Katarzyna Kryzia 1, AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Logistyka - nauka Ochrona powierzchni przed szkodami górniczymi w świetle regulacji prawa górniczego w latach 1918 2011 Wprowadzenie Polska jest krajem posiadającym bogate zasoby złóż kopalin użytecznych, w szczególności węgla kamiennego. Na podstawie bogatej bazy surowcowej zarówno w przeszłości jak i w XX wieku możliwe było prowadzenie robót górniczych. Skutkiem tego zjawiska jest oddziaływanie eksploatacji górniczej na powierzchnię terenu. Proces ten ze względu na szerokie spektrum czynników, których przejawy występują zazwyczaj w górotworze i na powierzchni terenu mogą powodować przekształcenia geomechaniczne, zanieczyszczenia wód i zmiany stosunków wodnych, deformacje ciągłe i nieciągłe powierzchni terenu czy zanieczyszczenie atmosfery. W następstwie niewłaściwej ochrony powierzchni są zwykle konsekwencją szkody w obiektach infrastruktury powierzchniowej [25]. Ochrona powierzchni na terenach górniczych w świetle ustawy prawo górnicze i innych ustaw Wpływ robót górniczych na środowisko oraz usuwanie szkód spowodowanych eksploatacją złóż od początku regulowane były odpowiednimi przepisami prawnymi. W artykule przedstawiono proces zmian aktów prawnych związanych z ochroną powierzchni, jaki zachodził od odzyskiwania przez Polskę niepodległości w 1918 r. W roku 1918 na terenie Polski w zakresie regulowań prawnych dotyczących działalności górniczej i jej wpływów obowiązywały ustawy górnicze wydane przez władze zaborcze. W byłym zaborze rosyjskim Królestwie Polskim obowiązywała rosyjska Ustawa o przemyśle górniczym z dnia 28 kwietnia 1892 r., w byłym zaborze pruskim Powszechna ustawa górnicza z dnia 24 czerwca 1895 r. W Galicji i na Śląsku Cieszyńskim obowiązywały austriacka Powszechna ustawa górnicza z dnia 23 maja 1854 r. oraz austriacka Ustawa Naftowa z dnia 11 maja 1884 r. znowelizowana 5 stycznia 1907 r., uzupełniona galicyjską Ustawą krajową z dnia 22 listopada 1908 r. Wszystkie te ustawy (z wyjątkiem naftowych), dotyczące działalności górniczej i jej wpływu na powierzchnię w obszarze Polski zostały uchylone przez Polskie Prawo Górnicze z 1930 r. [6, 18]. Omawiając proces ochrony powierzchni przed wpływem działalności górniczej należy nadmienić, iż rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 24 czerwca 1922 r. powołano Wyższy Urząd Górniczy w Katowicach [17]. Datę tą uznaje się za dzień powstania współczesnego polskiego nadzoru górniczego, który obejmował okręg administracyjny w obszarze ówczesnego województwa śląskiego. Zaś pierwsze polskie Prawo Górnicze wprowadzono rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z 29 listopada 1930 r. Prawo górnicze z 1930 r. zgodnie z art. 196 nakładało na przedsiębiorcę górniczego obowiązek prowadzenia robót górniczych w sposób zapewniający ochrony powierzchni w interesie bezpieczeństwa życia i zdrowia ludzkiego, trwałości i dogodności publicznego ruchu komunikacyjnego, jako też prawidłowego działania urządzeń gazociągowych, wodociągowych i innych urządzeń użyteczności publicznej oraz zachowania i całości przedmiotów, podlegających ochronie na mocy specjalnych ustaw i rozporządzeń; ochrony obszarów objętych planami zabudowania miast przed takiem ich uszkodzeniem wskutek robót górniczych, że mogłyby się one stać niezdatnemi do zabudowy. Równocześnie zgodnie z art. 99 zobowiązywało właściciela pola górniczego do pełnego odszkodowania za wszystkie szkody, powstałe we własności gruntowej i w jej przynależnościach wskutek robót górniczych. Roszczenia o odszkodowanie przysługiwały każdemu, kto z powodu robót górniczych poniósł jakąkolwiek szkodę we własności gruntowej. Sprawy szkód górniczych i ich naprawę prawo górnicze z 1930 r. uregulowało na płaszczyźnie stosunków pomiędzy 1 K. Kryzia AGH Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, Wydział Górnictwa i Geoinżynierii. E: kryzia@agh.edu.pl 280 Logistyka 4/2013
przedsiębiorcą górniczym a poszkodowanym [4, 18]. Kolejną ustawą wymagającą zwrócenia uwagi w procesie regulującym działalność górniczą oraz ochronę terenów górniczych był Dekret z dnia 6 maja z 1953 r. Prawo górnicze. Prawo to w sposób kompleksowy w tym czasie uregulowało problematykę szkód powstałych wskutek robót górniczych i jako wyłączne organy do orzekania w sprawach odszkodowań powołano zgodnie z art. 66 dwuinstancyjne komisje do spraw szkód górniczych: pierwszej instancji komisje do spraw szkód górniczych przy okręgowych urzędach górniczych, w drugiej instancji odwoławczą komisję do spraw szkód górniczych przy Wyższym Urzędzie Górniczym. Prawo z 1953 r. ujmowało sprawę unormowania szkód górniczych i ich napraw z punktu widzenia interesów gospodarki społecznej [6]. Prawo to obowiązywało w okresie 24 lat do 1977 r. było pierwszym w Polsce Ludowej. W tym okresie ochrona powierzchni przed wpływami górniczymi regulowana była poprzez właściwe współdziałanie przedsiębiorstw górniczych i użytkowników powierzchni, co zostało zapoczątkowane i unormowane pismem okólnym nr 20 Ministra Górnictwa Węglowego z 19 września 1956 r., zawierającym polecenie zawiadamiania zainteresowanych wykonawców narodowych planów gospodarczych przez kopalnie węgla o przewidywanych wielkościach i zasięgu wpływów eksploatacji górniczej [13]. Ważnym krokiem w omawianym zakresie była również uchwała Nr 135 Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 1963 r. w sprawie zapobiegania szkodom górniczym. Uchwała ta, m. in. w celu zapewnienia ogólnej koordynacji działalności właściwych resortów i organów prezydiów wojewódzkich rad narodowych, powołała Pełnomocnika Rządu do Spraw Szkód Górniczych określając jego zadania [13, 23]. W 1977 r. znowelizowane prawo górnicze, obowiązujące od dnia 2 marca 1978 r. regulując proces ochrony terenów górniczych nałożyło w art. 52 na przedsiębiorstwa górnicze obowiązek sporządzania programów ochrony terenów górniczych, stanowiących podstawę ich działalności w omawianym zakresie. Rada Ministrów określiła szczegółowo zasady ochrony terenów górniczych [16], a Prezes Wyższego Urzędu Górniczego, zarządzeniem z dnia 3 maja 1978 r., określił zasady sporządzania oraz tryb i organy powołane do zatwierdzania programów ochrony terenów górniczych [36]. Zgodnie z tym zarządzeniem program ochrony terenów górniczych miał zawierać: inwentaryzację terenu górniczego, prognozę wpływu działalności górniczej na przeobrażenia środowiska terenu górniczego, określenie kierunków przeciwdziałania i usuwania skutków działalności górniczej. Program ochrony terenów górniczych, po uzgodnieniu z właściwym organem administracji państwowej stopnia wojewódzkiego i z właściwym okręgowym urzędem górniczym, podlegał zatwierdzeniu przez jednostkę bezpośrednio nadzorującą i kontrolującą działalność przedsiębiorstwa górniczego, sporządzającego program. Przedsiębiorstwo górnicze ujmowało w planie ruchu ustalenia programu ochrony terenu górniczego w zakresie wynikającym z przepisów regulujących zasady sporządzania tych planów [9]. Realizacja ustaleń zawarta w tych programach, w szczególności zastosowania środków zapobiegających powstawaniu szkód górniczych i usuwania tych skutków nie miała możliwości wyegzekwowania ze względu na liczne przeszkody natury merytorycznej i formalnej w procedurze uzgadniania programów z organami administracji rządowej stopnia wojewódzkiego [21, 24, 27]. Chronologicznie funkcjonowała ustawa z dnia 9 marca 1991 r. o zmianie Prawa górniczego, która w art. 12 wprowadziła również regulacje dotyczące ochrony powierzchni. Podmiot gospodarczy składający wniosek o wydanie koncesji miał złożyć dokumentacje uwzględniające ocenę wpływu eksploatacji kopaliny na środowisko przyrodnicze, a także propozycje sposobu ochrony środowiska przyrodniczego i sposobu przywrócenia jego stanu pierwotnego po zakończeniu wydobywania kopaliny, łącznie ze sposobem finansowania tych zamierzeń. Podmiot gospodarczy został także zobligowany do zabezpieczenia wyrobisk górniczych ze względu na bezpieczeństwo publiczne, ochronę wód powierzchniowych i podziemnych, gruntów rolnych i leśnych oraz obiektów i urządzeń na powierzchni w razie cofnięcia koncesji lub zrzeczenia się jej przed wyczerpaniem zasobów złoża kopaliny nadających się do gospodarczego wykorzystania [29]. Logistyka 4/2013 281
Kolejnym aktem prawnym, na który należy zwrócić szczególną uwagę, rzutującym na przebieg procesu ochrony powierzchni poddanej wpływom eksploatacji górniczej jest zmiana prawa z roku 1994. Uchwalona w dniu 4. lutego 1994 r. ustawa Prawo geologiczne i górnicze wraz z towarzyszącymi jej aktami wykonawczymi stworzyła nowy system prawny w zakresie geologii i górnictwa oraz zapoczątkowała nowy etap w podejściu do spraw ochrony. Ustawa ta wprowadziła zmiany w zakresie ochrony terenów górniczych dotyczące stosunków sąsiedzkich i odpowiedzialności za szkody. W ramach stosunków sąsiedzkich (z jednej strony właściciele lub inni uprawnieni do władania nieruchomością z drugiej zaś strony przedsiębiorca lub inny podmiot wykonujący działalność regulowana Prawem geologicznym i górniczym) ustawa wprowadziła jeden środek prawny, którym było uprawnienie do żądania ograniczenia własności na czas oznaczony dla zapewnienia możliwości wykonania uprawnień objętych koncesją. Dotychczas występowało czasowe zajęcie nieruchomości lub prawa wstępu na nieruchomość, teraz przedsiębiorca prowadzący działalność, na którą uzyskał koncesję miał zagwarantowany prawem dostęp do określonej przestrzeni w granicach której wykonywał będzie tą działalność. Stąd też przedsiębiorcy przysługiwało roszczenie skierowane do właściciela nieruchomości o udostępnieniu mu tej nieruchomości lub części za wynagrodzeniem na czas niezbędny do realizacji zadań wynikających z koncesji. W ustawie tej rozszerzeniu uległ zakres odpowiedzialności przedsiębiorcy za szkody górnicze, obejmując nie tylko rekompensatę za poniesione straty, ale i ewentualne korzyści, jakie poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby szkody tej nie miał. Również w ustawie tej odstąpiono od dotychczasowego modelu odpowiedzialności za szkody górnicze. Procedura dochodzenia roszczeń w tym zakresie została przekazana do sądów powszechnych uzależniając drogę sądową od wyczerpania obligatoryjnego postępowania ugodowego pomiędzy poszkodowanym a podmiotem odpowiedzialnym za szkodę. Generalnie ustawa ta wzmocniła pozycję poszkodowanego, równocześnie poszkodowanemu przysługiwało roszczenie przeciwko Skarbowi Państwa w razie braku przedsiębiorcy odpowiedzialnego za szkodę lub jego następcy [1, 2, 7, 22]. Ustawa ta zgodnie z art. 64 nałożyła również na przedsiębiorcę sporządzenie planu ruchu zakładu górniczego, który podlega zatwierdzeniu przez właściwy organ nadzoru górniczego po uprzedniej opinii wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Plan ruchu umożliwia ochronę powierzchni terenów górniczych poprzez szczegółowe przedsięwzięcia takie jak prognozy wpływu działalności górniczej na przeobrażenia środowiska, jak również kierunki rekultywacji i zagospodarowania terenów przekształconych na skutek działalności górniczej. Wymagania, jakim powinny odpowiadać plany ruchu podziemnych zakładów górniczych ujęto w Zarządzeniu Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego z dnia 20 czerwca 1994 r. w sprawie planów ruchu zakładów górniczych [31]. Również w 1994 r. uchwalono Ustawę z o zagospodarowaniu przestrzennym [30], a także znowelizowano ustawę Prawo budowlane [20]. Ustawy te wraz z Ustawą o ochronie i kształtowaniu środowiska [39] przyczyniły się do regulacji systemu ochrony powierzchni przed szkodami górniczymi. Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska zobowiązała przedsiębiorców podejmujących działalność górniczą szczególnie eksploatację złóż kopaliny do przedsięwzięcia środków niezbędnych dla ochrony zasobów złoża, ochrony powierzchni ziemi oraz wód powierzchniowych i podziemnych, do prowadzenia rekultywacji terenów pogórniczych i przywrócenia do właściwego stanu innych elementów środowiska [27, 39]. Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym pozwoliła na wprowadzenie nowej formy w procesie ochrony powierzchni, którą stanowił miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego obszaru funkcjonalnego. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego scalił działania wszystkich użytkowników terenu górniczego i stworzył perspektywę wypracowania kompromisowych rozwiązań uwzględniających w szerokim zakresie wszelkie aspekty ochrony środowiska szczególnie w aspekcie ochrony powierzchni przed szkodami górniczymi. Przedstawione uregulowania prawne [20, 30, 31, 39] z 1994 roku ustanowiły spójny system przepisów, dostosowany do współczesnych wymogów polityki ekologicznej państwa i oczekiwań organów samorządowych. Akty prawne przeniosły ciężar ochrony powierzchni z fazy naprawczej na fazę zapobiegawczą, zapewniając stosowanie przez podmiot gospodarczy środków profilaktyki górniczej i budowlanej i ograniczając do minimum zakres szkód wyrządzonych ruchem zakładu górniczego. 282 Logistyka 4/2013
W dniu 27 lipca 2001 r. Sejm Rzeczpospolitej Polskiej uchwalił ustawę o zmianie ustawy Prawo geologiczne i górnicze. Ustawa weszła w życie 1 stycznia 2002 r. i wynikała przede wszystkim z konieczności dostosowania polskich przepisów górniczych do wymogów Unii Europejskiej, do wymagań Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 r. w zakresie źródeł prawa, a także do zmian w całym systemie prawa wprowadzanych przy okazji uchwalania, nowelizacji wielu ustaw, które pośrednio a czasem wprost powiązane były z zakresem spraw, które reguluje Prawo geologiczne i górnicze. Znowelizowana ustawa określiła obowiązki przedsiębiorców i właściwych organów administracji publicznej oraz zadania organów w sprawach dotyczących ochrony terenów górniczych, wprowadziła szereg instrumentów w strefę ochrony środowiska w procesie wydobywania kopalin a w szczególności wprowadziła obowiązek tworzenia przez przedsiębiorców, prowadzących działalność w zakresie wydobywania kopalin specjalnego funduszu likwidacji zakładu górniczego. Środki funduszu przeznaczono na pokrycie kosztów likwidacji zakładu górniczego lub jego oznaczonej części, w tym na rekultywację gruntów po działalności górniczej oraz na przedsięwzięcia zapobiegające zagrożeniom [32, 33, 38]. W ramach realizacji Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej wprowadzone zostały w życie w formie ustaw i rozporządzeń wykonawczych nowe akty prawne, regulujące w sposób spójny całokształt spraw związanych z szeroko rozumianą ochroną powierzchni. Z dniem 1 października 2001 r. wprowadzono w życie postanowienia ustawy Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o odpadach, z dniem 1 stycznia 2002 r. ustawy Prawo wodne. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie określiła, że dyrektor okręgowego urzędu górniczego opiniuje zakres i sposób przeprowadzenia działań naprawczych oraz stan, do jakiego ma zostać przywrócone środowisko odniesieniu do szkód w środowisku spowodowanych ruchem zakładu górniczego. Wspomniane ustawy wraz z przepisami wykonawczymi określały szczegółowe obowiązki podmiotów gospodarczych w sferze ochrony powierzchni przed szkodami górniczymi [19, 26, 34, 40]. Aktualnie obowiązujące Prawo geologiczne i górnicze z dnia 9 czerwca 2011 r. w kwestii ochrony powierzchni określa, kto odpowiada za szkody powstałe w wyniku prowadzonej działalności górniczej i w jaki sposób skutki tej działalności powinny być zrekompensowane. Ustawa pozostawia prawo wyboru sposobu naprawienia powstałej szkody stronie poszkodowanej, dopuszczając, poza dotychczas obowiązującą regułą naprawienia przez przywrócenie stanu poprzedniego sprzed powstania szkody, możliwość naprawienia szkody przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej Dochodzenie roszczeń o naprawienie szkód wyrządzonych ruchem zakładu górniczego odbywa się na gruncie prawa cywilnego, a zatem ewentualny spór między poszkodowanym a przedsiębiorcą podlega rozstrzygnięciu przez właściwy sąd powszechny, jednakże dopiero po wyczerpaniu postępowania ugodowego [28, 35]. Ochrona powierzchni przed szkodami górniczymi w działalności komisji wyższego urzędu górniczego W związku z intensywną działalnością górniczą, jaka miała miejsce w drugiej połowie XX w. i narastającymi problemami związanymi z powstawaniem szkód górniczych na powierzchni oraz ich usuwaniem, celu systemowego uregulowania tej problematyki powołano zarządzeniem nr 65 Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 maja 1960 r. przy Wyższym Urzędzie Górniczym Komisję ds. Ochrony Powierzchni przed Szkodami Górniczymi. Działała ona od 1961 r. w celu rozwiązania złożonych i trudnych problemów ochrony powierzchni przed szkodami górniczymi wymagających systematycznej i skoordynowanej działalności zainteresowanych organów, jednostek i instytucji zarówno w naukowym rozwiązaniu zagadnień, jak i przy wdrażaniu wyników tych badań do praktyki. Zadania Komisji polegały przede wszystkim na stworzeniu warunków zapewniających systematyczne pogłębianie współpracy nauki i praktyki w zakresie ochrony powierzchni przed szkodami górniczymi, praktyczną koordynację prac naukowych, racjonalne uzupełnianie działalności placówek naukowych własnymi pracami o charakterze naukowo-usługowym, kompleksowe opracowanie poszczególnych zagadnień pod wzglądem merytorycznym i to w sposób przydatny dla potrzeb praktyki, maksymalne wykorzystanie nielicznej ciągle jeszcze kadry specjalistów z tego zakresu[13]. Logistyka 4/2013 283
Komisja ta mając w zakresie działania inicjowanie tematyki badań naukowych i prac naukowousługowych w celu ochrony terenów górniczych i ich zagospodarowania przyczyniła się do coraz szerszego wykorzystania w praktyce konkretnych osiągnięć naukowych i praktycznych w zakresie ochrony terenów górniczych i ich rekultywacji [13]. Komisja ta w latach 1967 1982 prowadziła również działalność wydawniczą w formie kwartalnika Ochrona Terenów Górniczych informującego pracowników nauki i techniki o aktualnym stanie wiedzy oraz aktualnych osiągnięciach profilaktyki i techniki w tej dziedzinie. Komisja działała do 1996 roku. Od 1996 roku prace komisji kontynuuje powoływana decyzją Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego z dnia 29 sierpnia 1996 roku Komisja do spraw Ochrony Powierzchni. Do zadań tej Komisji w dalszym ciągu należą prace dotyczące opiniowania stanu bezpieczeństwa powszechnego, związanego z ruchem zakładu górniczego, w szczególności: inicjowanie i ocena głównych kierunków prac naukowo-badawczych, projektowych i wdrożeniowych w zakresie sposobów eksploatacji górniczej w aspekcie ochrony środowiska i powierzchni na terenach górniczych oraz inicjowanie prac legislacyjnych związanych z problematyką wpływów działalności górniczej na środowisko i obiekty budowlane na terenach górniczych; opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących tematyki ochrony powierzchni. Podsumowanie Każda eksploatacja górnicza, bez względu na warunki jej prowadzenia wywołuje deformacje górotworu przenoszące się od stropu pokładu aż do powierzchni. W problemach ochrony powierzchni i jej zabudowy przed skutkami podziemnej eksploatacji górniczej istotnym elementem powinna być w szczególności społeczna aprobata tej gospodarczej działalności. Przede wszystkim należy mieć na uwadze, aby szkody i niedogodności powstające na powierzchni terenu nie wzbudzały niepokoju o zachowanie bezpieczeństwa. Przedstawiony system prawny w Polsce umożliwił zarówno ograniczenie powstawania szkód górniczych, jak i pozwolił starać się o odszkodowania lub przywrócenia stanu poprzedniego z tytułu poniesionych strat zarówno na drodze ugody jak i w postępowaniu sądowym. W niniejszym artykule przedstawiono tylko ważniejsze zdaniem autora akty prawne ujmujące problemy ochrony terenów górniczych. Skupiono się przede wszystkim na chronologicznym przywołaniu przepisów regulujących proces zmian, jakie zachodziły w przepisach dotyczących ochrony powierzchni przed szkodami górniczymi powstałymi na skutek działalności podziemnych zakładów górniczych na przestrzeni ubiegłego wieku do aktualnie obowiązujących regulacji. Streszczenie W niniejszym artykule skupiono się na problematyce związanej z ochroną powierzchni terenu przed szkodami górniczymi w świetle unormowań prawnych w Polsce. W zarysie przedstawiony został stan przepisów obowiązujących w latach 1918 2011. Przedstawiono regulacje formalno-prawne podstawy ochrony terenów górniczych przed ujemnymi wpływami działalności górniczej oraz proces zmian, jaki zachodził w przepisach na przestrzeni ubiegłego wieku do aktualnie obowiązujących. Skupiono się w szczególności chronologicznym omówieniu ważnych przepisów regulujących ochronę powierzchni przed skutkami podziemnej eksploatacji górniczej. Słowa kluczowe: tereny górnicze, ochrona powierzchni, regulacje prawne. 284 Logistyka 4/2013
W dniu 27 lipca 2001 r. Sejm Rzeczpospolitej Polskiej uchwalił ustawę o zmianie ustawy Prawo geologiczne i górnicze. Ustawa weszła w życie 1 stycznia 2002 r. i wynikała przede wszystkim z konieczności dostosowania polskich przepisów górniczych do wymogów Unii Europejskiej, do wymagań Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 r. w zakresie źródeł prawa, a także do zmian w całym systemie prawa wprowadzanych przy okazji uchwalania, nowelizacji wielu ustaw, które pośrednio a czasem wprost powiązane były z zakresem spraw, które reguluje Prawo geologiczne i górnicze. Znowelizowana ustawa określiła obowiązki przedsiębiorców i właściwych organów administracji publicznej oraz zadania organów w sprawach dotyczących ochrony terenów górniczych, wprowadziła szereg instrumentów w strefę ochrony środowiska w procesie wydobywania kopalin a w szczególności wprowadziła obowiązek tworzenia przez przedsiębiorców, prowadzących działalność w zakresie wydobywania kopalin specjalnego funduszu likwidacji zakładu górniczego. Środki funduszu przeznaczono na pokrycie kosztów likwidacji zakładu górniczego lub jego oznaczonej części, w tym na rekultywację gruntów po działalności górniczej oraz na przedsięwzięcia zapobiegające zagrożeniom [32, 33, 38]. W ramach realizacji Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej wprowadzone zostały w życie w formie ustaw i rozporządzeń wykonawczych nowe akty prawne, regulujące w sposób spójny całokształt spraw związanych z szeroko rozumianą ochroną powierzchni. Z dniem 1 października 2001 r. wprowadzono w życie postanowienia ustawy Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o odpadach, z dniem 1 stycznia 2002 r. ustawy Prawo wodne. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie określiła, że dyrektor okręgowego urzędu górniczego opiniuje zakres i sposób przeprowadzenia działań naprawczych oraz stan, do jakiego ma zostać przywrócone środowisko odniesieniu do szkód w środowisku spowodowanych ruchem zakładu górniczego. Wspomniane ustawy wraz z przepisami wykonawczymi określały szczegółowe obowiązki podmiotów gospodarczych w sferze ochrony powierzchni przed szkodami górniczymi [19, 26, 34, 40]. Aktualnie obowiązujące Prawo geologiczne i górnicze z dnia 9 czerwca 2011 r. w kwestii ochrony powierzchni określa, kto odpowiada za szkody powstałe w wyniku prowadzonej działalności górniczej i w jaki sposób skutki tej działalności powinny być zrekompensowane. Ustawa pozostawia prawo wyboru sposobu naprawienia powstałej szkody stronie poszkodowanej, dopuszczając, poza dotychczas obowiązującą regułą naprawienia przez przywrócenie stanu poprzedniego sprzed powstania szkody, możliwość naprawienia szkody przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej Dochodzenie roszczeń o naprawienie szkód wyrządzonych ruchem zakładu górniczego odbywa się na gruncie prawa cywilnego, a zatem ewentualny spór między poszkodowanym a przedsiębiorcą podlega rozstrzygnięciu przez właściwy sąd powszechny, jednakże dopiero po wyczerpaniu postępowania ugodowego [28, 35]. Ochrona powierzchni przed szkodami górniczymi w działalności komisji wyższego urzędu górniczego W związku z intensywną działalnością górniczą, jaka miała miejsce w drugiej połowie XX w. i narastającymi problemami związanymi z powstawaniem szkód górniczych na powierzchni oraz ich usuwaniem, celu systemowego uregulowania tej problematyki powołano zarządzeniem nr 65 Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 maja 1960 r. przy Wyższym Urzędzie Górniczym Komisję ds. Ochrony Powierzchni przed Szkodami Górniczymi. Działała ona od 1961 r. w celu rozwiązania złożonych i trudnych problemów ochrony powierzchni przed szkodami górniczymi wymagających systematycznej i skoordynowanej działalności zainteresowanych organów, jednostek i instytucji zarówno w naukowym rozwiązaniu zagadnień, jak i przy wdrażaniu wyników tych badań do praktyki. Zadania Komisji polegały przede wszystkim na stworzeniu warunków zapewniających systematyczne pogłębianie współpracy nauki i praktyki w zakresie ochrony powierzchni przed szkodami górniczymi, praktyczną koordynację prac naukowych, racjonalne uzupełnianie działalności placówek naukowych własnymi pracami o charakterze naukowo-usługowym, kompleksowe opracowanie poszczególnych zagadnień pod wzglądem merytorycznym i to w sposób przydatny dla potrzeb praktyki, maksymalne wykorzystanie nielicznej ciągle jeszcze kadry specjalistów z tego zakresu[13]. Logistyka 4/2013 285
Literatura [1] Bradecki W.: Nowe polskie prawo geologiczne i górnicze, Przegląd Górniczy, nr 1/1995, s. 1 4. [2] Chłap J.: Projektowane kierunki zmian prawa geologicznego i górniczego, WUG Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie nr 7(47)/1998, s. 4 10. [3] Dekret z dnia 6 maja 1953 r. Prawo Górnicze, Dz.U. 1953 nr 29 poz. 113. [4] Dulewski J., Kulczycki Z., Trzcionka P.: Ochrona środowiska w działaniach urzędów górniczych rys historyczny, WUG Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie, nr 11(159)/2007, s. 39 46. [5] Gisman P.: Bezpieczeństwo powszechne na terenach górniczych w świetle przepisów ustawy Prawo geologiczne i górnicze, Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie, nr 6(58)/99, s. 51 53. [6] Gisman P.: Prawo górnicze i geologiczne Zadania urzędów górniczych w latach 1922 2007, WUG Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie, nr 11(159)/2007, s.17 28. [7] Hansel K.: Prawo geologiczne i górnicze Stosunki sąsiedzkie i odpowiedzialność za szkody, WUG Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie, nr 2(90)/2002, s. 3 5. [8] Kwiatek J.: Ocena możliwości prowadzenia podziemnej eksploatacji górniczej z uwagi na ochronę obiektów budowlanych, Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie, nr 2(66)/2000, s. 4 9. [9] Łabanowicz H.: Zasady sporządzania programów ochrony terenów górniczych, Ochrona terenów górniczych, nr 50/1979, s. 36 41. [10] Naglik W.: Ochrona terenów górniczych w znowelizowanym prawie górniczym, Ochrona terenów górniczych, nr 43/1978, s. 3 6. [11] Naglik W.: Aktualne problemy ochrony terenów górniczych w polskim górnictwie 23. [12] Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 lutego 1978 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu dekretu z dnia 6 maja 1953 r. - Prawo górnicze. Prawo górnicze, z dnia 16 lutego 1978 r. Dz. U. 1978 nr 4 poz. 12. [13] Ochrona terenów górniczych, Wydanie specjalne z okazji obrad I Krajowego Sympozjum na temat Ochrona powierzchni przed szkodami górniczymi odbytego w dniach 14-15 marca 1969 r. w Katowicach, Nr 8/1969. [14] Popiołek E., Ostrowski J.: Prognozy deformacji powierzchni w planach ruchu podziemnych zakładów górniczych i dla potrzeb budownictwa na terenach górniczych, Miesięcznik WUG, nr 2/2005, s. 3 8. [15] Płodowski T.: Ochrona powierzchni w prawie górniczym, Ochrona terenów górniczych, nr 1/1967, s. 9 19. [16] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 czerwca 1978 r. w sprawie zasad ochrony terenów górniczych Dz. U. nr 15 poz. 65. [17] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 czerwca 1922 r. w przedmiocie utworzenia Wyższego Urzędu Górniczego w Katowicach. Dz. U. 1922 nr 50 poz. 444. [18] Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 listopada 1930 r. - Prawo górnicze. Dz.U. 1930 nr 85 poz. 654. [19] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, Dz. U. 2002 Nr 75 poz. 690 z późn. zm. 286 Logistyka 4/2013
[20] Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane, Dz. U. 1994 nr 89 poz. 414. [21] Skinderowicz B.: Prognozowanie deformacji jako podstawa zagospodarowania terenów górniczych, Ochrona terenów górniczych, nr 51/1980, s. 3 624. [22] Steinhoff J.: Prawo geologiczne i górnicze, Wiadomości górnicze, nr 10/94, s. 367 367. [23] Sokołowski Z.: Problemy ochrony powierzchni wymagające nowelizacji prawa górniczego, Ochrona terenów górniczych, nr 11/1970, s. 42 46 [24] Sokołowski Z.: Zmiany proceduralne w dochodzeniu naprawy szkód górniczych w świetle nowelizacji prawa górniczego, Ochrona terenów górniczych, nr 44/1978, s. 3 6. [25] Strzałkowski P., Zarys ochrony terenów górniczych, Wydawnictwo Politechniki Gliwickiej, Gliwice 2010. [26] Sowa A., Waksmańska M.: Dostosowanie prawa geologicznego i górniczego do prawodawstwa Unii Europejskiej doświadczenia organów nadzoru górniczego wynikające ze sprawowania nadzoru i kontroli nad zakładami górniczymi wydobywającymi kopaliny pospolite, Górnictwo odkrywkowe, nr 7 8/2003, s. 114 117. [27] Trzcionka P.: Problemy ochrony powierzchni i obiektów budowlanych w świetle nowych regulacji prawnych, Materiały Konferencyjne Szkoły Eksploatacji Podziemnej 1995, s. 57 62. [28] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm. [29] Ustawa z dnia 9 marca 1991 r. o zmianie Prawa górniczego. DZ. U. z 1991 nr 31 poz. 128. [30] Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym, Dz. U. 1994 nr 89 poz. 415. [31] Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze, Dz. U. 1994 nr 27 poz. 96. [32] Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o zmianie ustawy Prawo geologiczne i górnicze, Dz. U. 2001 nr 110 poz. 1190. [33] Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz. U. 2003 nr 80 poz. 717, z późniejszymi zmianami. [34] Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, Dz. U. 2007 nr 75 poz. 493. [35] Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze, Dz. U. 2011 nr 163 poz. 981. [36] Zarządzenie Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego z dnia 3 maja 1978 r. w sprawie zasad sporządzania i trybu zatwierdzania oraz zmian programu ochrony terenów górniczych M. P. nr 17 poz. 60. [37] Zarządzenie Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego z dnia 20 czerwca 1994 r. w sprawie planów ruchu zakładów górniczych. M.P. 1994 nr 38 poz. 325. [38] Zasady i oceny możliwości prowadzenia podziemnej eksploatacji górniczej z uwagi na ochronę obiektów budowlanych, Instrukcja Głównego Instytutu Górnictwa Nr 12/2000. [39] Ustawa z dnia 3 kwietnia 1993 r. o zmianie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz ustawy - Prawo wodne, Dz. U. 1993 nr 40 poz. 183. [40] Szczerbiński J.: Nowelizacja ustawy Prawo geologiczne i górnicze, WUG Miesięcznik Wyższego Urzędu Górniczego, nr 09/2001. Logistyka 4/2013 287