Ocena Ryzyka Zawodowego

PENTA Soft Zakład Usług Informatycznych ul. Wybickiego 4 83-200 Starogard Gdański tel. / fax 058 562 32 37 http://www.pentasoft.com.pl e-mail: info@pentasoft.com.pl Ocena Ryzyka Zawodowego opis programu dla Komisji ds. Oceny Ryzyka Zawodowego wersja 5.0 Starogard Gdański, marzec 2005

program komputerowy dla Komisji ds. Oceny Ryzyka Zawodowego opis programu PENTA Soft Zakład Usług Informatycznych ul. Wybickiego 4 83-200 Starogard Gdański tel. (058) 562 32 37 fax (058) 562 32 37 e-mail: info@pentasoft.com.pl http://www.pentasoft.com.pl 1992-2005 PENTA Soft Zakład Usług Informatycznych Starogard Gdański. Wszelkie prawa zastrzeżone. Wszystkie firmy, nazwy i inne dane używane w przykładach są fikcyjne. Wszystkie nazwy handlowe i nazwy towarów występujące w niniejszej publikacji są znakami zastrzeżonymi lub nazwami zastrzeżonymi odpowiednich firm. Nazwy wszystkich firm i ich produkty zostały użyte jedynie w celu ich identyfikacji. Współpraca : dr inż. Jarosław Mikuła, Politechnika Śląska, Gliwice PENTA Soft Komisja ds. Oceny Ryzyka Zawodowego - wersja 5.0 Data ostatniej modyfikacji: 17 marca 2005

SPIS TREŚCI WSTĘP...4 INSTALACJA PROGRAMU W KOMPUTERZE...4 POJĘCIA PODSTAWOWE...4 OPIS METODY OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO...5 OGÓLNY OPIS DZIAŁANIA PROGRAMU...5 NOWY OPIS MIEJSCA PRACY...6 Zapisanie wykonanego opisu miejsca pracy... 7 KOREKTA ISTNIEJĄCEGO OPISU MIEJSCA PRACY...8 LISTA PRACOWNIKÓW...8 DRUKOWANIE OPISU MIEJSCA PRACY...9 SZABLONY...9 PRZENIESIENIE PLIKÓW Z OPISEM MIEJSCA PRACY DO DZIAŁU BHP...10 TECHNICZNY OPIS PLIKÓW ZAWIERAJĄCYCH SZABLONY, LISTY WYBORU I OPIS MIEJSC PRACY...10 LITERATURA...10

WSTĘP Program dla KOMISJI DS. OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO umożliwia zarejestrowanie dokładnego opisu i charakterystyki miejsca pracy w tym, co najważniejsze, listy zagrożeń do oceny ryzyka. Program pozwala na przygotowanie informacji o miejscu pracy zbieranych przez Komisje ds. Oceny Ryzyka Zawodowego i przekazanie ich do Działu Bhp, gdzie po weryfikacji i ew. uzupełnieniu będą podstawą do sporządzenia arkuszy Oceny Ryzyka Zawodowego wykonanych metodą zgodną z PN-N-18002 (w skali pięciostopniowej). Ułatwieniem w pracy komisji są odpowiednio przygotowane szablony opisujące wybrane miejsca pracy, a zaletą programu jest możliwość łatwej modyfikacji tych szablonów przez komisję (w tym także przygotowania własnych szablonów). Do opisu miejsca pracy służą odpowiednio przygotowane listy wyboru, a komisja może dopisywać do tych list własne pozycje. Komisja może zarejestrować także listę pracowników zatrudnionych w ocenianym miejscu pracy. Wszystkie utworzone opisy miejsc pracy zostaną zapamiętane w komputerze i mogą być podstawą do tworzenia opisów miejsc pracy po zmianach, które wymuszą powtórną ocenę ryzyka (np. zmiany organizacyjne lub w wyposażeniu miejsca pracy). Wszelkie uwagi prosimy przekazywać do autorów programu. INSTALACJA PROGRAMU W KOMPUTERZE Instalację przeprowadza się z płyty CD ROM, przez uruchomienie umieszczonego na niej programu instalacyjnego o nazwie Setup.exe. Program instalacyjny można uruchomić poleceniem x:setup wpisanym w oknie dialogowym polecenia Uruchom w menu Start systemu Windows (gdzie x oznacza symbol napędu CD ROM). Program instalacyjny umożliwia zainstalowanie programu w dowolnym katalogu komputera, podpowiadając katalog c:\komisja. W wybranym katalogu zostaną umieszczone wszystkie pliki niezbędne do pracy programu. Skróty do programu umieszczone zostaną w menu Start-Programy oraz na pulpicie. Jeśli będzie konieczność deinstalacji programu, to należy usunąć skróty (na pulpicie i w menu Start- Programy) oraz usunąć katalog w którym program został zainstalowany wraz z zawartością. POJĘCIA PODSTAWOWE MIEJSCE PRACY RYZYKO ZAWODOWE ANALIZA RYZYKA Miejsce, do którego pracownik ma dostęp podczas swego zatrudnienia. Prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych, w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy [1]. Analiza ryzyka dotycząca bezpieczeństwa i higieny pracy obejmuje [3] : - wyróżnienie stanowiska pracy, dla którego ryzyko ma być analizowane, - wyróżnienie czynności wykonywanych na stanowisku, - określenie niebezpiecznych zdarzeń, które mogą powstać pod wpływem zagrożeń towarzyszących czynnościom wykonywanym na stanowisku, - określenie rodzaju i wielkości skutków zagrożeń (obrażeń lub uszczerbku na zdrowiu), jakie mogą powstać w następstwie niebezpiecznych zdarzeń, - określenie prawdopodobieństwa wystąpienia przewidywanego skutku zagrożenia, - oszacowanie wielkości ryzyka, - dokonanie oceny ryzyka, - zaprojektowanie sposobu redukcji lub utrzymania ryzyka na akceptowalnym poziomie jeżeli jest małe, - dokonanie powtórnej oceny ryzyka uwzględniającej przyjęty sposób jego zmniejszenia, - sporządzenie dokumentacji ryzyka, oceny jego poziomu i sposobu zmniejszenia, 4

OPIS METODY OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO Metoda zgodna z PN-N-18002 (matryca ryzyka w skali pięciostopniowej) Oszacowanie ryzyka przy pomocy metody zgodnej z PN-N-18002 [2] polega na określeniu ciężkości możliwych następstw i prawdopodobieństwa tych następstw. Kategoria oceny ryzyka (poziom ryzyka) odczytywana jest z matrycy ryzyka. Postać matrycy ryzyka dla zastosowanej skali pięciostopniowej jest następująca: Prawdopodobieństwo Ciężkość następstw następstw Mała szkodliwość Średnia szkodliwość Duża szkodliwość Mało prawdopodobne 1 ryzyko bardzo małe 2 ryzyko małe 3 ryzyko średnie Prawdopodobne 2 ryzyko małe 3 ryzyko średnie 4 ryzyko duże Wysoce prawdopodobne 3 ryzyko średnie 4 ryzyko duże 5 ryzyko bardzo duże Oszacowanie ryzyka polega na utworzeniu listy zagrożeń (potencjalnych i rzeczywistych) występujących w miejscu pracy, oraz przypisaniu każdemu z zagrożeń parametrów matrycy ryzyka tzn. wskazaniu ciężkości i prawdopodobieństwa następstw. Wskazówki dotyczące oszacowania ryzyka wg PN-N-18002 - [2]: do następstw o małej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych dolegliwości i absencji w pracy; są to czasowe pogorszenia stanu zdrowia, takie jak niewielkie stłuczenia i zranienia, podrażnienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy itp. do następstw o średniej szkodliwości zalicza się te urazy, które powoduję niewielkie, ale długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości i są związane z okresami absencji; są to np. zranienia, oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamania, zespoły przeciążeniowe układu mięśniowo-szkieletowego (np. zapalenia ścięgna) itp. do następstw o dużej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe dolegliwości i/lub śmierć; są to np. oparzenia III stopnia, oparzenia II stopnia dużej powierzchni ciała, amputacje, skomplikowane złamania z następową dysfunkcją, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego w wyniku narażenia na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenia słuchu, astma, zaćma, itp. do mało prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika, do prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić nie więcej niż kilkakrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika, do wysoce prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika. W programie nie przewidziano żadnych ograniczeń dla listy zagrożeń można zapisać dowolną liczbę zagrożeń (potencjalnych i istniejących) we wskazanym miejscu pracy. OGÓLNY OPIS DZIAŁANIA PROGRAMU Program umożliwia utworzenie plików zawierających opis miejsca pracy (w tym listę zagrożeń do oceny ryzyka zawodowego) oraz listę pracowników zatrudnionych w opisywanym miejscu pracy. Zawartość utworzonych plików może być dowolnie modyfikowana. Przy tworzeniu nowego pliku program posługuje się uprzednio przygotowanymi szablonami zawierającymi wzorce opisu wybranych miejsc pracy. Program w chwili instalacji zawiera pewna liczbę szablonów, a użytkownik może zmienić ich zawartość a także utworzyć nowe szablony. Pliki z wykonanymi opisami miejsc pracy mogą zostać skopiowane na dyskietkę, w celu przeniesienia do dalszej obróbki, do działu bhp. Wykonany opis miejsca pracy może zostać wydrukowany. Do wydruku program użyje zdefiniowanych przez użytkownika parametrów : tytułu wydruku i jego zakończenia. Liczba i nazwy wykorzystywanych poziomów struktury organizacyjnej możliwe są do zmiany w punkcie Parametry. 5

NOWY OPIS MIEJSCA PRACY Utworzenie nowego opisu miejsca pracy rozpoczyna się od wyboru szablonu. Jeśli na liście szablonów brak odpowiedniego, to należy wybrać pozycję #PUSTY jest to szablon nie zawierający żadnych pozycji. Z szablonu przeniesione zostaną informacje o charakterystyce (słownym opisie) miejsca pracy oraz pozycje z list wyboru, opisujące miejsce pracy. Przeniesione zostaną także zagrożenia do oceny ryzyka, ale bez oszacowania ryzyka (bez elementów matrycy ryzyka). Nazwa szablonu zostanie zapisana w tworzonym pliku opisu miejsca pracy. W pierwszej kolejności powinny zostać uzupełnione informacje o miejscu pracy z list wyboru. Jeśli na liście wyboru brak opisywanego miejsca pracy, to można je dopisać do listy przy użyciu przycisku [+] znajdującego się obok listy wyboru. Uzupełniona powinna zostać także data wykonania opisu miejsca pracy. Miejsce na charakterystykę miejsca pracy służy do zapisania informacji, które komisja uzna za stosowne tam zamieścić, a których nie można opisać za pomocą list wyboru w zakładce Opis miejsca pracy. Opis miejsca pracy składa się z 11 list, w których komisja może umieścić dowolne pozycje wybrane z list wyboru, a także dopisywać własne pozycje. Listy służą wyłącznie do opisu miejsca pracy, a nie do oceny ryzyka w miejscu pracy. Do umieszczenia nowej pozycji na liście służy przycisk Dodaj umieszczony obok list opisujących miejsce pracy. Każda z zapisanych pozycji może zostać usunięta przyciskiem Usuń umieszczonym obok list opisujących miejsce pracy. Wprowadzone pozycje umieszczone zostaną na wydruku Arkusza Opisu Miejsca Pracy. Jeśli na liście wyboru brak jest pozycji, która powinna zostać umieszczona w opisie miejsca pracy, to można ją dopisać (przycisk Dodaj na liście wyboru). Dopisana pozycja będzie w przyszłości umieszczana na liście wyboru. Wszystkie pozycje i opisy zapamiętane zostaną w takiej formie jak zostały utworzone. 6

Główna część pracy komisji oceniającej ryzyko polega na stworzeniu listy zagrożeń (istniejących lub potencjalnych) w ocenianym miejscu pracy oraz na przypisaniu każdemu z zagrożeń odpowiedniego poziomu ciężkości następstw oraz poziomu prawdopodobieństwa następstw. Lista zagrożeń może być dowolnie długa. Komisja może dopisywać takie zagrożenia, jakie uzna za istotne dla oceny ryzyka zawodowego na wskazanym stanowisku. Zagrożenie może zostać usunięte z listy lub może zostać zamienione na inne zależnie od uznania komisji. Wybór odpowiedniego poziomu ciężkości następstw oraz poziomu prawdopodobieństwa następstw dla wskazanego zagrożenia następuje poprzez wskazanie odpowiedniej pozycji z widocznej listy. Lista zagrożeń i odpowiadających im wartości elementów matrycy ryzyka może zostać w dowolnej chwili skorygowana. Jeśli oszacowanie ryzyka nie zostało zakończone (przy którymkolwiek zagrożeniu do oceny brak parametrów oszacowania), to przed zapisem efektów pracy ukaże się odpowiedni komunikat. Zapisanie wykonanego opisu miejsca pracy Program umożliwi zapisanie wykonanego opisu miejsca pracy po naciśnięciu jednego z następujących przycisków : Zapisz, Dodaj, Otwórz, Szablony lub Zakończ. Jeśli oszacowanie ryzyka nie zostało zakończone (przy którymkolwiek zagrożeniu do oceny brak parametrów oszacowania), to ukaże się odpowiedni komunikat. Jako nazwę pliku program podpowiada ciąg złożony z : daty wykonania opisu miejsca pracy, symbolu jednostki organizacyjnej, nazwy zakładu i nazwy stanowiska. Nazwa pliku może zostać zmieniona na dowolną inną. Jeśli plik o podanej nazwie już istnieje, to pojawi się pytanie o zamianę istniejącego pliku. 7

KOREKTA ISTNIEJĄCEGO OPISU MIEJSCA PRACY Korekta rozpoczyna się od wskazania istniejącego pliku z opisem miejsca pracy. W trybie korekty nie ma możliwości zmiany miejsca pracy oraz użytego szablonu. Zmieniona może zostać data wykonania oceny ryzyka oraz wszystkie z zarejestrowanych pozycji opisujących miejsce pracy, a także lista pracowników. Miejsce na charakterystykę miejsca pracy służy do zapisania informacji, które komisja uzna za stosowne tam zamieścić, a których nie można opisać za pomocą list wyboru w zakładce Opis miejsca pracy. Korekta list pozycji składających się na opis miejsca pracy, korekta listy zagrożeń do oceny ryzyka oraz sposób zapisania korygowanego opisu miejsca pracy jak w punkcie Nowy opis miejsca pracy. LISTA PRACOWNIKÓW Funkcja pozwala na zarejestrowanie imion i nazwisk pracowników zatrudnionych w miejscach pracy, w których komisja przeprowadzana ocenę ryzyka zawodowego. Utworzona lista zostanie zapamiętana jako element opisu miejsca pracy. Jeśli pracownik zatrudniony jest w kilku jednostkach organizacyjnych, to powinien zostać umieszczony na liście pracowników każdej z nich. Pozycje na liście można korygować i usuwać. Pozycje na liście porządkowane są alfabetycznie, tak więc informacje o pracowniku radzimy rozpoczynać od nazwiska. 8

DRUKOWANIE OPISU MIEJSCA PRACY Każdy z wykonanych opisów miejsca pracy może zostać wydrukowany. Wydruk może zostać wykonany na drukarce lub w formie podglądu na ekranie. Wydruk zawierać będzie charakterystykę miejsca pracy (jeśli została zapisana) oraz zarejestrowane pozycje z opisem miejsca pracy. Do wydruku użyte zostaną elementy opisu zapisane w funkcji Parametry. Możliwa jest zmiana tytułu wydruku oraz jego zakończenia (stopki). Zapisane parametry zostaną zapamiętane i będą wykorzystywane przy następnych wydrukach. SZABLONY W chwili instalacji program zawiera pewną liczbę gotowych szablonów opisujących wzorcowe miejsca pracy. Po naciśnięciu przycisku Szablony wskazać należy szablon, którego zawartość użytkownik chce zmieniać. Jeśli intencją użytkownika jest dodanie nowego szablonu, to z listy wybrać należy szablon o nazwie #PUSTY.sor jest to szablon nie zawierający żadnych pozycji. Utworzony szablon zapisać można następnie z dowolną nazwą. W trybie zmiany szablonu nieaktywne są pola dotyczące nazwy miejsca pracy, daty oceny ryzyka oraz lista pracowników. Nieaktywna jest także funkcja umożliwiająca wydruk. Program umożliwi zapisanie zmian w szablonie po naciśnięciu jednego z następujących przycisków : Zapisz, Dodaj, Otwórz, Szablony lub Zakończ. Jako nazwę pliku szablonu program podpowiada nazwę otwartego szablonu. Nazwa pliku może zostać zmieniona na dowolną inną. Jeśli plik o podanej nazwie już istnieje, to pojawi się pytanie o zamianę istniejącego pliku. 9

PRZENIESIENIE PLIKÓW Z OPISEM MIEJSCA PRACY DO DZIAŁU BHP Funkcja umożliwia skompresowanie wskazanych opisów miejsca pracy w jednym pliku i przeniesienie ich do działu bhp. Funkcja wyświetla wszystkie wykonane opisy (pliki *.aor). Użytkownik może wskazać, które z plików należy przenieść do działu bhp. Po naciśnięciu przycisku Przenieś podać należy nazwę pliku oraz ew. wskazać jego lokalizację (np. na dyskietce). Następnie program wykona kompresję wskazanych plików z opisami miejsc pracy do jednego pliku (typu zip). Powstały plik można przenieść do działu bhp. TECHNICZNY OPIS PLIKÓW ZAWIERAJĄCYCH SZABLONY, LISTY WYBORU I OPIS MIEJSC PRACY Do przechowywania ww. informacji program używa plików tekstowych o nazwach z odpowiednimi rozszerzeniami : szablony sor, wykonane opisy miejsc pracy aor. Listy wyboru zapisane są w pliku o nazwie Listy_wyboru.lor. Pliki mają strukturę odpowiadającą plikom typu ini systemu Windows, składają się z sekcji o nazwach odpowiadających odpowiednim punktom programu i odpowiednio ponumerowanym elementów. Listę wszystkich dostępnych sekcji zawiera plik o nazwie #PUSTY.sor. Wszystkie pliki można edytować za pomocą edytora tekstów, np. programu Notatnik systemu Windows. Fragment przykładowej struktura pliku Listy_wyboru.lor : [elementy] 1=urządzenia ciśnieniowe 2=aparatura naukowo- badawcza i do celów dydaktycznych 3=komputer stacjonarny [wymagania zdrowotne] 0=zgodnie z zaleceniami lekarza profilaktyka Zawartość pliku Listy_wyboru.lor jest modyfikowana w trakcie pracy z programem dopisywane są do niego pozycje dopisane przez użytkownika. Wykonane opisy miejsc pracy (pliki *.aor ) można skopiować na dowolny nośnik w celu przeniesienia do działu bhp. LITERATURA 1. Norma PN-N-18001 : 1999, System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania. 2. Norma PN-N-18002 : 2000, System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. 3. R. Studenski, Ryzyko zawodowe w spółkach dystrybucyjnych energii elektrycznej, Polskie Towarzystwo Przemysłu i Rozdziału Energii Elektrycznej, Poznań 2001 10