BADANIA KONSERWATORSKIE POLICHROMII WNĘTRZ PAŁACU SASKIEGO W KUTNIE

BADANIA KONSERWATORSKIE POLICHROMII WNĘTRZ PAŁACU SASKIEGO W KUTNIE Toruń 06

. PRZEDMIOT BADAŃ, METODYKA Badaniami objęto wnętrza pałacu Saskiego w Kutnie; najstarsze zachowane ściany obiektu datowane są na ok.750 rok. Materiał do badań stratygraficznych i mikrochemicznych oryginalnego opracowania pobrano z wytypowanych na obiekcie miejsc. Pobrane próbki przebadano według następującego schematu: przygotowanie naszlifów przekrojów poprzecznych próbek; analiza wizualna stratygrafii warstw; wykonanie cyfrowych fotografii przekrojów i ich opracowanie; badanie rozpuszczalności, prażenie; analizy mikrochemiczne pigmentów i spoiw znajdujących się w poszczególnych warstwach. Rezultaty badań ilustrują opracowane graficznie fotografie przekrojów; stratygrafie zinterpretowano oraz opisano, wraz z wynikami badań mikrochemicznych. Celem badań jest ustalenie stratygrafii, identyfikacja materiałów najstarszych warstw oraz określenie pierwotnej kolorystyki wnętrz obiektu. miejsca pobrania próbek:. (a) pomieszczenie 7, ściana zachodnia (faza III przed 86r.). (b) pomieszczenie 7, ściana zachodnia (faza III przed 86r.). (c) pomieszczenie, ściana wschodnia (faza III przed 86r.). (d) pomieszczenie, ściana wschodnia (faza III przed 86r.) 5. (e) pomieszczenie 6, ściana północna (faza IV po 86r.) 6. (f) pomieszczenie 6, ściana północna (faza IV po 86r.) 7. (g) pomieszczenie 6, ściana wschodnia (faza I do 750r.) 8. (h) pomieszczenie 8, ściana wschodnia (faza I do 750r.) 9. (i) pomieszczenie, ściana wschodnia (faza I do 750r.) 0. (i) pomieszczenie, ściana wschodnia (faza I do 750r.). (i) pomieszczenie, ściana północna (faza I do 750r.) x h f e g x drewno próbka pobrana z belki w pomieszczeniu 8 (ściana północna, faza I do 750r.) i, j k a,b c,d Agnieszka Fejzer: BADANIA KONSERWATORSKIE POLICHROMII WNĘTRZ PAŁACU SASKIEGO W KUTNIE

. BADANIA STRATYGRAFICZNE ORAZ IDENTYFIKACJA MATERIAŁÓW.. Reakcje charakterystyczne pigmentów i spoiw występujących w pobranym do badań materiale: pigmenty kreda CaCO rozpuszczalność w kwasach g rozpuszcza się, hco reakcja: n HCl + n H SO g kryształy w postaci igieł ugier Fe O xnh O rozpuszczalność w kwasach częściowa, w zasadach nierozpuszczalny reakcja z NH SCN g czerwone zabarwienie roztworu świadczące o obecności żelaza w próbce prażenie g zmiana barwy cząstek pigmentu na czerwoną czerwień żelazowa Fe O rozpuszczalność w kwasach i zasadzie sodowej, prażenie g brak zmian reakcja z NH SCN g czerwone zabarwienie świadczące o obecności żelaza w próbce malachit CuCO xcu(oh) prażenie g próbka czernieje rozpuszczalność w kwasach g rozpuszcza się, hco reakcja z Na S g próbka czernieje w obecności pigmentów miedziowych reakcja z (NH ) [Hg(SCN) ] g żółtozielone kryształy w formie rozetek lub pojedynczych igieł ultramaryna Na OxAl O x6sio xna S rozpuszczalność w kwasach g ziarna pigmentu odbarwiają się czerń węglowa identyfikacja przez porównanie ziaren pigmentu z wzornikiem spoiwa spoiwo zawierające białko (prawd. klej glutynowy) reakcja z czernią amidową g powstaje błękitne wybarwienie warstwy zawierającej białko węglanowe identyfikacja przez wykluczenie spoiwa klejowego, olejnego i emulsyjnego (negatywne wyniki reakcji z czernią amidową i zasadą sodową); spoiwo węglanowe występuje w farbach wa - piennych, na bazie pobiał Agnieszka Fejzer: BADANIA KONSERWATORSKIE POLICHROMII WNĘTRZ PAŁACU SASKIEGO W KUTNIE

.. Przekroje stratygraficzne x przekrój (a) pomieszczenie 7, ściana zachodnia Próbkę pobrano z najstarszego zachowanego opracowania ściany, należącej do III fazy chronologicznej (powstałej przed 86r.):. biała warstwa pobiała wapienna;. różowo-ugrowa warstwa zaprawa piaskowo-wapienna; a powyżej: zdjęcie miejsca pobrania; mur ceglany (x), zaprawa piaskowo-wapienna (), pobiała wapienna (). nr/f.ch. warstwa skład chemiczny rodzaj spoiwa /III biała kreda CaCO węglanowe /III ugrowa (zaprawa) węglan wapnia CaCO węglanowe powyżej: powiększenie x0. powyżej: powiększenie x00. Przeprowadzone analizy wizualne i chemiczne próbki (a) wykazały obecność jednej warstwy pobiały wapiennej położonej na zaprawie wapienno-piaskowej. Nie stwierdzono występowania innych białych pigmentów w warstwie. * We wszystkich próbkach zastosowano podział na fazy chronologiczne w oparciu o legendę rzutu przyziemia pałacu. Agnieszka Fejzer: BADANIA KONSERWATORSKIE POLICHROMII WNĘTRZ PAŁACU SASKIEGO W KUTNIE

przekrój (b) pomieszczenie 7, ściana zachodnia x -7 Próbkę pobrano z najstarszego zachowanego opracowania ściany, należącej do III fazy chronologicznej (powstałej przed 86r.), wraz z nawarstwieniami. kolejne, wtórne opracowania: 7. jasnożółta warstwa 6. biała warstwa 5. jasnożółta warstwa. biała warstwa. biała warstwa najstarsze zachowane opracowanie (dla fazy III):. biała warstwa grunt kredowy/pobiała wapienna, z dodatkiem substancji białkowych, położona w warstwach;. różowo-ugrowa warstwa zaprawa piaskowo-wapienna; b powyżej: zdjęcie miejsca pobrania; mur ceglany (x), zaprawa piaskowo-wapienna (), pobiała wapienna z nawarstwieniami (-7). 7() 6() 5 (?) powyżej: powiększenie x0. powyżej: powiększenie x00. Przeprowadzone analizy wizualne i chemiczne próbki (a) wykazały obecność warstw gruntu kredowego lub pobiały wapiennej (około ) z dodatkiem substancji białkowych (najprawdopodobniej kazeiny), położonych na zaprawie wapienno-piaskowej. Nie stwierdzono występowania innych białych pigmentów w warstwie. Białą strzałką oznaczona została granica pomiędzy kolejnymi opracowaniami (fazami chronologicznymi); jest to cienka ciemna warstwa zabrudzeń powierzchniowych, której obecność pozawala na określenie pierwotnej kolorystyki (i potwierdzenie wyników dla próbki (a)) ściana zachodnia w pomieszczeniu 7 była w III fazie chronologicznej pałacu opracowana na biało. Agnieszka Fejzer: BADANIA KONSERWATORSKIE POLICHROMII WNĘTRZ PAŁACU SASKIEGO W KUTNIE 5

przekrój (c) pomieszczenie, ściana wschodnia x -8 Próbkę pobrano z najstarszego zachowanego opracowania ściany, należącej do III fazy chronologicznej (powstałej przed 86r.), wraz z nawarstwieniami. kolejne, wtórne opracowania: 8. jasnoszara warstwa 7. biała warstwa 6. jasnoszara warstwa 5. jasnobrązowa warstwa najstarsze zachowane opracowanie (dla fazy III):. jasnożółta warstwa grunt kredowy/pobiała wapienna z dodatkiem substancji białkowych, że śladowymi ilościami pigmentów żelazowych;. biała warstwa grunt kredowy/pobiała wapienna z dodatkiem substancji białkowych;. różowo-ugrowa warstwa zaprawa piaskowo-wapienna (wyrównująca);. różowo-ugrowa warstwa zaprawa piaskowo-wapienna; powyżej: zdjęcie miejsca pobrania; mur ceglany (x), zaprawa piaskowo-wapienna (), pobiała wapienna z nawarstwieniami (-8). c 8 7 6 5 powyżej: powiększenie x0. Układ najstarszych warstw obejmuje warsty - białą strzałką oznaczono granicę pomiędzy kolejnymi fazami. Wybarwianie w czerni amidowej warstw - dało obraz analogiczny do próbki (b); na zaprawie piaskowo-wapiennej () położono tzw. warstwę wyrównującą a następnie dwie warstwy gruntu kredowego/pobiały wapiennej z dodatkiem substancji białkowych. W warstwie zawiera śladowe ilości pigmentów żelazowych. powyżej: powiększenie x00. Agnieszka Fejzer: BADANIA KONSERWATORSKIE POLICHROMII WNĘTRZ PAŁACU SASKIEGO W KUTNIE 6

przekrój (d) pomieszczenie, ściana wschodnia x powyżej: zdjęcie miejsca pobrania; mur ceglany (x), zaprawa piaskowo-wapienna (), pobiały wapienne () i kolejne opracowania kolorystyczne (-). 9-9 8 7 6 5 Próbkę pobrano z najstarszego zachowanego opracowania ściany, należącej do III fazy chronologicznej (powstałej przed 86r.), wraz z licznymi nawarstwieniami. kolejne, wtórne opracowania: 9. biała warstwa 8. biała warstwa 7. jasna szaro-błękitna warstwa 6. żółta warstwa 5. różowa warstwa. jasnożółta warstwa. żółta warstwa. żółtozielona warstwa. jasna żółto-różowa warstwa 0. szara warstwa 9. pomarańczowa warstwa 8. czerwona warstwa 7. biała warstwa 6. błękitna warstwa 5. biała warstwa. różowo-ugrowa warstwa. różowo-ugrowa warstwa gruboziarnista zaprawa piaskowo-wapienna * Pod warstwą zaprawy występują fragmentarycznie zachowane warstwy białe i jasnoszare są to warstwy pobiał wapiennych, należących do najstarszego zachowanego w tym miejscu opracowania (poniżej pobrany fragment z prawdopodobnie wszystkimi rozwiązaniami kolorystycznymi, począwszy od warstw pobiał/gruntów bez pierwszej na tej ścianie warstwy zaprawy piaskowo-wapiennej). 0-9 9 8 7 6 5 d powyżej: powiększenie x0. Agnieszka Fejzer: BADANIA KONSERWATORSKIE POLICHROMII WNĘTRZ PAŁACU SASKIEGO W KUTNIE 7

przekrój 5(e) pomieszczenie 6, ściana północna Próbkę pobrano z najstarszego zachowanego opracowania ściany, pochodzącej z III fazy chronologicznej (powstałej przed 86r.) najstarsze zachowane opracowanie (dla fazy III):. czerwona warstwa warstwa polichromii na bazie czerwieni żelazowej i kredy, o spoiwie zawierającym substancje białkowe;. biała warstwa grunt kredowy o spoiwie zawierającym substancje białkowe;. biała warstwa pobiała wapienna;. różowo-ugrowa warstwa zaprawa piaskowo-wapienna; e - - powyżej: zdjęcie miejsca pobrania; zaprawa piaskowo-wapienna (), zaprawa piaskowo-wapienna wyrównująca (), pobiała wapienna i warstwa czerwonej polichromii (-). powyżej: powiększenie x0. powyżej: powiększenie x00. Występujące w pobranym materiale warstwy stanowią jedno, najstarsze zachowane w tym miejscu opracowanie ściana północna w pomieszczeniu 6 była przed rokiem 86 pokryta czerwoną polichromią () na bazie czerwieni żelazowej z domieszkami czerni i kredy, położoną na warstwie pobiały wapiennej (), pod którą znajduje się zaprawa piaskowo-wapienna (). Warstwa może stanowić rodzaj izolacji lub gruntu warstwy i uległy w podobnym stopniu wybarwieniu w czerni amidowej, co świadczy o obecności w nich substancji białkowych. Wszystkie warstwy mogą należeć do jednej lub ewentualnie dwóch faz chronologicznych. Agnieszka Fejzer: BADANIA KONSERWATORSKIE POLICHROMII WNĘTRZ PAŁACU SASKIEGO W KUTNIE 8

przekrój 6(f) pomieszczenie 6, ściana północna 5-7 - - x Próbkę pobrano z najstarszego zachowanego opracowania ściany należącej do IV fazy chronologicznej (powstałej po 86r.), wraz z nawarstwieniami. kolejne, wtórne opracowania: 7. jasnozielona warstwa 6. biała warstwa 5. biała warstwa najstarsze zachowane opracowanie (dla fazy IV):. czerwona warstwa warstwa polichromii na bazie czerwieni żelazowej i kredy, o spoiwie zawierającym substancje białkowe;. biała warstwa grunt kredowy o spoiwie zawierającym substancje białkowe;. biała warstwa pobiała wapienna;. ugrowa warstwa zaprawa piaskowo-wapienna; f powyżej: zdjęcie miejsca pobrania; belka (x), zaprawa piaskowo-wapienna (), zaprawa piaskowo-wapienna wyrównująca (), pobiała wapienna z nawarstwieniami (-), wtórne opracowania malarskie (5-7). 6-7 5 powyżej: powiększenie x0. Układ najstarszych warstw - jest analogiczny do układu warstw w próbce 5(e) ściana północna w pomieszczeniu 6 była przed rokiem 86 pokryta czerwoną polichromią () na bazie czerwieni żelazowej z domieszkami czerni i kredy, położoną na warstwie pobiały wapiennej (), pod którą znajduje się zaprawa piaskowo-wapienna (). Warstwa może stanowić rodzaj izolacji lub gruntu warstwy i uległy w podobnym stopniu wybarwieniu w czerni amidowej, co świadczy o obecności w nich substancji białkowych. Wszystkie warstwy mogą należeć do jednej lub ewentualnie dwóch faz chronologicznych. powyżej: powiększenie x00. Agnieszka Fejzer: BADANIA KONSERWATORSKIE POLICHROMII WNĘTRZ PAŁACU SASKIEGO W KUTNIE 9

- x przekrój 7(g) pomieszczenie 6, ściana wschodnia Próbkę pobrano z najstarszego zachowanego opracowania ściany, należącej do I fazy chronologicznej (powstałej ok. roku 750). najstarsze zachowane opracowanie (dla fazy I): 5. biała warstwa. jasnożółta warstwa pobiała wapienna, że śladowymi ilościami pigmentów żelazowych;. biała warstwa grunt kredowy o spoiwie białkowym;. różowo-ugrowa warstwa zaprawa piaskowo-wapienna (wyrównująca);. różowo-ugrowa warstwa zaprawa piaskowo-wapienna; - g powyżej: zdjęcie miejsca pobrania; mur ceglany (x), zaprawa piaskowo-wapienna (), zaprawa piaskowo-wapienna wyrównująca (), pobiała wapienna, położona w dwóch warstwach (-). 5 () powyżej: powiększenie x0. powyżej: powiększenie x00. Próbka pobrana ze wschodniej ściany w pomieszczeniu 6 stanowi jej najstarsze zachowane opracowanie na zaprawie piaskowo-wapiennej położono tzw. warstwę wykańczającą (), następnie grunt kredowy o spoiwie białkowym oraz pobiałę wapienną. W pobranej próbce nie stwierdzono śladów barwnego opracowania wnętrza w tej części pałacu. Agnieszka Fejzer: BADANIA KONSERWATORSKIE POLICHROMII WNĘTRZ PAŁACU SASKIEGO W KUTNIE 0

x - przekrój 8(h) pomieszczenie 8, ściana wschodnia Próbkę pobrano z najstarszego zachowanego opracowania ściany, należącej do I fazy chronologicznej (powstałej ok. roku 750). najstarsze zachowane opracowanie (dla fazy I):. biała warstwa pobiała wapienna;. jasnoszara warstwa grunt wyrównujący o spoiwie białkowym, może zawierać domieszki czerni. i pigmentów żelazowych;. różowo-ugrowa warstwa zaprawa piaskowo-wapienna; h powyżej: zdjęcie miejsca pobrania; mur ceglany (x), zaprawa piaskowo-wapienna (), pobiała wapienna, położona w dwóch warstwach (-). () powyżej: powiększenie x0. powyżej: powiększenie x00. Wybarwianie w czerni amidowej określiło występowanie substancji białkowych w warstwie kredowego gruntu (, położonego w trzech warstwach), pod którym znajduje się zaprawa piaskowo-wapienna; warstwa to pobiała wapienna. Wszystkie trzy widoczne na przekroju warstwy stanowią oryginalne opracowanie ściany wschodniej w pomieszczeniu 8. W pobranej próbce nie stwierdzono śladów barwnego opracowania wnętrza w tej części pałacu. Agnieszka Fejzer: BADANIA KONSERWATORSKIE POLICHROMII WNĘTRZ PAŁACU SASKIEGO W KUTNIE

przekrój 9(i) pomieszczenie, ściana wschodnia -5 Próbkę pobrano z najstraszego zachowanego opracowania ściany, należącej do I fazy chronologicznej (powstałej ok. roku 750). Analiza wizualna in situ pozwala przypuszczać, że jest to najstarsze opracowanie kolorystyczne w pałacu. kolejne opracowanie: 5. czerwona warstwa polichromia na bazie czerwieni żelazowej, o spoiwie weglanowym;. biała warstwa wtórny grunt kredowy/pobiała wapienna z dodatkiem substancji białkowych; powyżej: zdjęcie miejsca pobrania; zaprawa piaskowo-wapienna (), pobiały wapienne ( i ) z pierwszą i drugą czerwoną polichromią ( i 5). pierwsze opracowanie:. czerwona warstwa polichromia na bazie czerwieni żelazowej, o spoiwie węglanowym;. biała warstwa grunt kredowy/pobiała wapienna;. ugrowa warstwa zaprawa piaskowo-wapienna; 5 powyżej: powiększenie x0. powyżej: powiększenie x00. Pobrany materiał prezentuje najstarsze opracowanie kolorystyczne ten fragment ściany wschodniej w pomieszczeniu pierwotnie był polichromowany farbą wapienną zawierającą czerwień żelazową, położoną na kilku warstwach gruntu/pobiały wapiennej, leżących na zaprawie piaskowo-wapiennej. Polichromia II fazy chronologicznej powtarza kolorystykę oryginału. i Agnieszka Fejzer: BADANIA KONSERWATORSKIE POLICHROMII WNĘTRZ PAŁACU SASKIEGO W KUTNIE

przekrój 0(j) pomieszczenie, ściana wschodnia 6 Próbkę pobrano z drugiego najstarszego zachowanego opracowania ściany, należącej do I fazy chronologicznej (powstałej ok. roku 750) jest to kontynuacja układu stratygraficznego próbki 9(i). opracowanie III i IV fazy chronologicznej: 7. biała warstwa kolejna zaprawa; 6. błękitna polichromia; 5. jasnobłękitna polichromia;. szara polichromia; r rozwarstwienie;. zielona warstwa polichromia wapienna, zawierająca malachit;. biała warstwa grunt kredowy/pobiała wapienna z niewielkim dodatkiem substancji białkowych;. ugrowa warstwa zaprawa piaskowo-wapienna; pod nią znajduje się układ warstw z próbki 9(i). x I i II faza j powyżej: zdjęcie miejsca pobrania; mur ceglany (x), opracowanie I i II fazy chronologicznej, wtórna zaprawa piaskowo-wapienna (), zielona polichromia () obie należące do fazy III, błękitna polichromia (6) należąca do fazy IV (ślady analogicznego opracowania znaleziono na ścianie północnej w tym samym pomieszczeniu/patrz: próbka (k)). 7 6 5 r r powyżej: powiększenie x0. powyżej: powiększenie x00. w warstwie zidentyfikowano malachit. Agnieszka Fejzer: BADANIA KONSERWATORSKIE POLICHROMII WNĘTRZ PAŁACU SASKIEGO W KUTNIE

- przekrój (k) pomieszczenie, ściana północna Próbkę pobrano z najstarszej zachowanej ściany, należącej do I fazy chronologicznej (powstałej ok. roku 750); częściowo może stanowić analogię do układu warstw w przekroju 0(j). wczesne, wtórne opracowanie:. ciemnobłękitna warstwa polichromia zawierająca ultramarynę i kredę, o spoiwie zawierającym substancje białkowe;. jasnobłękitna warstwa polichromia na bazie kredy i ultramaryny, o spoiwie zawierającym substancje białkowe;. biała warstwa grunt kredowy/pobiała wapienna z dodatkiem substancji białkowych;. różowo-ugrowa warstwa zaprawa piaskowo-wapienna. k powyżej: zdjęcie miejsca pobrania; zaprawa piaskowo-wapienna (), pobiała wapienna (), warstwy błękitnej polichromii (-). () powyżej: powiększenie x0. powyżej: powiększenie x00. Próbka (k) pobrana ze ściany północnej w pomieszczeniu prezentuje wtórny, ale dość wczesny układ warstw można założyć, że jest to opracowanie analogiczne do warstw 5-6 na przekroju 0 (i) że należy do IV fazy chronologicznej. Na zaprawie wapienno-piaskowej położono warstwy gruntu kredowego lub pobiały wapiennej z dodatkiem kazeiny. W warstwach polichromii i, o spoiwie zawierającym substancje białkowe, zidentyfikowano ultramarynę oraz kredę. Agnieszka Fejzer: BADANIA KONSERWATORSKIE POLICHROMII WNĘTRZ PAŁACU SASKIEGO W KUTNIE

.. Identyfikacja drewna Identyfikację gatunku umożliwiły obserwacje budowy drewna na spreparowanych trzech przekrojach oraz porównanie z wzorcami. Materiał do badań pobrano z belki konstrukcyjnej ściany północnej w pomieszczeniu 8 pałacu. przekrój poprzeczny a cewki podłużne rozmieszczone są w promieniowych szeregach; cewki drewna wczesnego są cienkościenne, późnego grubościenne, spłaszczone w kierunku promieniowym; w drewnie późnym występują przewody żywiczne (a); przekrój styczny promienie drzewne są niejednorodne, jedno- i wielorzędowe z poprzecznym przewodem żywicznym (b; wrzecionowate); wysokość promieni jednorzędowych wynosi do komórek, wrzecionowatych do 5 komórek; b d c przekrój promieniowy promienie drzewne heterogeniczne; górne i dolne warstwy promienia zbudowane są z cewek poprzecznych o ściankach silnie pofalowanych do wnętrza komórki (c; wyraźne sęczkowate wyrostki); wewnętrzne warstwy promienia zbudowane są z komórek miękiszowych, mających w polach krzyżowych - jamki proste okienkowe (d; pinoidalne); Badany element wykonany został z drewna sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.). Agnieszka Fejzer: BADANIA KONSERWATORSKIE POLICHROMII ELEWACJI KAMIENICY... 5

. PODSUMOWANIE Pobrany do badań materiał pochodzi z różnych faz chronologicznych obiektu; próbki 7 (g), 8(h), 9(i) pochodzą z najstarszych zachowanych ścian Pałacu Saskiego (występujących w pomieszczeniach 6, 8 i, powstałych przed rokiem 750); można uznać, że zachowane na nich najstarsze warstwy są warstwami oryginalnymi (stanowią ślady pierwotnego wystroju wnętrz obiektu). Układ warstw leżących na zaprawie piaskowo-wapiennej jest analogiczny we wszystkich trzech próbkach są to białe warstwy na bazie kredy, o spoiwie zawierającym substancje białkowe mogą być to grunty kredowe lub pobiały wapienne z dodatkiem kazeiny. Dodatkowo w pomieszczeniu, gdzie pobrano próbki 9(i), 0(j) i (k) występuje barwne wykończenie ścian czerwoną polichromią wapienną, zawierającą czerwień żelazową, uznaną za najstarsze opracowanie kolorystyczne (powtórzone w fazie II/patrz próbka 9(i)). Kolejne dwie fazy chronologiczne (położone na wtórnej zaprawie) to opracowania obejmujące polichromię zieloną (zawierającą malachit) i szarą (faza III) oraz dwie błękitne (faza IV). To ostatnie rozwiązanie przypuszczalnie obejmowało jasnobłękitne tło z ciemnobłękitnymi geometrycznymi podziałami pasowymi; w obydwu zidentyfikowano ultramarynę i kredę. III fazę budynku prezentują próbki (a), (b), (c) i (d), pobrane w pomieszczeniach i 7 pałacu ze ścian powstałych przed rokiem 86. Pierwsze zachowane opracowanie obejmuje zaprawę piaskowo-wapienną, na którą położono grunty kredowe/pobiały wapienne (w próbce (c) pomiędzy warstwą zaprawy i gruntu występuje tzw. warstwa wyrównująca); w próbkach pobranych z nawarstwieniami kolorystyka rozwiązań barwnych zmienia się kilkakrotnie, jednak pierwsze opracowanie ściany wschodniej w pomieszczeniu i ściany zachodniej w pomieszczeniu 7 jest takie samo (białe, o ciepłym odcieniu). Występujące w próbkach 5(e) i 6(f) warstwy czerwonej polichromii, położone na białych warstwach podkładowych (grunty/pobiały) i zaprawie piaskowo-wapiennej, należą do IV fazy chronologicznej budynku, obejmującej wtórną ścianę północną w pomieszczeniu 6. Układ najstarszych warstw w obydwu próbkach jest analogiczny czerwona polichromia zawierająca czerwień żelazową z domieszkami czerni węglowej i kredy, oraz leżąca pod nią warstwa białego gruntu mogą należeć do tej samej fazy chronologicznej co zaprawa piaskowo-wapienna i pobiała, lub stanowić odrębną fazę. Sugerowane kolory do rekonstrukcji, zgodne z wzornikiem NCS: próbka 9(i) jasny błękit NCS S 00-R80B lub 00-R90B ciemny błękit NCS S 060-R80B, 060-R80B lub 050-R80B Agnieszka Fejzer: BADANIA KONSERWATORSKIE POLICHROMII ELEWACJI KAMIENICY... 6