Rola WUG w tworzeniu przepisów Prawa geologicznego i górniczego ( )

Transkrypt

1 Rola WUG w tworzeniu przepisów Prawa geologicznego i górniczego ( ) Omawiany okres można podzielić na kilka zasadniczych etapów, związanych z rozwojem przepisów Prawa geologicznego i górniczego: 1) tworzenie prawa dostosowanego do zasad gospodarki rynkowej; 2) pierwsza duża nowelizacja; 3) druga duża nowelizacja; 4) tworzenie nowego prawa geologicznego górniczego. W każdym z nich niezmiennie widoczny był istotny wkład Wyższego Urzędu Górniczego w doskonalenie systemu prawa. I. Przemiany polityczne, gospodarcze i społeczne w drugiej połowie lat 80 ubiegłego stulecia nie pozostały bez wpływu na kształt przepisów prawa geologicznego i górniczego. W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324, z późn. zm.), rozpoczęto wprowadzanie zmian zasad gospodarowania, polegające na przechodzeniu z systemu nakazowo-rozdzielczego do gospodarki rynkowej. Związane to było także z umożliwieniem prowadzenia nie tylko podmiotom państwowym działalności polegającej na wydobywaniu kopalin. Postawiło to określone wymagania także przed organami administracji państwa, w tym organami nadzoru górniczego. W zakresie dotyczącym funkcjonowania górnictwa, zwłaszcza kopalń węgla kamiennego, w ramach reformy gospodarczej rozpoczęto dokonywanie zmian organizacyjnych. W konsekwencji tych przemian urzędy górnicze przejęły kompleksowy nadzór i kontrolę nad działalnością przedsiębiorstw górniczych, związany z ruchem zakładów górniczych. Przyjęty już w uchwale nr 55 Rady Ministrów z dnia 28 marca 1988 r. program prac legislacyjnych przewidywał konieczność dostosowania prawa do potrzeb reformy gospodarczej, w tym reformę prawa geologicznego oraz prawa górniczego. 1

2 Dla realizacji tego programu Prezes Rady Ministrów zarządzeniem nr 7 z dnia 25 kwietnia 1988 r. powołał Komisję do spraw reformy prawa górniczego i prawa geologicznego. Komisja ta działała przy Prezesie Rady Ministrów. W składzie Komisji wyodrębniono: (1) Prezydium Komisji, (2) Zespół prawa górniczego oraz (3) Zespół prawa geologicznego. Do zadań Komisji należało: (1) opracowanie projektów ustaw: prawo górnicze i prawo geologiczne, łącznie z przewidzianymi w nich projektami zasadniczych aktów wykonawczych, w celu dostosowania tych ustaw i aktów wykonawczych do obecnych i perspektywicznych potrzeb społeczno-gospodarczych kraju, zwłaszcza zaś do potrzeb wynikających z wprowadzonej reformy gospodarczej, (2) opracowanie, w razie potrzeby, projektów innych aktów ustawodawczych, dla pełnej realizacji celu, o którym mowa w pkt 1. W ramach wykonywania tych zadań Komisja miała dokonać analizy i oceny dotychczas opracowanych propozycji zmian prawa górniczego i prawa geologicznego z uwzględnieniem wydanych opinii w tym zakresie przez Radę Legislacyjną przy Prezesie Rady Ministrów oraz opracować założenia projektowanych regulacji. Wyraźnie podkreślono rolę Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego. Organ ten miał bowiem przedstawić te założenia Prezydium Rady Ministrów, a Komisja po przyjęciu założeń miała opracować odpowiednie projekty ustaw i aktów wykonawczych do tych ustaw. Projekty te następnie miały zostać przedstawione przez Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego Radzie Ministrów. Wskazano także terminy zakończenia prac. Komisja miał bowiem opracować: (1) założenia reformy prawa górniczego i prawa geologicznego w terminie do dnia 31 marca 1989 r., a (2) projekty ustaw, dotyczące kompleksowej reformy prawa górniczego i prawa geologicznego wraz z projektami zasadniczych aktów wykonawczych w terminie do dnia 31 marca 1990 r. Z kolei Prezes Wyższego Urzędu Górniczego miał przedstawić (1) Prezydium Rządu założenia reformy prawa górniczego i prawa geologicznego w terminie do dnia 30 czerwca 1989 r., a (2) Radzie Ministrów projekty ustaw, dotyczące kompleksowej reformy prawa górniczego i prawa geologicznego wraz z projektami zasadniczych aktów wykonawczych w terminie do dnia 30 czerwca 1990 r. W okresie działania Komisji naczelne i centralne organy administracji państwowej, przygotowując projekty regulacji prawnych z zakresu prawa górniczego i prawa geologicznego, obowiązane były zasięgnąć opinii Komisji co do tych projektów. Udział w tworzeniu nowych przepisów prawa geologicznego i górniczego miał nie tylko Prezes Wyższego Urzędu Górniczego. Obsługę administracyjno-biurową Komisji zapewniał bowiem Wyższy Urząd Górniczy. W składzie Komisji znaleźli się m.in.: Jerzy Malara, ówczesny Prezes Wyższego Urzędu Górniczego, jako Przewodniczący Komisji. Jednym z Zastępców Przewodniczącego był Mieczysław Piątek, ówczesny Wiceprezes Wyższego Urzędu Górniczego. Sekretarzem Komisji został Piotr Gisman, ówczesny Wicedyrektor Departamentu Prawnego w Wyższym Urzę- 2

3 dzie Górniczym, a Członkami m.in.: Anna Budzowska, Główny specjalista d/s legislacji w Wyższym Urzędzie Górniczym, Jan Chłap, ówczesny Dyrektor Departamentu Prawnego w Wyższym Urzędzie Górniczym, Jerzy Cholewa, ówczesny Wicedyrektor Departamentu Ochrony Powierzchni i Gospodarki Złożem, Mieczysław Winter, ówczesny Przewodniczący Odwoławczej Komisji d/s Szkód Górniczych przy Wyższym Urzędzie Górniczym. W pierwszym etapie komisja d/s reformy prawa górniczego i geologicznego opracowała odrębne założenia reformy prawa górniczego oraz reformy prawa geologicznego. Ostatecznie jednak Komisja na posiedzeniu plenarnym podjęła uchwałę o potrzebie objęcia problematyki geologii i górnictwa jedną ustawą. W wyniku tego opracowany został jeden projekt założeń ustawy o działalności geologicznej i górniczej. Po uzgodnieniach międzyresortowych i uzyskaniu stanowiska zainteresowanych instytucji projekt założeń uzyskał w maju 1990 r. aprobatę Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów zaś w czerwcu tego roku został przyjęty przez Radę Ministrów. Od sierpnia 1990 r. Komisja do spraw reformy prawa górniczego i prawa geologicznego, kontynuowała prace w zmienionym składzie. Zarządzeniem nr 46 Prezesa Rady Ministrów z dnia 10 sierpnia 1990 r. zmieniającym zarządzenie w sprawie powołania Komisji do spraw reformy prawa górniczego i prawa geologicznego przyjęto, że Komisja miała opracować projekty ustaw, dotyczące kompleksowej reformy prawa górniczego i prawa geologicznego wraz z projektami zasadniczych aktów wykonawczych w terminie do dnia 31 grudnia 1990 r. Z kolei Prezes Wyższego Urzędu Górniczego miał przedstawić Radzie Ministrów projekty aktów prawnych projekty ustaw, dotyczące kompleksowej reformy prawa górniczego i prawa geologicznego wraz z projektami zasadniczych aktów wykonawczych w terminie do dnia 31 marca 1991 r. Zarządzeniem tym dokonano także modyfikacji składu Komisji. W składzie tym znaleźli się m.in.: Mieczysław Piątek, ówczesny Wiceprezes Wyższego Urzędu Górniczego, jako Zastępca Przewodniczącego, Jan Chłap, Dyrektor Departamentu Prawnego w Wyższym Urzędzie Górniczym, jako Sekretarz, a także jako Członkowie: Anna Budzowska, Główny Specjalista d/s Legislacji w Wyższym Urzędzie Górniczym, Jerzy Cholewa, ówczesny Wicedyrektor Departamentu Ochrony Powierzchni i Gospodarki Złożem w Wyższym Urzędzie Górniczym, Piotr Gisman, ówczesny Wicedyrektor Departamentu Prawnego w Wyższym Urzędzie Górniczym, Mieczysław Winter, ówczesny Przewodniczący Odwoławczej Komisji d/s Szkód Górniczych przy Wyższym Urzędzie Górniczym. W maju 1991 r. Komisja do spraw reformy prawa górniczego i prawa geologicznego zakończyła prace nad projektem ustawy i przedłożyła projekt ustawy Prezesowi Wyższego Urzędu Górniczego. 3

4 Prezes Wyższego Urzędu Górniczego skierował projekt ustawy do szerokiego uzgodnienia. Wśród adresatów uzgodnienia należy wymienić: Kancelarię Prezydenta, Sejm i Senat, Trybunał Konstytucyjny, Sąd Najwyższy, Naczelny Sąd Administracyjny, Najwyższą Izbę Kontroli, wszystkich ministrów i kierowników urzędów centralnych, Polskę Akademię Nauk, wszystkich wojewodów, związki zawodowe, stowarzyszenia naukowo-techniczne. W czerwcu 1991 r. odbyła się międzyresortowa konferencja uzgadniająca, a we wrześniu tego roku projekt został przyjęty na posiedzeniu Komisji Prawniczej Urzędu Rady Ministrów. Rada Ministrów skierowała projekt ustawy Prawo geologiczne i górnicze do Sejmu RP, upoważniając Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego do reprezentowania Rządu w pracach parlamentarnych nad prawem geologicznym i górniczym. W dniu 30 stycznia 1992 r. Prezes Wyższego Urzędu Górniczego w imieniu Rządu RP na posiedzeniu plenarnym Sejmu RP przedstawił projekt ustawy Prawo geologiczne i górnicze. Sejm RP powołał specjalną podkomisję, wyłonioną spośród Komisji Ustawodawczej, Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, Komisji Systemu Gospodarczego i Przemysłu oraz Komisji Samorządu Terytorialnego. W rezultacie prac parlamentarnych nad projektem przygotowany został tekst projektu skierowany pod obrady plenarne Sejmu. Na posiedzeniu w dniach 28 i 29 maja 1993 r. Sejm RP uchwalił ustawę Prawo geologiczne i górnicze. Marszałek Sejmu RP skierował uchwaloną przez Sejm ustawę do Marszałka Senatu RP. Na skutek rozwiązania Parlamentu w czerwcu 1993 r. dalszy tok postępowania legislacyjnego nie został wyczerpany, dlatego też zaszła potrzeba powtórnego skierowania przez Rząd projektu ustawy pod obrady Sejmu RP. W lipcu 1993 r. Prezes Wyższego Urzędu Górniczego przedłożył projekt ustawy Prawo geologiczne i górnicze wraz z projektami 8 podstawowych aktów wykonawczych do rozpatrzenia przez Radę Ministrów. W dniu 10 sierpnia 1993 r. projekt ustawy został przyjęty ponownie przez Radę Ministrów i skierowany do Marszałka Sejmu RP. Rada Ministrów zastosowała wobec tego projektu tryb pilny, przewidziany w art. 16 ust. 1 ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. W dniu 7 stycznia 1994 r. Sejm RP uchwalił ustawę Prawo geologiczne i górnicze, a w dniu 15 stycznia Senat wprowadził do niej poprawki. 4

5 Ostatecznie w dniu 4 lutego 1994 r. Sejm RP, rozpatrując poprawki Senatu, przyjął omawianą ustawę. W dniu 4 lutego 1994 r. ustawę podpisał Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawę ogłoszono w Dzienniku Ustaw z dnia 1 marca 1994 r. (Dz. U. Nr 27, poz. 96). Ustawa weszła w życie z dniem 2 września 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze, łącznie z aktami wykonawczymi, stworzyło nowy system prawny w zakresie geologii i górnictwa. Ustawa objęła całokształt zagadnień dotyczących szeroko rozumianej działalności geologicznej, obejmującej projektowanie i prowadzenie badań geologicznych, w tym zwłaszcza poszukiwanie, rozpoznawanie i dokumentowanie złóż kopalin oraz wód podziemnych, wydobywania wszystkich kopalin ze złóż, ochrony złóż kopalin, wód podziemnych oraz innych elementów środowiska w związku z prowadzeniem działalności regulowanej ustawą. Ustawa miała także odpowiednie zastosowanie do: poszukiwania i wydobywania surowców mineralnych ze zwałów po robotach górniczych oraz po procesach wzbogacania kopaliny, bezzbiornikowego magazynowania substancji w górotworze i składowania odpadów w podziemnych wyrobiskach górniczych oraz w zakresie ustalonym rozporządzeniem wykonawczym Rady Ministrów do prowadzenia niektórych robót podziemnych z zastosowaniem techniki górniczej. Prawo geologiczne i górnicze, niezależnie od funkcji nadzoru i kontroli realizowanych przez organy państwowego nadzoru górniczego bezpośrednio w odniesieniu do ruchu zakładów górniczych, zagwarantowało kompetencje w zakresie wydawania aktów normatywnych Prezesowi Wyższego Urzędu Górniczego, bezpośrednio w zakresie przepisów w sprawie planów ruchu zakładów górniczych oraz w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych, a także pośrednio poprzez obowiązek skierowania przez właściwych ministrów do podpisu z klauzulą w porozumieniu w zakresie przepisów w sprawie kwalifikacji geologicznych, rejestru obszarów górniczych, projektów zagospodarowania złóż, wykazu obiektów budowlanych zakładu górniczego, kwalifikacji górniczych, dokumentacji mierniczo-geologicznej, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz prowadzenia ruchu w poszczególnych rodzajach zakładów górniczych, specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego związanego z ruchem poszczególnych rodzajów zakładów górniczych, organizacji, zadań i wyposażenia ratownictwa górniczego przedsiębiorcy i podmiotu zawodowo trudniącego się ratownictwem górniczym oraz prowadzenia akcji ratowniczych, nabywania, przechowywania i używania środków strzałowych w zakładach górniczych oraz trybu postępowania w tych sprawach. Niezwłocznie po uchwaleniu ustawy Prawo geologiczne i górnicze podjęto prace w celu wydania szeregu aktów wykonawczych do tego prawa. Były one prowadzone także w Wyższym Urzędzie Górniczym i objęły także np. rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie objęcia 5

6 przepisami Prawa geologicznego i górniczego prowadzenia określonych robót podziemnych z zastosowaniem techniki górniczej oraz Prezesa Rady Ministrów w sprawie dopuszczania do stosowania w zakładach górniczych maszyn, urządzeń i materiałów oraz środków strzałowych i sprzętu strzałowego, a także rozporządzenia w sprawie właściwości i struktury wewnętrznej urzędów górniczych. Równolegle z kontynuacją prac legislacyjnych zmierzających do wydania wszystkich aktów wykonawczych do Prawa geologicznego i górniczego, Wyższy Urząd Górniczy prowadził intensywną działalność informacyjną i szkoleniową mającą na celu zapoznanie zainteresowanych z nowymi rozwiązaniami prawnymi. Zorganizowano i przeprowadzono cykl narad, spotkań i szkoleń. Wyższy Urząd Górniczy zainicjował wydanie licznych publikacji z zakresu Prawa geologicznego i górniczego oraz sukcesywny druk zbiorów aktów prawnych z nim związanych w miarę ich ukazywania się w możliwie dużych nakładach. Wobec niewydania do dnia 2 września 1994 r. najważniejszych dla procesów wydobywania kopalin i prowadzenia ruchu zakładów górniczych przepisów: 1) w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w otworowych zakładach górniczych, 2) w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych, 3) w sprawie ratownictwa górniczego, urzędy górnicze do czasu wydania wspomnianych przepisów działały w szczególnych warunkach. W tej sytuacji urzędy górnicze, stosując przepisy ustawy Prawo geologiczne i górnicze oraz zasady techniki górniczej, wydawały szczegółowe zarządzenia w celu zabezpieczenia ciągłości i bezpieczeństwa ruchu zakładów górniczych. Tak prowadzona działalność wypełniła lukę, która powstała w tych warunkach. Ponadto w tych szczególnych warunkach Prezes Wyższego Urzędu Górniczego decyzją z dnia 16 listopada 1994 r. powołał Zespół d/s analizy stosowania w praktyce przepisów prawa geologicznego i górniczego. Zasadniczym zadaniem Zespołu było zapewnienie prawidłowego i jednolitego stosowania przepisów ustawy na podstawie analizy uwag i propozycji zgłaszanych przez urzędy górnicze, przedsiębiorców i inne podmioty oraz udzielanie stosownych wyjaśnień i wykładni przepisów. Ustalenia Zespołu wykorzystano w prowadzeniu i nadzorze ruchu zakładów górniczych w okresie braku szczegółowych rozwiązań prawnych. Równocześnie ważnym zadaniem Zespołu było 6

7 przygotowanie ostatecznego tekstu projektów przepisów dotyczących ratownictwa górniczego, bezpieczeństwa pracy w zakładach górniczych na podstawie wyników szerokiej konsultacji. Prace legislacyjne nad aktami wykonawczymi do Prawa geologicznego i górniczego zakończono z początkiem roku 1995 r. Działalność urzędów górniczych w 1995 r. koncentrowała się na wdrażaniu do praktyki Prawa geologicznego i górniczego. II. Rok 1996 był kolejnym rokiem kontynuowania procesów restrukturyzacyjnych w polskim górnictwie, w tym łączenia lub likwidacji niektórych zakładów górniczych. W związku z tym nastąpiło uproszczenie struktur organizacyjnych i technicznych kopalń (likwidacja zbędnych wyrobisk, zmniejszenie liczby ścian, wzrost koncentracji wydobycia itp.). Do tych procesów dostosowywały swoją działalność urzędy górnicze. Wprowadzono zmiany w organizacji Wyższego Urzędu Górniczego. Dotychczasowy Departament Postępu Technicznego i Współpracy przekształcony został w Departament Analiz, Przepisów, Normalizacji oraz Integracji Europejskiej. W jednej komórce organizacyjnej skupiono zagadnienia analizy funkcjonowania w praktyce Prawa geologicznego i górniczego, prowadzenia sekretariatu Normalizacyjnej Komisji Problemowej d/s Bezpieczeństwa w Górnictwie oraz problematyką spójności polskich przepisów górniczych z przepisami krajów Europy. Prezes Wyższego Urzędu Górniczego w styczniu 1996 r. przedłożył Komitetowi Społeczno- Politycznemu Rady Ministrów, a następnie Radzie Ministrów Sprawozdanie ze stanu bezpieczeństwa w górnictwie. Rada Ministrów na posiedzeniu w dniu 26 lutego 1996 r. rozpatrując to sprawozdanie dokonała także oceny funkcjonowania prawa geologicznego i górniczego oraz wykonywania zadań przez urzędy górnicze. Sprawozdanie Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego zostało przyjęte wraz z proponowanymi wnioskami i kierunkami działań, które powinni podejmować przedsiębiorcy, jednostki naukowo-badawcze oraz organy państwowego nadzoru górniczego. Wyższy Urząd Górniczy uczestniczył w realizacji Harmonogramu działań dostosowujących polski system prawny do zaleceń Komisji Europejskiej w sprawie integracji z Unią Europejską przyjętego przez Radę Ministrów. Uczestnictwo to polegało m.in. na pracach związanych z harmonizacją porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej do dyrektyw Unii Europejskiej dotyczących stosowania sprzętu elektrycznego w warunkach zagrożeń górniczych. 7

8 W roku 1998 rozpoczęto intensywne prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy Prawo geologiczne i górnicze. Przygotowanie projektu ustawy poprzedziła przeprowadzona w 1998 r. w Wyższym Urzędzie Górniczym analiza czteroletniego funkcjonowania ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze. Analiza ta wskazała, że zachodzi niezbędna potrzeba dokonania zmian Prawa geologicznego i górniczego. W 1999 r. kontynuowane były prace powołanego w maju 1998 r. międzyresortowego zespołu, którego zadaniem było przygotowanie projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo geologiczne i górnicze. W dniu 17 maja 1999 r. odbyła się w Ministerstwie Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa międzyresortowa konferencja uzgadniająca w sprawie projektu ustawy o zmianie Prawa geologicznego i górniczego. Założenia projektu zostały ocenione pozytywnie, wobec czego dnia 9 czerwca 1999 r. projekt został przekazany Komitetowi Rady Ministrów ds. Polityki Regionalnej i Zrównoważonego Rozwoju, który pozytywnie zaopiniował projekt. W dniu 14 września 1999 r. odbyło się posiedzenie Rady Ministrów, która przyjęła projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo geologiczne i górnicze, który następnie skierowany został pod obrady Sejmu RP. Do prezentowania stanowiska Rządu na posiedzeniach komisji sejmowych i senackich, poświęconych rozpatrzeniu rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo geologiczne i górnicze, Prezes Rady Ministrów upoważnił Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego Wojciecha Bradeckiego oraz Dyrektora Departamentu Prawnego Jana Chłapa. W związku z chorobą Dyrektora Departamentu Prawnego jego obowiązki przejął w maju 2000 r. ówczesny Zastępca Dyrektora Departamentu Prawnego Piotr Gisman. Projektowana ustawa przewidywała dokonanie zmian Prawa geologicznego i górniczego w następujących zasadniczych kierunkach: dostosowania do wymagań Konstytucji RP w zakresie źródeł prawa przy uwzględnieniu rozwiązań zawartych w przepisach ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej, dostosowania do realizowanej aktualnie reformy administracji rządowej i samorządowej, przy uwzględnieniu powiatów i ich roli, pozycji gmin, a przede wszystkim uproszczenia i odbiurokratyzowania działań w odniesieniu do poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin, zapewnienia pełnej spójności z rozwiązaniami przyjętymi w tworzonych równolegle z Prawem geologicznym i górniczym lub później ustawach, 8

9 pełnego dostosowania do prawa Unii Europejskiej, stworzenia jednych organów nadzoru górniczego zarówno dla kopalin podstawowych jak i pospolitych, niezbędnego wzmocnienia kompetencji organów administracji geologicznej i nadzoru górniczego, wzmożenia ochrony złóż kopalin, wyeliminowania błędnych rozwiązań lub wprowadzenia nowych regulacji wynikających z doświadczeń praktycznych, przeszło czteroletniego stosowania omawianego prawa. Jako najistotniejsze, opisane w treści uzasadnienia do projektu ustawy przyjętego przez Radę Ministrów, uznano następujące propozycje rozwiązań prawnych: 1) w ramach dostosowania do Konstytucji RP przewidziano: dostosowanie treści upoważnień do wydania aktów wykonawczych do ustawy Prawo geologiczne i górnicze do przepisów Konstytucji RP dotyczących źródeł prawa. Powierzono Prezesowi Rady Ministrów wykonanie upoważnień do wydania przepisów o charakterze powszechnie obowiązującym dot. określenia spraw planów ruchu zakładów górniczych oraz kryteriów zagrożeń naturalnych, które do tej pory wydawał Prezes Wyższego Urzędu Górniczego, dostosowanie innych upoważnień zawartych w Prawie geologicznym i górniczym do wymagań dotyczących wytycznych co do treści aktu wykonawczego oraz co do określenia adresatów tych upoważnień w pełnej zgodności z przepisami ustawy o działach administracji rządowej; 2) w ramach dostosowania do reformy administracji rządowej i samorządowej, przy uwzględnieniu powiatów i ich roli, pozycji gmin oraz uproszczenia i odbiurokratyzowania działań w odniesieniu do poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin przewidziano: powierzenie staroście kompetencji w zakresie udzielania koncesji na poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin w niewielkim rozmiarze i w warunkach nie stwarzających zagrożenia, wyłączenie z zakresu przedmiotowego ustawy poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania surowców mineralnych z odpadów po robotach górniczych oraz po procesach wzbogacania kopalin, zwolnienie działalności prowadzonej na podstawie koncesji udzielanej przez starostę, z rygorów: posiadania oceny przewidywanego wpływu wydobywania kopaliny na środowisko, sporzą- 9

10 dzania projektu zagospodarowania złoża oraz planu ruchu zakładu górniczego, zmniejszenie rygorów dotyczących dokumentacji geologicznej oraz projektu zagospodarowania złoża przez zniesienie obowiązku zatwierdzania tych dokumentów w drodze decyzji przez organ administracji geologicznej (koncesyjny) i wprowadzenie obowiązku przedkładania tych dokumentów właściwym organom, które mogą zażądać poprawienia lub uzupełnienia tych dokumentów, zniesienie obowiązku sporządzania planu ruchu dla części robót geologicznych, wprowadzenie normatywnego określenia kryteriów bilansowości złóż kopalin w miejsce indywidualnego zatwierdzania tych kryteriów w drodze decyzji dla każdego przedsiębiorcy, uproszczenie procedury ustalania i uiszczania opłaty eksploatacyjnej (bez każdorazowej decyzji organu koncesyjnego przedsiębiorca nalicza i uiszcza opłatę sam), a także zniesienie instytucji podwyższania albo obniżania opłaty eksploatacyjnej, 3) w ramach zapewnienia spójności z innymi ustawami przewidziano: dostosowanie przepisów o budowie obiektów budowlanych zakładu górniczego do Prawa budowlanego w zakresie instytucji terenu zamkniętego zakładu górniczego (skreślenie wykazu rodzajów obiektów budowlanych zakładu górniczego), dostosowanie regulacji dot. miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego do ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym i zniesienie obowiązku ponoszenia w całości lub w 50% przez przedsiębiorcę kosztów sporządzania projektu tego planu, usunięcie zbiegu z Prawem wodnym w zakresie opłat za wydobywanie kopalin spod powierzchni wód (tylko jedna opłata eksploatacyjna, a nie opłata za szczególne korzystanie z wód), 4) w ramach dostosowania do prawa Unii Europejskiej przewidziano: wprowadzenie obowiązkowego przetargu na ustanowienie użytkowania górniczego w zakresie poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania węglowodorów, wprowadzenie do ustawy kryteriów ekonomicznych a nie tylko technicznych, przy projektowaniu zagospodarowania złoża, 5) w ramach ustanowienia jednych organów nadzoru górniczego dla kopalin podstawowych i pospolitych przewidziano likwidację dualizmu organów nadzoru górniczego w zależności od rodzaju kopaliny i powierzenie w całości tego nadzoru urzędom górniczym, 10

11 6) w ramach wzmocnienia kompetencji organów państwowej administracji geologicznej i nadzoru górniczego przewidziano: określenie instrumentów prawnych zapewniających organom administracji geologicznej wykonywanie funkcji nadzoru i kontroli nad pracami geologicznymi analogicznie do form działania organów nadzoru górniczego określonych dla ruchu zakładu górniczego, możliwość powierzania funkcji niewładczych organów administracji geologicznej służbie geologicznej, rozszerzenie uprawnień organów nadzoru górniczego w zakresie prawa wstępu również w odniesieniu do jednostek ratownictwa górniczego, współuczestnictwo organów nadzoru górniczego w określaniu zasad gospodarowania złożem kopaliny, 7) w ramach wzmocnienia ochrony złóż kopalin przewidziano: normatywne określenie kryteriów bilansowości złóż kopalin, wprowadzenie obowiązku sporządzania projektu zagospodarowania złoża przed uzyskaniem koncesji (jako element wniosku o koncesję), wprowadzenie zasady określania w koncesji minimalnego stopnia wykorzystania zasobów, wprowadzenie obowiązku, w toku likwidacji zakładu górniczego, zabezpieczenia niewykorzystanej części złoża w sposób zapewniający ich późniejsze wydobywanie (technicznie możliwe i ekonomicznie uzasadnione), 8) w ramach wypełniania luk prawnych i usuwania zbędnych rozwiązań przewidziano sporą ilość zmian, a najważniejsze z nich, to: dopracowanie wadliwych definicji prac geologicznych i robót geologicznych, stworzenie podstawy prawnej do przenoszenia koncesji na inny podmiot, wprowadzenie zasady, że upadłość przedsiębiorcy nie powoduje wygaśnięcia koncesji, wprowadzenie zasady, że do podmiotów, których koncesja wygasła, dalej stosuje się przepisy ustawy, w tym działanie organów nadzoru górniczego, wzmocnienie prawnej ochrony informacji geologicznych, usunięcie błędu prawnego polegającego na udziale Centralnej Stacji Ratownictwa Górni- 11

12 czego w działaniach decyzyjnych organów nadzoru górniczego, odejście od naprawy szkód w gruntach rolnych i leśnych w drodze rekultywacji na zasadach określonych w przepisach odrębnych, przyznanie ugodzie pozasądowej (zawartej przez przedsiębiorcę i poszkodowanego) charakteru tytułu egzekucyjnego, uzupełnienie luk prawnych w przepisach karnych. Równolegle z wiodącym udziałem Wyższego Urzędu Górniczego w pracach legislacyjnych nad nowelizacją ustawy Prawo geologiczne i górnicze, przygotowano: projekty aktów wykonawczych uwzględniające proponowane zmiany w Prawie geologicznym i górniczym, projekty nowelizacji aktów wykonawczych do Prawa geologicznego i górniczego. W związku z zaawansowanym stanem prac legislacyjnych nad projektem ustawy o zmianie ustawy Prawo geologiczne i górnicze opracowano i przedłożono Radzie Ministrów jako materiał informacyjny projekty 15 podstawowych aktów wykonawczych. Decyzją Ministra Gospodarki i Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego z dnia 4 października 1999 r. w sprawie opracowania projektów aktów wykonawczych przewidzianych w projekcie ustawy o zmianie ustawy Prawo geologiczne i górnicze, powołane zostały zespoły robocze specjalistów dla opracowania projektów: rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie objęcia przepisami Prawa geologicznego i górniczego prowadzenia określonych robót podziemnych z zastosowaniem techniki górniczej, rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowych zasad tworzenia i funkcjonowania funduszu likwidacji zakładu górniczego, ustalenia wysokości odpisów i terminów przekazywania środków na ten fundusz oraz wykorzystania środków funduszu, rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie planów ruchu zakładów górniczych, rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie kwalifikacji wymaganych od osób kierownictwa i dozoru ruchu zakładów górniczych, mierniczego górniczego i geologa górniczego oraz w sprawie wykazu innych stanowisk w ruchu zakładu górniczego, które mogą zajmować osoby o szczególnych kwalifikacjach zawodowych i warunkach zdrowotnych, rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie dokumentacji mierniczo-geologicznej, 12

13 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie kryteriów oceny zagrożeń naturalnych w zależności od rodzaju kopaliny, natężenia występowania zagrożeń, przestrzeni występowania zagrożeń i rodzaju zakładu górniczego, a także szczegółowych zasad zaliczania tych zagrożeń, sposobu zaliczania złóż (pokładów) ich części lub wyrobisk do poszczególnych stopni (kategorii, klas) zagrożeń oraz przypadków, w których zaliczeń może dokonywać kierownik ruchu zakładu górniczego, rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciw pożarowego w podziemnych zakładach górniczych, rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciw pożarowego w odkrywkowych zakładach górniczych, rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciw pożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi, rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie zasad nabywania, przechowywania i używania środków strzałowych w zakładach górniczych oraz trybu postępowania w tych sprawach, rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie organizacji, zadań i wyposażenia służb ratownictwa górniczego przedsiębiorcy i podmiotu zawodowo trudniącego się ratownictwem górniczym, planów ratownictwa górniczego, wymagań kwalifikacyjnych członków drużyn ratowniczych, szkoleń z zakresu ratownictwa górniczego oraz prowadzenia akcji ratowniczych, rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie nadania statutu Wyższemu Urzędowi Górniczemu, rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie utworzenia okręgowych urzędów górniczych oraz ustalenia ich siedzib i właściwości miejscowej, rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie utworzenia Urzędu Górniczego do Badań Kontrolnych Urządzeń Energomechanicznych, rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie dopuszczania dostosowania w zakładach górniczych maszyn, urządzeń i materiałów oraz środków strzałowych i sprzętu strzałowego. 13

14 Intensywne prace parlamentarne nad projektem ustawy o zmianie ustawy Prawo geologiczne i górnicze zakończyły się uchwaleniem ustawy w dniu 27 lipca 2001 r. i podpisaniem jej przez Prezydenta RP w dniu 22 sierpnia 2001 r. Ustawa została ogłoszona 5 października 2001 r. w Dzienniku Ustaw Nr 110, pod poz Z kolei nowelizacja ustawy Prawo geologiczne i górnicze, dokonana przez art. 13 ustawy z dnia 21 grudnia 2001 r. o zmianie ustawy o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów, ustawy o działach administracji rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 154, poz. 1800), wprowadzająca zmiany w podporządkowaniu Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego i zmiany organów właściwych do wydania niektórych aktów wykonawczych do ustawy Prawo geologiczne i górnicze, została dokonana już bez udziału przedstawicieli Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego. Ta ostatnia ustawa weszła w życie także z dniem 1 stycznia 2002 r. W 2002 r. sfinalizowano prace nad szeregiem aktów wykonawczych do znowelizowanej ustawy. III. W 2003 r. opracowano w Wyższym Urzędzie Górniczym 10 projektów nowelizacji aktów wykonawczych do ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze. Większość propozycji zawartych w tych projektach stanowiła wykonanie uchwał Komisji do spraw analizy stosowania przepisów prawa związanego z ruchem zakładów górniczych (będącej organem opiniodawczym i doradczym Prezesa WUG), podjętych na posiedzeniach odbywanych w 2002 i pierwszej połowie 2003 r. Projekty te były przekazywane do dalszych prac legislacyjnych, przewidzianych Regulaminem pracy Rady Ministrów, przy pismach kierowanych w czerwcu, sierpniu i wrześniu 2003 r. do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Prezes Wyższego Urzędu Górniczego uczestniczył w opracowywaniu projektu obszernej nowelizacji ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze. W kwietniu 2004 r. zostały przesłane do Ministra Środowiska propozycje zmian ustawy w części dotyczącej działalności górniczej. Propozycje te były wynikiem doświadczeń z działalności organów nadzoru górniczego, a także efektem prac Komisji do spraw analizy stosowania przepisów prawa związanego z ruchem zakładów górniczych (będącej organem opiniodawczym i doradczym Prezesa Wyższego Urzędu 14

15 Górniczego). Do najistotniejszych celów projektowanych zmian należały w tym zakresie, poza doprecyzowaniem niektórych regulacji: usprawnienie nadzoru nad jednostkami trudniącymi się szkoleniem pracowników zakładów górniczych oraz nad przedsiębiorcami (w zakresie realizacji obowiązków dotyczących ochrony środowiska), wprowadzenie obowiązku posiadania odpowiednich kwalifikacji przez osoby kierownictwa oraz specjalistów wykonujących czynności w zakresie ratownictwa górniczego, zatrudnionych w podmiotach zawodowo trudniących się wykonywaniem czynności w zakresie ratownictwa górniczego oraz wprowadzenie ustawowej podstawy do prowadzenia przez Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego działalności wydawniczej. Przedstawiciele Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego brali udział w konferencji uzgodnieniowej dotyczącej tego projektu (poprzedzonej opracowaniem szczegółowych stanowisk wobec opinii przedłożonych Ministrowi Środowiska w trakcie postępowania opiniodawczego przez partnerów społecznych), a także w posiedzeniach Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa Sejmu RP oraz powołanej przez tę komisję Podkomisji nadzwyczajnej do rozpatrzenia rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo geologiczne i górnicze oraz ustawy o odpadach. Do rządowego projektu przesłanego do Sejmu RP został dołączony opracowany przez zespół powołany przez Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego projekt rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie kwalifikacji wymaganych od osób kierownictwa oraz specjalistów zatrudnionych w podmiotach zawodowo trudniących się wykonywaniem czynności w zakresie ratownictwa górniczego. W 2004 r. opracowano w Wyższym Urzędzie Górniczym 3 projekty aktów wykonawczych do ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze. Przyczynami ich opracowania było: 1) w przypadku projektu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie dopuszczania wyrobów do stosowania w zakładach górniczych: znowelizowanie art. 111 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze, dotyczącego dopuszczania wyrobów do stosowania w zakładach górniczych, przez tzw. ustawę horyzontalną, tj. ustawę z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie i uchyleniu niektórych ustaw w związku z uzyskaniem przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej (Dz. U. Nr 96, poz. 959), która weszła w życie z dniem 1 maja 2004 r.; 2) w przypadku projektu rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji zmieniającego rozporządzenie w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych: wejście w życie, z dniem 1 maja 2004 r., rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 lipca 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem (Dz. U. Nr 143, poz. 1393), które zostało wydane na podstawie art. 9 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie 15

16 oceny zgodności (Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2087), dokonując w zakresie swojej regulacji wdrożenia dyrektywy 94/9/WE z dnia 23 marca 1994 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstwa państw członkowskich dotyczących urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem (Dz. Urz. WE L 100 z ) dyrektywy ATEX, oraz konieczność dostosowania przepisów rozporządzenia dotyczących zagrożenia radiacyjnego naturalnymi substancjami promieniotwórczymi w podziemnych zakładach górniczych do przepisów ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe (Dz. U. z 2004 r. Nr 161, poz ze zm.). Ponadto w 2004 r. kontynuowano lub zakończono prace nad 8 projektami przesłanymi przy pismach kierowanych w czerwcu, sierpniu i wrześniu 2003 r. do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz (według ówczesnego stanu prawnego) Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Większość propozycji zawartych w tych projektach stanowiła wykonanie uchwał Komisji do spraw analizy stosowania przepisów prawa związanego z ruchem zakładów górniczych. IV. Wyższy Urząd Górniczy od grudnia 2007 r. uczestniczył aktywnie w przygotowaniu propozycji przepisów projektu obowiązującej od dnia 1 stycznia 2012 r. ustawy Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 163, poz. 981). Do prezentowania stanowiska Rządu na posiedzeniach komisji sejmowych i senackich, poświęconych rozpatrzeniu rządowego projektu nowej ustawy o zmianie ustawy Prawo geologiczne i górnicze, został wyznaczony m.in. Prezes Wyższego Urzędu Górniczego Piotr Litwa. Ze względu na charakter niniejszego opracowania, pominięto w nim przedstawianie podstawowych rozwiązań nowego aktu. Uchwalenie nowej ustawy Prawo geologiczne i górnicze spowodowało konieczność rozpoczęcia przez Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego prac nad tekstami nowych aktów wykonawczych do ustawy. Działając na podstawie upoważnienia udzielonego przez Ministra Środowiska, Prezes Wyższego Urzędu Górniczego przygotował i skierował do dalszych prac legislacyjnych następujące projekty rozporządzeń: 16

17 1) projekt rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie określenia zlikwidowanych podziemnych zakładów górniczych, w wyrobiskach których do prowadzenia w nich robót stosuje się odpowiednio przepisy ustawy Prawo geologiczne i górnicze; 2) projekt rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie kwalifikacji w zakresie górnictwa i ratownictwa górniczego; 3) projekt rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie planów ruchu zakładów górniczych; 4) projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wyrobów dopuszczanych do stosowania w zakładach górniczych; 5) projekt rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie dokumentacji mierniczo-geologicznej; 6) projekt rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych; 7) projekt rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie nazw, siedzib i właściwości miejscowej okręgowych urzędów górniczych. Opracowano na podstawie materiałów WUG (wersja: 15 lutego 2013 r.). Przemysław Grzesiok WUG Departament Prawny 17