WYTRĄŻEK 5 AUTOTERAPIA www.wytrazek.com WYKŁAD 5 / Autoterapia punktów spustowych w mięśniu czworobocznym grzbietu TROCHĘ PRZEMYŚLEŃ Być może niektórzy z Was czekają tylko na aspekty techniczne związane z autoterapią, jednak moim zdaniem ważne jest też zrozumienie pewnych kwestii, które mogą się pojawić w głowach wielu pacjentów. Na przykład, czy to zawsze musi boleć, czy uda mi się wyjść z tego bólu jeżeli nie mam pieniędzy na masaże a na fundusz skończył się limit? Przecież musi boleć a z masaży powinno się z korzystać i wiele innych kwestii, które mogą mieć znaczenie, kiedy chcemy żeby ciało nie bolało. Czy sprawność można kupić i czy droga do sprawności jest prosta? Jest wielu specjalistów, którzy mówią, że osiągnięcie życia bez bólu jest proste. Niektórzy zielarze, kręgarze, masażyści, uzdrowiciele, lekarze, farmaceuci, fizjoterapeuci i z pewnością wielu innych, przekonują i wręcz obiecują, że droga do zdrowia jest prosta wystarczy do nich przyjść i im zapłacić a będzie się żyło długo i szczęśliwie. Przecież żeby być zdrowym wystarczy pić tylko odpowiednią mieszankę ziół przez całe życie, chodzić regularnie na nastawianie kręgosłupa, czy wziąć serię masaży. Jeszcze inni przekonują, że wystarczy wziąć tabletkę trafiającą w źródło bólu. Czy nie brzmi to trochę naiwnie jak się na to spojrzy z boku? Odpowiedź jest jednoznaczna, jednak wielu ludzi w kółko poszukuje tego jedynego środka, tej jednej konkretnej metody, którą jak zastosują to zapewnią sobie długotrwałe szczęście i życie bez bólu. Magiczne napoje sprzedawane są już od setek lat i z pewnością wpływały i wpływają one na szczęście sprzedających. Wielu ludzi chciałoby, żeby to coś było jak najskuteczniejsze, żeby sprawiało aby leczenie jak najkrócej trwało i żeby nie kosztowało nic wysiłku. Stąd wielu wierzy, że wystarczy ucisnąć jeden punkt w ciele, który znormalizuje napięcie, bądź wystarczy połknąć jedną pigułkę czy pójść na jeden zabieg fizykoterapeutyczny czy manualny, który zdejmie z ciała ból. Niestety sprawa nie jest taka prosta. Osiągnięcie stanu, w którym ciało nie boli i jest bardzo sprawne kosztuje relatywnie wiele wysiłku. Optymistyczne jest to, że jeżeli się ciężko pracuje to osiąga się satysfakcjonujące wyniki, których nie da się 1
kupić, więc są bezcenne. Niestety są osoby, które wolą zapłacić grube pieniądze za cudowne preparaty, czasami nawet bardzo grube pieniądze byle nie usłyszeć, że trzeba wiele w swoim życiu zmienić. Czy nie chciałbyś usłyszeć, że jest taka mała naklejka, którą wystarczy przykleić na plecy i nie będą już bolały? No i oczywiście, że dalej możesz krzywo siedzieć, mało się ruszać i dużo pracować przy komputerze? Swoją drogą gdzieś takie plastry widziałem. Kiedy zaczniesz pracować nad swoim ciałem zobaczysz, że tu nie chodzi tylko o pracę ze sferą fizyczną Twojego życia ale także psychiczną. A może nawet częściej chodzi o psychikę Przecież za nim się do czegoś zabierzemy to najpierw długo analizujemy: czy warto, czy jest sens, czy dam radę. A kiedy już zaczniemy to musimy pokonać jeszcze zniechęcenie, czasem zmęczenie czy kwestię braku czasu. Niektórzy latami rozważają, czy zacząć się odchudzać i jak to zrobić. W przypadku dolegliwości bólowych jak i nadwagi jest chyba podobnie. Problem też jest złożony i coś trzeba od siebie dać. Potrzebne jest zgłębianie wiedzy na temat funkcjonowania ciała, pozytywne nastawienie, stałe motywowanie się do działania i odpowiednia organizacja. To nie jest tylko kwestia mechanicznego wykonania paru ćwiczeń, tylko zmiany swojego życia na bardziej aktywne i świadome. Co nie oznacza, że będzie to reżim wojskowy i raz po raz nie będziesz mógł sobie odpuścić. Jesteśmy tylko ludźmi i jak raz po raz uznasz, że masz ochotę poleniuchować to świat się nie zawali. Wielu specjalistom, w tym także fizjoterapeutom nie będzie zależało na tym abyś pozbył się swoich dolegliwości. Brzmi to może strasznie i na pewno nie jest to intencja wielu terapeutów jednak podświadomie chyba trochę tak jest. Są obawy, że jak ludzie nauczą się samodzielnie radzić z problemami to po co będą specjaliści. Żyją przecież z pomagania i przynoszenia ulgi innym osobom. Części specjalistów będzie wręcz zależało na tym abyś czuł lęk związany z Twoimi dolegliwościami, aby wydawało Ci się to niezwykle skomplikowane. Zawsze przecież w trudnych chwilach możesz skorzystać z ich usług i poczuć ulgę. Staram się przekonać Cię o tym, że każdy musiał się pewnej wiedzy kiedyś nauczyć, więc i Ty możesz się wielu rzeczy nauczyć. Fizjoterapeuta czy masażysta także musi się nauczyć z czego zbudowane jest ciało, co to są mięśnie, jak pracują stawy, dlaczego boli itp. Problemem edukacji wielu terapeutów jest to że w trakcie ich formalnej nauki nie ma mowy o wiedzy dotyczącej autoterapii. Stąd też wielu fizjoterapeutów uzupełnia i rozwija swoje umiejętności na kursach i szkoleniach z zakresu określonych form terapii. Ogromna rzesza terapeutów żyje także według współczesnego stylu życia, który do szczęśliwego funkcjonowania nie wymaga ruchu. I uwierz mi wielu fizjoterapeutów posiada wiedzę teoretyczną na temat mięśni, wie że są ćwiczenia, ale sami ich nie wykonują. Niestety wielu terapeutów nie zna ćwiczeń i różnych technik samodzielnego rozluźniania ciała, więc trudno, żeby potrafili nauczyć pacjenta ich wykonywania w domu. W tym momencie poczuj że jesteś na podobnym 2
etapie co fizjoterapeuta, który ma pewne podstawy, ale wiedza i umiejętności o których mowa w tych wykładach dla wielu są nowością. Jeżeli natomiast jesteś terapeutą to nie bój się uczyć pacjenta technik rozluźniania, w trudnej sytuacji i tak skorzysta z Twojej pomocy, gdyż nie wszystkie dysfunkcje jest tak łatwo rozpracować samodzielnie. Poza tym, trochę na wzór trenera personalnego staniesz się przewodnikiem dla pacjenta. Jeżeli jesteś pacjentem to kiedy tylko nie radzisz sobie z jakimś problemem skorzystaj z pomocy terapeuty, który niejednokrotnie pomoże Ci przyspieszyć na drodze do życia bez bólu. Jak długo będę musiał ćwiczyć? W wielu sytuacjach spotykamy się z prostymi rozwiązaniami i o jak najprostsze rozwiązania walczymy. Wielu wynalazców myśli jak sprawić żeby nasze życie było łatwiejsze i prostsze. I tak kiedy zgaśnie światło to wiemy, że albo wysiadły korki i trzeba użyć przełącznika, albo zmienić żarówkę i w ciągu kilku sekund ponownie mamy światło. Problem polega na tym, że ciało tak nie funkcjonuje, tu nie da się tak łatwo wielu rzeczy wymienić bądź coś włączyć lub wyłączyć i już będzie działało jak dawniej. Nasz organizm jest trochę bardziej złożony niż prosty układ elektryczny. Od wielu lat obserwuję smutne zjawisko. Zarówno terapeuci jak i pacjenci oszukują się, że to wszystko jest jednak proste i wystarczy tylko włączyć bądź wyłączyć jakiś guzik w ciele. Fizjoterapeuci uczęszczają na wiele kursów (wiele z nich jest wspaniałych) od których oczekują, że nauczą się paru chwytów, dzięki którym ich pacjent zostanie wyleczony z dolegliwości. Oczywiście na tym, żeby takie było myślenie zależy też często prowadzącym szkolenia. Stąd też wielu terapeutów ma w głowie wizję swoich cudownych umiejętności i uważa, że nic tak na świecie nie może pomóc pacjentowi jak ich działalność. Oczywiście pacjenci też chcą w to wierzyć i karmią się pogłoskami o takim czy innym terapeucie, który tylko przyłożył rękę, wykonał dwa ruchy i od tego momentu dolegliwości zniknęły na zawsze. Problem w tym, że ci pacjenci za jakiś czas trafiają do innego terapeuty, potem do następnego i tak dalej. Od pacjentów można dowiedzieć się ciekawych rzeczy, że byli już u wielu znakomitych terapeutów, ale co ciekawe ich dolegliwości pozostają bez zmian (poza okresową ulgą). Ciekawe jest też to, że wielu fizjoterapeutów cierpi na dolegliwości bólowe. Jeżeli metody, którymi pracują są tak skuteczne to sami nie powinni cierpieć na przewlekłe bóle kręgosłupa czy karku. Przecież wystarczy parę zabiegów z użyciem fali uderzeniowej bądź odwiedzić kolegę po fachu Kiedy spotykam terapeutę, który ma dolegliwości bólowe i mówi, że jakaś metoda jest skuteczna to mówię, żeby poszedł do terapeuty, który reprezentuje tę formę pracy i raz na zawsze pozbył się problemu. Mam nadzieję, że nie zostanę źle odebrany przez fizjoterapeutów, którzy ewentualnie przeczytają ten fragment, gdyż wiele metod jest niezwykle skutecznych i dają wspaniałe rezultaty w pracy z pacjentami. Chciałbym tu jednak podkreślić ogromną różnicę jaka jest pomiędzy okresowo zmniejszyć dolegliwości, a żyć bez bólu i umieć sobie z nim radzić kiedy się pojawi. Zadaniem terapeuty jest zmniejszyć bądź usunąć dolegliwości bólowe, ale aby efekt był w pełni skuteczny potrzebne jest zaangażowanie pacjenta. Nie da się skutecznie rozluźnić czyjegoś mięśnia, jeżeli ten ktoś wychodząc z gabinetu o ten mięsień nie dba. To tak jakby oczekiwać, że jednorazowe umycie samochodu wystarczy na cały rok, ale zaraz po wyjechaniu z myjni kierowca jedzie na trasę pełną błota. 3
Techniki masażu miejscowego punktów spustowych czyli jak masować. Czy ma znaczenie, w jaki sposób masuję? Czy tak jak w przypadku robienia ciasta ucieranego ważne jest żeby kręcić tylko w jedną stronę? Czy ruchy kuliste które robimy rozcierając miejsce punktu spustowego musi być rozpracowywane według podobnej ideologii. Może ciasto kręcone w obie strony też wyjdzie? Jedną z prostszych form terapii punktów spustowych jest masaż miejscowy, czyli taki który skoncentrowany jest na niewielkiej okolicy zawierającej punkt spustowy. Możemy tu wyróżnić tu techniki wykonywane wzdłuż jak i w poprzek włókien mięśniowych. a) Technika masażu poprzecznego włókien mięśniowych (ang. cross fiber friction) jest to wartościowa technika, która pozwala na dokładne opracowanie obszaru punktu spustowego. Kiedy już zlokalizujesz punkt spustowy wykonuj rytmiczne ruchy pocierania miejsca, w którym zlokalizowany jest punkt spustowy pamiętaj, że najlepiej jest poświęcać czas na punkt spustowy aktywny bądź utajony, czyli taki, który przy uciśnięciu generuje dolegliwości rzutowane, promieniujące. Technika może być wykonywana szczypcowo jeżeli trzymasz punkt między kciukiem a pozostałymi palcami bądź płasko jeżeli naciskasz na mięsień od góry i dociskasz go do kości. To czy wykonujesz to ruchami okrężnymi czy liniowymi (przód/tył) nie ma większego znaczenia. Ważniejsze jest aby działać we właściwym miejscu i poświęcić wystarczająco dużo czasu na dany punkt zazwyczaj 2-3 minuty, chociaż tych punktów może być w okolicy więcej. Najlepiej jest poddawać terapii punkty najbardziej bolesne i te których obszar rzutowania bólu pokrywa się z dolegliwościami odczuwanymi na co dzień. Jeżeli np. odczuwasz bóle głowy i uciśnięcie punktu spustowego w mięśniu czworobocznym grzbietu wywoła ból rzutowany w kierunku głowy to warto takie miejsce masować. b) Technika masażu podłużnego włókien mięśniowych technika ta ma na celu rozluźnienie i wydłużenie napiętej i skróconej powięzi dookoła punktu spustowego. Technika ta jest trudniejsza gdyż wymaga umiejętności wczepienia się w tkanki (wybrania luzu tkankowego) w okolicy punktu spustowego. Jej wykonanie polega na wykonaniu powolnego, głębokiego pocierania obszaru w którym znajduje się punkt spustowy. Zazwyczaj technika wykonywana jest wzdłuż przebiegu włókien mięśniowych. Technika autoterapii punktów spustowych w mięśniu czworobocznym grzbietu części zstępującej czyli jak łagodzić bóle karku i głowy. DOLEGLIWOŚCI Masaż tego jakże popularnego mięśnia może przyczynić się do zmniejszenia dolegliwości odczuwanych w obszarze karku i barków, może być także pomocny przy dolegliwościach bólowych głowy. Pamiętaj jednak, że jest to jeden z wielu mięśni w okolicy szyi, głowy i barku, który będzie sprawiał że coś nam dokucza. Jest to jednak wdzięczna okolica do pracy, gdyż mięsień można uścisnąć chwytem szczypcowym (między kciukiem i pozostałymi palcami) i dokładnie milimetr po milimetrze go wymasować. Zawsze zachęcam do wykonywania masażu bezpośrednio na skórze, ale autoterapię punktów spustowych 4
można niejednokrotnie wykonywać przez odzież co może być korzystne jeżeli chcemy parę minut poświęcić na masaż w pracy bądź w czasie podróży. Swoją drogą podróż jest wspaniałą okazją do wykonania wielu technik autoterapii a także do edukacji. Więc jeżeli musisz dużo podróżować pociągiem bądź samochodem jako pasażer to nie narzekaj na trudy jazdy tylko wykorzystaj ten czas na coś bardzo pożytecznego. Jeżeli jesteś kierowcą to tu będzie trochę trudno, ale tu też jest dużo możliwości pracy nad sobą głównie nad postawą i oddychaniem a także w trakcie przerw, ale o tym innym razem. Uznaje się, że jest to mięsień, w którym najczęściej występują punkty spustowe także u osób, u których nie występują objawy bólowe. Czy rzeczywiście tak jest to trudno powiedzieć ponieważ jest wiele mięśni w których niemal u każdego obecne są punkty spustowe. Ból pochodzący z górnej części grzbietu może być odczuwany w szyi i może promieniować do okolicy czołowej, skroniowej, okolicy twarzy i ucha. Jednym z objawów mogą być także zawroty głowy. Ból pochodzący z części środkowej mięśnia może być przyczyną bólu imitującego zapalenie kaletki podnaramiennej bądź brachialgii. Ból pochodzący z dolnej części mięśnia może być rzutowany do okolicy odcinka szyjnego kręgosłupa, do barku w okolicy wyrostka barkowego łopatki oraz do okolicy przykręgosłupowej, w okolicy przyśrodkowego brzegu łopatki. Rycina 1. Lokalizacja punktów spustowych w górnej części mięśnia czworobocznego grzbietu wraz z obszarem rzutowania dolegliwości bólowych. 5
napinanie, ale tym razem poprzez naciskanie ręką po stronie badanej na bok biodra. Poczujesz początki mięśnia piersiowego i biegnące od mostka żebra (fotografia 4) chyba, że dużo czasu spędzasz na siłowni to wtedy możesz mieć z wyczuciem żeber kłopoty. Jeżeli jesteś jednak zwykłym zjadaczem chleba to spokojnie poczujesz chrząstki żeber i żebra, do których także przyczepia się mięsień piersiowy większy. TROCHĘ ANATOMII Mięsień czworoboczny grzbietu to ten leżący na górnej stronie barku i grzbietu rozciąga się między barkiem a głową. Nie powinieneś mieć większych problemów, żeby go odnaleźć. Początek mięśnia znajduje się na czaszce, na guzowatości potylicznej zewnętrznej (jest to mniej więcej miejsce w którym na tylnej stronie czaszki zaczynają się mięśnie. Jeżeli będziesz dotykał swoją czaszkę od tylnej strony to kiedy będziesz schodził w dół, w stronę szyi przestaniesz czuć tylko twardą kość a zaczniesz wyczuwać leżące tam się mięśnie. Przyczepia się także do więzadła karkowego, które znajduje się na wyrostkach kolczystych szyjnego odcinka kręgosłupa (jeżeli umieścisz opuszki palców idealnie na środku szyi to poczujesz wystające wyrostki kolczyste czyli kostne elementy kręgosłupa najłatwiej jest je wyczuć w leżeniu na plecach kiedy mięśnie są rozluźnione fotografia 1.). Fotografia 1. Przedstawienie badania palpacyjnego wyrostków kolczystych kręgosłupa szyjnego. Na potrzeby prezentacji wykonywane w pozycji stojącej jednak wygodniej można je odnaleźć w pozycji leżenia na plecach. Mięsień ten przyczepia się także do wyrostków kolczystych wszystkich kręgów piersiowych. Je także możesz wyczuć jeżeli masz odpowiednią ruchomość barków. Postaraj się to przećwiczyć, za jakiś czas przejdziemy do masażu mięśnia prostownika grzbietu i wtedy wiedza na temat tego gdzie są wyrostki kolczyste kręgosłupa bardzo się przyda (fotografia 2). 6
Fotografia 2. Przedstawienie badania palpacyjnego wyrostków kolczystych kręgosłupa piersiowego. Tak więc mięsień czworoboczny grzbietu biegnie od kresy potylicznej zewnętrznej, więzadła karkowego i wyrostków kolczystych kręgosłupa do końca barkowego obojczyka (być może kojarzysz go z wykładu 4., kiedy omawiałem mięsień piersiowy większy), wyrostka barkowego łopatki (także patrz wykład 4.) oraz do grzebienia łopatki. Nie powinieneś mieć problemu z wyczuciem grzebienia łopatki, ale to także zależy od ruchomości twoich barków (fotografia 3.). Fotografia 3. Badanie palpacyjne jednego z miejsc do których przyczepia się mięsień czworoboczny grzbietu grzebienia łopatki. CZYNNOŚĆ MIĘŚNIA CZWOROBOCZNEGO CZĘŚCI ZSTĘPUJĄCEJ (GÓRNEJ) Dzięki temu mięśniowi możemy wykonać skłon głowy w bok, czyli ruch, w którym ucho zbliża się do barku. Możemy także unieść bark. I tu przechodzimy do ważnej kwestii czyli przyczyn powstawania przeciążeń, które jest łatwiej rozszyfrować jeżeli kojarzymy w jakich czynnościach uczestniczy dany mięsień. PRZYCZYNY PRZECIĄŻEŃ Czynnością omawianej górnej części mięśnia jest unoszenie barku stąd przyczynami przeciążeń może być noszenie torby na ramieniu, prowadzenie długich rozmów telefonicznych z trzymaniem słuchawki między barkiem a uchem, podpieranie się na jednej stronie o podłokietnik przy fotelu czy krześle, co sprawia że mięsień jest w ciągłym skróceniu. Inną ważną przyczyną jest napięcie emocjonalne czy nieprawidłowo utrzymywana postawa ciała. Mięsień wspiera utrzymywanie głowy więc im bardziej ją wysuniesz do przodu tym większy wysiłek po stronie mięśnia. Niby niewielka to praca dla mięśnia, 7
ale ciągła w czasie której nie ma fazy rozkurczu. Noszenie lekkiej torby na ramieniu też niby wielkim obciążeniem nie jest, ale jeżeli mięsień jest skurczony (napięty), aby bark był lekko uniesiony do góry to de facto mięsień nie ma chwili przerwy. ZADANIE 5 Aby rozpracować punkty spustowe w górnej części mięśnia czworobocznego grzbietu (pozostałe części zostaną omówione) dobrze jest przyjąć pozycję siedzącą na krześle bądź fotelu z oparciem co pozwoli na zbliżenie przyczepów i jego skrócenia. Możesz też spróbować wykonać masaż w leżeniu na plecach. Postaraj się uchwycić jak największą porcję mięśnia, żeby móc jak najdokładniej przebadać jego włókna. Jeżeli będziesz mieć naciągnięty mięsień to będzie Ci go ciężko uchwycić i może się to zakończyć nieudolnym poszczypywaniem. Przypomnij sobie metodykę badania punktu spustowego. Postaraj się wyczuć grubsze pasma włókien mięśniowych wśród których odnajdziesz obszary o większej tkliwości. Kiedy już takowe znajdziesz uciskaj je poszukując tego najbardziej bolesnego miejsca, które generują ból rzutowany w tym przypadku pewnie idący w kierunku głowy. Zazwyczaj punkty spustowe w tej części mięśnia można odnaleźć na środku, tak jak przedstawione jest to na fotografii 4. Fotografia 4. Masaż punku spustowego w mięśniu czworobocznym grzbietu. Innym, bardzo dobrym rozwiązaniem opracowania tego mięśnia jest zastosowanie przyrządu TheraCane (fotografia 5). O tym jak wykorzystywać ten przyrząd będzie w jednym z kolejnych wykładów. Fotografia 5. Masaż punktu spustowego w mięśniu czworobocznym grzbietu przy użyciu przyrządu TheraCane. 8
PODSUMOWANIE Pomyśl dlaczego odczuwasz dolegliwości ze strony tego mięśnia. Czy może zbyt często spędzasz czas z wysuniętą głową w przód, może za często nosisz coś na jednym ramieniu? A może dużo masujesz i tak jak wielu masażystów masz zbyt wysoko ustawioną kozetkę przez co wysoko unosisz ręce i napinasz niepotrzebnie barki? Pamiętaj, że ważne jest przeanalizowanie tego skąd się bierze to nadmierne napięcie. Dużo spokoju i do następnego zadania. Materiał opracował: dr n. med. Marcin Wytrążek fizjoterapeuta. 9