JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska ZIELONA GÓRA ul. Siemiradzkiego 19 65-213 Zielona Góra e-mail: zgora@pios.gov.pl http://www.zgora.pios.gov.pl tel. 0-68 45 48 452 fax. 0-68 45 48 459 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE KOMUNIKAT O JAKOŚCI WÓD W 2004 r opracowali : mgr inż. Wojciech Konopczyński mgr Andrzej Wąsicki (hydrobiologia) WYDZIAŁ MONITORINGU ŚRODOWISKA Zielona Góra maj 2005

-2- I. CHARAKTERYSTYKA JEZIORA TARNOWSKIE DUŻE 1. Położenie geograficzne Jezioro Tarnowskie Duże usytuowane jest w zlewni rzek Cienicy - Obrzycy Odry, w rejonie Pojezierza Południowo Bałtyckiego, w części Pojezierza Leszczyńskiego, na terenie Pojezierza Sławskiego, w strefie brzeżnej ostatniego zlodowacenia. Ukształtowanie misy jeziora nastąpiło w czasie zlodowacenia bałtyckiego w jego fazie leszczyńskiej. Pojezierze Sławskie stanowi najniższą zachodnią część Pojezierza Leszczyńskiego o pow. 673 km 2. Występuje tu kilka dość dużych jezior, z których największym jest jezioro Sławskie. Od południa Pojezierze zamykają moreny czołowe i kemy ostatniego zlodowacenia. [Kondracki 1987 r.] Położenie geograficzne jeziora przedstawiono na rysunku nr 1 i w tabeli nr 1. Tabela 1 Dane ogólne Jezioro Województwo Powiat Gmina Typ gminy TARNOWSKIE DUŻE LUBUSKIE wschowski Sława miejsko - wiejska Lokalizacja: Makroregion Pojezierze Leszczyńskie Mezoregion Pojezierze Sławskie Wysokość n.p.m. 60,0 m Szerokość geog. 51 52' Długość geog. 15 59' Cienica Dorzecze: ObrzycaObrzyca Odra Bałtyk Administracyjnie jezioro leży na terenie gminy Sława w powiecie wschowskim na zachód od miejscowości Tarnów Jezierny. Wzdłuż północno wschodniego brzegu jeziora przebiega droga ze Sławy do Lubięcina. 2. Morfometria Jezioro ma charakter rynnowy, rozwój linii brzegowej jest średni, konfiguracja dna jest regularna. Usytuowana w kierunku NW-SE misa jeziora poza wąskim pasem przybrzeżnej piaszczystej ławicy posiada dość grubą warstwę osadów dennych (rzędu 0,5-1,0 m). Podstawowe dane morfometryczne jeziora pokazuje tabela nr 2. Tabela 2 Dane morfometryczne Rok pomiarów Dane morfometr. 1959 Inst. Rybactwa Śródl. nr.jez. (IRŚ) PR-3/2-29/59 Powierzchnia zwierciadła 91,6 ha Powierzchnia wysp 0,0 ha Głębokość maksymalna 7,5 m Głębokość średnia 3,8 m Objętość 3504,0 tys m3 Długość maksymalna 2500 m Szerokość maksymalna 725 m Długość efektywna 2500 m

-3- Szerokość efektywna Linia brzegowa ogółem Linia brzegowa wysp 725 m 6780 m 0 m Wykaz izobat jeziora Tarnowskie Duże wraz z wyliczoną powierzchnią i objętością poszczególnych warstw wody przedstawia tabela nr 3. Tabela 3 Wykaz izobat jeziora Rok pomiaru: 1959 +-----------------------------------------------------------------+ Lp. Izobata Powierzchnia określona Objętość warstwy między [m] izobatą [ha] izobatami [tys.m3] -----+---------+------------------------ 1 0,0 91,6 ------------------------ -----+---------+------------------------ 861,0 2 1,0 80,9 ------------------------ -----+---------+------------------------ 1095,4 3 2,5 65,5 ------------------------ -----+---------+------------------------ 1165,0 4 5,0 29,9 ------------------------ -----+---------+------------------------ 382,6 5 7,5 0,1 ------------------------ +---------------------------------------- 0,0 +---------------------------------------------+ Charakterystykę morfometryczną jeziora Tarnowskie Duże przedstawia karta morfometryczna jeziora (załącznik nr 2) i jego plan batymetryczny (załącznik nr 1). 3. - Roślinność Według badań z 1959 r. roślinność wynurzona zajmowała 12,4 ha, co stanowiło 13,6 % powierzchni lustra wody. Roślinność występowała na 92,0 % długości linii brzegowej. Według badań z 1980 r. w strefie litoralu roślinność wodna występowała do głębokości 2,5 m i zajmowała powierzchnię około 26 ha, co stanowiło 29 % ogólnej powierzchni jeziora. Roślinność wynurzona reprezentowana była przez trzcinę pospolitą (Phragmites communis), pałkę wąskolistną (Typha angustifolia) i oczeret jeziorny - sitowie jeziorne (Schoenoplektus lacustris, syn. Scirpus lacustris. Roślinność zanurzona reprezentowana była przez wywłócznik (Myriophyllion sp.), rogatek (Ceratophyllum sp.), jezierze (Najas sp.), jaskier (Ranunuculas sp.), rdestnicę (Potamogeton sp.), oraz grążel żółty (Nuphar luteum) [Szybowski1980]. 4. - Hydrologia W tabeli nr 4 przedstawione podstawowe dane charakteryzujące zlewnię jeziora. Całkowity obszar zlewni pokazano na rysunku nr 2. Tabela 4 Dane o zlewni Jezioro Tarnowskie Duże

-4-16,5 km2 Inst.Met. i Gos.Wod. Powierzchnia zlewni całkowitej Źródło danych Wymiana wody około Źródło danych 60 % OBiKŚ / WIOŚ Cieki związane z jeziorem Uwagi są spływ powierzchniowy q = 4,0 l/s/km2 Powierzchnia zlewni jeziora Tarnowskiego Dużego do przekroju na odpływie wynosi 16,5 km 2. Granica zlewni od strony SE przebiega wierzchołkami wzgórz układającymi się na rzędnych do 121,5 m npm. Od NW graniczy ze zlewnią jeziora Jeziorno, a od NE ze zlewniami jezior Sławskie i Błotne. Obrzeże jeziora jest zróżnicowane. Od południa i południowego zachodu jest pagórkowate ze stromym zejściem do jeziora. Od strony północnej i północno wschodniej płaskie. Brzeg jeziora ma charakter klifowy. Jedynie na niewielkim odcinku przy odpływie oraz w partii północno zachodniej jest płaski i zabagniony. Jezioro położone jest w zlewni rzeki Cienicy, do której odpływem o przepływie rzędu 0,1 m 3/s odprowadzany jest nadmiar jego wód. Jezioro, poza pięcioma ciekami (tabela nr 5) o niewielkich przepływach (tabela nr 6) rzędu 0,5 21,0 dm3/s i jednym źródłem - ok. 1 dm3/s, nie ma innych dopływów. Na obszarze brzegów południowo zachodnich występują źródła, młaki i wysiąki. Uproszczony bilans ilości wód powierzchniowych zasilających jezioro i odpływających z niego wskazuje na zasilanie jeziora przez wody podziemne. Tabela 5 Cieki związane z jeziorem Jezioro TARNOWSKIE DUŻE +------------------------------------------------------------------------+ Lp. Rodzaj ciekusymbol Nazwa cieku Stanowisko Uwagi -----+------------+------+---------------------------+----------+------- 1 dopływ A źródło (na brzegu zach.) 21 2 dopływ B bn. (z pd-wsch.) 22 3 dopływ C bn. (z południa) 23 4 dopływ D bn. (z pn-zach.) 24 5 dopływ E rów bn (z zachodu) 25 6 dopływ F bn (z północy) 26 6* 7 odpływ O bn. (na wsch.) 31 7* +------------------------------------------------------------------------+ 6* ciek okresowy 7* Rów będący dopływem Cienicy Poziom wody w jeziorze oscyluje wokół rzędnej 57,70 m n.p.m. Minimalny poziom lustra wody w jeziorze warunkowany jest rzędną dna przepustu (57,32 m n.p.m..) na odpływie pod drogą do Tarnowa Jeziernego. Naturalny odpływ z jeziora jest wyrównany ze względu na duże zalesienie zlewni jak i retencję samego jeziora. W ostatnich dwóch latach został jednak dość znacznie zburzony ze względu na na aktywność życiową bobrów. Kilkakrotnie zdarzyło się, że bobry zabudowały przepust pod drogą powodując spiętrzenie wody w zlewni odpływu. Poziom wody w jeziorze Tarnowskim Dużym rósł o kilkanaście centymetrów i następował zanik przepływu wody w odpływie z jeziora. Tabela 6 Wyniki pomiarów przepływów chwilowych Stanowisko pomiarowe Data Przepływ chwilowy pomiaru [m3/s]

-5- A-21 - źródło (na brzegu zach.) - ujście A-21 - źródło (na brzegu zach.) - ujście B-22 Ciek bn. (z pd-wsch.) ujście B-22 Ciek bn. (z pd-wsch.) ujście C-23 Ciek bn. (z południa) ujście C-23 Ciek bn. (z południa) ujście D-24 Ciek bn. (z pn-zach.) ujście D-24 Ciek bn. (z pn-zach.) ujście E-25 Rów bn. (z zachodu) ujście E-25 Rów bn. (z zachodu) ujście F-26 Ciek bn. (z północy) ujście F-26 Ciek bn. (z północy) ujście O-31 - Ciek bn. (na wsch..) - wypływ O-31 - Ciek bn. (na wsch..) - wypływ 2004-03-15 2004-08-23 2004-03-15 2004-08-23 2004-03-15 2004-08-23 2004-03-15 2004-08-23 2004-03-15 2004-08-23 2004-03-15 2004-08-23 2004-03-15 2004-08-23 0,0020 0,0012 0,0039 suchy suchy 0,0020 0,0027 0,0026 0,0122 0,0031 0,0014 suchy 0,1069 0,0125 5. Użytkowanie ziemi w zlewni Wykształcone na terenie zlewni gleby należą do trzech typów: bielicowego, bagiennego i mad. Największą i jednocześnie zwartą powierzchnię zajmują gleby bielicowe piaskowe wytworzone z piasków luźnych słabo gliniastych i gliniastych. Niewielką powierzchnię zajmują gleby typu bagiennego, torfy i mursze. Zalegają one w dolinach cieków i są przeważnie nadmiernie uwilgocone (Szybowski 1980). Struktura użytkowania gruntów przedstawia się następująco: grunty orne - 396 ha - 13 %, użytki zielone - 244 ha - 8 %, lasy - 2 104 ha - 69 %, wody - 92 ha - 3 %, Inne (zabudowa, nieużytki) - 214 ha - 7 %. 6. Użytkowanie wód Jezioro Tarnowskie Duże położone jest w strefie chronionego krajobrazu. Na wodach jeziora obowiązuje zakaz używania łodzi motorowych. Jezioro użytkowane jest przez Gospodarstwo Rybackie ze Sławy. Dane dotyczące użytkowania jeziora przedstawiono w tabeli nr 7. Tabela 7 Użytkowanie wód Jezioro TARNOWSKIE DUŻE Rok pomiaru 1992 UŻYTKOWANIE typ rybacki sandaczowe gospodarka rybacka jest prowadzona transport wodny nie ma ujęcie do picia nie ma ujęcia dla przemysłu nie ma OBIEKTY ilość miast 0 ilość wsi 2 il. ośrodków wczasowych 4 il. pól namiotowych 1 zabudowa rekreacyjna liczna FORMY UŻYTKOWANIA ZIEMI przewaga lasów Źródła zanieczyszczeń nie ma Ważność danych od roku 1992 do roku 2004

-6- Uwaga: Nad jeziorem na wzgórzu zlokalizowany jest zabytkowy Domek Myśliwski, który wyposażony jest w zbiornik bezodpływowy na ścieki bytowo gospodarcze. Podsiąki ze zbiornika zanieczyszczają fosę obiegającą budynek i dalej przedostają się do cieków B-22 i C-23. W roku 2003 odpływ z fosy do jeziora poprzez rów B-22 był otwarty. 7. Źródła zanieczyszczeń wód Do jeziora nie są odprowadzane ścieki z punktowych źródeł zanieczyszczeń. Ścieki z ośrodków wczasowych odprowadzane lub wywożone są na oczyszczalnię ścieków w Tarnowie Jeziornym lub w Sławie. Jezioro zasilane jest głównie wodami podziemnymi i stan ich czystości wpływa na jakość wód jeziora. Wody podziemne mogą być zanieczyszczane przez ścieki odprowadzane do ziemi z nieszczelnych zbiorników tzw. bezodpływowych zlokalizowanych na terenach miejscowości, ośrodków wczasowych i terenów zabudowy rekreacyjnej. Nad jeziorem i w strefie zlewni bezpośredniej jeziora zlokalizowane są dwie miejscowości Tarnów Jeziorny (120 mieszkańców) i Jodłów (60 mieszkańców), Pałacyk Myśliwski dawniejszy dom pracy twórczej, obecnie w posiadaniu Technikum Rolniczego w Sławie, cztery ośrodki wczasowe i dość liczna zabudowa rekreacyjna oraz jedno pole namiotowe. Ośrodki Wczasowe to: CPN Nowa Sól posiadający domki campingowe 3 i 4 osobowe; RELAX - wyposażony w domki campingowe 2 osobowe z węzłami sanitarnymi (ilość miejsc 24) i pokoje 2 osobowe (na 20 osób) w budynkach murowanych; Prywatny ośrodek wczasowy przejęty od firmy ZASET - wyposażony w domki campingowe 4, 5 osobowe; oraz OW INTERNAUKA posiadający domki campingowe 5, 6 osobowe i małe pole campingowe. W miejscowości Tarnów Jezierny znajdują się dwie oczyszczalnie działające sezonowo zazwyczaj od czerwca do września. Jedna na terenie Ośrodka Wczasowego INTERNAUKA w Tarnowie Jeziornym. Jest to oczyszczalnia mechaniczno biologiczna oparta o komory biologicznego oczyszczania typu DOBROTOR. Do oczyszczalni w szczycie sezonu dopływa około 50-70 m3/db. Odprowadzanie oczyszczonych ścieków następuje do ziemi (gruntu) drenażem rozsączającym na działce 51/13 w obrębie Tarnów Jezierny. Druga oczyszczalnia znajduje się na terenie Ośrodka Wypoczynkowego RELAX. Ścieki bytowo gospodarcze w ilości około 20 m3/db oczyszczane są tu na mechaniczno biologicznej oczyszczalni z ekoreaktorem. Ścieki po oczyszczeniu odprowadzane są do gruntu drenażem rozsączającym. 8. Dokonane i projektowane zmiany w użytkowaniu jeziora Jezioro Tarnowskie Duże ze względu na walory rekreacyjne jest zaliczane do terenów turystycznych pierwszej kategorii. Jezioro, w perspektywie, przeznaczone jest do zagospodarowania rekreacyjno turystycznego. W wodach jeziora prowadzona jest gospodarka rybacka przez Zakład Rybacki ze Sławy. Planowane jest zarybianie jeziora gatunkami ryb charakterystycznymi dla zbiorników typu sandaczowego. 9. Warunki meteorologiczne w czasie prowadzenia badań Według danych ze stacji IMGW w Radzyniu roczna suma opadów w rejonie jeziora Tarnowskiego Dużego w roku hydrologicznym 2004 wyniosła 479 mm, w 2003 wyniosła 414 mm a w roku 2002 741 mm. W czasie badań wiosennych w dniu 15 marca 2004 r. było pochmurnie, wiał wiatr z południowego zachodu o sile 1,67 m/s, temperatura powietrza wynosiła 14 C. W czasie badań letnich w dniu 23 sierpnia 2004 r. temperatura powietrza wynosiła 21 C, było słonecznie wiał słaby wiatr z kierunku południowo zachodniego o sile 1-2 m/s.

-7-10. Ocena podatności na degradację Jezioro Tarnowskie Duże charakteryzuje się wysoką podatnością na degradację (III kategoria). Brak stratyfikacji termicznej, długa linia brzegowa w stosunku do objętości wód, niska głębokość średnia jeziora, epilimnion kontaktujący się z dużą powierzchnią dna wpływa na obniżenie możliwości obronnych jeziora przed wpływem zanieczyszczeń na jakość wód. Duża blisko 60 % wymiana wód w roku, dość niski współczynnik Schindlera, wskazujący na małą zlewnię całkowitą jeziora w stosunku do objętości jego wód oraz las otaczający jezioro wpływają na zwiększenie możliwości samoobrony jeziora przed degradującym wpływem zanieczyszczeń antropogennych.. Wysoka podatność na degradację wymaga by nawet niewielkie ilości zanieczyszczeń nie przedostawały się do wód jeziora, gdyż inaczej przyczyniają się do przyspieszenia procesów eutrofizacji. Tabela 8 Ocena podatności na degradację Ocena podatności na degradację (2004) ===================================== Jezioro : TARNOWSKIE DUŻE Województwo:LUBUSKIE +-------------------------------------------------------------------------------------------------------+ Wskaźnik Wartość wskaźnika Punktacja ----------------------------------------------------------+-------------------------------+------------ Głębokość średnia (m) 3,8 3 ----------------------------------------------------------+-------------------------------+------------ V jeziora / L jeziora (tys.m3)/(m) 0,52 4 ----------------------------------------------------------+-------------------------------+------------ Stratyfikacja wód % 0,0 4 ----------------------------------------------------------+-------------------------------+------------ P dna czynnego / V epilimnionu (m2)/(m3) 0,20 3 ----------------------------------------------------------+-------------------------------+------------ Wymiana wody w roku % 60 2 ----------------------------------------------------------+-------------------------------+------------ Współczynnik Schindlera P zlewni(z P jeziora)/ V jeziora (m2)/(m3) 4,7 2 ----------------------------------------------------------+-------------------------------+------------ Sposób zagospodarowania zlewni bezpośredniej przewaga lasów 1 ----------------------------------------------------------+-------------------------------------------- Wynik punktacji i sumaryczna kategoria podatności jeziora 2,71 = III kategoria +-------------------------------------------------------------------------------------------------------+

-8- II CHARAKTERYSTYKA JAKOŚCI WÓD JEZIORA TARNOWSKIEGO DUŻEGO 1. Warunki termiczno - tlenowe jeziora Jezioro jest płytkie i posiada zazwyczaj wyrównaną temperaturę wody w pionie niekiedy tylko nieznacznie zróżnicowaną. Niepełna stratyfikacja termiczna powstaje w jeziorze na okres kilku dni podczas słonecznej, bezwietrznej pogody. Lokalizację punktów pomiarowo badawczych jeziora Tarnowskiego Dużego przedstawiono na rysunku nr 3. W tabeli nr 9 pokazano warunki termiczno tlenowe jeziora, a na rysunku nr 4 wykresy termiczno tlenowe z okresu wiosny i lata 2003 r. Tabela 9 Warunki termiczno tlenowe W A R U N K I T E R M I C Z N O - T L E N O W E J E Z I O R A ===== Jezioro TARNOWSKIE DUŻE =================================== Data badania: 15-03-2004 Okres poboru prób: wiosna Hypolimnion: nie występuje Stanowisko: 01 Metalimnion: nie występuje +----------------------------------------+ Lp. głębokość temperatura tlen [m] [ C] [mg/l] -----+-----------+-------------+-------- 1 0,0 4,5 14,7 2 1,0 4,5 14,7 3 2,0 4,5 14,7 4 3,0 4,5 14,5 5 4,0 4,5 14,5 6 5,0 4,5 14,4 7 6,0 4,5 14,4 +----------------------------------------+ Data badania: 23-08-2004 Okres poboru prób: lato Hypolimnion: nie występuje Stanowisko: 01 Metalimnion: od 5,0 m do 6,0 m +----------------------------------------+ Lp. głębokość temperatura tlen [m] [ C] [mg/l] -----+-----------+-------------+-------- 1 0,0 21,9 6,8 2 1,0 21,3 6,3 3 2,0 21,2 6,0 4 3,0 21,1 6,0 5 4,0 21,1 6,1 6 5,0 20,3 1,2 7 6,0 17,8 0,1 +----------------------------------------+ W czasie badań w 2004 r. w okresie wiosennym temperatura w badanym pionie jeziora wynosiła 4,5 C. Woda była dobrze natleniona 14,4 14,7 mg O2/dm3. W okresie letnim temperatura wody w pionie była zróżnicowana i wynosiła 17,8 C przy dnie i 21,9 C w warstwie powierzchniowej. W warstwach przydennych brak było tlenu 3 rozpuszczonego (0,0 mg O2/dm ), warstwy dobrze natlenione występowały do 4 m głębokości (6,8-6,1 mg O 2/dm3). Takie uwarstwienie tlenowe pokazuje, że w okresach bezwietrznych w jeziorze występują przy dnie strefy beztlenowe.

-9-2. Omówienie wyników badań analitycznych wód dopływów i odpływu Wyniki badań fizyko chemicznych i bakteriologicznych dopływów i odpływu z jeziora przedstawiono w tabeli nr 10. Tabela 10 Podstawowe wskaźniki zanieczyszczeń - cieki P O D S T A W O W E W S K A Ź N I K I Z A N I E C Z Y S Z C Z E Ń --------------------------------CIEKI--------------------------------===== Jezioro TARNOWSKIE DUŻE =================================== Stanowisko: 21 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 2 [l/sek] Nazwa cieku: śródło (na brzegu zach.) Data badania: 15-03-2004 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 2,1 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 15 mg O2/l 3 BZT5 0,4 mg O2/l 4 Utlenialność 3,7 mg O2/l 5 Fosforany 0,037 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,1 mg P/l 7 Azot amonowy 0,71 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,1 mg N/l 9 Azot organiczny 0,42 mg N/l 10 Azot całkowity 1,23 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 222 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 20,0 Stanowisko: 21 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 1,2 [l/sek] Nazwa cieku: śródło (na brzegu zach.) Data badania: 23-08-2004 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 1,2 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 7,0 mg O2/l 3 BZT5 1,7 mg O2/l 4 Utlenialność 5,6 mg O2/l 5 Fosforany 0,066 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,142 mg P/l 7 Azot amonowy 0,25 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,06 mg N/l 9 Azot organiczny 1,07 mg N/l 10 Azot całkowity 1,38 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 321 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 20,0 Stanowisko: 22 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 3,9 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (z pd-wsch.) Data badania: 15-03-2004 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 9,4 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 29 mg O2/l 3 BZT5 3,7 mg O2/l 4 Utlenialność 6,9 mg O2/l 5 Fosforany 0,030 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,082 mg P/l 7 Azot amonowy 0,98 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,24 mg N/l 9 Azot organiczny 0,72 mg N/l 10 Azot całkowity 1,94 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 246 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 20,0 Stanowisko: 23 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 2,0 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (z południa) Data badania: 23-08-2004 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 5,2 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 13,5 mg O2/l 3 BZT5 1,3 mg O2/l 4 Utlenialność 8,9 mg O2/l 5 Fosforany 0,061 mg P/l

- 10-6 Fosfor całkowity 0,123 mg P/l 7 Azot amonowy 0,18 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,00 mg N/l 9 Azot organiczny 0,98 mg N/l 10 Azot całkowity 1,16 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 376 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 17,0 Stanowisko: 24 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 2,7 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (z pn-zach.) Data badania: 15-03-2004 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 8,9 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 14 mg O2/l 3 BZT5 0,6 mg O2/l 4 Utlenialność 4,6 mg O2/l 5 Fosforany 0,033 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,065 mg P/l 7 Azot amonowy 0,87 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,24 mg N/l 9 Azot organiczny 0,65 mg N/l 10 Azot całkowity 1,76 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 270 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 20,0 Stanowisko: 24 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 2,6 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (z pn-zach.) Data badania: 23-08-2004 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 8,6 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 26,3 mg O2/l 3 BZT5 1,6 mg O2/l 4 Utlenialność 2,3 mg O2/l 5 Fosforany 0,051 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,079 mg P/l 7 Azot amonowy 0,17 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,12 mg N/l 9 Azot organiczny 1,01 mg N/l 10 Azot całkowity 1,30 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 393 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 2,0 Stanowisko: 25 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 12,2 [l/sek] Nazwa cieku: rów bn (z zachodu) Data badania: 15-03-2004 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 8,9 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 14 mg O2/l 3 BZT5 1,1 mg O2/l 4 Utlenialność 3,7 mg O2/l 5 Fosforany 0,017 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,051 mg P/l 7 Azot amonowy 0,75 mg N/l 8 Azot azotanowy 2,06 mg N/l 9 Azot organiczny 0,83 mg N/l 10 Azot całkowity 3,64 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 326 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 20,0 Stanowisko: 25 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 3,1 [l/sek] Nazwa cieku: rów bn (z zachodu) Data badania: 23-08-2004 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 8,3 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 14,5 mg O2/l 3 BZT5 1,7 mg O2/l 4 Utlenialność 11,3 mg O2/l 5 Fosforany 0,056 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,081 mg P/l 7 Azot amonowy 0,11 mg N/l 8 Azot azotanowy 1,74 mg N/l 9 Azot organiczny 1,08 mg N/l 10 Azot całkowity 2,93 mg N/l

- 11-11 Przewodność elektrolit. wł. 422 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 0,4 Stanowisko: 26 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 1,4 [l/sek] Nazwa cieku: bn (z północy) Data badania: 15-03-2004 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 6,1 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 65 mg O2/l 3 BZT5 1,3 mg O2/l 4 Utlenialność 14 mg O2/l 5 Fosforany 0,009 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,028 mg P/l 7 Azot amonowy 1,38 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,99 mg N/l 9 Azot organiczny 0,90 mg N/l 10 Azot całkowity 3,27 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 361 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 20 Stanowisko: 31 Ciek: odpływ Przepływ chwilowy: 106,9 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (na wsch.) Data badania: 15-03-2004 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 15,5 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 27 mg O2/l 3 BZT5 5,1 mg O2/l 4 Utlenialność 4,6 mg O2/l 5 Fosforany 0,015 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,046 mg P/l 7 Azot amonowy 0,67 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,03 mg N/l 9 Azot organiczny 0,79 mg N/l 10 Azot całkowity 1,49 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 231 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 20,0 Stanowisko: 31 Ciek: odpływ Przepływ chwilowy: 12,5 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (na wsch.) Data badania: 23-08-2004 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 5,5 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 28,0 mg O2/l 3 BZT5 2,0 mg O2/l 4 Utlenialność 6,7 mg O2/l 5 Fosforany 0,021 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,067 mg P/l 7 Azot amonowy 0,25 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,00 mg N/l 9 Azot organiczny 1,07 mg N/l 10 Azot całkowity 1,32 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 368 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 0,4 Ocenę jakości wód dopływów przeprowadzono w nawiązaniu do wartości wskaźników zanieczyszczeń śródlądowych wód powierzchniowych określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284). na podstawie wyników badań przeprowadzonych w 2004 roku. Jakość wód ze źródła (dopływ A-21 ) pod względem wskaźników fizyko chemicznych odpowiadała II klasie wiosną ze względu na nieco zwiększone stężenie substancji organicznych wyrażone wskaźnikami ChZT-Mn, ChZT-Cr i azotu amonowego, a latem w III klasie ze względu na zwiększoną zawartość azotu organicznego w stosunku do

- 12 - wartości dopuszczalnych w wodach powierzchniowych o I klasie jakości. Niska zawartość tlenu w wodzie związana jest z tym, że są to wody zasilane ze źródła. Źródło wody znajduje się około 30 metrów od brzegu. Pod względem bakteriologicznym woda ze źródła była czysta wiosną i latem odpowiadała I klasie czystości. Wody dopływu spełniały wymagania dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia w przypadku jej uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2. Wartość biogennych wskaźników wskazuje na umiarkowany wpływ oddziaływań antropogennych. Jakość wód cieku bez nazwy z pd.-wsch. (dopływ B-22) pod względem wskaźników fizyko chemicznych w okresie wiosennym ze względu na zwiększone stężenie zanieczyszczeń wyrażone wskaźnikami BZT5, ChZT-Cr i utlenialności odpowiadała III klasie jakości. W okresie letnim ciek nie prowadził wody. Pod względem bakteriologicznym woda cieku była czysta i odpowiada I klasie czystości. Wody dopływu spełniały wymagania dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczona do spożycia. W przypadku jej uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2. Wartość biogennych wskaźników wskazuje na umiarkowany wpływ oddziaływań antropogennych. Jakość wód cieku bez nazwy z południa (dopływ C-23) pod względem wskaźników fizyko chemicznych w okresie letnim ze względu na wysokie stężenie zanieczyszczeń organicznych wyrażone wskaźnikiem utlenialności odpowiadała III klasie. Ponadto stwierdzono w wodzie niskie stężenie tlenu rozpuszczonego. W okresie wiosennym ciek nie prowadził wody. Pod względem bakteriologicznym wody były czyste. Wody dopływu spełniały wymagania dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia w przypadku jej uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2. Jakość wód cieku bez nazwy z pn-zach. (dopływ D-24) pod względem wskaźników fizyko chemicznych w okresie wiosennym ze względu na nieco zwiększone stężenie zanieczyszczeń organicznych wyrażone wskaźnikiem ChZT-Cr i utlenialności oraz nieco zwiększone stężenia azotu amonowego i azotu organicznego odpowiadała II klasie. W okresie letnim ciek charakteryzował się gorszą jakością (III klasą). Pod względem bakteriologicznym wody były czyste i odpowiadały I klasie czystości. Wody dopływu spełniały wymagania dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku jej uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2. Wartość biogennych wskaźników wskazuje na zwiększony wpływ oddziaływań antropogennych. Jakość wód cieku bez nazwy z zachodu (E-25) pod względem wskaźników fizyko chemicznych w okresie wiosennym, ze względu na nieco zwiększone stężenie substancji organicznych i biogennych odpowiadała II klasie. W okresie letnim ze względu na zbyt wysokie stężenie związków organicznych wyrażone wskaźnikiem utlenialności i zbyt wysokim stężeniem azotu organicznego woda odpowiadała III klasie jakości. Pod względem bakteriologicznym wody cieku były czyste wiosną a latem nieco zanieczyszczone (II klasa). Wody dopływu spełniały wymagania dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia w przypadku jej uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2. Wartość biogennych wskaźników wskazuje na umiarkowany wpływ oddziaływań antropogennych.

- 13 - Jakość wód cieku bez nazwy z północy. (dopływ F-26), pod względem wskaźników fizyko chemicznych w okresie wiosennym ze względu na bardzo wysokie stężenie zanieczyszczeń organicznych wyrażone wskaźnikiem ChZT-Cr i wysokie wyrażone wskaźnikiem utlenialności, nie była zła (V klasa). W okresie letnim ciek nie prowadził wody. Pod względem bakteriologicznym wody cieku były czyste. Wody dopływu nie spełniały wymagań dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. Jakość wód odpływu z jeziora (odpływ O-31) pod względem wskaźników fizyko chemicznych w okresie wiosennym i letnim była zadawalająca (III klasa). Wiosną, w badanej wodzie, stwierdzono zanieczyszczeń organicznych wyrażone wskaźnikami BZT5, wysokie i zwiększone stężenie ChZT-Cr. W okresie letnim stwierdzono zwiększone stężenie substancji organicznych wyrażone wskaźnikiem ChZT-Cr i utlenialności oraz zwiększoną zawartość azotu organicznego w stosunku do wartości dopuszczalnych w wodach o I klasie jakości wód powierzchniowych. Pod względem bakteriologicznym odpływ charakteryzował się I klasą czystości w okresie wiosny i II klasą w okresie lata. Obniżony stan czystości odpływu wskazuje na nadmierną presję turystyczną na wody jeziora. Wody odpływu spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia pod warunkiem ich uzdatnienia sposobem właściwym dla kategorii A2. Wartości biologicznych wskaźników jakości wody wykazują umiarkowany wpływ oddziaływań antropogenicznych. 3. Omówienie wyników badań analitycznych wód jeziora Wyniki badań fizyko chemicznych i bakteriologicznych wód jeziora z 2004 roku przedstawiono w tabelach nr 11 i 12 Tabela 11 Podstawowe wskaźniki zanieczyszczeń jezioro P O D S T A W O W E W S K A Ź N I K I Z A N I E C Z Y S Z C Z E Ń -------------------------------JEZIORO-------------------------------===== Jezioro TARNOWSKIE DUŻE =================================== Stanowisko: 01 Okres: wiosna Głębokość: 7 [m] Data badania: 15-03-2004 Obserwacje: brak +--------------------------------------------------------------------------------------+ Lp. Podstawowe - wiosna miejsce poboru próby wartość j. miary -----+--------------------------------+----------------------+------------+----------- 1 Fosforany 1 m pod powierzchnią 0,013 mg P/l 2 Fosfor całkowity 1 m pod powierzchnią 0,031 mg P/l 3 Azot mineralny 1 m pod powierzchnią 0,30 mg N/l 4 Azot całkowity 1 m pod powierzchnią 1,24 mg N/l 5 Przewodność elektrolit. wł. 1 m pod powierzchnią 223 µs/cm 3 6 Chlorofil 1 m pod powierzchnią 31,9 mg/m 7 Sucha masa sestonu 1 m pod powierzchnią 5,5 mg/l 8 Widzialność krążka Secchiego 1,5 m 9 Miano coli typu kałowego 1 m pod powierzchnią 20,0 10 Miano coli typu kałowego 1 m nad dnem 20,0 +--------------------------------------------------------------------------------------+ Lp. Charakteryst. dla źródeł zan. wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Pestycydy chloroorganiczne 0,050 µg/l 2 Fenole lotne 0,001 mg/l 3 Ołów 0,0006 mg Pb/l 4 Miedź 0,0034 mg Cu/l 5 Cynk 0,0138 mg Zn/l 6 Kadm 0,0001 mg Cd/l 7 Chrom ogólny 0,0012 mg Cr/l Stanowisko: 01 Okres: lato Głębokość: 7 [m] Data badania: 23-08-2004 Obserwacje: brak +--------------------------------------------------------------------------------------+ Lp. Podstawowe - lato miejsce poboru próby wartość j. miary

- 14 - -----+--------------------------------+----------------------+------------+----------- 1 ChZT metodą dwuchromianową 1 m pod powierzchnią 27,3 mg O2/l 2 BZT5 1 m pod powierzchnią 1,9 mg O2/l 3 Fosfor całkowity 1 m pod powierzchnią 0,083 mg P/l 4 Azot całkowity 1 m pod powierzchnią 1,16 mg N/l 5 Chlorofil 1 m pod powierzchnią 19,1 mg/m3 6 Sucha masa sestonu 1 m pod powierzchnią 5,3 mg/l 7 Widzialność krążka Secchiego 1,3 m 8 Miano coli typu kałowego 1 m pod powierzchnią 4,0 9 Miano coli typu kałowego 1 m nad dnem 2,0 10 Fosforany 1 m nad dnem 0,395 mg P/l 11 Fosfor całkowity 1 m nad dnem 0,485 mg P/l 12 Azot amonowy 1 m nad dnem 3,45 mg N/l +--------------------------------------------------------------------------------------+ Lp. Charakteryst. dla śródeł zan. wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Pestycydy chloroorganiczne 0,004 µg/l 2 Fenole lotne 0,001 mg/l 3 Ołów 0,0034 mg Pb/l 4 Miedź 0,0056 mg Cu/l 5 Cynk 0,0074 mg Zn/l 6 Kadm 0,0003 mg Cd/l 7 Chrom ogólny 0,0004 mg Cr/l Tabela 12 Dodatkowe wskaźniki zanieczyszczeń jezioro D O D A T K O W E W S K A Ź N I K I Z A N I E C Z Y S Z C Z E Ń ===== Jezioro TARNOWSKIE DUŻE =================================== Stanowisko: 01 Okres: wiosna Głębokość: 7,0 [m] Data badania: 15-03-2004 +--------------------------------------------------------------------------------------+ Lp. Dodatkowe - wiosna miejsce poboru próby wartość j. miary -----+--------------------------------+----------------------+------------+----------- 1 ph 1 m pod powierzchnią 8,7 2 Barwa 1 m pod powierzchnią 10 mg Pt/l 3 Zasadowość 1 m pod powierzchnią 3,7 mval/l 4 Wapń 1 m pod powierzchnią 65,0 mg Ca/l 5 Magnez 1 m pod powierzchnią 10,3 mg Mg/l 6 Sód 1 m pod powierzchnią 7,3 mg Na/l 7 Potas 1 m pod powierzchnią 1,3 mg K/l 8 Chlorki 1 m pod powierzchnią 7,8 mg Cl/l 9 Siarczany 1 m pod powierzchnią 44,5 mg SO4/l +--------------------------------------------------------------------------------------+ Stanowisko: 01 Okres: lato Głębokość: 7,0 [m] Data badania: 23-08-2004 +--------------------------------------------------------------------------------------+ Lp. Dodatkowe - lato miejsce poboru próby wartość j. miary -----+--------------------------------+----------------------+------------+----------- 1 ph 1 m pod powierzchnią 7,9 2 ph 1 m nad dnem 7,3 3 Barwa 1 m pod powierzchnią 15 mg Pt/l 4 Barwa 1 m nad dnem 25 mg Pt/l 5 Zasadowość 1 m pod powierzchnią 2,5 mval/l 6 Zasadowość 1 m nad dnem 3,7 mval/l 7 Wapń 1 m pod powierzchnią 56,7 mg Ca/l 8 Wapń 1 m nad dnem 67,3 mg Ca/l 9 Magnez 1 m pod powierzchnią 8,0 mg Mg/l 10 Magnez 1 m nad dnem 8,2 mg Mg/l 11 Sód 1 m pod powierzchnią 7,3 mg Na/l 12 Sód 1 m nad dnem 7,5 mg Na/l 13 Potas 1 m pod powierzchnią 1,4 mg K/l 14 Potas 1 m nad dnem 1,8 mg K/l 15 Chlorki 1 m pod powierzchnią 10,6 mg Cl/l 16 Chlorki 1 m nad dnem 12,5 mg Cl/l 17 Siarczany 1 m pod powierzchnią 24,6 mg SO4/l 18 Siarczany 1 m nad dnem 23,7 mg SO4/l +--------------------------------------------------------------------------------------+

- 15 - W okresie badań wiosennych woda jeziora miała odczyn lekko zasadowy, zawartość wapnia i magnezu kształtowała się na poziomie średnim dla wód powierzchniowych płynących, ilość wapnia w stosunku do ilości magnezu wynosiła 7 : 1. Na niskim poziomie, odpowiadającym wartościom dopuszczalnym dla wód powierzchniowych I klasy jakości kształtowała się zawartość sodu, potasu, chlorków i siarczanów. W okresie wiosennym w wodzie jeziora stwierdzono bardzo wysoką zawartość chlorofilu a i niską przezroczystość wód w stosunku do wód powierzchniowych stojących I klasy czystości. W okresie badań letnich woda powierzchniowa była lekko zabarwiona (15-25 mgpt/dm 3), odczyn wody w jeziorze był słabo zasadowy w warstwie powierzchniowej i obojętny w warstwie przydennej. Zawartość wapnia kształtowała się na poziomie nieco zwiększonym w stosunku do wartości występujących w wodach o I klasie czystości, ilość wapnia w stosunku do ilości magnezu wynosiła 7 : 1 w warstwie powierzchniowej i 8 : 1 w warstwie przydennej. W wodach całego jeziora na niskim poziomie odpowiadającym dopuszczalnym dla wód powierzchniowych I klasy czystości kształtowała się zawartość magnezu, sodu, potasu, chlorków i siarczanów. W okresie letnim, w wodzie warstwy powierzchniowej jeziora stwierdzono wysoką zawartość chlorofilu a i zmniejszoną przezroczystość wód określoną krążkiem Secchiego w stosunku do wartości dopuszczalnych w wodach jeziorowych o I klasie czystości. W wodzie warstwy przydennej stwierdzono bardzo wysokie stężenie fosforanów, wysokie stężenia fosforu ogólnego i azotu amonowego w stosunku do wartości dopuszczalnych w wodach jeziorowych o I klasie czystości. Pod względem bakteriologicznym badane wody w okresie wiosennym i letnim odpowiadały I klasie czystości wód powierzchniowych. Zawartość metali tzw. ciężkich i fenoli w wodach jeziora była niska. Nie stwierdzono przekroczeń w stosunku do ich naturalnych stężeń występujących w wodach powierzchniowych. W wodzie jeziora w okresie lata stwierdzono obecność w niewielkich ilościach pestycydów ( 0,05 µg/dm3). Ilość pestycydów jest niska w stosunku do obserwowanych w wodach rzecznych w Polsce gdzie obserwowano stężenia rzędu 0,3-0,8 µg/dm3. 4. Omówienie badań hydrobiologicznych wód jeziora Wiosną liczebność organizmów planktonowych była dość duża i wynosiła 704,5 tys. os./l, a fitoplankton stanowił ponad 99 %. Dominujące w fitoplanktonie były okrzemki 98,6 % (Synedra acus 62 %, Asterionella formosa 22 %, Ntzschia acicularis 11%), natomiast pozostałe grupy stanowiły niewielkie ułamki procentów. Udział procentowy zooplanktonu był niewielki, bo tylko 0,35 %, natomiast jeżeli chodzi o liczebność osobników zooplanktonu, to było ich dość dużo (2481 os./l), a dokładnie połowę z tego stanowiły wrotki (Keratella cochlearis 30 %, Keratella quadrata 18 %, Polyarthra dolichoptera 15 %). Pierwotniaków było 45 % (Zoothamnium sp. 65 %), widłonogów 5 % (77 % należało do stadiów młodocianych), a z wioślarek było tylko 5 osobników Bosmina spp. (0,2 %). Latem liczebność organizmów planktonowych była czterokrotnie niższa i wynosiła prawie 172 tys. os./l, z czego fitoplankton stanowił niespełna 99 %. Zmieniła się struktura dominacji grup fitoplanktonu, zdecydowanie dominującą grupą były sinice 85 % (Oscillatoria spp. 56,5 %, Gomphosphaeria spp. 31 %, Microcystis spp. 11,5 %), a następnie zielenice 7,5 % i okrzemki 6 %.

- 16 - Latem choć udział procentowy organizmów zooplanktonu zwiększył się prawie czterokrotnie, to liczebność, w porównaniu z wiosną, zmniejszyła się do 2065 os./l. Zdecydowanie dominującą grupą były wrotki 66 % (Keratella cochlearis 61 %), natomiast pozostałe grupy tylko nieznacznie się różniły: pierwotniaki 14 %, widłonogi 12,5 %, wioślarki 7 %. Wśród widłonogów zdecydowanie najwięcej było osobników należących do form młodocianych 84,5 %, a z osobników dorosłych najliczniejszy był Mesocyclops leuckarti 9 %. Najliczniejszym gatunkiem w grupie wioślarek był Bosmina coregoni 47 %, a następnie Daphnia spp. 44 %. Udział formy tecta w populacji Keratella cochlearis latem wynosił tylko 2,5 %, a wiosną ta forma nie występowała. Zooplanktonowy wskaźnik stanu trofii wynosił 55 punktów, co oznacza stan graniczny miedzy mezoeutrofią, a eutrofią. Na wzrost stanu trofii wskazuje przede wszystkim coraz większy udział sinic i dość duża liczebność organizmów fitoplanktonu. Na podstawie wskaźników biologicznych J. Tarnowskie Duże można zaliczyć do mezoutroficznych. Tabela 13 Główne wskaźniki planktonowe charakteryzujące stan jeziora JEZIORA 2004 Ogólna liczba organizmów planktonowych Fitoplankton os/l tax os/l tax Struktura dominacji organizmów fitoplanktonu % sinice złotowiciowce okrzemki bruzdnice zielenice eugleniny kryptofity Zooplankton os/l liczba taksonów udział procentowy Struktura dominacji organizmów zooplanktonu % wrotki wioślarki widłonogi pierwotniaki Wrotki liczba os/l biomasa µg/l biomasa µg/os udział formy tecta w populacji K. cochlearis % Wioślarki liczba os/l biomasa µg/l biomasa µg/os Widłonogi liczba os/l biomasa µg/l J. Tarnowskie Duże wiosna lato 704475 171867 73 111 701994 169802 50 71 0,9 0,4 98,6 0,0007 0,02 0,0001 0,007 2481 23 0,35 84,6 0,4 5,7 1,3 7,5 0,4 0,1 2065 40 1,2 50 0,2 5 44,8 66,3 7,1 12,5 14,1 1240 416,6 0,34 1370 317,4 0,23 0 2,5 5 97,1 19,4 146 2817,1 19,3 125 3712,3 258 2416,2

- 17 - biomasa µg/os Zooplanktonowy Wskaźnik Stanu Trofii Stan jeziora 29,7 9,4 55 mezo-eutrofia II etap 5. Ocena stanu czystości wód jeziora Jezioro Tarnowskie Duże w 2004 r objęte było podobnie jak w latach poprzednich monitoringiem krajowym (reperowym). Ocenione zgodnie z metodyką oceny jakości wód pod względem fizyko chemicznym odpowiadało wodom II klasy czystości. Na ocenę wód w 2004 r decydujący wpływ miało obserwowane latem w warstwie przydennej zerowe stężenie tlenu rozpuszczonego, wysokie stężenie fosforanów w warstwie naddennej w okresie lata oraz bardzo wysokie stężenia chlorofilu a zarówno w okresie wiosennym jak i letnim. Dodatkowo w wodzie jeziora wystąpiły zwiększone stężenia zanieczyszczeń biogennych - fosforu ogólnego i azotu amonowego. Pod względem bakteriologicznym jezioro było czyste - I klasa czystości wód powierzchniowych. Tabela 14 Ocena stanu czystości wód Ocena stanu czystości wód na podstawie badań wiosennych z 15-03-2004 i letnich z 23-08-2004 ==================================================== Jezioro : TARNOWSKIE DUŻE Województwo:LUBUSKIE +-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ Wskaźnik Okres i miejsce poboru próbek wody Wartość wskaźnika Punk na stanowisku tacja ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- Tlen rozpuszczony mgo2/dm3 lato - warstwa naddenna 0,1 4 ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- ChZT metodą dwuchromianową mgo2/dm3 lato - warstwa powierzchniowa 27,3 2 ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- BZT5 mgo2/dm3 lato - warstwa powierzchniowa 1,9 1 ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- Fosforany mgp/dm3 wiosna - warstwa powierzchniowa 0,013 1 ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- Fosfor całkowity mgp/dm3wiosna i lato (wart.śred.)-warstwa pow. 0,057 2 ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- Azot mineralny mgn/dm3 wiosna - warstwa powierzchniowa 0,30 2 ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- Azot całkowity mgn/dm3wiosna i lato (wart.śred.)-warstwa pow. 1,20 2 ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- Przewodność elektrolityczna właściwa µs/cm wiosna - warstwa powierzchniowa 223 1 ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- Chlorofil mg/m3wiosna i lato (wart.śred.)-warstwa pow. 25,5 4 ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- Sucha masa sestonu mg/dm3wiosna i lato (wart.śred.)-warstwa pow. 5,4 2 ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- Widzialność krążka Secchiego m wiosna i lato (wartość średnia) 1,4 3 -----------------------------------------------------------------------------------------+----------------------------- Wynik punktacji i sumaryczna klasa czystości wód 2,18 = II klasa -----------------------------------------------------------------------------------------+----------------------------- Weryfikacja klasy czystości ze względu na miano coli typu kałowego 2,0 1 +-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ W stosunku do oceny przeprowadzonej w 2003 roku jakość wód jeziora uległa polepszeniu pod względem wskaźników fizyko chemicznych choć nadal kwalifikuje się w II klasie czystości. Natomiast pod względem sanitarnym wody jeziora utrzymały I klasę czystości. Jezioro Tarnowskie Duże w ostatnich kilku latach pod względem wartości punktowej Systemu Oceny Jakości Jezior oscylowało pomiędzy 2,18 pkt a 2,67 pkt. Na wykresie poniżej daje się zauważyć lekki trend polepszania się jakości wód jeziora w ciągu lat 1997 2004.

- 18 - punkty Punktow a ocena jakości w ód jeziora Tarnow skiego Dużego 3,00 Linia trendu 2,50 2,00 1,50 2,67 2,55 2,44 2,18 2,18 2,18 2001 r. 2002 r. 2,36 2,18 1,00 0,50 0,00 1997 r. 1998 r. 1999 r. 2000 r. 2003 r. 2004 r. Jezioro Tarnowskie Duże w 2004 roku pod względem hydrobiologicznym podobnie jak rok wcześniej zaliczone zostało do jezior typu mezo-eutroficznego. Zooplanktonowy wskaźnik stanu trofii jeziora wskazuje na niską eutrofię natomiast struktura dominacji grup fitoplanktonu wskazuje na mezo-eutrofię. III. WNIOSKI 1. Jezioro Tarnowskie Duże charakteryzuje się pod względem wskaźników fizyko chemicznych wodą średniej jakości ( II klasą czystości). 2. Jezioro Tarnowskie Duże ma niekorzystne warunki naturalne i jest podatne na wpływy zanieczyszczeń zewnętrznych co wyraża się III kategorią podatności na degradację. W związku z małą odpornością jeziora na antropogeniczne czynniki degradujące, nawet niewielki dopływ ścieków do jeziora przyczynia się do pogorszenia jakości jego wód. 3. W dużej mierze wpływ na jakość wód jeziora Tarnowskie Duże ma stan czystości zasilających je wód podziemnych. Konieczna jest w związku z tym wzmożona kontrola gospodarki ściekowej na obszarze zlewni. 4. W ocenie hydrobiologicznej tak jak w roku poprzednim jezioro kwalifikuje się do zbiorników mezo- eutroficznych.

- 19 - Wykaz opracowań i publikacji 1. Choiński A., Katalog jezior Polski cz. III Pojezierze Wielkopolsko - Kujawskie i jeziora na południe od linii zasięgu zlodowacenia bałtyckiego Fundacja Warta Poznań 1992r. 2. Choiński A., Mapa hydrograficzna w skali 1 : 50 000 arkusz 432.3 Wschowa Główny Urząd Geodezji i Kartografii W-wa 1989 r. 3. Dojlido J., R., Chemia wód powierzchniowych Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko Białystok 1995r. 4. Jańczak J., praca zbiorowa Atlas jezior Polski tom I Jeziora Pojezierza Wielkopolskiego i Pomorskiego w granicach dorzecza Odry IMiGW Poznań 1996 r. 5. Kondracki J., Geografia fizyczna Polski PWN W-wa 1978 r 6. Konopczyński W., "Komunikaty o stanie czystości jeziora Tarnowskiego Dużego w 1992r, 1997r, 1998r, 1999r, 2000r, 2001r, 2002r i 2003r" WIOŚ Zielona Góra 1993-2003 r. [maszynopisy] 7. Kudelska D., Cydzik D., Soszka H., Wytyczne monitoringu podstawowego jezior PIOŚ W-wa 1994 r. 8. Stachy J., praca zbiorowa Atlas Hydrologiczny Polski IMiGW W-wa 1986 r. 9. Szczerbowski J.A., praca zbiorowa Rybactwo śródlądowe Instytut Rybactwa Śródlądowego Olsztyn 1993 r. 10. Szybowski J., Lenartowski M., Grzybowski J., Chęciński Z., Tonder J., Gruszewski M., Monografia jezior Województwa Zielonogórskiego - materiały zbiorcze Instytut Kształtowania Środowiska Oddział we Wrocławiu Zakład Ochrony Środowiska w Zielonej Górze Zielona Góra 1980 r.

- 20 - CZĘŚĆ GRAFICZNA

- 21 - powrót Rysunek nr 1 Położenie jeziora

- 22 - powrót Rysunek nr 2 Zlewnia jeziora

- 23 - powrót Rysunek nr 3 Lokalizacja punktów pomiarowo - badawczych

- 24 - powrót Rysunek 4 Wykresy termiczno tlenowe jeziora Tarnowskiego Dużego

- 25 - ZAŁĄCZNIKI Załącznik nr 1 powrót Plan batymetryczny wg IRŚ

- 26 - Załącznik nr 2 powrót Karta batymetryczna