Materiały edukacyjne przygotowane w ramach programu Socrates Grundtvig Action 1, Law through Experience / 116881-CP-1-2004-SK-GRUNDTVIG-G11 TEMAT: DYSKRYMINACJA LEKCJA 2: (Daniela Telepkovả, Milan Zacharovskỳ) Tutaj moŝesz zapomnieć o swoich prawach CEL: Zwiększyć wraŝliwość na moŝliwe formy i przejawy dyskryminacji w społeczeństwie. ZADANIA: Pokazać, w jaki sposób dyskryminacja moŝe przejawiać się w dostawach towarów i usług oraz rozwinąć u uczestników umiejętność identyfikowania tych przejawów dyskryminacji. Zidentyfikować potencjalne rozwiązania problemu dyskryminacyjnych i poniŝających praktyk. Pokazać, Ŝe w niektórych przypadkach zakaz dyskryminacji jest pozornie gwarantowany (np. w prawie do członkostwa klubowego), ale w konkretnych sytuacjach pozostaje nieprzestrzegany (np. karty członkowskie, które faktycznie nie są uŝywane i słuŝą jedynie jako pretekst, aby nie wpuszczać do kllubu niechcianych osób). METODY: Odgrywanie ról, dyskusja. CZAS: Około 60 minut. PROCEDURA: Uczestnicy są dzieleni na trzy grupy (A, B i C). Grupa A składa się z ochroniarzy, porterów, personelu klubu lub restauracji, itp. Ich zadaniem jest znaleźć pretekst, aby zapobiec wchodzeniu do lokalu członków grup mniejszościowych (takich jak Romów, cudzoziemców, gejów i lesbijek, itp.). 1
Grupa B będzie pracować w trzyosobowych grupach; dwie osoby reprezentują członków grupy mniejszościowej, a jedna - większościową populację. Ich zadaniem jest nie akceptować pretekstów podawanych przez Grupę A i próbować wejść do konkretnego klubu lub restauracji, posługując się siłą swych argumentów a nie siłą fizyczną. Grupa C składa się z policjantów, którzy zadecydują, jak by się zachowali, gdyby osoby z Grupy B poprosiły ich o pomoc lub interwencję. Ilość omawianych sytuacji zaleŝy od czasu, jaki pragniesz przeznaczyć na to ćwiczenie. Wszystkie grupy otrzymują 10 do 15 minut na przygotowanie. Następnie odegrają odpowiednie sytuacje. Pod koniec, Grupa C otrzyma czas na podjęcie decyzji, jak rozwiąŝe te sytuacje. W międzyczasie, Grupa A powinna ocenić, który z jej pretekstów jest zgodny z prawem. Grupa B powinna przygotować się do dyskusji rozwaŝając moŝliwe rozwiązania z perspektywy osób dyskryminowanych na przykład, kiedy i w jaki sposób poprosić o pomoc policję, do jakich innych instytucji lub środków prawnych się zwrócić, jak moŝna zaangaŝować przechodniów, itd. Instrukcje dla grup: Grupa A ochroniarze, portierzy, personel klubu lub restauracji, itp. Waszym zadaniem jest wymyślić jak najwięcej powodów, które pozwolą Wam powstrzymać członków grup mniejszościowych przed wejściem do Waszego miejsca pracy (lokal normalnie jest dostępny publicznie ). Pomyśl, w jaki sposób spośród trzech osób pozwolić wejść tylko jednej osobie z grupy większościowej. Przykładowo, wejście do lokalu moŝliwe jest pod warunkiem, Ŝe osoba nosi marynarkę lub krawat. Zaproponuj osobie z grupy większościowej poŝyczenie własnej marynarki lub krawata. JeŜeli osoba postanowi odstąpić ten przywilej jednemu z przyjaciół reprezentujących grupę mniejszościową, moŝesz im powiedzieć, Ŝe popełniłeś pomyłkę i nie posiadasz dodatkowego krawata. MoŜesz posłuŝyć się kartą klubową (została ci tylko jedna czysta karta) lub ostatnim miejscem siedzącym w lokalu czy teŝ innym podobnym pretekstem, aby nie wpuścić niechcianych gości do lokalu. MoŜesz takŝe symulować sytuację, Ŝe inny gość wchodzi zaraz za grupą trzech osób a ty znajdujesz pretekst, dzięki któremu on/ona moŝe wejść, mimo Ŝe ta osoba nie spełnia warunków wprowadzonych dla trójki z Grupy B. Wymyśl nazwę dla lokalu lub restauracji i zapisz ją na tablicy/flipcharcie. MoŜe to być jedna z poniŝszych nazw: Golden Trumpet Jazz Café (Kawiarnia Jazzowa Złotej Trąbki), Upstart s Fancy Restaurant (Ulubiona Restauracja Dorobkiewiczów), Lucky Centipede Disco (Dyskoteka Szczęśliwej Stonogi), Thirsty Snout Pub (Pub Spragnionych Ryjów), itp. Grupa B grupy trzyosobowe, w tym dwie osoby przynaleŝą do grupy mniejszościowej Macie za zadanie utworzyć grupy trzyosobowe. Dwie osoby przynaleŝą do grupy mniejszościowej w społeczeństwie, a jedna - reprezentuje większościową populację. Przygotujcie argumenty, jakich moŝecie uŝyć, jeŝeli na podstawie fałszywego powodu lub 2
pretekstu nie pozwolono Wam wejść do klubu, restauracji, kawiarni, itp. Lokale te normalnie są ogólnie dostępne publicznie. Przedyskutuj moŝliwości czy, kiedy i jak wezwać na pomoc policję lub zwrócić się do urzędu wydającego licencję dla tego lokalu.. MoŜliwe aranŝacje tria: jedna z osób jest zawsze mówiącym po słowacku członkiem większościowej populacji. Para reprezentująca grupy mniejszościowe moŝe być Romami, cudzoziemcami, gejami lub lesbijkami itp. WyróŜnikiem tej pary jest język (np. słaby słowacki z obcym akcentem), ubiór, zachowanie lub zwykła etykieta z opisem. Grupa C policjanci Waszym zadaniem jest ocena poszczególnych sytuacji z prawnego punktu widzenia (tj. czy naruszono prawo) oraz z punktu widzenia moŝliwych rozwiązań w sytuacjach, gdy na prośbę wyznaczonych osób będziecie mieli podjąć działania, jakie warunki muszą być spełnione, co zrobicie w wątpliwej sytuacji (obustronne oświadczenia, itp.). Dyskusja: Dyskusja powinna skupić się na określeniu kryteriów umoŝliwiających nam identyfikację przypadków dyskryminacji oraz wyjaśnieniu moŝliwości, jakie prawo oferuje poszkodowanym, i jak postępować, kiedy prosimy o pomoc policję lub inne władze. Dyskusja powinna teŝ wyjaśnić, kiedy policja moŝe podjąć działania a kiedy jest zobligowana do działania i jakie warunki powinny być spełnione. MoŜecie równieŝ poszukać granic tolerancji w sensie większości akceptującej praktyki dyskryminacyjne wobec niektórych mniejszości lub w sensie powodów dla praktyk dyskryminacyjnych (np. niechęci do wpuszczania osoby bezdomnej do restauracji, itp). NARZĘDZIA: Instrukcje dla grup, szary papier na szyldy, markery, flamastry, makijaŝ (w miarę moŝliwości, nie jest niezbędny), naklejki do etykiet dla członków grup mniejszościowych (jeŝeli nie potrafią w inny sposób wyrazić swej przynaleŝności). Obowiązujące akty prawne dla policjantów (Ustawa Antydyskryminacyjna, Ustawa o Policji, Kodeks Karny, Ustawa o Wykroczeniach, itp.) 1. WSKAZÓWKI DLA TRENERA: PoniewaŜ lekcja wymaga pewnego poziomu kreatywności, uczestnicy w Grupie A i B mogą potrzebować pomocy. Powinniśmy teŝ zarezerwować sobie jako trenerom moŝliwość interwencji przy odgrywaniu ról (głównie ze względu na czas, aby móc wpływać na długość trwania scenek). Bądź przygotowana/y na argumenty popierające ogólną dyskryminację wynikające z negatywnych doświadczeń osobistych lub panujących przesądów. 2. KOMENTARZ PRAWNIKA: Zgodnie z prawem słowackim, dostawy towarów i usług równieŝ podlegają wymogom równego traktowania. Dyskryminacja w tej dziedzinie jest zakazana poprzez Ustawę 3
Antydyskryminacyjną 1 oraz Ustawę o Ochronie Konsumenta 2 ze względu na płeć i rasę, pochodzenie narodowe lub etniczne. Oznacza to, Ŝe powstrzymywanie potencjalnych klientów przed wejściem do pomieszczeń pubu lub restauracji (które są miejscami publicznymi i podlegają przepisom prawa) ze względu na kolor skóry lub język, którym się posługują, lub traktowanie ich w zły sposób stanowi dyskryminację i tym samym narusza zasadę równego traktowania. Poszczególne formy dyskryminacji, które później zidentyfikujemy, będą zaleŝeć od rodzaju obserwowanego zachowania dyskryminującego. JeŜeli osoba słyszy, Ŝe nie moŝe wejść do pomieszczeń restauracji ze względu na kolor skóry, moŝna to uznać za bezpośrednią dyskryminację. JeŜeli to samo dzieje się w bardziej zamaskowanej formie, moŝe stanowić pośrednią dyskryminację (choć czasami trudno wyznaczyć linię pomiędzy bezpośrednią a pośrednią dyskryminacją). JeŜeli odmowie towarzyszą praktyki, które uderzają w godność osoby, wówczas mówimy o molestowaniu. W przypadkach występowania dyskryminacji z powyŝej wspomnianych względów, ofiary posiadają kilka moŝliwości odwołania się do środków prawnych. W oparciu o Ustawę Antydyskryminacyjną w powiązaniu z Ustawą o Ochronie Konsumenta ofiary dyskryminacji mogą zaskarŝyć sprzedawcę lub dostawcę usług o naruszenie zasady równego traktowania, przy zastosowaniu odwróconego cięŝaru dowodu. Mogą teŝ wszcząć postępowanie administracyjne ze Słowackim Urzędem Inspekcji Handlowej, które w efekcie moŝe prowadzić do nałoŝenia kary grzywny. Inną moŝliwością jest wszczęcie postępowania o wykroczenie, opierając się na tym, Ŝe zachowanie dyskryminacyjne moŝe równieŝ naruszać przepisy prawne dotyczące współŝycia cywilnego. Ofiara moŝe teŝ wnieść powództwo cywilne przeznaczone do ochrony osobowości indywidualnych osób. Niestety, kiedy dokonywano transpozycji unijnych dyrektyw antydyskryminacyjnych 3 do słowackiego prawa w 2004 r., chronione dziedziny zawęŝono do ogólnego zakazu dyskryminacji w dziedzinie dostaw towarów i usług sformułowanego w Ustawie o Ochronie Konsumenta (bez odniesień do konkretnych dziedzin) z wymienionych względów (ze względu na płeć i rasę, pochodzenie narodowe i etniczne), które są obecnie chronione Ustawą Antydyskryminacyjną. Tym samym uzyskanie środka w formie postępowania sądowego poprzez zastosowanie odwróconego cięŝaru dowodu wobec naruszeń zasady równego traktowania lub odwołania do Słowackiego Urzędu Inspekcji Handlowej moŝe być problematyczne w przypadkach dyskryminacji z innych powodów niŝ względy wyraźnie wymienione w przepisach prawnych (na przykład ze względu na orientację seksualną, pochodzenie społeczne, niepełnosprawność, religię itd). Jednak w obrębie UE istnieją jeszcze mechanizmy traktowania niepoprawnych transpozycji dyrektyw unijnych (co miało miejsce w słowackich przepisach prawnych). Przykładowo, osoby poszkodowane mogą zwrócić się do Komisji Europejskiej z informacją o niepoprawnej transpozycji prawa wspólnotowego, której Komisja moŝe z kolei uŝyć jako podstawy prawnej do wszczęcia postępowania o naruszeniu przeciwko Republice Słowackiej, co moŝe nawet doprowadzić do nałoŝenia kary grzywny przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Osoby poszkodowane mogą teŝ posłuŝyć się owym argumentem niepoprawnej transpozycji w sądzie krajowym i poprosić o wczytanie ogólnej 1 Ustawa nr 365 z 2004 r., o Równym Traktowaniu w Niektórych Dziedzinach oraz o Ochronie Przed Dyskryminacją, oraz o zmianach i uzupełnianiu wybranych przepisów prawnych, przyjęta 20 maja 2004 r., weszła w Ŝycie 1 lipca 2004 r.. 2 Ustawa nr 634 z 1992 r., o Ochronie Konsumenta, z poprawkami, przyjęta 16 grudnia 1992 r., weszła w Ŝycie 16 grudnia 1992 r. 3 Dyrektywa Rady 2000/43/EC z 29 czerwca 2000 r. wprowadzająca zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne; Dyrektywa Rady 2000/78/EC z 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy; Dyrektywa Rady 76/207/EEC w sprawie wprowadzenia w Ŝycie zasady równego traktowania kobiet i męŝczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy, z poprawkami Dyrektywy Rady 2002/73/EC. 4
ochrony przed dyskryminacją w usługach ze wszystkich względów w słowacką Ustawę o Ochronie Konsumenta, interpretując prawo słowackie w świetle prawa unijnego (w języku prawnym UE nazywa się to efektem pośrednim dyrektyw ). Ponadto, jeŝeli niepoprawna transpozycja dyrektywy prowadzi do szkody poniesionej przez osobę, poszkodowana osoba moŝe wnieść powództwo przeciwko państwu i domagać się odszkodowania. Wymienione mechanizmy zdobywania środków prawnych wobec niepoprawnej transpozycji unijnych dyrektyw antydyskryminacyjnych nie są przeszkodą dla równoczesnego wszczęcia postępowania zgodnie z prawem słowackim, o którym mowa powyŝej, a nie ma w nim elementu europejskiego. Dlatego jeŝeli gej lub lesbijka lub osoba niepełnosprawna (których nie chroni w wyraźny sposób zakaz dyskryminacji w dostępie do towarów i usług w obowiązujących aktach prawnych) czuje się dyskryminowana w dostępie do towarów i usług i decyduje, Ŝe nie zwróci się do Komisji Europejskiej, i nie wniesie powództwa cywilnego w sprawie naruszenia zasady równego traktowania z zastosowaniem koncepcji pośredniego efektu dyrektyw unijnych, moŝe jeszcze wszcząć postępowanie o wykroczenie z tytułu naruszenia zasady współŝycia cywilnego lub wnieść powództwo cywilne w sprawie ochrony osobowości. 5