Wyniki finansowe oraz wzrost przedsiębiorstw w Polsce w 2016 roku i pierwszej połowie 2017 roku na tle lat poprzednich

36 ZNUV 2017;56(5);36-58 Krystyna Mościbrodzka Akademia Finansów i Biznesu Vistula Warszawa Wyniki finansowe oraz wzrost przedsiębiorstw w Polsce w 2016 roku i pierwszej połowie 2017 roku na tle lat poprzednich Streszczenie Opracowanie poświęcono badaniu kondycji finansowej sektora przedsiębiorstw w 2016 roku i pierwszej połowie 2017 roku. Celem była ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstw ogółem, jak też w podziale według klas wielkości na małe, średnie i duże przedsiębiorstwa. Badanie opiera się na analizie porównawczej wyników finansowych w 2016 roku z latami poprzednimi. Ocenie poddano także przychody, koszty, zmiany w majątku obrotowym i trwałym, liczebność badanych podmiotów i zatrudnienie. Do oceny zastosowano wskaźniki efektywnościowe, a także określające bezpieczeństwo prowadzonej działalności, takie jak: stopień zadłużenia, płynność, kapitał pracujący, rotacje zapasów i cykl inkasa należności. Do oceny kondycji finansowej wykorzystano informacje sprawozdawcze GUS z lat 2012-2016 dotyczące podmiotów gospodarczych, jak też przedsiębiorstw niefinansowych z połowy 2017 roku. Słowa kluczowe: przedsiębiorstwa, wyniki finansowe, rentowność, ryzyko i bezpieczeństwo w działalności gospodarczej, upadłość i restrukturyzacja firm, koniunktura gospodarcza. Kody JEL: D22, D25, G3, G31, G33 Wyniki finansowe w sektorze przedsiębiorstw Badaniem objęto kilka grup przedsiębiorstw, przedsiębiorstwa niefinansowe i podmioty gospodarcze, których dane w pełni obrazują sytuację finansową, z tym że dane za 2016 rok dotyczą wyników ogółu przedsiębiorstw niefinansowych, jak też w podziale na klasy wielkości, ale dla podmiotów gospodarczych o liczbie 10 osób i więcej. Należy zaznaczyć, że pełne informacje o działalności przedsiębiorstw niefinansowych za dany rok, w podziale według wielkości przedsiębiorstwa, ukazują się w publikacji GUS pt. Działalność przedsiębiorstw niefinansowych i są dostępne dopiero pod koniec następnego roku. Dane dotyczące działalności przedsiębiorstw niefinansowych w 2016 roku będą więc dostępne pod koniec 2017 roku. Dlatego też dla zobrazowania wyników finansowych przedsiębiorstw w 2016 roku w podziale na klasy wielkości, zdecydowano o interpretowaniu wyników na podstawie danych finansowych podmiotów gospodarczych (bez ujęcia podmiotów mikro, zatrudniających od 0 do 9 osób). Natomiast dane za I półrocze 2017 roku, które wzięto pod uwagę w ocenie wyników finansowych osiąganych przez firmy w 2017 roku dotyczą ogółu przedsiębiorstw niefinansowych prowadzących księgi rachunkowe, zatrudniających powyżej 50 osób. Dane te również nie obejmują wszystkich grup przedsiębiorstw, pomijają te najmniejsze a skupiają się na wynikach średnich i dużych firm. Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 36 2018-01-08 16:11:13

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 37 Tabela 1 Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych ogółem w latach 2007-2016 (w mld PLN) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2012-2011 Wynik na działalności operacyjnej 97,1 98,9 107,2 122,8 101 109,9 112 116 134-21,5 8,6 2,1 4,3 17,4 Wynik na działalności finansowej 3,9-17,2-2,9 0,5 1,9-1,9-1,8-6,5-8,1-2,3-3,8 0,1-4,7-1,6 5,8 Wynik finansowy brutto 104,9 79,9 95,9 107,5 124,8 99,4 108,1 105,6 108 131-25,4 8,7-2,5 2,6 23,2 Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego 18,6 16,9 17 18 20,9 17,3 16 15,4 16,7 20,4-3,6-1,3-0,6 1,3 3,7 Wynik finansowy netto 86,2 63 78,8 89,4 103,9 82,1 92,1 90,1 91,5 111-21,8 10-2 1,4 19,5 2013-2012 2014-2013 2015-2014 2016-2015 Źródło: na podstawie: Wyniki finansowe podmiotów gospodarczych (2016). Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 37 2018-01-08 16:11:13

38 WYNIKI FINANSOWE ORAZ WZROST PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE... Dane w tabeli 1 i na wykresie 1 pokazują bardzo dobre wyniki finansowe osiągnięte w 2016 roku w całym sektorze przedsiębiorstw. Wynik na działalności operacyjnej przedsiębiorstw wzrósł w 2016 roku aż o 17,4 mld zł, kiedy np. w 2012 roku zanotowano spadek o 21,5 mld zł, a w następnych latach następował powolny wzrost wyniku operacyjnego. Ponad 15,5% wzrost wyniku operacyjnego w połączeniu z dodatnim wynikiem na działalności finansowej 5,8 mld zł (w dwóch poprzednich latach wynik na działalności finansowej był ujemny) dały ostatecznie przyrost wyniku finansowego brutto w 2016 roku w stosunku do 2015 roku o 23,2 mld zł, tj. o 21,5%. Dla porównania, przyrost wyniku brutto był ujemny w 2014 roku, spadł o 2,5 mld zł, a w 2015 roku nastąpił wzrost o 2,6 mld zł, czyli o 2,3%. Prawie 10-krotny wzrost dynamiki wyniku brutto w ciągu roku, a wzrost dynamiki wyniku netto z 1,5% w 2015 roku do 21,9% w 2016 roku jest dużym osiągnięciem polskich przedsiębiorstw. W 2016 roku nastąpił także wzrost obowiązkowych obciążeń wyniku brutto o 3,7 mld zł. Należy także dodać, że mimo kwotowego wzrostu obciążenia wyniku brutto, stopa obciążenia wyniku brutto zmalała z 18,2% w 2015 roku do 15,5% w 2016 roku. Tak dobre wyniki finansowe mogły być osiągnięte dzięki wzrostowi koniunktury gospodarczej w Polsce i poprawie koniunktury w gospodarce europejskiej i światowej. Wykres 1 Wyniki finansowe w przedsiębiorstwach niefinansowych w latach 2000-2016 (w mld PLN) 160 140 120 100 80 60 40 20 0-20 -40 131,4 124,8 104,9 107,5 103,9 86,3 99,4 108,1 105,6 108,2 111,0 86,2 75,4 79,9 95,9 89,4 92,1 90,1 91,5 64,9 78,8 82,1 60,7 69,8 63,0 51,4 30,2 18,4 6,3 7,3 17,9 6,2-2,5-2,0-0,2-3,19 0,3 3,9-2,9 0,5 1,9-1,9-1,8-2,3-10,5-6,5-8,1-16,5-18,4-17,5-17,2 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Wynik na działalności operacyjnej Wynik finansowy brutto Wynik finansowy netto wynik na działalności finansowej Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 1. Wzrost wyników sektora przedsiębiorstw ogółem uzależniony jest od liczebności podmiotów i ich zmian. W ostatnim badanym roku liczebność podmiotów zwiększyła się o ok. 1%, co Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 38 2018-01-08 16:11:13

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 39 wynikało ze wzrostu liczby podmiotów gospodarczych o 346 jednostek, z czego 59 podmiotów stanowiły małe firmy, 193 średnie i 94 duże. Należy także dodać, że tak niski przyrost liczby małych firm był poprzedzony w 2015 roku ich spadkiem o 136 jednostek. Wzrost liczebności firm średnich wynosił ok. 1%, a firm dużych 3% (por. tabela 2 i wykres 2). Tabela 2 Liczba jednostek w podziale na klasy wielkości 2016/ 2015 Liczba jednostek ogółem 49 906 49 934 50 852 50 888 51 234 1,01 Liczba jednostek 32 312 32 695 33 830 33 694 33 753 1,00 Liczba jednostek 14 480 14 148 13 905 13 948 14 141 1,01 Liczba jednostek 3 114 3 091 3 117 3 246 3 340 1,03 Źródło: Wyniki finansowe podmiotów gospodarczych (2017, s. 30, tabela 1). Wykres 2 Liczba jednostek badanych w podziale na klasy wielkości 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 0 2012 2013 2014 2015 2016 Liczba jednostek a - ogółem Liczba jednostek b - pracujacych Liczba jednostek c - pracujacych Liczba jednostek d - pracujacych Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 2. O rozwoju firm świadczy również liczebność firm wykazujących sprzedaż eksportową. W 2016 roku we wszystkich rodzajach firm, według klas wielkości, wzrosła firm eks- Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 39 2018-01-08 16:11:13

40 WYNIKI FINANSOWE ORAZ WZROST PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE... portujących. Skala wzrostu wynosiła 1% dla małych firm, 2% dla średnich i 3% dla dużych firm. Liczebność firm wykazujących zysk netto ogółem zmniejszyła się o 1%, zmniejszenie o tej skali nastąpiło w małych i średnich firmach, natomiast w dużych firmach nastąpiło zwiększenie firm z zyskiem o 3%. O rozwoju firm mogą świadczyć także informacje o zmianach w liczbie. W 2016 roku najszybciej rosła w dużych firmach, o 5% (przyrost o 125 616 osób ), natomiast w małych firmach zanotowano przyrost o 1% (wzrost o 9901 osób), a w średnich o 2% (wzrost o 28 786 osób). Dynamika przychodów z całokształtu działalności była wysoka w dużych firmach, ok. 5%, w małych i średnich firm nie przekroczyła 0,83%. Również dla dużych firm różnica pomiędzy dynamiką przychodów z całokształtu działalności a dynamiką kosztów uzyskania przychodów była największa i wynosiła 1 p.p. Dla pozostałych firm różnica ta była niewielka, ale dodatnia dla małych firm nadwyżka dynamiki przychodów nad kosztami wynosiła 0,13 p.p., a dla średnich firm 0,30 p.p. Warto również odnotować, że w 2016 roku dynamika przychodów z całokształtu działalności na jedno przedsiębiorstwo dla średnich przedsiębiorstw była niższa niż przed rokiem o 1 p.p. i wynosiła 55,6 mln zł. Tabela 3 Przychody z całokształtu działalności oraz ich wskaźniki dynamiki w podmiotach według klas wielkości w latach 2012-2016 (w mln PLN) Przychody z całokształtu działalności Przychody z całokształtu działalności Przychody z całokształtu działalności Przychody z całokształtu działalności 2016/ 2015 ogółem 2 827 683,6 2 843 726,7 2 920 069,8 3 017 976,2 3 121 454,4 1,0343 444 456,9 451 132,5 477 105,1 497 038,4 501 173,6 1,0083 746 866,4 734 320,3 755 591,0 780 466,1 785 913,8 1,0070 1 636 360,3 1 658 273,8 1 687 373,8 1 740 471,7 1 834 367,1 1,0539 Nastąpił również spadek przychodów z całokształtu działalności liczony na jednego pracującego w średnich firmach do 514 tys. zł. Wydajność pracy dla małych firm prawie nie Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 40 2018-01-08 16:11:13

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 41 zmieniła się i wyniosła 620 tys. zł na pracującego. Dla dużych firm wzrosła o 1% po spadkach w poprzednich latach i osiągnęła poziom 633 tys. zł na jednego pracującego. Wykres 3 Przychody z całokształtu działalności w podmiotach gospodarczych według klas wielkości 3 500 000,0 3 000 000,0 2 500 000,0 2 000 000,0 1 500 000,0 1 000 000,0 500 000,0 0,0 2012 2013 2014 2015 2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 3. Przychody z całokształtu działalności a - ogółem Przychody z całokształtu działalności b - pracujacych Przychody z całokształtu działalności c - pracujacych Przychody z całokształtu działalności d - pracujacych Tabela 4 Przychody z całokształtu działalności na jedno przedsiębiorstwo oraz ich wskaźniki dynamiki w podmiotach według klas wielkości w latach 2012-2016 (w mln PLN) Przychody z całokształtu działalności na jedno przedsiębiorstwo Przychody z całokształtu działalności na jedno przedsiębiorstwo Przychody z całokształtu działalności na jedno przedsiębiorstwo Przychody z całokształtu działalności na jedno przedsiębiorstwo 2016/ 2015 ogółem 56,7 56,9 57,4 59,3 60,9 1,03 13,8 13,8 14,1 14,8 14,8 1,01 51,6 51,9 54,3 56,0 55,6 0,99 525,5 536,5 541,3 536,2 549,2 1,02 Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 41 2018-01-08 16:11:13

42 WYNIKI FINANSOWE ORAZ WZROST PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE... Tabela 5 Przychody z całokształtu działalności na jednego pracującego (w mln PLN) oraz ich wskaźniki dynamiki w podmiotach według klas wielkości w latach 2012-2016 Przychody z całokształtu działalności na jednego pracującego Przychody z całokształtu działalności na jednego pracującego Przychody z całokształtu działalności na jednego pracującego Przychody z całokształtu działalności na jednego pracującego 2016/ 2015 ogółem 0,590 0,589 0,589 0,595 0,596 1,00 0,591 0,596 0,605 0,622 0,620 1,00 0,505 0,501 0,509 0,520 0,514 0,99 0,639 0,636 0,629 0,628 0,633 1,01 W badanych latach zarysował się wyraźny trend wzrostowy aktywów obrotowych, najwyższy w dużych firmach o 10%, w średnich firmach o 5%, a w małych dynamika aktywów obrotowych wyniosła 3%. Tabela 6 Nakłady inwestycyjne w podmiotach gospodarczych według klas wielkości oraz ich wskaźniki dynamiki (w mln PLN) Nakłady inwestycyjne ogółem Nakłady inwestycyjne ogółem Nakłady inwestycyjne ogółem Nakłady inwestycyjne ogółem 2016/ 2015 ogółem 110 681,8 115 017,0 131 848,1 149 669,8 130 917,6 0,87 10 962,7 10 955,6 11 865,8 13 195,2 10 092,6 0,76 23 835,7 25 492,4 27 891,5 32 266,9 27 342,8 0,85 75 883,3 78 569,1 92 090,8 104 207,7 93 482,3 0,90 Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 42 2018-01-08 16:11:13

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 43 Aktywa trwałe nie rosły tak szybko w małych firmach nastąpił ich spadek o 3%, stagnację zanotowały średnie firmy i tylko w dużych firmach nastąpił wzrost o 5%. Podobne tendencje spadkowe odnotowano w przypadku aktywów trwałych liczonych na jedno przedsiębiorstwo (w małych i średnich nastąpił spadek odpowiednio o 3% i 1%). Było to wynikiem spadku nakładów inwestycyjnych ogółem w przedsiębiorstwach o 13% w skali roku. W małych firmach nastąpił spadek nakładów inwestycyjnych o 24%, w średnich o 15% i w dużych o 10%. Również we wszystkich klasach wielkości firm następował znaczny spadek nakładów inwestycyjnych w przeliczeniu na jedno przedsiębiorstwo w małych firmach z 392 tys. zł do 299 tys. zł, w średnich z 2 mln 301 tys. zł do 1 mln 934 mln zł, w dużych z 32 mln 103 tys. zł do 27 mln 989 tys. zł. Nakłady na wartości niematerialne i prawne wzrosły w 2016 roku tylko w dużych podmiotach i to dość znacząco, bo aż ponaddwukrotnie. W średnich firmach prawie nie zmieniły się a w małych spadły o 31% w stosunku do 2015 roku (w poprzednim roku zanotowano wzrost tych nakładów o ok. 62%). Efektywność przedsiębiorstw mierzona jest różnorodnymi wskaźnikami rentowności, między innymi rentownością pracy, czyli zyskiem przypadającym na jednego pracującego pracownika. Z danych zaprezentowanych w tabeli widać, że w 2016 roku następował wzrost rentowności pracy, najniższy w małych firmach (wzrost o 1%), dość znaczny w średnich Wykres 4 Nakłady inwestycyjne ogółem w latach 2012-2016 w podmiotach gospodarczych (w mln PLN) 160 000,0 140 000,0 120 000,0 100 000,0 80 000,0 60 000,0 40 000,0 20 000,0 0,0 2012 2013 2014 2015 2016 Nakłady inwestycyjne ogółem a - ogółem Nakłady inwestycyjne ogółem b - pracujacych Nakłady inwestycyjne ogółem c - pracujacych Nakłady inwestycyjne ogółem d - pracujacych Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 6. Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 43 2018-01-08 16:11:14

44 WYNIKI FINANSOWE ORAZ WZROST PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE... (wzrost o 9%) i w dużych firmach (wzrost o 7%). W latach 2014 i 2015 w dużych firmach obserwowano stagnację rentowności pracy. Tabela 7 Dynamika nakładów inwestycyjnych w cenach stałych (rok poprzedni = 100) Dynamika nakładów inwestycyjnych w cenach stałych ogółem 97,7 105,8 116,2 111,7 85,8 Dynamika nakładów inwestycyjnych w cenach stałych 86,5 102,3 109,5 110,2 75,3 Dynamika nakładów inwestycyjnych w cenach stałych Dynamika nakładów inwestycyjnych w cenach stałych 97,4 108,8 111,1 113,7 83,1 99,6 105,3 118,8 111,3 87,9 Tabela 8 Nakłady inwestycyjne na jedno przedsiębiorstwo w podmiotach według klas wielkości (w mln PLN) Nakłady inwestycyjne ogółem na jedno przedsiębiorstwo Nakłady inwestycyjne ogółem na jedno przedsiębiorstwo Nakłady inwestycyjne ogółem na jedno przedsiębiorstwo Nakłady inwestycyjne ogółem na jedno przedsiębiorstwo 2016/ 2015 ogółem 2,218 2,303 2,593 2,941 2,555 0,87 0,339 0,335 0,351 0,392 0,299 0,76 1,646 1,802 2,006 2,313 1,934 0,84 24,368 25,419 29,545 32,103 27,989 0,87 Wskaźnik rentowności ze sprzedaży dla firm ogółem uległ podwyższeniu z 4,6% do 5% przede wszystkim na skutek wzrostu wskaźnika dla dużych firm z 4,6% na 5,3%. W małych firmach wskaźnik ten uległ obniżeniu z 5% do 4,8%, a dla firm średnich pozostawał na niezmienionym poziomie 4,4%. Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 44 2018-01-08 16:11:14

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 45 Tabela 9 Nakłady inwestycyjne na wartości niematerialne i prawne na jedno przedsiębiorstwo (w mln PLN) Nakłady na wartości niematerialne i prawne na jedno przedsiębiorstwo Nakłady na wartości niematerialne i prawne na jedno przedsiębiorstwo Nakłady na wartości niematerialne i prawne na jedno przedsiębiorstwo Nakłady na wartości niematerialne i prawne na jedno przedsiębiorstwo 2016/ 2015 ogółem 0,196 0,255 0,221 0,220 0,397 1,80 0,021 0,024 0,021 0,034 0,023 0,69 0,087 0,105 0,113 0,189 0,188 1,00 2,521 3,387 2,873 2,289 5,061 2,21 Tabela 10 Zysk na jednego pracującego w podmiotach według klasy wielkości (w mln PLN) 2016/ 2015 Zysk netto na jednego pracującego ogółem 0,027 0,028 0,028 0,029 0,031 1,06 Zysk netto na jednego pracującego 0,032 0,029 0,032 0,035 0,036 1,01 Zysk netto na jednego pracującego 0,020 0,021 0,024 0,025 0,028 1,09 Zysk netto na jednego pracującego 0,030 0,031 0,030 0,030 0,032 1,07 Wskaźnik rentowności obrotu netto wykazywał tendencje wzrostowe dla wszystkich typów firm. Najwyższy poziom osiągnął dla firm małych (4,5%). Rentowność aktywów, liczoną jako stosunek zysku netto do sumy aktywów trwałych i obrotowych, osiągnęła bardzo dobry poziom, zwłaszcza w przypadku małych firm, wynoszący 7,4%, z tendencją rosnącą dla wszystkich typów firm. Również wskaźnik rentowności aktywów trwałych jest najwyższy dla małych firm (14,6%). Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 45 2018-01-08 16:11:14

46 WYNIKI FINANSOWE ORAZ WZROST PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE... Wykres 5 Zysk netto na jednego pracującego 0,040 0,035 0,030 0,025 0,020 0,015 0,010 0,005 0,000 2012 2013 2014 2015 2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 10. Zysk netto na jedengo pracującego a - ogółem Zysk netto na jedengo pracującego b - pracujacych Zysk netto na jedengo pracującego c - pracujacych Zysk netto na jedengo pracującego d- pracujacych Tabela 11 Rentowność sprzedaży dla różnych podmiotów gospodarczych według klas wielkości (w %) Wskaźnik rentowności ze sprzedaży ogółem 4,3 4,3 4,5 4,6 5,0 Wskaźnik rentowności ze sprzedaży 3,9 4,0 4,5 5,0 4,8 Wskaźnik rentowności ze sprzedaży 3,3 3,6 4,2 4,4 4,4 Wskaźnik rentowności ze sprzedaży 4,8 4,6 4,6 4,6 5,3 Wzrost rentowności notowany w 2016 roku spowodowany był przede wszystkim obniżaniem się wskaźnika poziomu kosztów z całokształtu działalności. Spadek tego wskaźnika do poziomu 94,8% dla małych, 95,2% dla średnich oraz 94,9% dla dużych firm skutkował podniesieniem wypracowanego zysku, a następnie wzrostem rentowności. Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 46 2018-01-08 16:11:14

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 47 Wykres 6 Rentowność sprzedaży 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 2012 2013 2014 2015 2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 11. Wskaźnik rentowności ze sprzedaży a - ogółem Wskaźnik rentowności ze sprzedaży b - pracujacych Wskaźnik rentowności ze sprzedaży c - pracujacych Wskaźnik rentowności ze sprzedaży d - pracujacych Tabela 12 Rentowność netto aktywów (w %) Zysk netto/ aktywa ogółem 5,8 5,7 5,7 5,7 6,0 Zysk netto/ aktywa 7,4 6,7 6,8 7,2 7,4 Zysk netto/ aktywa 5,7 5,8 6,3 6,2 6,7 Zysk netto/ aktywa 5,5 5,4 5,2 5,1 5,4 Bezpieczeństwo działalności podmiotu gospodarczego można określić poprzez analizę kapitału pracującego, jako różnicę między majątkiem obrotowym a zobowiązaniami bieżącymi. Kapitał pracujący miał wartość dodatnią w latach 2012-2016 we wszystkich firmach w podziale według klas wielkości. Poza tym ulegał on powiększeniu dla ogółu firm, co świadczy o rozwoju sektora przedsiębiorstw oraz zachowaniu bezpieczeństwa finansowe- Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 47 2018-01-08 16:11:14

48 WYNIKI FINANSOWE ORAZ WZROST PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE... go. Jedynie w małych firmach po raz pierwszy od wielu lat uległ on obniżeniu i może to świadczyć o rozpoczęciu pewnych niekorzystnych zjawisk finansowych, co widoczne było także przy innych omawianych wskaźnikach, np. spadek rentowności ze sprzedaży, spadek dynamiki inwestycji, spadek aktywów trwałych na przedsiębiorstwo. Tabela 13 Rentowność netto aktywów trwałych (w %) Zysk netto/ aktywa trwałe ogółem 9,6 9,3 9,2 9,1 9,8 Zysk netto/ aktywa trwałe 14,6 13,2 13,1 13,9 14,6 Zysk netto/ aktywa trwałe 10,8 10,7 11,4 11,3 12,5 Zysk netto/ aktywa trwałe 8,3 8,2 7,8 7,6 8,1 Wykres 7 Rentowność netto aktywów trwałych (w %) 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 2012 2013 2014 2015 2016 Zysk netto/ aktywa trwałe a - ogółem Zysk netto/ aktywa trwałe b - pracujacych Zysk netto/ aktywa trwałe c - pracujacych Zysk netto/ aktywa trwałe d - pracujacych Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 13. Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 48 2018-01-08 16:11:14

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 49 Tabela 14 Wskaźnik poziomu kosztów z całokształtu działalności dla firm według klas wielkości (w %) Wskaźnik poziomu kosztów z całokształtu działalności Wskaźnik poziomu kosztów z całokształtu działalności Wskaźnik poziomu kosztów z całokształtu działalności Wskaźnik poziomu kosztów z całokształtu działalności ogółem 95,7 95,5 95,6 95,6 95,0 95,2 95,8 95,4 94,9 94,8 96,5 96,1 95,5 95,5 95,2 95,5 95,2 95,8 95,8 94,9 Wykres 8 Wskaźnik poziomu kosztów z całokształtu działalności dla firm według klas wielkości (w %) 97,0 96,5 96,0 95,5 95,0 94,5 94,0 93,5 2012 2013 2014 2015 2016 Wskaźnik poziomu kosztów z całokształtu dzialności a - ogółem Wskaźnik poziomu kosztów z całokształtu dzialności b - pracujacych Wskaźnik poziomu kosztów z całokształtu dzialności c - pracujacych Wskaźnik poziomu kosztów z całokształtu dzialności d - pracujacych Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 14. Wszystkie wskaźniki płynności finansowej I, II i III stopnia kształtowały się na bardzo dobrym poziomie, chociaż w 2016 roku dla małych i średnich firm wskaźniki te pomniejszyły się, a jedynie dla firm dużych uległy zwiększeniu. Pomimo zmniejszenia wskaźników Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 49 2018-01-08 16:11:15

50 WYNIKI FINANSOWE ORAZ WZROST PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE... płynności dla małych i średnich firm kształtują się one na bardzo dobrym poziomie, ponieważ w ubiegłych latach notowana była dość wysoka płynność tych firm świadcząca o bardzo ostrożnym prowadzeniu biznesu i wynikająca z finansowania działalności w dużym stopniu środkami własnymi (por. tabela 16). Tabela 15 Kapitał pracujący w firmach według klas wielkości (w mln PLN) Aktywa obrotowe zobowiązania krótkoterminowe ogółem 276 098,6 277 135,0 318 607,5 327 454,1 347 137,3 Aktywa obrotowe zobowiązania krótkoterminowe 59 600,1 62 311,6 69 077,9 74 807,8 69 810,8 Aktywa obrotowe zobowiązania krótkoterminowe Aktywa obrotowe zobowiązania krótkoterminowe 86 958,6 88 060,9 93 932,9 106 842,3 109 627,6 129 540,0 126 762,5 155 596,7 145 804,1 167 699,0 Wykres 9 Kapitał pracujący w firmach według klas wielkości (w mln PLN) 400 000,0 350 000,0 300 000,0 250 000,0 200 000,0 150 000,0 100 000,0 50 000,0 0,0 2012 2013 2014 2015 2016 Aktywa obrotowe -zobowiązania krótkoterminowe a - ogółem Aktywa obrotowe -zobowiązania krótkoterminowe b - pracujacych Aktywa obrotowe -zobowiązania krótkoterminowe c - pracujacych Aktywa obrotowe -zobowiązania krótkoterminowe d - pracujacych Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 15. Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 50 2018-01-08 16:11:15

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 51 Tabela 16 Wskaźniki płynności finansowej w firmach według klas wielkości (w %) Wskaźnik płynności finansowej I ogółem 34,7 35,9 39,3 39,0 38,9 Wskaźnik płynności finansowej I 37,8 40,6 41,2 42,4 39,3 Wskaźnik płynności finansowej I 32,5 34,6 36,2 39,7 37,9 Wskaźnik płynności finansowej I 34,9 35,2 40,2 37,7 39,2 Wskaźnik płynności finansowej II ogółem 99,5 99,4 104,5 103,4 103,4 Wskaźnik płynności finansowej II 110,1 112,9 113,9 115,3 110,2 Wskaźnik płynności finansowej II 104,3 104,0 106,2 111,9 109,6 Wskaźnik płynności finansowej II 94,2 93,6 100,8 96,2 98,7 Wskaźnik płynności finansowej III ogółem 146,0 144,4 150,9 149,1 148,3 Wskaźnik płynności finansowej III 160,1 161,8 164,4 166,2 156,3 Wskaźnik płynności finansowej III 154,3 154,2 157,2 163,2 160,8 Wskaźnik płynności finansowej III 138,0 135,1 143,8 137,8 140,5 Stopień zadłużenia firm mieści się w bezpiecznych granicach dla firm ogółem nie przekracza 50% wartości majątku przedsiębiorstw, jedynie dla firm małych poziom zobowiązań przekracza o 0,01 p.p. poziom połowy majątku tych przedsiębiorstw. Nie jest to więc poziom wysoki, a raczej ostrożny. W 2016 roku zanotowano również pełne pokrycie zobowiązań i rezerw majątkiem trwałym, poza jednym przypadkiem, dla małych firm pokrycie to obniżyło się poniżej 100% i wynosi 98%. Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 51 2018-01-08 16:11:15

52 WYNIKI FINANSOWE ORAZ WZROST PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE... Tabela 16 Pokrycie zobowiązań i rezerw aktywami (w razach) Zobowiązania i rezerwy/ (aktywa trwałe + aktywa obrotowe) ogółem 0,49 0,49 0,49 0,49 0,50 Zobowiązania i rezerwy/ (aktywa trwałe + aktywa obrotowe) 0,52 0,51 0,51 0,51 0,51 Zobowiązania i rezerwy/ (aktywa trwałe + aktywa obrotowe) Zobowiązania i rezerwy/ (aktywa trwałe + aktywa obrotowe) 0,51 0,50 0,50 0,49 0,50 0,47 0,48 0,48 0,49 0,50 Tabela 17 Pokrycie zobowiązań i rezerw aktywami trwałymi (w razach) Aktywa trwałe/ zobowiązania i rezerwy ogółem 1,24 1,27 1,26 1,26 1,21 Aktywa trwałe/ zobowiązania i rezerwy 0,97 1,00 1,02 1,02 0,98 Aktywa trwałe/ zobowiązania i rezerwy 1,02 1,09 1,11 1,12 1,09 Aktywa trwałe/ zobowiązania i rezerwy 1,39 1,40 1,38 1,38 1,31 Rotacja zapasów w dniach kształtuje się na odpowiednim poziomie. Co 30-40 dni następuje odnowienie zapasów, a więc nie zalegają one długo w przedsiębiorstwach. Cykl inkasa należności jest wydłużony i ulega ciągłemu podwyższeniu w 2016 roku dla małych firm wynosił prawie 64 dni, dla średnich firm 62 dni i dla dużych firm 49 dni. Ten ciągle wydłużający się okres spływu należności może świadczyć o rozpoczęciu, w niektórych grupach przedsiębiorstw, niekorzystnych warunków transakcyjnych związanych z występowaniem tzw. zatorów płatniczych, jak też o trudnych warunkach transakcyjnych rynku, na którym przedsiębiorstwa muszą walczyć o klienta dogodnymi warunkami transakcyjnymi i wydłużeniem okresu płatności za dostarczone produkty i towary. Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 52 2018-01-08 16:11:15

Tabela 18 Rotacja zapasów w relacji do przychodów (w dniach) KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 53 Zapasy/przychody *365 ogółem 32,3 32,5 32,8 33,5 34,2 Zapasy/przychody *365 38,0 37,1 38,2 39,0 38,2 Zapasy/przychody *365 35,4 36,7 36,5 37,0 39,5 Zapasy/przychody *365 29,3 29,4 29,6 30,3 30,9 Tabela 19 Rotacja zapasów w relacji do przychodów ze sprzedaży (w dniach) (zapasy/przychody ze sprzedaży)*365 ogółem 33,5 33,6 33,9 34,5 35,3 (zapasy/przychody ze sprzedaży)*365 39,6 38,2 39,2 40,1 39,3 (zapasy/przychody ze sprzedaży)*365 36,5 37,8 37,6 38,1 40,8 (zapasy/przychody ze sprzedaży)*365 30,5 30,5 30,8 31,3 31,9 Tabela 20 Cykl inkasa należności (w dniach) Należności krótkoterminowe/ przychody *365 ogółem 50,2 50,8 51,0 52,0 54,2 Należności krótkoterminowe/ przychody *365 58,9 59,0 59,7 60,6 63,9 Należności krótkoterminowe/ przychody *365 56,2 56,0 55,5 57,1 60,0 Należności krótkoterminowe/ przychody *365 45,1 46,4 46,6 47,3 49,0 Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 53 2018-01-08 16:11:15

54 WYNIKI FINANSOWE ORAZ WZROST PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE... Wykres 10 Cykl inkasa należności 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 2012 2013 2014 2015 2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 20. Należności krótkoterminowe/ przychody *365 a - ogółem Należności krótkoterminowe/ przychody *365 b - pracujacych 10-49 Należności krótkoterminowe/ przychody *365 c - pracujacych Należności krótkoterminowe/ przychody *365 d - pracujacych Tabela 21 Cykl inkasa należności z przychodów ze sprzedaży (w dniach) Należności krótkoterminowe/ przychody ze sprzedaży produktów *365 ogółem 52,1 52,6 52,8 53,6 55,9 Należności krótkoterminowe/ przychody ze sprzedaży produktów *365 61,4 60,7 61,3 62,3 65,9 Należności krótkoterminowe/ przychody ze sprzedaży produktów *365 Należności krótkoterminowe/ przychody ze sprzedaży produktów *365 58,0 57,8 57,2 58,7 62,0 46,9 48,0 48,4 48,8 50,6 Informacje powyższe świadczą o niskim zaangażowaniu zobowiązań długoterminowych w finansowanie aktywów trwałych. Wydaje się, że wzrost inwestycji innowacyjnych będzie wymagał znacznie większego zaangażowania długoterminowych środków, jak też dostępu do tych środków. W raporcie NBP pt. Sytuacja finansowa sektora przedsiębiorstw (2016) Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 54 2018-01-08 16:11:15

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 55 autorzy podkreślają systematyczne zmniejszanie się wykorzystania kredytów bankowych w finansowaniu działalności na rzecz własnych środków oraz leasingu. Tabela 22 Stopień finansowania aktywów trwałych zobowiązaniami długoterminowymi (w %) Stopień finansowania aktywów trwałych zobowiązaniami długoterminowymi ogółem 21,8 21,7 24,3 24,0 25,0 Stopień finansowania aktywów trwałych zobowiązaniami długoterminowymi 31,9 29,3 30,8 31,4 29,1 Stopień finansowania aktywów trwałych zobowiązaniami długoterminowymi Stopień finansowania aktywów trwałych zobowiązaniami długoterminowymi 24,9 23,6 24,7 25,7 25,0 19,0 19,7 23,0 22,0 24,2 Wykres 11 Wskaźnik syntetyczny koniunktury dla Polski (SI ) dla Unii Europejskiej (UE) i strefy euro (EA) Źródło: Wskaźnik syntetyczny koniunktury gospodarczej (SI), (2017, s. 24). Badania sytuacji finansowej sektora przedsiębiorstw w 2016 roku prowadzone przez NBP potwierdzają opinię o ogólnie dobrej sytuacji sektora, ale z pewnymi zastrzeżeniami Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 55 2018-01-08 16:11:16

56 WYNIKI FINANSOWE ORAZ WZROST PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE... co do dalszego wzrostu z uwagi na spadek liczebności firm z zyskiem, niski wzrost przychodów z całokształtu działalności, spadek przychodów na jednego pracującego w średnich firmach oraz możliwy spadek koniunktury w niektórych branżach i klasach wielkości. Dane GUS nie wskazują na drastyczny spadek koniunktury, a raczej na jej wzrost w 2017 roku. Koniunktura gospodarcza Polski rośnie, ale nie tak szybko jak w strefie euro i w UE. Wskaźnik PMI dla Polski w ostatnich miesiącach ulega obniżeniu, w lipcu 2017 roku spadł o 0,80 pkt. Spadek w stosunku do notowań z grudnia 2016 roku wyniósł 2 pkt. Notowania wskaźnika odznaczają się dużą zmiennością w skali miesiąca, co świadczy również o dużej zmienności nastrojów gospodarczych. Tabela 23 Notowania historyczne PMI dla Polski Data Wartość VII 2017 52,3 VI 2017 53,1 XII 2016 54,3 VI 2016 51,8 XII 2015 52,1 VI 2015 54,3 XII 2014 52,8 VI 2014 50,3 XII 2013 53,2 Źródło http://www.bankier.pl/gospodarka/wskazniki-makroekonomiczne/pmi-polska-pol [dostęp: 15.08.2017]. O sytuacji finansowej przedsiębiorstw świadczą również prowadzone postępowania upadłościowe i restrukturyzacyjne. Od stycznia 2016 roku weszło w życie nowe prawo upadłościowe i restrukturyzacyjne. Prawo upadłościowe i naprawcze zostało rozdzielone na dwie regulacje Prawo upadłościowe i Prawo restrukturyzacyjne. Nowe przepisy mają przeciwdziałać upadłościom, a promować postępowania restrukturyzacyjne. Wprowadza się nowe instrumenty prawne ułatwiające działania wyprowadzające firmy z trudnej sytuacji finansowej, takie jak postępowanie sanacyjne, postępowanie o zatwierdzenie układu, przyspieszony układ, postępowanie układowe, centralny rejestr restrukturyzacji i upadłości. Nowe regulacje ochraniają firmy restrukturyzowane przed windykacją komorniczą i wprowadzają pojęcie zdolności restrukturyzacyjnej i zdolności upadłościowej oraz nową definicję niewypłacalności (Sierakowski, Zimmerman 2017). Statystyki i oceny upadłości firm prowadzone przez Coface Polandoraz KUKE S.A. podkreślają trudności w ocenie skali upadłości z uwagi na zmiany w prawie, o których była Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 56 2018-01-08 16:11:16

KRYSTYNA MOŚCIBRODZKA 57 mowa i w związku z tymi zmianami konieczność ujmowania razem upadłości i restrukturyzacji, ponieważ na skutek zmian w ustawodawstwie następuje zmniejszenie upadłości na rzecz powiększenia liczby restrukturyzacji. Dane za 2016 rok podawane za firmą Coface Poland dawały podstawy do stwierdzenia, że upadłości wraz z restrukturyzacją objęły 760 firm i było to o 2,6% więcej niż w 2015 roku (Raport roczny Coface 2016). Korporacja KUKE S.A., na podstawie danych na koniec 2016 roku, prognozowała, że w całym 2017 roku podmiotów objętych sanacją oraz upadłych będzie wynosiła 900-950, co stanowiłoby 12,5-18,8% wzrostu w porównaniu z 2016 rokiem. Na podstawie danych z lipca 2017 roku prognozuje się, że upadłych i poddanych restrukturyzacji będzie wynosiła 825-875, co stanowiłoby wzrost o 2,9-9,1%. W raporcie Coface Poland za półrocze 2017 roku, mówi się o wzroście liczby postępowań upadłościowych i sanacyjnych o 18% w porównaniu z połową 2016 roku. Jednocześnie przewiduje się, że utrzymanie wysokiego tempa zrostu gospodarczego spowoduje zmniejszanie upadłości firm w drugiej połowie roku i tym samym spadek na koniec 2017 roku upadłości i restrukturyzacji o ok. 6% (Sielewicz 2017, s. 2). Ocena wzrostu liczby upadłości i restrukturyzacji tak wielu firm świadczy o prawdziwych problemach polskich przedsiębiorstw, a zmiana prawa, urealnienie i uelastycznienie postępowań upadłościowych i restrukturyzacyjnych ujawniło faktyczną kondycję polskich przedsiębiorstw, spółek z o.o., podlegających najczęściej procesowi upadłościowemu i restrukturyzacji. Najpoważniejsze problemy występują w branżach budowlanej i handlowej. Bibliografia Raport roczny Coface: Upadłości i restrukturyzacje w Polsce w 2016 roku (2016), http://www.coface.pl/aktualnosci-i-media/biuro-prasowe/raport-roczny-coface- Upadlosci-i-restrukturyzacje-w-Polsce-w-2016-roku [dostęp: 15.05.2017]. Sielewicz G. (2017), Raport Coface: Upadłości i restrukturyzacje firm w Polsce w I półroczu 2017 r., http://www.coface.pl/aktualnosci-i-media/biuro-prasowe/raport-coface-upadlosci-irestrukturyzacje-firm-w-polsce-w-i-polroczu-2017-roku [dostęp: 15.05.2017]. Sierakowski B., Zimmerman P. (2017), Nowe prawo restrukturyzacyjne i prawo upadłościowe, http://www.rp.pl/firma/301209992-nowe-prawo-restrukturyzacyjne-i-prawo-upadlosciowego. html [dostęp: 20.01.2017]. Sytuacja finansowa sektora przedsiębiorstw w III kw. 2016 r. (2016), Instytut Ekonomiczny, NBP, Warszawa, http://www.nbp.pl/publikacje/przedsiebiorstwa/raport_03_2016.pdf [dostęp: 15.05.2017]. Upadlosci-firm-w-polsce-w-lipcu-2017 (2017), KUKE S.A., Warszawa, http://www.kuke.com.pl/serwis-ekonomiczny/upadlosci-firm/upadlosci-firm-w-polsce-w-lipcu- 2017-r-,20.html [dostęp: 15.05.2017]. Wyniki finansowe podmiotów gospodarczych (2017), GUS, Warszawa, http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/podmioty-gospodarcze-wyniki-finansowe/przedsiebiorstwa-niefinansowe/wyniki-finansowe-podmiotow-gospodarczych-i-xii-2016,11,16.html [dostęp: 15.05.2017]. Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 57 2018-01-08 16:11:16

58 WYNIKI FINANSOWE ORAZ WZROST PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE... Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych w okresie styczeń-czerwiec 2017 r. (2017), GUS, Warszawa, http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/podmioty-gospodarcze-wyniki-finansowe/przedsiebiorstwaniefinansowe/wyniki-finansowe-przedsiebiorstw-niefinansowych-w-okresie-styczen-czerwiec- 2017-r-,12,28.html [dostęp: 15.05.2017]. Financial Performance and Growth of Enterprises in Poland in 2016 and in the First Half of 2017 vis-à-vis Previous Years Summary The study deals with surveying financial condition of the sector of enterprises in 2016 and in the first half of 2017. The aim is to assess financial condition of enterprises as a whole and in division thereof by the size class on small, medium and large enterprises. The survey is based on a comparative analysis of financial performance in 2016 vis-à-vis previous years. There were also assessed revenues, costs, changes in current and fixed assets, number of entities surveyed, and employment. For her assessment, the author applied effectiveness indicators such as debt ratio, liquidity, working capital, inventory turnover, and receivables collection period. For assessment of financial condition, she used CSO s reporting information of the years 2012-2016 related to economic entities as well as non-financial enterprises of the mid-2017. Key words: enterprises, financial performance, profitability, risk and security in business, companies bankruptcy and restructuring, economic situation. JEL codes: D22, D25, G3, G31, G33 Artykuł nadesłany do redakcji w lipcu 2017 roku All rights reserved Afiliacja: dr Krystyna Mościbrodzka Akademia Finansów i Biznesu Vistula Wydział Biznesu i Finansów Międzynarodowych ul. Stokłosy 3 02-787 Warszawa e-mail: k.moscibrodzka@vistula.edu.pl Zeszyty-naukowe-56_2017.indd 58 2018-01-08 16:11:16