczonych do horyzontu marianowskiego na Pomorzu Zachodnim. Horyzont ten charakteryzuje się obecnością cech typowych zarówno dla kultur kręgu łużyckich pól popielnicowych, grupy górzyckiej, kultury pomorskiej, jak i kultury jastorfskiej (Wołągiewicz 1959; 1970; 1989, s. 314). Faza ta przypada w Niemczech na okres Jastorf A-C według chronologii G. Schwantesa (1950, s. 119-130) a w Polsce na okres Ha D 2-3 i Ha E według chronologii zaproponowanej przez S. Czopka (1992, s. 85, ryc. 2). Naczynia wazowate o łagodnym załomie brzuśca zdobione ponad chropowaconym brzuścem dookolnym szeregiem dołków należą do form charakterystycznych dla okresu halsztackiego (Łuka 1979, s. 160) i są znane przede wszystkim ze stanowisk kultury pomorskiej z Pomorza (Machajewski, Pawlak, Zwara 2007, s. 124, ryc. 1:6), Wielkopolski (Łuka 1979, s. 162, tabl. XLIII:4), Polski środkowej (Jadczykowa 1992, tabl. IV:2, V:16; VI:15), grupy górzyckiej (Kaniewska, Sobucki 2006, ryc. 24:11). Formy takie występują również w kulturze jastorfskiej (Czopek 1992, s. 85, ryc. 2), a znane są np. z cmentarzyska w Kunowie (Łaszkiewicz 1971, s. 80, tabl. X:1; Dąbrowski 1979b, s. 207, ryc. 118). Ten typ naczyń występuje powszechnie na cmentarzyskach w dorzeczu środkowej Łaby w Bergwitz, Calbe, Wittenberg i Ladeburg (Müller 1985, Taf. 26:1, 6; 70:1; 90:5; 106:13; 109:8) i w północnozachodnich Niemczech (Ludwig 2009, s. 59, Abb. 25/1, s. 65, Abb. 26). Naczynia wazowate o gruszkowatym profilu są formami charakterystycznymi dla grupy górzyckiej (Griesa 1982) i chełmińskiej (Chudziakowa 1976) kręgu łużyckich pól popielnicowych. Na terenie Pomorza Zachodniego naczynia takie znane są m.in. z Renic (Affelski i in. 2009, tabl. 2:2), 100 S t r o n a

Misy o esowatym profilu (ryc. 3:15) należą natomiast jeszcze do późnobrązowej tradycji łużyckiej (Kostrzewski 1958, s. 66, ryc. 48) i z terenu Pomorza znane są z cmentarzyska w Krzęcinie, pow. Choszczno (Hamling 1956, tabl. II:3; VIII:5), Cewlina, pow. Koszalin (Dąbrowski 1979a, s. 75, tabl. XI) oraz z halsztackiej osady na Wzgórzu Wisielców w Wolinie (Cnotliwy 1961, s. 196, ryc. 19 a, b). Misy w kształcie wycinka kuli (ryc. 3:10) należą do form szeroko rozpowszechnionych w okresie halsztackim, zarówno wśród społeczności łużycko-pomorskich (Szamałek 1992, s. 14), górzyckich (Griesa 1982, Taf. 5:1:2), jak i jastorfskich (Wołągiewicz 1989, ryc. 3:38; 1996, tabl. XV:123:b). Na obszarze Pomorza Zachodniego naczynia te, określone jako typ V, odmiana C są datowane na schyłek epoki brązu i okres halsztacki (Nawrolski 1972, s. 46-47; Dworaczyk 2004, s. 125, 131; ryc. 4:1, 7; 5:4). Egzemplarze takie znane są ponadto z osady na Wzgórzu Zamkowym w Szczecinie (Cnotliwy 1976, s. 15, ryc.1.6.2), cmentarzyska i osady w Cedyni, pow. Chojna (Malinowska 1972, s. 23, ryc. 10:b, s. 24-25; Nawrolski 1972, s. 32, ryc. 5:3, 5-8), z cmentarzyska i osady w Troszynie (Machajewski, Pawlak, Zwara 2007, ryc. 3:5, 4:1; Ostasz, Rogalski 2010), osady w Renicach (Kot 2009, ryc. 3:1-2). Poza Pomorzem liczna seria takich mis znana jest z osady w Żółwinie i Międzyrzeczu (Krzyszowski, Sobucki 1998, s. 392, ryc. 14; Kaniewska, Sobucki 2006, ryc. 24:7). W kulturze pomorskiej natomiast naczynia tej formy znane są na całym obszarze jej występowania jako ceramika dla niej typowa w okresie halsztackim i w starszym okresie przedrzymskim (Jadczykowa 1992, s. 149, ryc. 8, s. 153). Na terenie Pomorza Zachodniego naczynia takie znaleziono m.in. na cmentarzyskach kultury pomorskiej w Niebędzinie, pow. Lębork (Łuka 1959, tabl. III:5), Maryńcu, pow. Złotów (Lachowicz, Lachowicz 1961, s. 96, ryc. 6:b, s. 106, ryc. 12:a, f, h), Rosnowie, pow. Koszalin (Skrzypek 1981, s. 6: ryc. 3) czy na osadzie w Pomianowie, pow. Białogard (Cnotliwy 1982, s. 9, ryc. 4:c). Także w grupie górzyckiej spotykane są misy o kształcie nawiązującym do wycinka kuli (Griesa 1982, Taf. 17:13, 19:4-5), m.in. z cmentarzyska tejże grupy w Sękowicach, pow. Gubin, stan. 8 (Lewczuk 2004, s. 172, tabl. LXII:239:1). W zespołach wiązanych z wczesną kulturą jastorfską misy tej odmiany są znane z Lubieszewa, pow. Gryfice (Wołągiewicz 1997, tabl. VII:59b), Marianowa (Wołągiewicz 1989, s. 312, ryc. 3:38), jak i cmentarzysk nadłabskich (Müller 1985,Taf. 1:5; 18:2; 23:7; 40:2; 44:9; 48:2, 21; 58:2, 4). Krążki ceramiczne (tzw. talerze, podkładki) występują na stanowiskach łużyckich od V okresu epoki brązu po okres halsztacki (Szamałek 1992, s. 13), zarówno w zespołach grupy zachodniopomorskiej łużyckich pól popielnicowych (Dąbrowski 1979a, s. 76; Dwora- 101 S t r o n a

czyk 2004, s. 125), grupy górzyckiej np. w Sękowicach, pow. Gubin (Lewczuk 2004, s. 169, tabl. LIX: 209:6), jak i kultury jastorfskiej np. na osadzie w Łobżanach, pow. Łobez (Wołągiewicz 1989, s. 318, ryc. 8:4), cmentarzysku i osadzie w Troszynie (Pawlak, Zwara 2009, ryc. 7:8; Ostasz, Rogalski 2010) oraz na cmentarzysku w Kunowie pow. Stargard Szczeciński (Łaszkiewicz 1971, s. 54-55, 83, tabl. XVI). Równie często krążki ceramiczne odnotowano na osadach i cmentarzyskach jastorfskich w Meklemburgii (Keiling 1969, s. 62). Ornamentyka naczyń w postaci płaskich guzów, układów poziomych i skośnych linii rytych i odcisków palcowych przedstawia cechy typowe dla fazy marianowskiej. Przypłaszczone podłużne guzy (ryc. 4:9-11) są znane z cmentarzyska i osady w Troszynie (Machajewski, Pawlak, Zwara 2007, ryc. 1:2, 3, 9; Pawlak, Zwara 2009, ryc. 6:7; Ostasz, Rogalski 2010) oraz osady w Międzyrzeczu (Krzyszkowski 2006, ryc. 13:II:8; 17:7). Okrągłe przypłaszczone guzki widnieją na naczyniach z Marianowa (Wołągiewicz 1989, ryc. 3:19), Troszyna (Pawlak, Zwara 2009, ryc. 7:1-2, 9), Międzyrzecza (Krzyszkowski 2006, ryc. 17:5; 21:4) i są popularne na całym obszarze kultury pomorskiej (Czopek 1992, ryc. 2). Do stylistyki charakterystycznej już niewątpliwie dla kręgu jastorfskiego należą naczynia zdobione ornamentem grzebykowym w formie zachodzących na siebie pionowych i skośnych linii (ryc. 3:9). Naczynia takie występowały powszechnie na terenach nadłabskich (Müller 1985, Abb. 16-20; Taf. 21:4; 89:14), Brandenburgii i wschodniej Meklemburgii (Keiling 1971, 1997, s. 39-42) od początku fazy Jastorf (Müller 1987, Taf. 17:26). Z terenu Pomorza pozostałości takich naczyń odkryto m.in. na osadach w Łobżanach (Wołągiewicz 1989, ryc. 8:5), Wolinie Młynówce (Wojtasik 1958, s. 97, tabl. II:13), na Wzgórzu Wisielców (Cnotliwy 1961, s. 196, ryc. 7:b-d), na Wzgórzu Zamkowym w Szczecinie (Cnotliwy 1971, s. 17, ryc. 1.8.5), na cmentarzysku w cmentarzysku w Kunowie (Łaszkiewicz 1971, s. 85, tabl. XIX:4), Troszynie (Pawlak, Zwara 2009, ryc. 4:11), w Lubieszewie (Wołągiewicz 1997, ryc. IV:12:c) oraz na stanowiskach fazy pomorsko-kloszowej na terenie Borów Tucholskich i ziemi chełmińskiej (Gackowski, Kucharski 2002, s. 115). Również typowym dla kręgi jastorfskiego zdobnictwem jest ornament tzw. wilczych zębów (Müller 1985, Abb. 16:35-36, 38; Taf. 61:11; 106:22; ). Zdobione w ten sposób naczynia odkryto m.in. na cmentarzysku w Lubieszewie (Wołągiewicz 1997, tabl. VIII: 72). Pokrywy wpuszczane są znane przede wszystkim z grobów skrzynkowych ludności kultury pomorskiej (Podgórski 1992, ryc. 13:2-3, 10), pochówków grupy górzyckiej (Griesa 1982, tabl. 5:2:1; 8:2:2; 14:2) oraz cmentarzyska ludności kultury jastorfskiej w Lubieszewie (Wołągiewicz 1997, tabl. XVI: 123 A). 102 S t r o n a

Pozostałości cmentarzyska odkrytego na stanowisku 11 w Parłówku należy przyporządkować ludności kultury jastorfskiej z tzw. horyzontu marianowskiego, charakteryzującego się współistnieniem cech zarówno z łużycko-pomorskiego, górzyckiego, jak i jastorfskiego kręgu kulturowego. Cmentarzysko to było użytkowane zapewne od okresu halsztackiego po starszy okres przedrzymski, czyli między VI a IV wiekiem p.n.e. Datację taką potwierdzają daty radiowęglowe otrzymane z węgli drzewnych z obiektu 168 (2420+/-60 BP; por. Zestawienie wyników datowań radiowęglowych). Według J. Ostoi-Zagórskiego (1982) w schyłkowym okresie halsztackim nastąpiło rozrzedzenie osadnictwa łużyckiego, co stwarzało dogodne warunki dla napływu ludności z zachodu (krąg jastorfski) i południa (grupa górzycka), w efekcie czego powstało dość niejednolite ugrupowanie zwane obecnie grupą/fazą marianowską (Wołągiewicz 1989; Dąbrowski 1979b, s. 207). Prawdopodobnie właśnie w tym czasie założono również niewielką nekropolę w Parłówku. Mimo niedostatecznego stanu rozpoznania osadnictwa wczesnej epoki żelaza na Pomorzu Zachodnim (Wołągiewicz 1959, 1970; Wesołowski 1983, 1996; Krajewski 2007), w świetle badań prowadzonych ostatnimi laty na ziemi lubuskiej (Groblica, Jaszewska 2006), zachodniej Wielkopolsce (Machajewski 2004) i Pomorzu Zachodnim widać znaczący przyrost materiałów źródłowych dotyczących tego okresu pozwalający na bliższe poznanie stosunków kulturowych między kręgiem łużycko-pomorskim a jastorfskim, szczególnie zaś tzw. fazy marianowskiej. 103 S t r o n a

7.4. Bibliografia Affelski J., Ignaczak M., Jóźwiak B., Machajewski H., Rozen J. 2009 Z badań nad przemianami kulturowymi na przełomie epoki brązu i epoki żelaza na Pomorzu Zachodnim [w:] Nowe materiały kultury łużyckiej i pomorskiej z Pomorza, M. Fudziński, H. Paner, S. Czopek Gdańsk, s. 141-152. Chudziakowa J. 1976 Kultura łużycka w międzyrzeczu Wisły, Drwęcy i Osy, Poznań-Wrocław- Warszawa. Cnotliwy E. 1967 Wyniki archeologicznych badań ratunkowych na Wzgórzu Wisielców w Wolinie w 1959 r., Materiały Zachodniopomorskie, t. 7, s. 181-250. 1976 Osadnictwo ludności kultury łużyckiej na Wzgórzu Zamkowym w Szczecinie w świetle badań w latach 1967-1974, Materiały Zachodniopomorskie, t. 22, s. 7-53. 1982 Osada ludności kultury wejherowsko-krotoszyńskiej w Pomianowie koło Białogardu na stanowisku 15, Koszalińskie Zeszyty Muzealne, t. 12, s. 3-11. Czopek S. 1992 Uwagi o chronologii względnej i periodyzacji materiałów z okresu halsztackiego i starszego okresu przedrzymskiego w świetle analizy ceramiki kultury pomorskiej, [w:] Ziemie polskie we wczesnej epoce żelaza i ich powiązania z innymi terenami, red. S. Czopek, Rzeszów, s. 81-88. Dąbrowski J. 1979a Kultura łużycka na Pomorzu, [w:] Prahistoria ziem polskich. t. 4. Od środkowej epoki brązu do środkowego okresu lateńskiego, red. J. Dąbrowski, Z. Rajewski, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, s. 74-79. 1979b Kultura jastorfska, [w:] Prahistoria ziem polskich. t. 4. Od środkowej epoki brązu do środkowego okresu lateńskiego, red. J. Dąbrowski, Z. Rajewski, Wrocław- Warszawa-Kraków-Gdańsk, s. 206-208. Dworaczyk M. 2004 Ceramika naczyniowa kultury łużyckiej z Pyrzyc, Materiały Zachodniopomorskie. Nowa Seria, t. 1, z. 1, s. 123 132. 104 S t r o n a

Dzieduszycki W., Makiewicz T., Sobucki A. 1998 Nowa Wieś, st. 1 i 12, gmina Bledzew, GAZ nr 43/43a AZP 51 12: 7 i 55. Badania wykopaliskowe [w:] R. Mazurowski [red.] Archeologiczne Badania Ratownicze wzdłuż Trasy Gazociągu Tranzytowego, Tom I Ziemia Lubuska, Poznań, s. 117-195. Gackowski J., Kucharski L. 2002 Z badań nad młodszą epoką brązu i wczesną epoką żelaza w strefie Pojezierza Chełmińskiego, [w:] Archeologia toruńska. Historia i teraźniejszość, red. B. Wawrzykowska, Toruń, s. 109-120. Griesa S. 1982 Die Göritzer Gruppe, Veröffentlichungen des Museums fur Ur- und Frühgeschichte Potsdam, Band 16, Berlin. Groblica S., Jaszewska A. (red.) 2006 Współczesnymi drogami w przeszłość. IV Polsko-Niemieckie Spotkania Archeologiczne, Dychów 15-18 listopada 2005, Zielona Góra. Hamling A. 1956 Cmentarzysko ludności kultury łużyckiej w Krzęcinie, pow. Choszczno, Materiały Zachodniopomorskie, t. II, s. 41-113. Jadczykowa I. 1992 Najstarsze materiały kultury pomorskiej w Polsce Środkowej, [w:] Ziemie polskie we wczesnej epoce żelaza i ich powiązania z innymi terenami, red. S. Czopek, Rzeszów, s. 220-240. Kaniewska D., Sobucki A. 2006 Wielokulturowa osada w Międzyrzeczu, stan. 108 [w:] Współczesnymi drogami w przeszłość. IV Polsko-Niemieckie Spotkania Archeologiczne Dychów, 15-18 listopada 2005, t. 2, red. S. Groblica, A. Jaszewska Zielona Góra, s. 137-195. Keiling H. 1969 Die vorrömische Eisenzeit im Elde-Karthane-Gebiet (Kreis Perleberg und Ludwigslust), Beitrage zur Ur- und Frühgeschichte der Bezirke Rostock, Schwerin und Neubrandenburg 3, Schwerin. Kostrzewski J. 1958 Kultura łużycka na Pomorzu, Poznań. 105 S t r o n a

Kot K. 2009 Wyniki badań osadnictwa kultury łużyckiej na stanowisku Renice 6, gm. Myślibórz, woj. zachodniopomorskie, [w:] Nowe materiały kultury łużyckiej i pomorskiej z Pomorza, red. M. Fudziński, H. Paner, S. Czopek, Gdańsk, s. 165-170. Krajewski P. 2007 Struktury osadnicze późnej epoki brązu wczesnej epoki żelaza na Pomorzu Zachodnim. Wybrane zagadnienia [w:] Aktualne problemy kultury łużyckiej na Pomorzu, red. M. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 35-46. Krzyszowski A., Sobucki A. 1998 Żółwin, st. 30, gmina Międzyrzecz GAZ nr 65 AZP 51 15: 121 [w:] Archeologiczne Badania Ratownicze wzdłuż Trasy Gazociągu Tranzytowego, T. I. Ziemia Lubuska, red. R. Mazurowski Poznań, s. 369-401. Krzyszowski A. 2006 Wyniki badań na wielokulturowej osadzie w Międzyrzeczu (stan. 78) w woj. lubuskim [w:] Współczesnymi drogami w przeszłość. IV Polsko-Niemieckie Spotkania Archeologiczne, Dychów 15-18 listopada 2005, red. S. Groblica, A. Jaszewska, Zielona Góra, s. 7-101. Lachowiczowa R., Lachowicz F. J. 1961 Cmentarzysko kultury pomorskiej w Maryńcu, pow. Złotów stanowisko 1, Materiały Zachodniopomorskie, t. VII, s. 85-172. Lewczuk J. 2004 Sękowice, gmina Gubin, stanowisko 8. Cmentarzysko ciałopalne kultury łużyckiej ze starszego okresu przedrzymskiego, Zielona Góra. Ludwig K. 2009 Die späthallstatt- und latènezeitliche Siedlungsplatz von Bretten-Bauerbach Herrnbrunnenbuckel, Lkr. Karlsruhe, Materialhefte zur Archäologie in Baden- Württemberg, Heft 90, Stuttgart. Łaszkiewicz T. 1971 Cmentarzysko ludności kultury jastorfskiej w Kunowie, pow. Stargard Szczeciński, Materiały Zachodniopomorskie, t. XVII, s. 17-93. Łuka L. J. 1959 Ślady osady i cmentarzysko ludności kultury pomorskiej w Niebędzinie, pow. Lębork, Materiały Zachodniopomorskie, t. V, s. 69-98. 106 S t r o n a

1979 Kultura wejherowsko-krotoszyńska, [w:] Prahistoria ziem polskich, t. 4, Od środkowej epoki brązu do środkowego okresu lateńskiego, red. J. Dąbrowski, Z. Rajewski, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, s. 147-168. Machajewski H., Pietrzak R. 2004 Z badań nad ceramiką naczyniową z okresu przedrzymskiego w Wielkopolsce [w:] Kultura jastorfska na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej, red. H. Machajewski, Poznań, s. 83-121. Machajewski H., Pawlak T., Zwara M. 2007 Sprawozdanie z badań przeprowadzonych na cmentarzysku z wczesnej epoki żelaza oraz z młodszego okresu przedrzymskiego w Troszynie, pow. Kamień Pomorski, stanowisko 10 (badania w 2005 roku), [w:] XV Sesja Pomorzoznawcza. Materiały z konferencji 30 listopada-02 grudnia 2005, red. G. Nawrolska, Elbląg, s. 123-133. Machajewski H. 2004 Kultura jastorfska na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej, Poznań. Malinowska H. 1972 Badania ratownicze na cmentarzysku ludności kultury łużyckiej w Cedyni, pow. Chojna, Materiały Zachodniopomorskie, t. XVIII, s. 15-26. Mogielnicka-Urban M. 1984 Warsztat ceramiczny kultury łużyckiej, Wrocław. Müller R. 1985 Die Grabfunde der Jastorf- und Latènezeit an unterer Saale und Mittelelbe, Veröffentlichungen des Landesmuseums für Vorgeschichte in Halle, Band 38, Berlin. 1987 Latènezeitliche Siedlungen im Saale-Elbe-Gebiet, 1. Schönburg, Kreis Naumburg. Eine mehrperiodige Siedlung an der Mittelsaale, Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg, Wissenschaftliche Beiträge 1987/68 (L 20), Halle. Nawrolski T. 1972 Relikty osady kultury łużyckiej na wzgórzu klasztornym w Cedyni, pow. Chojna, Materiały Zachodniopomorskie, t. XVIII, s. 27-49. Ostasz A., Rogalski B. 2010 Troszyn, gm. Wolin, pow. Kamień Pomorski, woj. zachodniopomorskie, stan. nr 12. AZP: 21-07/73. Opracowanie wyników badań, Gdańsk. Maszynopis w archiwum Muzeum Archeologicznego w Gdańsku. 107 S t r o n a

Ostoja-Zagórski J. 1982 Przemiany osadnicze, demograficzne i gospodarcze w okresie halsztackim na Pomorzu, Wrocław. Pawlak T., Zwara M. 2009 Wyniki badań przeprowadzonych na cmentarzysku kultury jastorfskiej w Troszynie (powiat Kamień Pomorski, województwo zachodniopomorskie), stanowisko 10, [w:] Acta Archeologica Pomoranica III, XVI Sesja Pomorzoznawcza 22-24.11.2007 r. Szczecin, część 1, Od epoki kamienia do okresu wczesnośredniowiecznego, red. A. Janowski, K. Kowalski, S. Słowiński, Szczecin, s. 195-207. Rogalski B. 2007 Cmentarzysko ludności kultury łużyckiej z Kun, pow. Turek, stan. 19, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne, T. 8, s. 41-50. 2009 Groby z młodszego okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich na stan. 20 w Jordanowie, pow. Świebodzin, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne, T. 10, s. 87-101. Schwantes G. 1950 Die Jastorf-Zivilisation, [w:] Reinecke-Festschrift: zum 75. Geburtstag von Paul Reinecke, red. G. Behrens, P. Reinecke, J. Werner, Mainz, s. 119-130. Skrzypek I. 1981 Cmentarzysko ciałopalne ludności kultury pomorskiej w Rosnowie, gm. Manowo, woj. Koszalin, stan. 1, Koszalińskie Zeszyty Muzealne, t.11, s. 3-22. Szamałek K. 1992 Zmiany w technologii i stylu ceramiki z osad kultury łużyckiej w świetle badań materiałów nadgoplańskich, Fontes Archaeologici Posnanienses, t. 37, s. 5-21. Wesołowski S. 1983 Plemiona kultury łużyckiej na terenie Szczecina (od XII do IV wieku p.n.e.), [w:] Pradzieje Szczecina, red. W. Filipowiak, G. Labuda, s. 279-468. 1996 Próba oceny stanu badań nad osadnictwem kultury łużyckiej na Pomorzu Zachodnim, [w:] 50 lat archeologii polskiej na Pomorzu Zachodnim, red. M. Dworaczyk, P. Krajewski, E Wilgocki, D. Kozłowska, s. 27-48. Wojtasik J. 1958 Pozostałości osady łużyckiej na Wzgórzu Młynówka w Wolinie, Materiały Zachodniopomorskie, t. IV, s. 49-104. 108 S t r o n a

Wołągiewicz R. 1959 Uwagi do zagadnienia stosunków kulturowych w okresie lateńskim na Pomorzu Zachodnim, Materiały Zachodniopomorskie, t. V, s. 121-143. 1970 Kultura jastorfska na Pomorzu Zachodnim, [w:] Materiały do prahistorii ziem polskich, t. 5, Epoka żelaza, z. 4, Okres późno lateński i rzymski, Warszawa, s. 43-66. 1989 Cmentarzysko w Marianowie i problem schyłkowej fazy kultury łużyckiej na Pomorzu [w:] Problemy kultury łużyckiej na Pomorzu, red. T. Malinowski, Słupsk, s. 307-321. 1997 Lubieszewo. Materiały do studiów nad kulturą społeczności Pomorza Zachodniego w okresie od IV w. p.n.e. do I w. n.e., Szczecin. 109 S t r o n a

Ryc. 3. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Wczesne okresy epoki żelaza. Ułamki naczyń ludności kultury jastorfskiej: 1 obiekt 2; 2-3 obiekt 29; 4 obiekt 31; 5-7 obiekt 33; 8-9 obiekt 125; 10-12 obiekt 168; 13 obiekt 247; 14- obiekt 328; 15 obiekt 352 (rys. A. Rembisz) 110 S t r o n a

Ryc. 4. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Wczesne okresy epoki żelaza. Ułamki naczyń ludności kultury jastorfskiej: 1-11 obiekt 455; 12 obiekt 463 (rys. A. Rembisz). 111 S t r o n a

8. Średniowiecze, nowożytność, współczesność (Szymon Bednarz, Paweł M. Pogodziński) 8.1. Pozostałości osadnictwa średniowiecznego, nowożytnego i współczesnego W efekcie badań ratowniczych na stanowisku 11 w Parłówku pozyskano zbiór źródeł ruchomych składający się z fragmentów naczyń, zabytków metalowych oraz bryłki surowca bursztynowego. Większość zabytków wydobyto z jam kulturowych, tylko nieliczne zalegały w warstwie ornej lub warstwach szerokoprzestrzennych. Poddany analizie zbiór jest nieliczny oraz silnie rozdrobniony. Z tego powodu wyciągnięte wnioski muszą ograniczyć się do ogólnych uwag. Źródła archeologiczne stanowiące podstawę niniejszego opracowania składają się z obiektów nieruchomych i zabytków masowych oraz wydzielonych (por. tabela 1, 2). Do okresu średniowiecznego i nowożytnego zakwalifikowano 22 obiekty archeologiczne (Tabl. 35-40). W ich wypełniskach znajdowały się wszystkie odkryte na stanowisku ułamki naczyń. Natomiast zabytki metalowe oraz bryłkę surowca bursztynowego pozyskano w trakcie podczyszczania stanowiska. Nie wykluczone, że materiał ten zalegał we współczesnej warstwie ornej. Wskazana struktura zalegania analizowanych materiałów archeologicznych świadczy o metodzie eksploracji stanowiska. Polegała ona na mechanicznym odhumusowaniu powierzchni terenu, a następnie rejestracji i eksploracji jam kulturowych. Charakter i jakość źródeł uniemożliwia wysunięcie szerszych wniosków kulturowo-chronologicznych. Jak nadmieniono powyżej w trakcie prac archeologicznych zarejestrowano 22 obiekty, w których natrafiono na materiał archeologiczny datowany od XIV do XX wieku (por. tabela 1, 2). Obiekty o tej chronologii zarejestrowano głównie w centralnej części stanowiska i przy jego wschodniej granicy, w pobliżu drogi (por. Mapa 3). Wyróżniono trzy rodzaje obiektów: dołki posłupowe, jamy i palenisko. Obiekty te nie tworzyły układu z wyjątkiem obiektów: 61, 64, 142, 145, 202, które wraz z innymi dołkami o nieokreślonej chronologii tworzyły widoczny ciąg śladów rozmieszczonych wzdłuż współczesnej drogi (por. Mapy 3, 4). Prawdopodobnie był to jakiś rodzaj ogrodzenia pola. 112 S t r o n a

Odkryte jedno palenisko (obiekt 12; Tabl. 34, 39) miało kolisty rzut o średnicy 80 cm, i głębokość 22 cm. Pozostałe obiekty to jamy (Tabl. 35-40). W rzucie mają zarys głównie owalny, bądź kolisty 2 obiekty i w jednym przypadku nieregularny. Największy był obiekt 73; jego długość wynosiła 170 cm, szerokość 140 cm, a głębokość 28 cm. Najmłodsza jama to obiekt 347, w wypełnisku którego znaleziono kilka łusek pocisków z II wojny światowej (por. tabela 1). Jamy datowane na ten okres charakteryzują się słabo czytelnym zarysem i profilem oraz małą miąższością, co wskazuje na krótkotrwałą penetrację tego terenu w okresie nowożytnym. Podobne zależności zaobserwowano m.in. na stanowiskach w Płąchawach (stan. 25A), Lisewie (stan. 44), Klęczkowie (stan. 8) (Bokiniec, Chudziak, Cyrek, Gackowski 2006, s. 114-116). Prawdopodobnie część obiektów została też zniszczona w wyniku działalności rolniczej prowadzonej na omawianym stanowisku. 113 S t r o n a

Fot. 1 Fot. 2 Tablica 38. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48) Zarys (fot. 1) i profil (fot. 2) obiektu 207 (fot. P.M. Pogodziński) 118 S t r o n a

Tablica 39. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48) Zarysy i profile obiektów 12, 41, 207 (rys. M. Bloch) 119 S t r o n a

Tablica 40. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48) Zarysy i profile obiektów 52 i 104 (rys. M. Bloch) 120 S t r o n a

8.2. Klasyfikacja materiałów źródłowych ze średniowiecza, nowożytności i czasów współczesnych 8.2.1. Ceramika naczyniowa Na stanowisku odkryto zbiór 35 fragmentów ceramiki naczyniowej. Składa się on z 29 fragmentów brzuśców, 3 fragmentów wylewów (ryc. 1:2), 2 fragmentów den (ryc. 1:3, 4) i jednego fragmentu ucha (ryc. 1:1). Biorąc pod uwagę technikę wykonania ceramiki wydzielono 25 fragmentów naczyń wypalonych w atmosferze redukcyjnej (tzw. ceramika siwa), 9 fragmentów naczyń wypalonych w atmosferze utleniającej i jeden fragment naczynia o czerepie mocno spieczonym będącym ułamkiem pojemnika kamionkowego. Klasyfikacja ta oparta została na badaniu makroskopowym, polegającym głównie na ocenie barwy czerepu i przełomu ścianki naczynia. Barwa naczyń wypalonych w atmosferze utleniającej wskazują, że zostały one wykonane z glin żelazistych, prawdopodobnie wydobytych z lokalnych złóż (Fijałkowscy 1979, s. 549-579, Hołubowicz 1950 s. 31-49). Szkliwienie odnotowano na 7 fragmentach naczyń. Dominuje przeźroczysta, niskotopliwa polewa ołowiowa, kładziona przede wszystkim po wewnętrznej stronie naczyń. Miała ono pełnić funkcję izolatora zapobiegającego przemakaniu czerepu. Na jednym fragmencie (ryc. 1: 3) stwierdzono szkliwo solne (naczynie kamionkowe). Do jej produkcji wymagana jest wysoka temperatura wypału mieszcząca się zakresie 1230-1350 o C (Załęska 1954). Na trzech ułamkach stwierdzono ornament poziomych rowków dookolnych, które stosowano na zewnętrznej powierzchni naczyń (2 fragm. ceramiki siwej i 1 ułamek ceramiki ceglastej). Zdobienie takie ma walory dekoracyjne oraz zastosowanie praktyczne. Wg D. Polińskiego taki sposób zdobienia można traktować jako wątek zdobniczy (WZ.1) lub jako system ornamentacyjny (Poliński 1996, s. 48). W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że naczynia ornamentowane w ten sposób nie wyślizgiwały się z rąk (Kwiatkowska, Morysiński 2007, s. 167). Wyróżniono tylko jedną formę makromorfologiczną. Taśmowate ucho pochodzi najprawdopodobniej od dzbana (ryc. 1:1). 121 S t r o n a

Na sześciu fragmentach stwierdzono okopcenie powierzchni zewnętrznych. Natomiast na dwóch wyróżniono nagary, które świadczą, że zebrane ułamki pochodzą od naczyń wykorzystywanych do celów kuchennych (Poliński 1996, s. 208). 8.2.2. Surowiec bursztynowy Na odkrytym fragmencie bryłki bursztynowej nie zaobserwowano śladów obróbki. Trudno zatem stwierdzić czy stanowi on część gromadzonego surowca czy też stanowi substrat naturalny. 8.2.3. Zabytki metalowe Z podczyszczania pozyskano cztery zabytki metalowe: dwie monety, klamerkę od sprzączki oraz blaszane pudełeczko. Brak powiązań z konkretnym obiektem sugeruje, że przedmioty zostały zagubione. Zbiór ten nie był powiązany z sobą co utrudnia ich interpretację (Trawicka 2007, s. 183). Moneta o nominale 50 pfenning wykonana jest ze srebra o próbie 900, ma 20 mm średnicy, 2,7 grama wagi i ząbkowany rant. Awers: po środku pola oznaczenie nominału 50, w otoku napis: DEUTSCHES REICH 1876 PFENNING. Na rewersie przedstawienie pruskiego orła. Moneta wybijana za czasów panowania Wilhelma I w latach 1871-1888. Druga moneta o nominale 1 pfenning wykonana jest z miedzi i ma 17,5 mm średnicy, 2 gramy wagi oraz gładki rant. Awers: po środku pola oznaczenie nominału 1, w otoku napis: DEUTSCHES REICH 1908 PFENNING. Na rewersie: pruski orzeł. Moneta była bita za czasów panowania Wilhelma II w latach 1888-1918. Znaleziska monet nowożytnych są znane z innych stanowisk archeologicznych badanych w ramach inwestycji drogowych (Tabaka 207, s. 189-195; Paner, Fudziński, Godon 2006, s. 36-37). Prostokątna klamra od sprzączki, bez zachowanego kolca wykonana jest z brązu. Jej wymiary 2,5 x 3,4 cm. Prosty kształt uwarunkowany funkcją klamry, nie pozwala na bliższe określenie jej chronologii. Pudełko w formie zawieszki, na dłuższym boku zamykane na zawiasie, wykonano z mosiężnej blachy. Wymiarach przedmiotu wynoszą 0,5 x 2 x 2,4 mc. Pudełko zdobione 122 S t r o n a

było metodą cyzelowania: gwiazdką po środku od strony przedniej oraz liniami w narożnikach po obu stronach. Przypuszczalnie mogło służyć do przetrzymywaniu obrazka (zdjęcia, wizerunku świętego itp.) lub drobnych przedmiotów. Tabela 2. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Wykaz materiałów archeologicznych z okresów średniowiecznego, nowożytnego i współczesności Nr obiektu Źródła ruchome Ceramika (fragm.) Bursztyn Zabytki metalowe 12 1 - - 41 1 - - 52 1 - - 61 2 - - 64 1 - - 73 2 - - 104 1 - - 142 1 - - 145 1 - - 154 3 - - 196 2 - - 200 4 - - 202 2 - - 205 4 - - 207 5 - - 209 3 - - 246 2 - - 253 3 - - Podczyszczanie - 1 4 SUMA 39 1 4 123 S t r o n a

8.3. Uwagi o chronologii oraz charakterze osadnictwa średniowiecznego, nowożytnego i czasów współczesnych Z okresem późnego średniowiecza wiązać można większość pozostałości naczyń ceramicznych. Świadczy o tym przewaga fragmentów ceramiki stalowoszarej nad ułamkami naczyń szkliwionych, które upowszechniły się na przełomie XV i w pierwszej połowie XVI wieku (Kruppè 1961). Nieliczny oraz silnie rozdrobniony materiał źródłowy nie pozwala na bliższe określenie charakteru osadnictwa lub działalności lokalnej ludności w tym miejscu. Jeszcze skromniejsza ilość źródeł pochodzi z okresu nowożytnego. Natomiast z czasami współczesnymi wiążą się dwie monety z końca XIX i początku XX wieku. Mają one charakter obiegowy i były użytkowane na obszarze Cesarstwa Niemieckiego w latach 1871-1918. 8.4. Bibliografia Bokiniec E., Chudziak W., Cyrek K., Gackowski J. 2006 Sprawozdanie z ratowniczych prac wykopaliskowych przeprowadzonych w latach 2003-2004 w strefie planowanej budowy autostrady A1 na odcinku województwa kujawsko-pomorskiego (b. woj. bydgoskie i toruńskie), [w:] Bukowski Z., Gierlach M. (red.), ZOODA, Seria B: Materiały Archeologiczne, Raport 2003-2004, Tom. 1, Wstępne wyniki konserwatorskich badań archeologicznych w strefie budowy autostrad w Polsce za lata 2003-2004, Warszawa, s. 97-120. Fijałkowscy E. I F. 1979 O występowaniu glin garncarskich w rejonie Ostrowa Świętokrzyskiego, Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego, Kraków s. 549-579. Hołubowicz W. 1950 Garncarstwo wiejskie zachodnich terenów Białorusi, Toruń. Kwiatkowska M., Morysiński T. 2006 Osadnictwo od okresu wczesnego średniowiecza po współczesność. Od paleolitu do nowożytności. Archeologiczne badania ratownicze na trasie budowy obwodnicy Wyszkowa, [w:], Gdańskie Studia Archeologiczne, pod red. L. Czerniaka, Gdańsk, t. 1, s. 161-181. 124 S t r o n a

Kruppé J. 1961 Studia nad ceramiką XIV wieku ze Starego Miasta w Warszawie, Wrocław Warszawa Kraków. Tabaka A. 2006 Zabytki numizmatyczne. Od paleolitu do nowożytności. Archeologiczne badania ratownicze na trasie budowy obwodnicy Wyszkowa, [w:], Gdańskie Studia Archeologiczne, pod red. L. Czerniaka, Gdańsk, t. 1, s. 189-195. Trawicka E. 2006 Nowożytne zabytki metalowe Od paleolitu do nowożytności. Archeologiczne badania ratownicze na trasie budowy obwodnicy Wyszkowa, [w:], Gdańskie Studia Archeologiczne, pod red. L. Czerniaka, Gdańsk, t. 1, s. 183-188. Paner H., Fudziński M. Godon K. 2005 Ratownicze badania archeologiczne w obrębie autostrady A1 na terenie województwa pomorskiego w latach 2003-2004. Autostrada A1 Gdańsk-Toruń, [w:] Bukowski Z., Gierlach M. (red.), ZOODA, Seria B: Materiały Archeologiczne, Raport 2003-2004, Tom. 1, Wstępne wyniki konserwatorskich badań archeologicznych w strefie budowy autostrad w Polsce za lata 2003-2004, Warszawa, s. 17-72. Poliński D. 1996 Przemiany w wytwórczości garncarskiej na ziemi chełmińskiej u schyłku wczesnego i na początku późnego średniowiecza, Toruń. Załęska H. 1954 Ceramika. Techniki produkcji. Przewodnik wystawy, Toruń. 125 S t r o n a

Ryc. 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Wybór charakterystycznych ułamków naczyń ceramicznych z okresu nowożytnego (rys. Sz. Bednarz) 126 S t r o n a

9. Obiekty o nieokreślonej chronologii (Anna Rembisz) Na stanowisku odsłonięto łącznie 463 obiekty, z których 34 uznano za niepotwierdzone, będące przegłębieniem lub przemyciem warstwy. Na podstawie obecności materiałów datujących określono chronologię 127 obiektów. Ze względu na brak odpowiednich datowników w pozostałych 302 obiektach uznano je za jamy o nieokreślonej chronologii (por. tabela 1). Obiekty te znajdują się na całej powierzchni stanowiska bez czytelnych skupisk. W grupie tej wydzielono 209 jam, 88 dołków ch, 2 piece i 3 paleniska (por. tabela 1). Mimo braku materialnych podstaw do datowania wspomnianych obiektów, niektóre z nich ze względu na usytuowanie w skupisku przypuszczalnie mogą mieć związek z osadnictwem łużyckim. Do takich można zaliczyć jamę 84 wraz z dołkami mi stanowiącymi pozostałość zadaszenia (obiekty 85-89), piece (ob. 414, 417; Tabl. 41) oraz paleniska 213 i 390 (Tabl. 41; por. tabela 1). Lokalizacja pieców i palenisk w północnej części stanowiska potwierdza istnienie w tym miejscu oddalonej od zabudowy mieszkalnej, łużyckiej strefy gospodarczej związanej z działalnością ogniową (por. Mapa 3). Niewykluczone również, że niektóre spośród jam odsłoniętych w południowym krańcu stanowiska, wśród obiektów łużyckich mogą pochodzić z młodszej epoki brązu (por. Mapa 3). Niektóre ślady po słupach (obiekty 93, 109, 111, 114, 120, 127, 169, 183) mogły stanowić pozostałość słupowych konstrukcji mieszkalnych lub wzmocnienie jam gospodarczych (ob. 378, 380). Znaczna część dołków ch odsłoniętych na arach F 9, H 10, I 11, J 11, K 12 (tabl. 42) wraz z opisanymi we wcześniejszym rozdziale śladami po słupach nowożytnych mogła stanowić postawione wzdłuż drogi ogrodzenie pola (por. Mapa 3). Większość zarejestrowanych jam charakteryzuje się niewielką miąższością i słabo czytelnym przekrojem (np. obiekty:7, 27, 44, 69, 71, 84, 164, 390, 400,406, 440, Tabl. 43-47), co utrudnia określenie ich charakteru i funkcji a tym samym podjęcia próby przybliżenia ich chronologii. Wynika to przede wszystkim ze specyfiki piaszczystego podłoża, w którym obiekty ulegają silnemu przemyciu utrudniając ich interpretację. 127 S t r o n a

Fot. 1 Fot. 2 Fot. 3 Tablica 41. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Przekrój pieców (fot. 1- ob. 417, fot. 2- ob. 414) i paleniska (fot. 3- ob. 390) przypuszczalnie związanych z osadnictwem ludności kultury łużyckiej (fot. P.M. Pogodziński) 128 S t r o n a

Fot. 1 Fot. 2 Tablica 42. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Zarysy dołków ch (fot. 1- ob. 452, fot. 2-453; fot. P.M. Pogodziński) 129 S t r o n a

Fot. 1 Fot. 2 Tablica 43. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Zarys obiektu 311 (fot. 1) i przekrój obiektu 406 (fot. 2) o nieokreślonej funkcji i chronologii (fot. P.M. Pogodziński) 130 S t r o n a

Fot. 1 Fot. 2 Tablica 44. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48). Zarys obiektu 341 (fot. 1) i przekrój obiektu 437 (fot. 2) o nieokreślonej funkcji i chronologii (fot. P.M. Pogodziński) 131 S t r o n a

Tablica 45. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stanowisko 11 (AZP 21-07:48) Zarysy i profile obiektów 7, 27, 44, 69 (rys. M. Bloch) 132 S t r o n a

10. Aneksy 10.1. Wyniki analizy archeobotanicznej (Joanna Abramów) Analizie archeobotanicznej poddano próbki glebowe pobrane na stanowisku 11 (AZP 21-07:48), położonym w miejscowości Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie. Łączna liczba próbek glebowych przekazanych do Pracowni Archeologicznej i Archeobotanicznej Arkadiusz Wiktor wyniosła 38 (zob. załącznik nr 1). Do opracowania archeobotanicznego wskazano 3 16 próbek glebowych. Pochodziły one z 16 obiektów archeologicznych (Tabela 1). Wszystkie próbki zostały zakwalifikowane jako nadające się do analizy archeobotanicznej. W pierwszym etapie analizy próbki poddano procesowi przesiewania na mokro 4 przy użyciu trzech sit o frakcji oczek 2, 0; 0, 5 oraz 0, 2 mm. Objętość próbek była różna i wynosiła od 2 do 4 litrów. W trakcie płukania, we wszystkich próbkach stwierdzono obecność węgli drzewnych (zob. Tabela 1.) Po zakończeniu przepłukiwania, materiał przebrano i oznaczono pod mikroskopem stereoskopowym Motic SMZ-168 wykorzystując różne powiększenia. Nazwy łacińskie roślin podano za Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist (Mirek i in. 2002). Nazwy łacińskie drzew podano za Botanika leśna (Tomanek, Witkowska-Żuk 2008) Przy oznaczaniu materiału roślinnego korzystano z materiałów porównawczych zgromadzonych w kolekcji karpologicznej Pracowni Archeologicznej i Archeobotanicznej Arkadiusz Wiktor, jak również z atlasów i kluczy do oznaczania makroszczątków roślinnych dostępnych w literaturze przedmiotu. Wyniki oznaczeń makroskopowych szczątków roślinnych zamieszczono w tabelach 2 i 3. Dla wybranych okazów wykonano dokumentację fotograficzną (Fot. 1-4). 3 Wskazania próbek dokonał mgr P. Pogodziński kierujący badaniami na stanowisku Parłówko 11, gm. Wolin. 4 Zwanemu w literaturze przedmiotu także płukaniem, szlamowaniem oraz flotacją. W tym miejscu chciałabym podziękować pani A. Ziębie, za pomoc w przepłukiwaniu materiału glebowego. 135 S t r o n a

Wyniki analizy W materiale glebowym pochodzącym z obiektów archeologicznych odkrytych w trakcie badań na wielokulturowym stanowisku w Parłówku, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie, stwierdzono obecność 440 szczątków roślinnych spalonych i niespalonych. Przeważającą cześć zespołu makroszczątków stanowiły okazy niespalone 5. Ich udział wyniósł ponad 50% (por. wykres 1). Wśród okazów spalonych wydzielono pozostałości roślin uprawnych zbóż (Cerealia), które stanowiły 45% całego zespołu (por. wykres 2). Zboża wystąpiły w formie spalonych ziarniaków oraz ich fragmentów (szczegółowy opis stanu i formy zachowania (Tabela 2). W grupie tej większość ziarniaków (85%) oznaczono jako jeden gatunek - proso zwyczajne (Panicum miliaceum) fot. 1. Jeden ziarniak należał prawdopodobnie do beru (cf. Setaria italica). Natomiast pozostałą cześć, ze względu na bardzo zły stan zachowania opisano jako Cerealia indet. (por. wykres 3). Drugą grupę, opisaną jako Varia o udziale 31%, stanowią pojedyncze okazy z rodzin goździkowatych (Caryophyllaceae), komosowatych (Chenopodiaceae), bukowatych (Fagaceae), dzikich traw (Poaceae) oraz rdestowatych (Polygonaceae). Wśród nich, najliczniej reprezentowana była rodzina dzikich traw oraz rodzina rdestowatych (por. wykres 4). Wśród traw nie udało się określić przynależności gatunkowej makroszczątków. Natomiast w rodzinie rdestowatych oznaczono cztery gatunki; rdest szczawiolistny (Polygonum lapathifolium) fot. 2; prawdopodobnie rdest mniejszy (cf. Polygonum minus); szczaw zwyczajny (Rumex acetosa); szczaw kędzierzawy (Rumex crispus) fot. 3. Do rodziny komosowatych należy połowa spalonego nasienia oznaczonego do rangi rodzaju komosa (Chenopodium sp.). Z rodziny goździkowatych zarejestrowano spalony okaz bnieca białego (Melandrium album) fot. 4. Wśród spalonych szczątków odnotowano połowę spalonego żołędzia należącego prawdopodbnie do dębu (cf. Quercus sp.). Ze względu na stan zachowania nie dokonano dokładniejszego określenia. W materiale badawczym zanotowano także grupę drobnych i zniszczonych szczątków, których identyfikacja nie była możliwa. Określone zostały jako Indeterminate i stanowiły 24% wśród wydzielonych, spalonych makroszczątków. 5 Wśród szczątków niespalonych dominowały nasiona komosy białej (Chenopodium album). Oprócz nich w materiale stwierdzono obecność nasion brzozy brodawkowatej (Betula pendula), orzeszków rdestówki powojowatej (Fallopia convolvulus); orzeszków rdestu ptasiego (Polygonum aviculare) oraz rdestu ostro- gorzkiego (Polygonum hydropiper); jeden ziarniak włośnicy sinej (Setaria pumila) i jeden orzeszek pokrzywy zwyczajnej (Urtica dioica). Wygląd (stan, forma i kolor) wszystkich wymienionych szczątków pozawala przypuszczać, iż jest to materiał młodszy (z dużym prawdopodobieństwem, współczesny) od wydzielonych spalonych szczątków (por. Lityńska-Zając, Wasylikowa 2005, s. 53) 136 S t r o n a

Wśród wszystkich próbek stwierdzono, że siedem z nich zawierało materiał makroszczątkowy tylko nie spalony (poza wspomnianymi węglami drzewnymi). Były to próbki o numerach inwentarza: 1/09; 4/09; 8/09; 9/09; 18/09; 22/09 oraz 27/09. Natomiast w sześciu próbkach zaobserwowano materiał mieszany niespalony/spalony. Były to próbki o numerach inwentarza: 2/09; 5/09; 6/09; 15/09; 34/09 oraz 35/09. Tylko trzy próbki zawierały czysty materiał spalony. Były to próbki o numerach: 12/09; 13/09 oraz 25/09. Najliczniejszy zespół makroszczątków roślinnych zawierała próbka o numerze inwentarza 15/09. Co prawda jest to próbka z domieszką materiału niespalonego (nasiona brzozy brodawkowatej (Betula pendula) oraz komosy białej (Chenopodium album), ale jego udział jest znikomy. W materiale badawczym w tej próbce stwierdzono obecność roślin uprawnych a także tych będących przedmiotem zbieractwa. Do roślin uprawnych zaliczono pozostałości ziarniaków prosa zwyczajnego (Panicum miliaceum) a także ziarniaki, których stan zachowania nie pozwolił dokładniej określić gatunku, poza umieszczeniem w rodzinie zbóż (Cerealia indet.). O zbieractwie może świadczyć połowa prawdopodobnie żołędzia (Quercus sp.). Charakterystyka roślin 6 Charakterystyka przeprowadzona została pod kątem czterech zagadnień. Jako pierwsza, w podrozdziale Warunki siedliskowe 7, omówiono geografię występowania gatunku na terenie Polski. Następnie, w podrozdziale Morfologia i okres wegetacji, podano informacje dotyczące morfologii i biologii rośliny (m.in. ich wysokość, okres kwitnienia). W trzecim podrozdziale Wykorzystanie, przybliżono pokrótce przydatność danej rośliny w gospodarce, życiu codziennym bądź w obrzędach. Na końcu, w podrozdziale Archeologia, umieszczono informacje na temat znalezisk danego gatunku na terenie stanowisk archeologicznych z obszaru naszego kraju. 6 Charakterystyka objęła tylko te rośliny, których szczątki zachowały się w stanie spalonym i zostały oznaczone do rangi gatunku. Okazy niespalone, o bardzo świeżym wyglądzie, traktowane są jako zanieczyszczenie materiałem współczesnym i nie są one włączane do interpretacji (zob. Lityńska-Zając, Wasylikowa 2005, s. 53) 7 Warunki siedliskowe dotyczą miejsc występowania najbardziej typowych dla danego gatunku. Określane są na podstawie współcześnie prowadzonych badań geobotanicznych i taksonomicznych. Charakteryzują polskie populacje na tle lokalnych warunków klimatycznych i edaficznych (zob. Zarzycki i in. 2002) 137 S t r o n a

Melandrium album (Mill.) Garcke bniec biały Warunki siedliskowe Bniec biały rośnie na łąkach, miedzach i nieużytkach. Zajmuje siedliska ruderalne. Spotkać ją można w zasiewach jako chwast zbóż i roślin okopowych (Lityńska-Zając 2005; Tymrakiewicz 1976). Gatunek ten można spotkać w ogrodach o glebach żyznych, bogatych w azot (Skrzypczak in. 2000). Jest gatunkiem pospolicie występującym na terenie całego kraju (Snowarski 2009) Morfologia i okres wegetacji Bniec biały jest rośliną roczną, dwuletnią lub wieloletnią. Osiąga wysokość o od 30 do 100cm. Od podstawy rozgałęziona, w górnej części owłosiona (Tymrakiewicz 1976). Do pełnego rozwoju potrzebuje z reguły dwóch okresów wegetacyjnych. Rozmnaża się generatywnie za pomocą nasion oraz wegetatywnie z pączków przybyszowych umieszczonych na korzeniach (Skrzypczak in. 2000). Kwitnie od maja do września (Tymrakiewicz 1976) Wykorzystanie Korzeń bnieca białego zawiera saponiny, węglowodany oraz pinit. W medycynie ludowej stosowany podobnie jak Saponaria officinalis mydlnica lekarska. W większych dawkach działa trująco (Broda, Mowszowicz 1971). Archeologia Szczątki należące do Melandrium album odnotowano na kilkudziesięciu stanowiskach archeologicznych Polski. Stwierdzono je m.in. na neolitycznym stanowisku w Miechowicach (woj. kujawsko-pomorskie) i Krakowie-Nowej Hucie (woj. małopolskie). Stanowiska datowane na epokę brązu, na których zarejestrowano nasiona tej rośliny to m.in. Słonowice (woj. świętokrzyskie). Stanowiska z okresu kultury łużyckiej to m.in. Biskupin (woj. kujawskopomorskie), Smuszewo (woj. wielkopolskie) czy Sobiejuchy (woj. kujawsko-pomorskie). Nasiona jak również odciski bnieca białego uchwycono w materiałach ze stanowisk z okresu rzymskiego, m.in. w Jakuszowicach (woj. świętokrzyskie), Wąsoczu Górnym (woj. dolnośląskie) a także w Wyszemborku (woj. warmińsko-mazurskie). Najliczniej jednak odnotowywany był na stanowiskach z okresu wczesnego średniowiecza, m.in. w Biskupinie (woj. kujawsko-pomorskie), Gnieźnie, Poznaniu (woj. wielkopolskie), Wolinie (woj. zachodniopomorskie) oraz w Jedwabnie (woj. kujawsko-pomorskie)(lityńska-zając 2005 tam dalsza literatura) 138 S t r o n a

Panicum miliaceum proso zwyczajne Warunki siedliskowe Proso zwyczajne jest rośliną światłolubną. Określana jako roślina krótkiego dnia 8, ciepłolubna, odporna na suszę. Uprawa prosa udaje się na różnych glebach, również ubogich. Niesprzyjające dla tego zboża to bardzo suche piaski i gleby podmokłe. Najwyższe plony prosa można otrzymać przy uprawie na nowinach, glebach próchniczych przy dodatkowym nawożeniu i na czarnoziemach (Lityńska-Zając, Wasylikowa 2005; Strzelczyk 2003). Morfologia i okres wegetacji Proso zwyczajne jest trawą jednoroczną. Jego system korzeniowy jest wiązkowy, sięgający do ok. 50cm głębokości a pojedyncze korzenie nawet do 100cm. Przeciętna wysokość źdźbła to 80cm. Okres wegetacji tego zboża to 60-90 dni. Proso należy do roślin o dużych wymaganiach pokarmowych. Głównym składnikiem ziarna prosa są węglowodany, białka, błonnik, tłuszcze i sole mineralne. Wykorzystanie Proso jest zbożem przetwarzanym głównie na kasze. Wytwarzano z niego także bryje i polewki. Wypiekano także placki z wysuszonych w piecu ziaren, które następnie rozcierano na śrutę (Strzelczyk 2003). Zboże to nie nadaje się do wypieku chleba, zawiera za mało substancji klejących. Na podstawie źródeł pochodzących z XIX wieku dotyczących technologii uprawy tego zboża przeanalizowano poszczególne etapy pozyskiwania i przetwarzania ziarna prosa. Dzięki tym badaniom, wiadomo, że w trakcie tego procesu uzyskiwano paszę dla bydła i drobiu. Natomiast badanie etnograficzne informują o spożywaniu na wsi polskiej kaszy jaglanej jako jednej z potraw weselnych (Strzelczyk 2003, s. 18 tam dalsza literatura) Archeologia Najstarsze szczątki należące do Panicum miliaceum pochodzą z chińskiego stanowiska z okresu neolitu datowanego na ok. 8500-7000 BP, natomiast z terenu Europy wschodniej i środkowej, najstarsze dowody uprawy pochodzą ze stanowisk kultury ceramiki wstęgowej rytej (Lityńska-Zając, Wasylikowa 2005, s. 107 i n.) Z terenu Polski najstarsze znaleziska tego zboża pochodzą ze stanowisk neolitycznych; m.in. Rybitwy, woj. wielkopolskie; Strzelce, gm. Mogilno, woj. kujawsko-pomorskie; Igołomia, woj. małopolskie. Większe znaczenie w gospodarce Panicum miliaceum zyskuje w okresie późnego brązu. Z III i IV okresu brązu pochodzi kilka stanowisk, na których obecne były makroszczątki prosa (m.in. Smolno Wlkp., woj. wielkopolskie; Wrocław, woj. dolnośląskie; Przybiernów, woj. zachodniopomor- 8 Roślinami krótkiego dnia określa się rośliny, które kwitną podczas dnia krótszego od pewnej krytycznej wielkości, np. podczas dnia krótszego niż 10 godzin. 139 S t r o n a

skie czy Pleszów, woj. małopolskie). Stanowiska z okresu żelaza to m.in.: Smuszewo, woj. kujawsko-pomorskie; Biskupin, woj. kujawsko-pomorskie; Wolin Pomorski, woj. zachodniopomorskie; Czarlin, woj. pomorskie. Z okresu rzymskiego, takie stanowiska jak: Inowrocław, woj. kujawsko-pomorskie; Kobylniki, woj. świętokrzyskie; Kunin, woj. mazowieckie czy Zofipole, woj. małopolskie, dostarczyły makroszczątków prosa. Największe znaczenie proso miało w czasach wczesnego średniowiecza (Lityńska-Zając 1997; Lityńska-Zając, Wasylikowa 2005; Lis, Lis 2009). Pozostałości Panicum miliaceum rejestrowano zarówno na stanowiskach centralnej Polski (m.in. Ujście, woj. wielkopolskie; Nakło n. Notecią, woj. kujawsko-pomorskie; Kruszwica, woj. kujawsko-pomorskie; Strzelno, woj. kujawskopomorskie; Jedwabno, woj. kujawsko-pomorskie czy Giecz, woj. wielkopolskie), jak również na terenie Pomorza, m.in. w Warszkowie, woj. pomorskie; Gdańsku, woj. pomorskie; Kołobrzegu, woj. zachodniopomorskie; Czersku, woj. pomorskie i Szczecinie, woj. zachodniopomorskie. Tereny Polski południowej również dostarczyły makroszczątków tej rośliny, m.in. Opole, woj. opolskie; Przemyśl, woj. podkarpackie czy Cieszyn, woj. śląskie (Strzelczyk 2003) Na stanowiskach archeologicznych Polski, pozostałości prosa notowano w postaci ziarniaków, odcisków na ceramice (np. odciski na wczesnośredniowiecznej prażnicy ze stanowiska w Krakowie Nowej Hucie zob. Gluza, Kubica-Kabacińska 2005, s. 209) oraz fragmentów plewek (Strzelczyk 2003; Lityńska-Zając 1997). Rejestrowane są także przetworzone już ziarna w postaci kaszy (zob. Strzelczyk 2003, s. 11) Polygonum lapathifolium L. - rdest szczawiolistny Warunki siedliskowe Chwast jednoroczny, pospolity na terenie naszego kraju. Światłolubna, rośnie w strefie klimatu umiarkowanie chłodnego i ciepłego na glebach świeżych i wilgotnych o obojętnym ph (Zarzycki i in. 2002). Występuje wśród roślin okopowych oraz zbóż, zwłaszcza jarych. Spotykana także na terenach nierolniczych; na glebach gliniastych i ciężkich (Skrzypczak i in. 2000). Morfologia i okres wegetacji Chwast dorastający do 1 m. łodyga wyprostowana, rzadziej podnosząca się lub rozesłana, czerwono plamista (Zarzycki i in. 2000). Okres kwitnienia to okres od czerwca do października (Zarzycki i in. 2000, Rostafiński, Seidl 1973). 140 S t r o n a

Wykorzystanie Zielone pędy mogły być wykorzystywane w celu przyrządzania sałaty, szpinaku bądź polewki (Lityńska-Zając, Wasylikowa 2005, s. 514, tam dalsza literatura) Archeologia Najstarsze znaleziska makroszczątków tej rośliny znalezione na terenie Polski, pochodzą ze stanowisk należących do kultury ceramiki wstęgowej rytej (zob. Lityńska-Zając 2005, s. 103). Stanowiska z epoki brązu z makroszczątkami tej rośliny to m. in. Słonowice, woj. świętokrzyskie; z epoki żelaza to stanowiska w Biskupinie, woj. kujawsko-pomorskie; Wąsosz Górny, woj. śląskie. Owoce Polygonum lapathifoulim (rdest szczawiolistny) znaleziono także na stanowiskach okresu rzymskiego, m.in. w Krakowie-Nowej Hucie, woj. małopolskie; w Wyszemborku, woj. warmińsko-mazurskie. Liczne stanowiska z okresu wczesnego średniowiecza m.in. z Bnina, woj., wielkopolskie; Ostrowa Lednickiego, woj. wielkopolskie; z Santoka, woj. lubuskie czy z Wolina, woj. zachodniopomorskie, także dostarczyły tego rodzaju makroszczątki. Na terenie naszego kraju odnotowano zarówno pojedyncze jak również bardzo liczne znaleziska orzeszków tego gatunku (zob. Lityńska-Zając 2005, s. 103 - tam dalsza literatura a także Polcyn 2000 tam dalsza literatura). Na stanowiskach archeologicznych makroszczątki Polygonum lapathifolium (rdest szczawiolistny) rejestrowane były zarówno w stanie spalonym, jak i niespalonym. Polygonum minus Huds.- rdest mniejszy Warunki siedliskowe Jest to roślina roczna, występująca na mokrych polach, najczęściej na ścierniskach (Lityńska-Zając 2005, s. 104 tam dalsza literatura). Gatunek światłolubny. Rośnie w umiarkowanie chłodnych warunkach klimatycznych. Porasta gleby umiarkowanie kwaśne (Snowarski 2009) Morfologia i okres wegetacji Kwitnie w okresie od sierpnia do września. Jest to roślina płożąca się lub lekko wznosząca nad ziemią. Dojrzała roślina osiąga do 1 m wysokości (http://www.hear.org/ pier/species/polygonum_minus.htm ) Wykorzystanie Roślina ta może być wykorzystywana w medycynie ludowej jako środek uśmierzający ból. Roztarta i wymieszana z ryżem tworzy pastę, którą można wcierać w miejsce urazu (Wiart 2006, s. 49). 141 S t r o n a

Jadalne są liście i nasiona ( Łuczaj 2004, s. 180 a także http://www.pfaf.org/ database/plants.php? Polygonum +minus ) Archeologia Szczątki należące do rdestu mniejszego odnotowano na stanowiskach z okresu neolitu (m.in. Gwoździec, woj. małopolskie), epoki brązu (m.in. Kraków-Bieżanów, woj. małopolskie), okresu rzymskiego (m.in. Jakuszowice, woj. świętokrzyskie; Wąsosz Górny, woj. śląskie) oraz na wczesnośredniowiecznych (m.in. Bruszczewo, woj. wielkopolskie; Warszkowo, woj. zachodniopomorskie czy Zdziechowice, woj. podkarpackie) Pozostałości tego gatunku odnotowano w postaci spalonych i niespalonych owoców (Lityńska-Zając 2005 tam dalsza literatura) Rumex acetosa (L.) szczaw zwyczajny Warunki siedliskowe Szczaw zwyczajny jest rośliną światłolubną. Rośnie na glebach świeżych, zasobnych w składniki mineralne i próchnicę. Zajmuje zbiorowiska półnaturalne i sztuczne łąk i pastwisk (Činčura i in. 1990, s. 138). Rozprzestrzenia się na łąkach, rowach i polanach. Wyrasta masowo w okresach wilgotnych. Pospolity na całym obszarze Polski (Henslowa 1962, s. 43). Morfologia i okres wegetacji Jest to roślina wieloletnia. Osiąga wysokość do 1 metra. Charakteryzuje go wyprostowana łodyga naga lub krótko owłosiona. Okres kwitnienia przypada na okres od maja do sierpnia (Henslowa 1962, s. 43). Wykorzystanie Młode liście szczawiu są jadalne, zbierane na zupę (Rostafiński, Seidl 1973, s. 46; Łuczaj 2004). Sporządza się niego także kwaśne polewki, zaprawiane mąką lub mlekiem (Henslowa 1962, s. 43; Lis, Lis 2009, s. 62). Badanie etnograficzne potwierdziły stosowanie soku ze szczawiu do łagodzenia gorączki, do wzmacniania serca a także w problemach żołądkowych (Henslowa 1962, s. 44). Archeologia Najstarsze znaleziska szczawiu zwyczajnego z terenu Polski pochodzą ze stanowiska kultury ceramiki wstęgowej rytej w miejscowości Gwoździec. Rejonem, w którym najliczniej odnotowano makroszczątki tej rośliny jest Wielkopolska i Małopolska (Lityńska-Zając 2005, s.107). Owoce należące do szczawiu odnotowywano na stanowiskach zarówno pradziejowych - m.in. w Bruszczewie, woj. wielkopolskie; Juszkowie, woj. pomorskie czy Pieczarkach, woj. warmińsko-mazurskie, jak i wczesnośredniowiecznych - m.in. w Bonikowie, woj. 142 S t r o n a

zachodniopomorskie; Gnieźnie, woj. wielkopolskie; Wolinie, woj. zachodniopomorskie (Lityńska-Zając 2005, s. 367 tam dalsza literatura; Polcyn 2000). Rumex crispus (L.) - szczaw kędzierzawy Warunki siedliskowe Jest to gatunek pospolicie występujący na terenie całego kraju. Jest ot roślina związana z nitrofilnymi zbiorowiskami występującymi na zalewanych zimą brzegach rzek (Lityńska-Zając 2005, tam dalsza literatura). Najliczniej występuje na wilgotnych glebach gliniastych, zwykle bardziej kwaśnych. Zachwaszcza rośliny zbożowe (Skrzypczak i in. 2000). Wchodzi w skład zbiorowisk wydeptywanych (Koszałka 2005; Matuszkiewicz 2008) Morfologia i okres wegetacji Szczaw kędzierzawy jest rośliną wieloletnią, dorastającą do 50-100 cm. Jedna roślina wydaje kilka tysięcy nasion, które zachowują zdolność kiełkowania przez kilkanaście lat. Okres kwitnienia to czas od czerwca do sierpnia (Henslowa 1962; Rostafiński, Seidl 1973; Skrzypczak i in. 2000; Lityńska-Zając 2005) Wykorzystanie Liście szczawiu kędzierzawego mogły być wykorzystywane jako pożywienie głodowe 9, Po ich zakwaszeniu i zaprawieniu mąką (Maurizio 1926). Mógł także służyć do wytwarzania kwaśnych polewek (Lis, Lis 2009). Zawarty w korzeniach garbnik mógł mieć znaczenie przemysłowe. Suszone nasiona, a także korzeń 10 mają znaczenie lecznicze (Henslowa 1962). Korzenie mogą być wykorzystywane do leczenia ran i chorób skóry (Polcyn 2000, s. 160) Archeologia Na stanowiskach archeologicznych odnotowywana jest obecność szczątków tej rośliny w postaci spalonych i niespalonych orzeszków. Makroszczątki należące do Rumex crispus zarejestrowano na stanowiskach neolitycznych m.in. w: Strachowie, woj. dolnośląskie; Bronocicach, woj. świętokrzyskie czy Parchatce, woj. lubelskie; w materiałach z kultury łużyckiej ze stanowiska w Smuszewie, woj. wielkopolskie. Stanowisko z okresu rzymskiego w Wyszemborku, woj. warmińsko-mazurskie także dostarczyło znalezisk tego gatunku. Owoce szczawiu kędzierzawego rejestrowano na licznych stanowiskach z okresu wczesnego średniowiecza, m.in. w Gnieźnie, w Poznaniu na Ostrowie Tumskim, woj. wielkopolskie, 9 Pożywieniem głodowym nazywa się potrawy sporządzane w okresie przednówka, kiedy to zapasy zgromadzone na zimę są na wyczerpaniu a warunki klimatyczne nie pozawalają na urozmaicenie diety (zob. Maurizio 1926, 81 a także Henslowa 1962, 9) 10 Oprócz garbników zawierają także żywice i woski 143 S t r o n a

w Przemyślu, woj. podkarpackie i wielu innych (zob. Lityńska-Zając 2005, tam dalsza literatura). Setaria italica (L.) P.Beauv. ber Warunki siedliskowe Roślina porastająca drogi, gruzowiska i ogrody o glebach piaszczystych i gliniastych (Trawy 1984, s. 146) Morfologia i okres wegetacji Włośnica ber jest trawą jednoroczną, uprawną o pędach sztywnych i wzniesionych (Trawy 1984, s. 146). Ma krótki okres wegetacyjny, dobrze znosi suszę. Okres kwitnienia od lipca do września. Wymaga okopywania i plewienia. Przodkiem w uprawie była włośnica zielona (Lityńska-Zając, Wasylikowa 2005, s. 108 in. tam dalsza literatura) Wykorzystanie Włośnica ber jest rośliną uprawną. Obecnie należy do roślin o zanikającej uprawie. Ber spożywany jest przede wszystkim w formie kaszy i placków. Lekkostrawność ziarna i mąki powoduje to, że jest polecana jako pokarm niemowląt (Lityńska-Zając, Wasylikowa 2005, s. 108 in.) Archeologia Szczątki należące do Setaria italica zarejestrowano na nielicznych stanowiskach archeologicznych z terenu Polski. Odciski ziarniaków, być może beru, odnotowano na stanowisku z późnego okresu przedrzymskiego w Tyńcu. Ziarniaki tej trawy znaleziono w nawarstwieniach wczesnośredniowiecznego Wolina a także w średniowiecznych poziomach Elbląga i Kołobrzegu (Lityńska-Zając, Wasylikowa 2005, s. 110 tam dalsza literatura) Materiał badawczy nie podlegający analizie archeobotanicznej Pozostały po płukaniu i przebieraniu materiał badawczy, niepodlegający analizie archeobotanicznej, stanowiły głównie drobne fragmenty węgli drzewnych. W jednym przypadku, (próbka nr inw. 4/09), wielkość wyselekcjonowanych węgli powinna wystarczyć na przeprowadzenie analizy antrakologicznej. Dokładna specyfikacja materiału tego badawczego, zawarta jest w tabeli 4. 144 S t r o n a

Tabela 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie. Stan 11 (AZP 21-07:48). Materiał badawczy wyselekcjonowany po przesiewaniu na mokro Lp. Nr inw. Nr ob. Objętość próbki 11 Zawartość 1. 1/09 2 4,0 l węgle drzewne 2. 2/09 8 3,0 l drobne węgle drzewne 3. 4/09 30 4,3 l liczne węgle drzewne 4. 5/09 35 3,0 l węgle drzewne, nasiona (?) 5. 6/09 55 4,7 l węgle drzewne 6. 8/09 62 4,0 l węgle drzewne 7. 9/09 67 1,0 l drobne węgle drzewne 8. 12/09 98 2,8 l węgle drzewne 9. 13/09 99 2,5 l węgle drzewne 10. 15/09 125 2,5 l węgle drzewne, pestka 11. 18/09 248 3,0 l węgle drzewne 12. 22/09 328 4,4 l nieliczne węgle drzewne 13. 25/09 372 5,0 l węgle drzewne (?) 14. 27/09 377 3,0 l węgle drzewne 15. 34/09 409 3,3 l węgle drzewne 16. 35/09 440 3,0 l węgle drzewne 11 Podana w tym miejscu objętość próbki dotyczy stanu przed procesem przesiewania na mokro 145 S t r o n a

Tabela 2. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie. Stan 11 (AZP 21-07:48). Zestawienie makroszczątków roślinnych z próbek poddanych analizie archeobotanicznej Lp. Nr inw. Nr Objętość próbki obiektu próbki 12 Zawartość Stan zachowania i forma 1. 1/09 2 3 ml Chenopodium album 24 niespalone nasiona 2. 2/09 8 3 ml Chenopodium sp. 1 spalony fragment nasienia Indeterminate 1 spalony fragment Polygonum hydropiper 1 niespalony fragment orzeszka 3. 4/09 30 cz.b 30 ml Chenopodium album - 14 niespalone nasiona 4. 5/09 35 7 ml Chenopodium album 6 niespalone nasiona Fallopia convolvulus 5 niespalone orzeszki Indeterminate 2 spalone fragmenty Polygonum aviculare 1 niespalony orzeszek Polygonum lapathifolium 1 spalona połówka orzeszka cf. Setaria italica 1 spalony ziarniak, zniszczony 5. 6/09 55 6 ml Betula pendula 2 niespalone nasiona Chenopodium album 23 niespalone nasiona Fallopia convolvulus 1 niespalony orzeszek Melandrium album 1 spalone nasiono Polygonum lapathifolium 4 spalone orzeszki Rumex acetosa 1 spalony orzeszek Rumex crispus 3 spalone orzeszki Setaria pumila 1 niespalony ziarniak Urtica dioica 1 niespalony orzeszek 6. 8/09 62 3 ml Chenopodium album 230 niespalone nasiona 7. 9/09 67 3 ml Chenopodium album 1 niespalone nasienie 8. 12/09 98 2 ml Indeterminate 1 spalony fragment cf. Panicum miliaceum 1 spalony, zniszczony ziarniak Poaceae 1 spalona połowa ziarniaka 9. 13/09 99 3 ml Indeterminate 2 spalone fragmenty Poaceae 1 spalona połowa ziarniaka 10. 15/09 125 4 ml Betula pendula 2 niespalone nasiona Cerealia indet. 4 spalone fragmenty ziarniaków Chenopodium album 4 niespalone nasiona Indeterminate 15 spalone ziarniaki(?) Panicum miliaceum 39 spalone ziarniaki Poaceae 13 spalone ziarniaki Quercus sp. 1 spalona połówka żołędzia 11. 18/09 248 3 ml Chenopodium album 4 niespalone nasiona 12. 22/09 328 2 ml Chenopodium album 1 niespalone nasienie 13. 25/09 372 2 ml Poaceae 1 spalony fragment ziarniaka 14. 27/09 377 2 ml Chenopodium album 1 niespalone połówki 15. 34/09 409 3 ml Chenopodium album 2 niespalone nasiona Indeterminate 1 spalony fragment 16. 35/09 440 8 ml Cerealia indet. 2 spalone fragmenty ziarniaków Chenopodium album 14 niespalone nasiona Indeterminate 2 spalone fragmenty Poaceae 1 spalona połówka ziarniaka cf. Polygonum minus 1 spalony orzeszek Rumex acetosa 1 spalony orzeszek 12 Podana w tym miejscu objętość próbki dotyczy ilości materiału, jaki pozostał do przebrania po procesie przesiewania na mokro. 146 S t r o n a

Tabela 3. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie. Stan 11 (AZP 21-07:48). Wykaz oznaczonych makroszczątków roślinnych Lp. Nazwa taksonu łacińska Nazwa taksonu polska Liczba znalezionych okazów 1. Betula pendula Roth. brzoza brodawkowata 4 2. Cerealia indet. zboża nieokreślone 6 3. Chenopodium album L. komosa biała 324 4. Chenopodium sp. gatunek komosy 1 5. Fallopia convolvulus (L.)Á. Löve rdestówka powojowata 6 6. Indeterminate nieoznaczone 24 7. Melandrium album (Mill.) Garcke bniec biały 1 8. Panicum miliaceum L. proso zwyczajne 39 9. cf. Panicum miliaceum L. prawdopodobnie proso zwyczajne 1 10. Poaceae trawy 17 11. Polygonum aviculare L. rdest ptasi 1 12. Polygonum hydropiper L. rdest ostrogorzki 1 13. Polygonum lapathifolium L. rdest szczawiolistny 5 14. cf. Polygonum minus Huds. prawdopodobnie rdest mniejszy 1 15. Rumex acetosa L. szczaw zwyczajny 2 16. Rumex crispus L. szczaw kędzierzawy 3 17. Quercus sp. dąb 1 18. cf. Setaria italica (L.) P.Beauv. prawdopodobnie włośnica ber 1 19. Setaria pumila (Poir.) Schult. włośnica sina 1 20. Urtica dioica L. pokrzywa zwyczajna 1 Tabela 4. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie. Stan 11 (AZP 21-07:48). Materiał badawczy niepodlegający analizie archeobotanicznej Nr inw. Nr Objętość Lp. próbki obiektu próbki 13 Zawartość Uwagi 1. 1/09 2 1 ml węgle drzewne niewielkie kawałki 2. 2/09 8 1 ml węgle drzewne niewielkie kawałki 3. 4/09 30 (cz.b) 10 ml węgle drzewne do analizy antrakologicznej 4. 5/09 35 2 ml węgle drzewne niewielkie kawałki 5. 6/09 55 2 ml węgle drzewne niewielkie kawałki 6. 8/09 62 <1 ml węgle drzewne pojedyncze kawałki 7. 9/09 67 1 ml węgle drzewne niewielkie kawałki 8. 12/09 98 1 ml węgle drzewne niewielkie kawałki 9. 13/09 99 1 ml węgle drzewne niewielkie kawałki 10. 15/09 125 1 ml węgle drzewne niewielkie kawałki 11. 18/09 248 1 ml węgle drzewne niewielkie kawałki 12. 22/09 328 <1 ml węgle drzewne bardzo drobne kawałki 13. 25/09 372 <1 ml węgle drzewne niewielkie kawałki 14. 27/09 377 <1 ml węgle drzewne pojedyncze kawałki 15. 34/09 409 1 ml węgle drzewne niewielkie kawałki 16. 35/09 440 2 ml węgle drzewne niewielkie kawałki 13 Podana w tym miejscu objętość próbki dotyczy ilości wyselekcjonowanego materiału badawczego, który nie podlegał analizie archeobotanicznej. 147 S t r o n a

Wykresy Wykres 1. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie. Stan 11 (AZP 21-07:48). Procentowy udział szczątków spalony i niespalonych w przebadanym materiale Wykres 2. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie. Stan 11 (AZP 21-07:48). Udział procentowy zbóż w materiale spalonym. 148 S t r o n a

Wykres 3. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie. Stan 11 (AZP 21-07:48). Udział procentowy ziarniaków prosa zwyczajnego (Panicum miliaceum) w grupie zbóż Wykres 4. Parłówko, gm. Wolin, woj. zachodniopomorskie. Stan 11 (AZP 21-07:48). Udział procentowy poszczególnych rodzin roślin z wyłączeniem zbóż w materiale spalonym 149 S t r o n a

Fotografie 14 Fot. 1. Panicum miliaceum L. proso zwyczajne, ziarniak z próbki glebowej o numerze inwentarza 15/09 ob. 125 Fot. 2. Polygonum lapathifolium L. rdest szczawiolistny, orzeszek z próbki glebowej o numerze inwentarza 6/09 ob. 55 Fot. 3. Rumex crispus L. szczaw kędzierzawy, orzeszek z próbki glebowej o numerze inwentarza 6/09 ob. 55 Fot. 4. Melandrium album (Mill.) Garcke - nasiono z próbki glebowej o numerze inwentarza 6/09 ob. 55 14 Zdjęcia autorstwa J. Abramów. Podziałka oznacza 1 mm. 150 S t r o n a