Postęp biologiczny w roślinach oleistych dr hab. Bogdan Kulig, prof.ur Len Len jest jedną z najstarszych znanych człowiekowi roślin uprawnych, znany był juŝ sześć tysięcy lat temu w staroŝytnej Mezopotamii (Woyke i Muśnicki 1999), równieŝ w Biblii moŝna spotkać wzmianki na temat tej rośliny. Uprawiany jest w celu pozyskania nasion, które stanowią cenny surowiec w przemyśle farmaceutycznym, spoŝywczym, chemicznym, kosmetycznym oraz włókna dla przemysłu włókienniczego (Rumińska i OŜarowski 1990). Nasiona i makuchy są takŝe wartościową paszą dla zwierząt (Borowiec i in. 2001, Barowicz i in. 2002). Len Len jest polecany na pola obsiewane burakami cukrowymi, gdzie spełnia rolę rośliny fitosanitarnej zwalczającej mątwika burakowego Heterodera schachtii Schmidt (Kalinowska-Zdun 1999). Wskazane jest obsiewanie lnem w celach niekonsumpcyjnych terenów zanieczyszczonych pierwiastkami śladowymi, gdyŝ nie wykazuje niepoŝądanej zdolności do kumulacji w nasionach nadmiernej ilości chromu, cynku, ołowiu, miedzi, niklu, Ŝelaza oraz manganu (Zając i in. 2002). Len powierzchnia uprawy Czołowym producentem lnu oleistego na świecie jest Kanada, gdzie stanowi on szóstą pod względem znaczenia gospodarczego roślinę uprawną, rocznie pod uprawę lnu w tym kraju przeznacza się 600 800 tys. ha (Saeidi i Rowland 1999). W Europie do największych producentów naleŝą Niemcy 74 tys. ha, Wielka Brytania 64 tys. ha oraz Francja 47 tys. ha. Obecnie obserwuje się rosnące zainteresowanie uprawą lnu w krajach o chłodniejszym klimacie, naleŝą do nich Szwecja (Uppström 1998), Irlandia Północna (Easson i Mollay 2000), Finlandia (Sankari 2000). W Polsce w 1988 roku len uprawiano na obszarze 81 tys. ha (Piotrowska 1993), natomiast w 2004 roku powierzchnia zmalała do 3,4 tys. ha, głównie był to len włóknisty (Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2005). Len Intensywne prace hodowlane w Europie i w Kanadzie pod koniec XX wieku przyniosły efekt w postaci nowych bardzo plennych odmian o brązowych i Ŝółtych nasionach (Rowland i in. 1990, Grady 1994, Dribnenki i Green 1995, Kenaschuk i Rushid 1998, Grant i in. 1999). W Polsce w roku 2007 w Rejestrze Odmian znajdują się cztery odmiany lnu oleistego (Lista odmian roślin rolniczych i warzywnych 2007). Lewandowski (2006) podaje, Ŝe krajowe odmiany lnu cechuje produktywność na poziomie powyŝej 2 t/ha. W przeprowadzonych badaniach nad wysokotłuszczowymi odmianami Opal i Szafir osiągnęły plon przekraczający 2 t/ha. Cele hodowlane Obecnie prace hodowców są skierowane na pozyskanie odmian lnu charakteryzujących się wysokim plonem oleju z hektara. Z powierzchni jednego hektara moŝna otrzymać 1 tonę oleju. Rody jasnonasienne odznaczają się wyŝszą zawartością tłuszczu, a olej pozyskany z tych nasion posiada około 60% kwasu linolenowego. Badania przeprowadzone przez Zająca i in. (2001) na brązowonasiennej odmianie Opal i Ŝółtonasiennej odmianie Hungarian Gold wykazały, Ŝe odmiany jasnonasienne charakteryzują się wyŝszą zawartością tłuszczu, natomiast niŝszą zawartością białka w stosunku do odmian brązowonasiennych. 1
Wykorzystanie mutagenezy do zmiany profilu kwasów tłuszczowych oleju z lnu oleistego Olej lniany tłoczony z nasion odmian o standardowym składzie kwasów tłuszczowych posiada wysoką zawartość kwasu linolenowego, naleŝącego do grupy omega 3. Dlatego olej lniany naleŝy do olejów szybkoschnących i znajduje zastosowanie w produkcji farb i lakierów (Muśnicki 1999). Dla uzyskania bardziej trwałych form nadających się do celów spoŝywczych (smaŝenie i gotowanie), podjęto badania nad uzyskaniem nowych form lnu, którego nasiona będą posiadały obniŝoną zawartość kwasu linolenowego. Udało się uzyskać drogą mutagenzezy w pokoleniu F2 uzyskać rośliny zawierające poniŝej 2% kwasu linolenowego z odmiany Glenelg zawierającej 43,3% kwasu linolenowego (Green 1986a). Hodowla jakościowa W hodowli jakościowej zarówno rzepaku, jak i innych roślin z rodzaju Brassica, zwraca się uwagę na podobne cechy jakościowe starając się obniŝyć zawartość składników antyŝywieniowych poprzez: Ŝółte zabarwienie okrywy nasiennej, niską zawartość glukozynolanów i kwasu erukowego, zróŝnicowaną zawartość kwasów tłuszczowych oraz wzajemne powiązania tych cech. Kierunki ulepszania jakości nasion rzepaku Wartość nasion rzepaku na cele spoŝywcze, paszowe i niespoŝywcze (biopaliwa, cele techniczne, przemysł chemiczny, kosmetyczny, farmaceutyczny) jest w dalszym ciągu ulepszana poprzez zwiększanie zawartości oleju oraz substancji czynnych, takich jak tokoferole, zmianę składu i proporcji kwasów tłuszczowych oraz redukcję związków antyŝywieniowych w nasionach Zmiana profilu kwasów tłuszczowych W celu uzyskania naturalnie stabilnego oleju z nasion rzepaku, tj. o podwyŝszonej zawartości kwasu oleinowego i obniŝonej zawartości kwasu linolenowego tzw. typu HOLL (ang. high oleic and low linolenic), wykorzystano do krzyŝowania linie hodowlane oraz mutanta o zmienionym składzie kwasów tłuszczowych (Jang i in. 2007). W wyniku selekcji w szklarni (wykorzystując metodę połówek nasion), a następnie selekcji w warunkach polowych uzyskano 14 linii pokoleń F5 i F6 o podwyŝszonej zawartości kwasu oleinowego w przedziale od 70 do 80% oraz o obniŝonej zawartości kwasu linolenowego w przedziale od 0,8 do 2,3%. Rzepak Ŝółtonasienny Schemat powstawania amfidiploidalnych gatunków rodzaju Brassica Od wielu lat prowadzone są intensywne badania nad uzyskaniem stabilnych, Ŝółtonasiennych form rzepaku. Cecha Ŝółtej nasienności łączy się z podwyŝszoną zawartością białka i tłuszczu w nasionach oraz obniŝoną zawartością włókna. W ramach prac nad otrzymaniem rzepaku Ŝółtonasiennego poddano analizie mieszańce pokolenia F1 uzyskane w wyniku kontrolowanego zapylenia męskosterylnego rzepaku ozimego (MS) Brassica napus var. oleifera (2n = AACC = 38) z czteroma gatunkami Brassica o Ŝółtej i brązowej barwie okrywy nasiennej: B. campestris ssp. trilocularis (Ŝółtonasienny rzepak jary, 2n = AA = 20), B. campestris ssp. pekinensis (kapusta pekińska o brązowej barwie okrywy nasienej, 2n = AA = 20), B. hirta (gorczyca biała, 2n = SS = 24) i B. carinata (gorczyca etiopska, 2n = BBCC = 34). 2
Rzepak Ŝółtonasienny Postęp hodowlany w rzepaku Zabiegi hodowlane oraz molekularno-biologiczne pozwoliły znacznie podwyŝszyć plenność odmian, obniŝyć zawartość w nasionach rzepaku takich substancji antyŝywieniowych jak kwas erukowy i glukozynolany (rzepak podwójnie ulepszony double low), uzyskać odmiany o zmienionym składzie i proporcji poŝądanych kwasów tłuszczowych oraz o zwiększonej zawartości substancji czynnych, np. tokoferoli. Kolejnym waŝnym krokiem jest uzyskanie tzw. rzepaku Ŝółtonasiennego (ang. yellow seeded), który w porównaniu z tradycyjnymi odmianami charakteryzuje się znacznie lepszą wartością paszową. Prace badawcze i hodowlane związane z tym problemem zakrojone są na bardzo szeroką skalę. Na czym polega niezwykłość rzepaku wydającego Ŝółte nasiona? Badania biochemiczne wykazały zwiększoną zawartość białek i tłuszczu oraz zmniejszoną zawartością niestrawnego włókna w nasionach w porównaniu do rzepaku czarnonasiennego. Jednocześnie jednak odnotowano obniŝenie plenności i wielkości nasion oraz duŝą niestabilność cechy Ŝółtonasienności. Plonowanie oraz niektóre cechy jakościowe nasion odmian rzepaku ozimego i rzepaku jarego Doświadczenia PDO, 2003-2007 Wyszczególnienie Odmiany* rzepaku ozimego Odmiany* rzepaku jarego jare/ozime (%) Plon nasion (dt/ha) 46,7 26,8 57,4 Plon tłuszczu (dt/ha) 18,3 10,3 56,3 Zawartość tłuszczu (% s,m.) 45,0 44,2 Zawartość glukozynolanów (µm/g nasion) 11,1 8,3 74,8 Zawartość białka (% smb) 36,2 43,1 Zawartość włókna (% smb) 9,2 8,1 *odmiany stanowiące wzorzec w poszczególnych latach badań Skład chemiczny: Porównanie otrzymanych linii Ŝółtonasiennych i standardowej odmiany czarnonasiennej Lisek wskazuje, Ŝe zawartość tłuszczu i białka w nasionach moŝe zwiększyć się nawet odpowiednio o 8% (z 45,8 do 54,2%) i 5% (z 17,1 do 22,4%), a średnio zwiększa się o 5,1 i 2,3%. Zmiana profilu kwasów tłuszczowych W wyniku mutagenezy fizycznej z zastosowaniem promieniowania jonizującego na nasiona rzepaku uzyskano mutanty o bardzo wysokiej zawartości kwasu oleinowego (od 81,8 do 93,5%). W ostatnim czasie wyraźnie wzrosło zainteresowanie olejem o wysokiej zawartości kwasu erukowego. Kwas erukowy wchodzący w skład nasion tradycyjnych odmian rzepaku, stanowiący od 40 do 50% sumy kwasów tłuszczowych, wykorzystywany jest przede wszystkim do celów technicznych (stosowany między innymi w produkcji detergentów i środków antypieniących). Jednym ze sposobów pozyskania genotypów o wysokiej, powyŝej 50% zawartości kwasu erukowego są transformacje genetyczne. 3
Odporność na stresy biotyczne i abiotyczne Badania przeprowadzone na ośmiu odmianach rzepaku wskazują, Ŝe odporność łuszczyn na pękanie związana jest równieŝ w znacznym stopniu z cechami odmianowymi Badnia odporności na patogeny: spośród badanych odmian i rodów rzepaku ozimego najodporniejsze na poraŝenie przez F. oxysporum były: Extrem, Idol, DH-1, Pomorzanin, Amor oraz Bojan, który wyróŝnił się najwyŝszym stopniem odporności. Najsilniej poraŝane były: Kronos, Californium, ród Ŝółtonasienny 310Ŝ oraz odmiana Spencer, która okazała się najbardziej podatna na poraŝenie przez patogena. Odporność na Sclerotinia sclerotiorum, Leptosphaeria maculans Podjęto próby przeniesienia odporności na Sclerotinia sclerotiorum z Capsella bursa-pastoris (2n = 32) na drodze krzyŝowań do B. napus (2n = 38) i B. rapa, (2n = 20). Przy uŝyciu markerów molekularnych typu AFLP otrzymano polimorficzne prąŝki u roślin pokolenia F1, charakterystyczne dla Capsella bursa-pastoris. Jednym z waŝniejszych patogenów grzybowych wywołujących bardzo duŝe szkody jest Leptosphaeria maculans (Li i in. 2007d). W wielu ośrodkach naukowych prowadzone są badania nad jego genomem w celu znalezienia genów patogeniczności. CMS Hodowla odmian mieszańcowych rzepaku jest oparta na trzech systemach genetycznych kontrolujących zapylenie krzyŝowe: genowo-cytoplazmatycznej męskiej sterylności CMS ogura (wykorzystywanej w Europie), genowo-cytoplazmatycznej męskiej sterylności CMS pol (wykorzystywanej głównie w hodowli mieszańcowej rzepaku w Chinach, Indiach i Kanadzie), genetycznej męskiej sterylności MSL NPZ Lembke (wykorzystywany głównie w Niemczech) (Frauen i in. 2007). Wykorzystanie heterozji Dzięki zjawisku heterozji moŝna uzyskać nie tylko znacznie większe plony nasion, ale i innych cech jakościowych w hodowli roślin. Odkrycie systemów kontrolujących zapylenie krzyŝowe umoŝliwiło rozwój hodowli mieszańcowej. Systemy te testowano w celu określenia przydatności do produkcji nasion mieszańca u Brassica juncea. W tych badaniach stwierdzono, Ŝe najbardziej przydatnym systemem w produkcji nasion mieszańcowych jest system Ogura i Moricandia (green). Rola odmiany Ze względu na wyŝszy potencjał plonotwórczy obserwuje się rosnące zainteresowanie uprawą odmian mieszańcowych. Niekwestionowaną zaletą odmian mieszańcowych jest między innymi ich szybki rozwój po wschodach, co moŝe polepszyć wykorzystanie nawozów oraz ograniczyć straty składników pokarmowych. W Kanadzie w ostatnich 5 latach liczba farmerów uprawiających odmiany mieszańcowe zwiększyła się z 15 do 70% (Harker i in. 2007). W kraju tym popularna jest uprawa odmian transgenicznych odpornych na działające totalnie herbicydy zawierające substancję aktywną glifosat. CMS z Brassica juncea Nowym systemem stabilnej cytoplazmatycznej męskiej sterylności jest system hau CMS znaleziony w gatunku Brassica juncea. 4
CMS-ogura W badaniach dotyczących metod hodowli odmian mieszańcowych rzepaku wykazano, Ŝe największy postęp w hodowli linii restorerów dla CMS ogura moŝna osiągnąć poprzez włączenie do cyklu hodowlanego linii podwojonych haploidów. Efekt Ŝółtych nasion jest wynikiem ich znacznie cieńszej okrywy nasiennej, będącej rezultatem obniŝenia zawartości włókien, co z kolei czyni ją transparentną, a Ŝółty zarodek widocznym. Zarówno kolor nasion, jak i zawartość niestrawnego włókna powiązane są z biochemią fenylopropanoidów, które są prekursorami lub komponentami takich związków jak flawonoidy, (poli)stylbeny, kumaryny, taniny oraz oczywiście waŝnych składników ścian komórkowych lignin, suberyny i kutyny. Czarny kolor okrywy nasiennej jest wynikiem obecności polifenoli, głównie polimerów leukocyjanidyn, naleŝących do grupy flawonoidów (Rahman i Joersbo 2001). Współdziałanie genotyp x nawoŝenie N W pracach dotyczących nawoŝenia najwięcej uwagi poświęcono nawoŝeniu azotem, którego znaczenie dla jakości i wysokości plonu rozpatrywano w zmiennych warunkach agrotechnicznych i środowiskowych (Baer i in. 2007b, El-Kholy i in. 2007, Hu i in. 2007a, Mirassón i in. 2007, Sardana 200, Sieling i Kage 2007b). W badaniach uwzględniono takŝe współdziałanie nawoŝenia i genotypu (Song i in. 2007). Ponadto w prezentowanych pracach dostrzeŝono potrzebę ograniczenia ujemnego wpływu nawoŝenia azotem na środowisko. W badaniach nad moŝliwością ograniczenia nawoŝenia azotowego, a tym samym zmniejszenia wymywania azotu do wód gruntowych zastosowano odmiany półkarłowe rzepaku. Uzyskane wyniki nie potwierdziły hipotezy roboczej, Ŝe uprawa form półkarłowych przyczyni się do ograniczenia ujemnego wpływu nawoŝenia azotem na środowisko. NawoŜenie siarką a atrakcyjność rzepaku dla pszczół (Haneklaus i in. 2007) Według autorów istotność cech decydujących o atrakcyjności dla pszczół jest następująca: zapach, kolor i kształt kwiatów rzepaku. Przedstawione wyniki wykazały, Ŝe niedobór siarki wpływając na zapach kwitnącego rzepaku jak równieŝ na kolor i kształt kwiatów przyczynia się do zmniejszenia atrakcyjności tej rośliny dla zapylających ją owadów. Zmiana profilu kwasów tłuszczowych u gorczycy sarepskiej Zawartość kwasu oleinowego w tradycyjnych liniach Brassica juncea była niska i wynosiła 10 20%. WyŜszą zawartość kwasu oleinowego u Brassica juncea otrzymano poprzez międzygatunkowe krzyŝowanie z Brassica napus (linia o zawar-tości 68 70% kwasu oleinowego) i kultury zarodków, a następnie poprzez analizy i selekcję połówek nasion (Agnihotri i in. 2007). Obecnie wynosi ona 50 53%. Odporność i tolerancji na stresy wywołane: czynnikami biotycznymi (patogeny badanie róŝnic patogeniczności; identyfikacja odpornych genotypów w róŝnych krajach; krzyŝowanie międzygatunkowe w celu uzyskania odporności na patogeny oraz określenie odziedziczalności odporności); czynnikami abiotycznymi (odporność na mróz, suszę, chłód) i ich fizjologiczny i biochemiczny charakter. 5
Gorczyca biała W latach 90. wzrosło zainteresowanie uprawą gorczycy, a szczególnie uprawą gorczycy białej na nasiona i wykorzystaniem jej w przemyśle spoŝywczym do produkcji musztardy, oleju i przypraw. Gorczyca biała jest najbardziej odporna wśród roślin krzyŝowych na występujące w Polsce susze późnowiosenne i letnie, a takŝe odznacza się wiernym plonowaniem Gorczyca biała odmiana o niskiej zawartości kwasu erukowego W Zakładzie Genetyki i Hodowli Roślin Oleistych IHAR w Poznaniu prowadzone są badania nad gorczycą białą (Sinapis alba L.) w kierunku zmiany składu jakościowego (Piętka i in. 2007). W wyniku dotychczasowych prac otrzymana została odmiana bezerukowa Bamberka. Nadal prowadzone są prace nad poprawie-niem jakości nasion i uzyskaniem alternatywnej jarej rośliny oleistej podwójnie ulepszonej, tj. bez kwasu erukowego i o niskiej zawartości glukozynolanów. Porównanie wybranych cech Bamberki z tradycyjnymi odmianami gorczycy (Piętka, Krzymański 2007) Odmiana Bamberka jest pierwszą polską odmianą gorczycy białej, która charakteryzuje się bardzo niską zawartością kwasu erukowego (poniŝej 1,5%) oraz wysoką zawartością sinalbiny głównego glukozynolanu występującego w nasionach tej rośliny Zmiana liczebności mątwika burakowego (Heterodera schachtii) w glebie (0 20 cm) w następstwie uprawy gorczycy białej w plonie głównym (%) (Piętka, Krzymański 2007) Zmiana liczebności populacji mątwika (%) w zaleŝności od gatunku i odmiany rośliny oleistej uprawianych w plonie głównym % 100 80 60 40 20 0-20 -40-60 -80 11 Czarny ugór -24-27,7-35,4 84,5-55,1-47,3-40,8 Arwis Barka Metex Nakielska Colonel Remonta Resal Kontrola Gorczyca biała Rzodkiew oleista Źróddło: Szymczyk Now ak i Now akow ski, 2002 Gatunki/odmiany 6
Plon suchej masy, zawartość i ilość azotu w częściach nadziemnych gorczycy białej uprawianej w międzyplonie ścierniskowym GMO B. juncea t/ha lub %N 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 2005 2006 Plon suchej masy nadziemnej (t/ha) 90,0 88,0 86,0 84,0 82,0 80,0 78,0 76,0 74,0 72,0 70,0 kg N/ha Metodą transformacji, z wykorzystaniem bakterii Agrobacterium tumefaciens, wprowadzono do rośliny B. juncea cdna kodujące enzym metylotransferazę γ-tokoferolu (γ-tmt), pochodzące z rzodkiewnika (Arabidopsis thaliana). Enzym ten katalizuje przekształcenie γ-tokoferolu w α-tokoferol, stanowiący prekursor witaminy E, niezbędnej w diecie człowieka. Związek ten jest równieŝ naturalnym przeciwutleniaczem, zwiększającym odporność rośliny na stres abiotyczny. Innym genem, wprowadzonym do B. juncea w celu zwiększenia odporności rośliny na stres abiotyczny, jakim jest wysokie zasolenie, był gen osmotyny z tytoniu (Nicotiana tabacum). Na wysokie stęŝenie soli (do 200 mm NaCl) były równieŝ odporne rośliny B. campestris i B. napus transformowane, z wykorzystaniem A. tumefaciens, genami odporności na stres zasolenia (AtNHX1) z A. thaliana (Hassan i in. 2007). Zawartośc N w s.m. nadziemnej (%) Ilośc azotu w s.m. nadziemnej (kg/ha) Zmodyfikowany rzepak WaŜnym celem selekcyjnym, związanym z szerokim wykorzystaniem oleju rzepakowego zarówno do celów spoŝywczych, jak i przemysłowych, jest modyfikacja składu kwasów tłuszczowych oleju nasion. Metodami inŝynierii genetycznej otrzymano rośliny rzepaku, wytwarzające kwasy tłuszczowe o średniej długości łańcucha (C8 C16) (ang. medium-chained fatty acids, MCFA), jak kwas kaprylowy (C8:0), kapronowy (C10:0), laurynowy (C12:0) i mirystynowy (C14:0) (Friedt i in. 2007). Do transformacji, przy uŝyciu A. tumefaciens, wykorzystano geny rośliny rodzaju Cuphea, zaangaŝowane w syntezę MCFA, kodujące syntazę III białka przenoszącego grupy β-ketoacylowe (KASIII) oraz tioesterazę (Friedt i in. 2007). Tokoferole Pomimo tego, Ŝe olej rzepakowy pochodzący z odmian podwójnie ulepszonych zaliczany jest do wartościowych ze względu na skład kwasów tłuszczowych i innych związków korzystnych dla zdrowia człowieka, jak naturalne przeciw-utleniacze tokoferole, podejmowane są badania, których celem jest dalsze polepszenie wartości odŝywczej oleju i korzystnego wpływu na zdrowie człowieka. Podjęto próby zwiększenia stęŝenia tokoferolu (występującego naturalnie w stęŝeniu od 500 do 700 mgkg-1 oleju) uzyskano efekt podwojenia jego zawartości. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe o długim łańcuchu Innym zagadnieniem badawczym jest próba otrzymania roślin wytwarzających olej zawierający wielonienasycone kwasy tłuszczowe o długim łańcuchu (ang. long chain polyunsaturated fatty acids, LCPUFA), nie występujące w tłuszczu roślinnym (Abbadi i in. 2007). Kwasy te występują w tłuszczu ryb morskich. Jednak w związku z ograniczeniem zasobu tego źródła poŝywienia, podjęto próby otrzymania roślin rzepaku oraz lnu produkujących kwas arachidonowy oraz eikozenowy. Hodowla odpornościowa rzepaku Groźnym dla rzepaku patogenem grzybowym jest Leptosphaeria maculans. Odmiana hodowlana B. napus odporna na patogen 'Surpas 400' posiada pojedynczy gen odporności Lep3, pochodzący z B. rapa ssp. sylvestris (Wang i in. 2007). 7
Przykłady wykorzystania oleju katranowego źródło: Crambe (Abiyssinian mustard), 2003 Produkt olejowy Trójgliceryd (olej oczyszczony) Kwas erukowy Kwas behenowy Kwas brasylowy Estry woskowe Środki farmakologiczne, smary, płyny do przesyłu ciepła, płyny dielektryczne, woski, zalewy lub środki do konserwacji przetworów rybnych Amid erukowy, środki uplastyczniające do gum i tworzyw sztucznych, antystatyki, środki antykorozyjne Amid behenowy, środki redukujące tarcie, środki przyspieszające przebieg reakcji, środki niszczące kamień w rurach oraz kosmetyki Nylon 613 i 1313, perfumy, środki do produkcji plastiku, smary syntetyczne, powłoki ochronne, dodatki smakowe Smary i kosmetyki Zastosowanie Nowe odmiany katranu w Europie Plonowanie i odmiany. Polska odmiana Borowski była jedną z pierwszych wyhodowanych odmian katranu (1960). W 1968 w USA wyhodowano odmianę Prophet, wykorzystując ekotypy pochodzenia abisynskiego. Równocześnie rozpoczęto krzyŝowanie róŝnych gatunków rodzaju Crambe. Efektem tych krzyŝówek było zarejestrowanie w 1973 r. odmiany Meyer w Niemczech oraz odmian BellAnn i BellEnazin w USA (1985 r.). Prace hodowlane kontynuowano w latach 80-; i 90-tych XX w. we Włoszech, Szwecji, Danii, Polsce i Niemczech. Z tego okresu pochodzą odmiana Mario, Charlotte, Galactica, Nebula, Carmen. Obecnie w Polsce brak jest zaleceń odmianowych, natomiast w Niemczech do uprawy polecane są odmiany Carmen i Mario. Plonowanie genotypów katranu 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 1995 1996 1997 Borowski BGRC 34311 C-37 Indy Nu 52865 Prophet Katran w fazie kwitnienia Liczba odmian z podziałem na grupy w 2009 r. gatunek Rzepak ozimy Rzepak jary Rzepik ozimy Gorczyca biała Gorczyca sarepska Len oleisty Len włóknisty Konopie Liczba odmian 75 20 1 16 1 4 8 5 grupy 27 H, 48 P 1 H, 19 P PL-8, T-2, M-14 PL-4 PL-8 PL-5 8