Wstêp 13 Kamienie milowe wyznaczaj¹ce zmiany w wychowaniu przedszkolnym ostatniego pó³ wieku Obowi¹zuj¹ce ustalenia dotycz¹ce edukacji starszych przedszkolaków, przydatnoœæ tej ksi¹ ki w dzia³alnoœci pedagogicznej przedszkola Kilka zdañ o Pakiecie zabawek edukacyjnych dla starszych przedszkolaków Czêœæ pierwsza Relacje pomiêdzy edukacj¹ domow¹, przedszkoln¹ i szkoln¹ 1. O procesie uczenia siê dzieci. Relacje pomiêdzy edukacj¹ domow¹, przedszkoln¹ i szkoln¹ 27 1.1. Wspomaganie rozwoju, wychowanie i kszta³cenie dzieci. Co ³¹czy i dzieli te zakresy dzia³alnoœci pedagogicznej 27 1.2. Domowa edukacja: korzyœci i niebezpieczeñstwa zamierzonego i niezamierzonego procesu uczenia siê. Skutki nak³adania, redukowania i uzupe³niania siê efektów wychowawczych w œrodowisku domowym. 34 1.3. Jak dzieci dowiaduj¹ siê, co mo na, a czego nie mo na. Najwa niejsze zalecenia Pedagogiki pytañ. Krótko o nagrodach i karach. Co zrobiæ, aby dzieci nie broni³y siê przed podejmowaniem zadañ, tak e o poczuciu sprawstwa. 37 2. Nowe sposoby kierowania procesem uczenia siê dzieci w przedszkolu i w domu 47 2.1. Mo liwoœci wspomagania dzieci w skupianiu uwagi i gospodarowaniu zasobami poznawczymi 47 2.2. Wspomaganie dzieci w skupianiu uwagi i zapamiêtywaniu na przyk³adzie metody Dzieci ucz¹ misie wierszy 53 2.3. Domowe i przedszkolne sposoby wspomagania dzieci w rozwijaniu pamiêci wzrokowej 60 2.4. O co trzeba zadbaæ, eby starsze przedszkolaki lepiej korzysta³y z zajêæ, w trakcie których doros³y stosuje eksperymenty przyrodnicze i demonstruje funkcjonowanie urz¹dzeñ technicznych 67 2.5. Kszta³towanie zdolnoœci do wysi³ku intelektualnego w sytuacjach trudnych. Czyli o wspomaganiu dzieci w osi¹ganiu odpornoœci emocjonalnej i w rozumnym zachowaniu siê w sytuacjach, gdy nie wszystko przebiega zgodnie z ich oczekiwaniami 69 3. Organizacja procesu uczenia siê starszych przedszkolaków w ró nych formach dzia³alnoœci przedszkola 77 3.1. Cztery obszary prowadzenia zajêæ ze starszymi przedszkolakami 77 3.2. Zabawy spontaniczne i dydaktyczne jako intensywny proces uczenia siê dzieci 78 3.3. Jak czynnoœci samoobs³ugowe wp³ywaj¹ na dynamikê rozwoju umys³owego dzieci i przyczyniaj¹ siê do ich lepszego przygotowania do nauki szkolnej 84 3.4. Czego mog¹ siê nauczyæ przedszkolaki w trakcie organizowania uroczystoœci oraz innych wa nych wydarzeñ w przedszkolu 88 3.5. Zajêcia dydaktyczne wa nym obszarem uczenia siê przedszkolaków, fatalne skutki stosowania szkolnej metodyki w edukacji przedszkolnej 91 5
4. Konstruowanie autorskich programów wychowania przedszkolnego. W jaki sposób treœci zawarte w tej ksi¹ ce pomog¹ w opracowaniu programu edukacyjnego dla starszych przedszkolaków 94 Czêœæ druga Edukacja starszych przedszkolaków w domu i w przedszkolu 5. Kszta³towanie u dzieci zdolnoœci odró niania dobra od z³a, eby wybiera³y dobro i kierowa³y siê nim w codziennych sytuacjach 103 5.1. Dlaczego w przedszkolach trzeba uczyæ dzieci odró niania dobra od z³a? 103 5.2. Jak kszta³towaæ u dzieci zdolnoœæ do odró niania dobra od z³a. Wyniki badañ nad skutecznoœci¹ edukacyjn¹ metody Baœnie sposobem pomagania dzieciom odró niæ dobro od z³a 105 5.3. Jak stosowaæ metodê Baœnie sposobem pomagania dzieciom odró niæ dobro od z³a w domu i w przedszkolu 108 5.4. Jak rozwijaæ u dzieci naturaln¹ sk³onnoœæ do spe³niania dobrych uczynków i przypodobania siê doros³ym 109 5.5. Cele i treœci kszta³cenia: pomaganie dzieciom odró niaæ dobro od z³a oraz rozwijanie naturalnej sk³onnoœci do spe³niania dobrych uczynków i oczekiwañ 111 6. Wychowanie spo³eczne dzieci. Kszta³towanie empatii, yczliwego nastawienia do innych i wa nych umiejêtnoœci spo³ecznych 114 6.1. Wychowanie spo³eczne dzieci: wa niejsze prawid³owoœci psychologiczne i pedagogiczne 114 6.2. Nowy wymiar wychowania spo³ecznego: korzyœci wychowawcze z zajêæ prowadzonych przez ma³ych nauczycieli oraz zajêæ prowadzonych Metod¹ Ruchu Rozwijaj¹cego 122 6.3. Cele i treœci wychowania spo³ecznego wraz z opisami zajêæ i zabaw z dzieæmi, które sprzyjaj¹ ich realizacji w domu oraz w przedszkolu 126 7. Dba³oœæ o rozwój mowy. Wspomaganie dzieci w d³u szych i logicznych wypowiedziach oraz korygowanie ewentualnych zaburzeñ mowy 136 7.1. Krótko o koniecznoœci korygowania zaburzeñ mowy u dzieci 136 7.2. Co wynika ze zwi¹zków rozwoju mowy i myœlenia. O obowi¹zku wdra ania dzieci do formu³owania d³u szych i logicznych wypowiedzi 139 7.3. Cele i treœci kszta³cenia oraz opisy zajêæ i zabaw z dzieæmi sprzyjaj¹ce rozwijaniu ich mowy i porozumiewania siê w domu oraz w przedszkolu 144 8. Wspieranie dzieci w rozwijaniu czynnoœci umys³owych, przydatnych do poznawania siebie, otoczenia i sprostania oczekiwaniom szkolnym 152 8.1. Co sprzyja, a co przeszkadza dzieciom w kszta³towaniu czynnoœci umys³owych 152 6
8.2. Intensywne wspieranie dzieci w coraz precyzyjniejszym klasyfikowaniu: podstawy psychologiczne i pedagogiczne 156 8.3. Psychologiczne i pedagogiczne podstawy intensywnego wspierania dzieci w wi¹zaniu przyczyny ze skutkiem i przewidywaniu, co siê zdarzyæ mo e 162 8.4. Jak ³¹czenie przyczyny ze skutkiem wtapia siê w operacyjne rozumowanie o zmianach odwracalnych, nieodwracalnych i czêœciowo odwracalnych 165 8.5. Treœci kszta³cenia oraz opisy zajêæ i zabaw wspieraj¹cych dzieci w coraz precyzyjniejszej klasyfikacji, umiejêtnoœci ³¹czenia przyczyny ze skutkiem i przewidywania, co siê zdarzyæ mo e 169 9. Kszta³towanie u dzieci umiejêtnoœci samoobs³ugowych, wdra anie do dbania o higienê i ³ad w otoczeniu 184 9.1. Czego oczekuje siê od starszych przedszkolaków. Co sprzyja, a co utrudnia nabywanie wa nych yciowo umiejêtnoœci 184 9.2. Problemy z dzieæmi siej¹cymi ba³agan. Jak zmieniæ ich zwyczaje na lepsze 186 9.3. Metoda sprawdzania stopnia opanowania czynnoœci samoobs³ugowych dzieci. Dlaczego starsze przedszkolaki mog¹ pomagaæ m³odszym dzieciom w opanowaniu tych czynnoœci 194 9.4. Treœci kszta³cenia: wdra anie starszych przedszkolaków do umiejêtnoœci samoobs³ugowych, do dbania o higienê i utrzymywania ³adu w swoim otoczeniu 199 10. Wychowanie zdrowotne i kszta³towanie sprawnoœci fizycznych dzieci, w tym sprawnoœci manualnej i zdolnoœci panowania nad w³asn¹ aktywnoœci¹ ruchow¹ 207 10.1. Z³oty okres rozwijania sprawnoœci ruchowej dzieci i zgubne skutki niezaspokojenia potrzeby ruchu u starszych przedszkolaków 207 10.2. Wa ne ustalenia dotycz¹ce rozwoju sprawnoœci ruchowej starszych przedszkolaków 209 10.3. Koniecznoœæ lepszego dbania o zdrowie starszych przedszkolaków w domu i w przedszkolu. Normy dotycz¹ce wzrostu i wagi dzieci 216 10.4. Nauczycielska diagnoza ustalania sprawnoœci ruchowej dzieci: krótka charakterystyka zadania diagnostycznego Tor przeszkód, interpretacje i wnioski pedagogiczne 219 10.5. Treœci kszta³cenia i opisy zajêæ i zabaw sprzyjaj¹cych uzyskaniu lepszych efektów w wychowaniu zdrowotnym, kszta³towaniu sprawnoœci ruchowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej starszych przedszkolaków 224 11. Wdra anie starszych przedszkolaków do dba³oœci o bezpieczeñstwo swoje i innych 229 11.1. Na jakie niebezpieczeñstwa obecnie jest nara one dziecko? 229 11.2. Prawid³owoœci pedagogiczne i psychologiczne wdra ania dzieci do dba³oœci o bezpieczeñstwo w³asne i innych 231 11.3. Treœci kszta³cenia oraz opisy zajêæ i zabaw pomagaj¹cych dzieciom rozwijaæ umiejêtnoœci spo³eczne, unikaæ zagro eñ i wdra aæ je do dba³oœci o bezpieczeñstwo swoje i innych 234 12. Wychowanie starszych przedszkolaków przez sztukê w domu i w przedszkolu 240 12.1. Krótko o nowych wymiarach wychowania przez sztukê 240 12.2. Dziecko widzem i aktorem. Podstawy psychologiczne i pedagogiczne, cele i treœci kszta³cenia oraz propozycje metodyczne zajêæ z dzieæmi 241 7
12.3. Muzyka i œpiew, pl¹sy i taniec w edukacji dzieci. Podstawy psychologiczne i pedagogiczne, cele i treœci kszta³cenia oraz propozycje metodyczne zajêæ z dzieæmi 245 12.4. Dzia³alnoœæ plastyczna dzieci w przedszkolu i w domu. Podstawy psychologiczne i pedagogiczne, cele i treœci kszta³cenia oraz propozycje metodyczne zajêæ z dzieæmi 251 13. Edukacja techniczna starszych przedszkolaków w domu i w przedszkolu 257 opracowa³ J.A. Jelinek 13.1. Krótko o rozwijaniu uzdolnieñ technicznych i o celach edukacji technicznej starszych przedszkolaków 257 13.2. Zabawy konstrukcyjne w domu i w przedszkolu: podstawy psychologiczne i pedagogiczne, treœci kszta³cenia i opisy zajêæ z dzieæmi 259 13.3. Majsterkowanie i kszta³towanie wiedzy technicznej w domu i w przedszkolu: podstawy psychologiczne i pedagogiczne, treœci kszta³cenia i wzorce zajêæ z dzieæmi 262 14. Edukacja przyrodnicza starszych przedszkolaków w domu i w przedszkolu 276 opracowa³ J.A. Jelinek 14.1. O koniecznoœci dopasowania edukacji przyrodniczej do rozumowania i uczenia siê dzieci oraz o specyfice prowadzenia zajêæ w przedszkolu i w domu 276 14.2. W³aœciwoœci ziemi, wody i ognia: wyjaœnienia, treœci kszta³cenia i opisy zajêæ 282 14.3. Zjawiska pogodowe: wyjaœnienia, treœci kszta³cenia i opisy zajêæ 289 14.4. Roœliny: wyjaœnienia, treœci kszta³cenia i opisy zajêæ 291 14.5. Zwierzêta: wyjaœnienia, treœci kszta³cenia i opisy zajêæ 294 14.6. Cz³owiek: wyjaœnienia, treœci kszta³cenia i opisy zajêæ 300 14.7. Ekologia: wyjaœnienia, treœci kszta³cenia i opisy zajêæ 303 14.8. Kosmos: wyjaœnienia, treœci kszta³cenia i opisy zajêæ 304 15. Wielostronne kszta³towanie gotowoœci do nauki czytania i pisania starszych przedszkolaków 306 15.1. Kszta³towanie umiejêtnoœci czytania i pisania: co jest realizowane w przedszkolu, a co w pierwszym roku szkolnego nauczania 306 15.2. Przybli anie dzieciom sensu kodowania informacji. Podstawy merytoryczne, cele i treœci kszta³cenia oraz propozycje metodyczne zajêæ z dzieæmi 311 15.3. Rozbudzanie u dzieci zainteresowañ ksi¹ k¹ i g³oœnym czytaniem. Podstawy merytoryczne, cele i treœci kszta³cenia oraz propozycje metodyczne zajêæ z dzieæmi 315 15.4. Rozwijanie pêtli fonologicznej ze szczególnym uwzglêdnieniem s³uchu fonematycznego oraz spostrzegawczoœci i pamiêci wzrokowej u przedszkolaków. Podstawy merytoryczne, cele i treœci kszta³cenia oraz propozycje metodyczne zajêæ z dzieæmi 320 15.5. Dominacja stronna a nabywanie umiejêtnoœci czytania i pisania. Podstawy merytoryczne, cele i treœci kszta³cenia oraz propozycje metodyczne zajêæ z dzieæmi 332 15.6. Kszta³towanie koordynacji wzrokowo-ruchowej i sprawnoœci manualnej potrzebnej do nauki pisania. Podstawy merytoryczne, cele i treœci kszta³cenia oraz propozycje metodyczne zajêæ z dzieæmi 336 15.7. Wspó³praca z rodzicami w zakresie przygotowania dziecka do nauki czytania i pisania w szkole 342 8
16. Wspomaganie rozwoju umys³owego starszych przedszkolaków wraz z ich edukacj¹ matematyczn¹ 344 16.1. Czego wymaga siê od dzieci w szkole? Jakie s¹ przyczyny niepowodzeñ w nauce matematyki? O co trzeba dbaæ w przedszkolu, aby ich unikn¹æ? 344 16.2. Zasadnoœæ ³¹czenia edukacji matematycznej ze wspomaganiem dzieci w rozwoju umys³owym 345 16.3. Kszta³towanie orientacji przestrzennej starszych przedszkolaków. Podstawy merytoryczne, cele i treœci kszta³cenia, zabawy, æwiczenia i sytuacje zadaniowe 347 16.4. Kszta³towanie umiejêtnoœci liczenia i rachowania u starszych przedszkolaków. Podstawy merytoryczne, cele i treœci kszta³cenia oraz propozycje zajêæ z dzieæmi 355 16.5. Przygotowanie dzieci do rozumienia pojêæ liczbowych kszta³towanych w szkole. Podstawy merytoryczne, cele i treœci kszta³cenia oraz propozycje metodyczne zajêæ z dzieæmi 364 16.6. Kszta³towanie rozumienia sensu pomiaru d³ugoœci, pojemnoœci, ciê aru (masy) i czasu. Podstawy merytoryczne, cele i treœci kszta³cenia oraz propozycje metodyczne zajêæ z dzieæmi 369 16.7. Rozwijanie u dzieci intuicji geometrycznych. Podstawy merytoryczne, cele i treœci kszta³cenia oraz propozycje metodyczne zajêæ z dzieæmi 381 16.8. Zastosowanie umiejênoœci matematycznych w sytuacjach yciowych i wdra anie dzieci do rozwi¹zywania zadañ z treœci¹. Podstawy merytoryczne, cele i treœci kszta³cenia oraz propozycje metodyczne zajêæ z dzieæmi 384 17. Wychowanie rodzinne i obywatelskie rozszerzone o zgodne wspó³ ycie w jednocz¹cej siê Europie oraz przybli anie dzieciom ma³ej, domowej ekonomii. Cele i treœci kszta³cenia oraz sposoby ich realizacji 391 Czêœæ trzecia Niektóre problemy przygotowania dzieci do podjêcia nauki w szkole 18. Dba³oœæ o pozytywny wizerunek szko³y w celu lepszego przygotowania dzieci do pe³nienia roli ucznia 401 19. Rozs¹dnie i merytorycznie o obni eniu obowi¹zku rozpoczynania nauki szkolnej oraz odroczeniu obowi¹zku szkolnego niektórych dzieci 403 20. Bibliografia 408 9