Assessment of temporomandibular dysfunction therapy progress based upon mandibular velocity measurement*

J Stoma 2012; 65, 3: 395-403 http://www.jstoma.com 2012 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Assessment of temporomandibular dysfunction therapy progress based upon mandibular velocity measurement* Ocena postępów terapii dysfunkcji czynnościowych układu stomatognatycznego na podstawie pomiarów prędkości ruchów żuchwy* Krzysztof Gawriołek, Paweł Piotrowski Oral Rehabilitation Clinic, Poznan University of Medical Sciences Head: dr hab. P. Piotrowski Summary Introduction. Mandibular movement velocity is an individual parameter corresponding to muscles condition. Dynamic examination of muscles tension in stomatognathic system during opening/closing movement might be a good index, used in temporomandibular dysfunctions (TMD) diagnostics. Aim of the study. The aim of this study was to evaluate mandibular movement velocity during myorelaxation therapy of temporomandibular disorders. Material and method. 76 women (23.9±4.8 years old) were qualified for the study with diagnosed TMD (for 11.9±9.8 months on average). All patients fulfilled a questionnaire about their complaints. The treatment involved parafunctions control, active myorelaxation exercises and sublingual relaxation splint. K7 Myotronics device was used to measure maximal and average velocity of opening/closing movement and average velocity during returning of teeth into central occlusion. Measurements were retaken after 24±22, 74±45 and 118±42 days. The control group consisted of 36 women (19.8±1.7years old) without TMD symptoms. Statistical analysis was performed. Results. The study revealed an increase in maximal velocity during opening from 276.2±73 to 367±70mm/s and closing from 273.9±82 to 336±89mm/s; average velocity from 173±46 to 237±43mm/s during opening and from 179±48mm/s to 234±44mm/s during closing; final velocity from 58.8mm/s to 107.9mm/s (Friedman test, p<0.05). The statistically significant results corre- KEYWORDS: functional disorders, myorelaxation, movement velocity Streszczenie Wprowadzenie. Prędkość ruchu żuchwy jest indywidualnym parametrem oddającym kondycję mięśni. Dynamiczne badanie stanu napięcia mięśni układu stomatognatycznego podczas ruchu odwodzenia/przywodzenia może być dobrym wskaźnikiem, wykorzystywanym w diagnostyce terapii dysfunkcji czynnościowych. Cel pracy. Ocena prędkości ruchu żuchwy, jako parametru diagnostycznego w trakcie leczenia miorelaksacyjnego dysfunkcji czynnościowych. Materiał i metoda. Badaniem objęto 76 kobiet (23,9±4,8lat), u których podczas badania klinicznego stwierdzono występowanie dysfunkcji czynnościowych (średnio od 11,9 ±9,8 miesięcy). Pacjentki wypełniły ankietę dotyczącą dolegliwości. Leczenie objęło samokontrolę parafunkcji, aktywne ćwiczenia miorelaksacyjne oraz relaksacyjną płytkę podjęzykową (RPP). Aparatem K7 (Myotronics) określono maksymalną i średnią prędkość ruchu odwodzenia i przywodzenia żuchwy oraz średnią prędkość żuchwy podczas powrotu zębów do centralnej okluzji. Pomiary powtórzono po 24±22, 74±45 oraz 118±42 dniach. Grupę kontrolną stanowiło 36 osób (19,8±1,7 lat), bez objawów dysfunkcji czynnościowych. Wyniki poddano analizie statystycznej. Wyniki. Stwierdzono: wzrost maksymalnej prędkości podczas odwodzenia z 276,2±73 na 367±70mm/s, przywodzenia z 273,9±82 na 336±89mm/s, prędkości średniej ze 173±46 na 237±43mm/s podczas odwodzenia i z 179±48mm/s na 234±44mm/s podczas przywodzenia żuchwy oraz prędkości końcowej z 58,8mm/s na 107,9mm/s. Testem HASŁA INDEKSOWE: dysfunkcje czynnościowe, mioreleksacja, prędkość ruchu żuchwy * This study was presented on XXIX th Conference of Prosthetic Section of Polish Dental Association, Zakopane 16-17.IX.2011 * Praca wygłoszona podczas XXIX Konferencji Sekcji Protetyki PTS, Zakopane 16-17.IX. 2011 r. 395

J Stoma 2012; 65, 3 Gawriołek K., Piotrowski P. late with the clinical findings, questionnaire and the results obtained in the control group (Mann-Whitney test, p<0.05). Conclusions. An evaluation of dynamic parameters (movement velocity) is an effective and reproducible method of TMD diagnostics. The measurements taken during the subsequent control visits allow to estimate the dynamics of myorelaxation process. An increase in opening/closing movement velocity correlates with a decrease in subjective complains. Friedmana stwierdzono znamienność statystyczną dla wszystkich badanych parametrów ruchu (p<0,05). Uzyskane wyniki statystycznie istotnie korelują z wynikami badania klinicznego, ankietowego i grupy kontrolnej (test Manna-Whitney a, p<0,05). Wnioski. Ocena parametrów dynamicznych (prędkości ruchu żuchwy) jest dobrą i powtarzalną metodą diagnostyczną dysfunkcji czynnościowych układu stomatognatycznego. Pomiary podczas badań kontrolnych pozwalają ocenić dynamikę postępów miorelaksacji. Wzrost prędkości ruchu odwodzenia/przywodzenia żuchwy koreluje ze zmniejszeniem dolegliwości subiektywnych. Introduction Temporomandibular disorders (TMD) along with caries and periodontal diseases are one of the most common dental problems which bring patients to search for treatment in dental office. 1 Proper diagnosis of TMD is based on expanded dental examination and a number of diagnostic methods, from x-ray imaging and magnetic resonance tomography (MRI) to advanced electrodiagnosis of temporomandibular joint. Determination of muscles tension, registration of mandibular range of movement and definition of intra-articular disorders are crucial for proper diagnosis and to apply an adequate therapy. This paper presents a rarely described in literature method 2 of recording mandibular velocity as a diagnostic tool for assessment of TMD therapy effectiveness. There are many factors that influence muscles velocity including masticatory muscles: muscle tension, length, tissue fatigue, neighboring joints condition and duration of active work. 3 An increase in muscles tension is a very significant factor in TMD. 4 It results in reduction of contraction velocity, decrease of masticatory forces and change in vertical joint dimension. Treatment of most clinical cases should focus on muscles relaxation, and alternatively on splint therapy. 5-7 This method of treatment can be effective in not-advanced dysfunctions of masticatory system, without permanent damages which would require e.g. occlusal reconstruction. 8 Muscles work seems to be also key in assessing function of masticatory system. 9 Recording of condyles movement and 396 Wstęp Dysfunkcje czynności żuchwy są obok próchnicy zębów oraz chorób przyzębia najczęstszym problemem, z jakim pacjenci zgłaszają się do lekarza stomatologa. 1 Prawidłowe rozpoznanie dysfunkcji układu ruchowego narządu żucia (URNŻ) opiera się na poszerzonym badaniu stomatologicznym oraz szeregu metod diagnostycznych, począwszy od obrazowania rtg oraz rezonansu magnetycznego, a na zaawansowanej diagnostyce przyrządowej kończąc. Określenie stanu napięcia mięśni, zakresu ruchów żuchwy oraz zaburzeń wewnątrzstawowych jest niezbędne do postawienia właściwej diagnozy i przeprowadzenia prawidłowego leczenia. W niniejszej pracy zastosowano rzadko spotykaną w literaturze 2 rejestrację prędkości ruchu żuchwy, jako metodę diagnostyczną i oceniającą efektywność leczenia pacjentów z dysfunkcjami czynnościowymi URNŻ. Na prędkość ruchu mięśnia w tym również mięśni narządu żucia wpływa wiele czynników, takich jak: napięcie mięśnia, jego długość, zmęczenie tkanki, stan stawów, którymi porusza dany mięsień oraz wielkość i długość podejmowanej pracy. 3 W dysfunkcjach o charakterze czynnościowym bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na ruch mięśni jest zwiększenie ich napięcia. 4 Skutkuje ono zmniejszeniem prędkości, jak i osłabieniem siły samego mięśnia i zmianą wysokości położenia spoczynkowego żuchwy. Leczenie zaburzeń czynnościowych w większości przypadków powinno opierać się w początkowym etapie na relaksacji

Assessment of temporomandibular dysfunction therapy progress based upon... J Stoma 2012; 65, 3 jaw-tracking are the most commonly used diagnostic instruments in TMD. 10-12 In this paper, a diagnostic device K7 (Myotronics-Noromed, Inc.) was used, which besides recording movements range and muscles electromyography also provides mandibular movement velocity registration. The initial study hypothesis assumed that dynamic parameter of mandibular movement resulting from velocity registration can be useful as a diagnostic tool in recognition of functional disorders and its changes during relaxation therapy allow for tracking treatment progress within muscles. Aim of the study The aim of this study was to assess mandibular velocity as a diagnostic parameter in treatment of TMD. Material and method The study included 76 women (23.9±4.8 years) who reported to Oral Rehabilitation Clinic of Karol Marcinkowski Medical University in Poznań, Poland. Temporomandibular disorders were diagnosed (occurrence for 11,9±9,8 months on average) in all the subjects. There were the following qualifying criteria: pain (spontaneous or occurring with movement) of masticatory muscles or temporomandibular joint (TMJ), which lasted no longer than 24 months, clinking sounds from TMJ that lasted no longer than 12 months, preservation of all occlusal supporting zones and the subjects had not been treated before for TMD. The study included only females since they constitute 90% of patients that seek treatment due to such dysfunctions.. This method gained the approval from Bioethical Commission of Karol Marcinkowski University of Medical Sciences in Poznan (resolution 298/10). The patient interview and physical examination were performed. All subjects fulfilled a questionnaire about subjective complaints based on Research Diagnostic Criteria for Temporomandibular Disorders (RDC/TMD) 13 available in Polish version after the author s modification. Then, the miofunctional examination was performed with the CMS mięśniowej, a następnie ewentualnej szynoterapii. 5-7 Taka terapia może być wystarczająca w niezaawansowanych dysfunkcjach URNŻ, tzn. bez trwałych uszkodzeń narządu żucia, wymagających np. przebudowy zwarcia [8]. Praca mięśni wydaje się być także kluczowa dla oceny funkcjonalności URNŻ. 9 Rejestracja ruchu wyrostków kłykciowych oraz toru ruchu żuchwy, są najczęściej spotykanymi instrumentalnymi metodami diagnostycznymi dysfunkcji czynnościowych. 10-12 W niniejszej pracy użyto zestawu diagnostycznego K7 amerykańskiej firmy Myotronics-Noromed, Inc., który poza zapisem ruchów żuchwy i rejestracji elektromiograficznej, umożliwia rejestrację prędkości ruchu żuchwy. Hipoteza badawcza zakładała, iż dynamiczny parametr ruchu żuchwy, jakim jest zapis prędkości może być przydatny, jako instrument diagnostyczny w określeniu funkcjonalnych dysfunkcji, a zmiany tego parametru w trakcie terapii relaksacyjnej pozwolą na określenie postępów leczenia w obrębie mięśni. Cel pracy Celem pracy była ocena prędkości ruchu żuchwy, jako parametru diagnostycznego oceniającego efekty przeprowadzonego leczenia dysfunkcji czynnościowych. Materiał i metoda Badaniem objęto 76 kobiet (23,9±4,8lat), które zgłosiły się do Kliniki Rehabilitacji Narządu Żucia w Poznaniu, u których na podstawie badania klinicznego stwierdzono występowanie dysfunkcji czynnościowych (średnio od 11,9±9,8 miesięcy). Kryterium zakwalifikowania do badania było występowanie objawów bólowych (samoistnych bądź towarzyszących ruchowi) ze strony mięśni lub stawów skroniowo-żuchwowych, które nie występowały dłużej niż 24 miesiące, objawów akustycznych ze strony stawów skroniowo- -żuchwowych w postaci trzasków nie dłużej niż 12 miesięcy, zachowanie wszystkich stref podparcia, a pacjentki nie były leczone wcześniej w powodu występujących objawów. Do badania kwalifikowano wyłącznie kobiety w związku z tym, iż ok. 397

J Stoma 2012; 65, 3 Gawriołek K., Piotrowski P. Fig. 1. A set of sensors in CMS module CMS (K7 Myotronics-Noromed Inc.) inserted to a patient s head, recording the position of a magnet that is placed in the mandibular incisal point. Zespół czujników w module CMS (K7 Myotronics- Noromed Inc.) założony na głowę pacjenta, rejestrujący zmianę położenia bloczka magnetycznego umieszczonego w punkcie siecznym w żuchwie. Fig. 2. A magnet placed in the mandibular incisal point. Bloczek magnetyczny przytwierdzony w miejscu punktu siecznego w żuchwie. module of K7 device (computerized mandibular scanner). A set of sensors were placed on a patient s head (Fig. 1), which measure a position of magnet bonded to teeth in the mandibular incisal point in increments of 0.1 mm (Fig. 2). The digital records were transmitted into computer both as images and numeral values (Fig. 3). All the subjects were asked for opening and closing their mouth maximally quickly and wide five times in succession. Maximum and average velocity of mandibular movement was recorded (mm/s). Moreover, mandibular velocity value at the end of each closing to centric occlusion position was determined. The subjective and objective examinations and CMS diagnostic were performed four times for each subject: at the initial visit, after 3 weeks, 3 and 6 months. The applied treatment was based on S. Włoch method. 6 It consisted of self-awareness training, active myorelaxation exercises and sublingual relaxation splint (SRS) (Fig. 4). At the second visit, it was given to patients for use, only during sleep. In addition, relaxation exercises were recommended during the day. The control group included 36 woman (19.8±1.7 years) with no reported symptoms of functional disorders and normal function of the masticatory system. Since the authors did 398 90% pacjentów z tego typu dysfunkcjami, którzy zgłaszają się celem leczenia stanowią kobiety. Metoda badania została pozytywnie zaopiniowana przez Komisję Bioetyczną przy Uniwersytecie Medycznym im Karola Marcinkowskiego w Poznaniu (uchwała 298/10). Przeprowadzono badanie podmiotowe i przedmiotowe. Pacjentki wypełniły ankietę dotyczącą subiektywnych dolegliwości sporządzoną na podstawie Research Diagnostic Criteria for Temporomandibular Disorders (RDC/TMD) 13 w języku polskim, wg własnej modyfikacji. Następnie wykonano badanie miofunkcyjne modułem CMS (computerized mandibular scanner) aparatu K7. Badanie to polegało na założeniu na głowę zespołu czujników (Fig. 1), które mierzą położenie magnetycznego znacznika przytwierdzanego do zębów w miejsce punktu siecznego w żuchwie z dokładnością 0,1 mm. (Fig. 2). Cyfrowy zapis położenia znacznika przekazywany był do komputera w formie graficznej, jak i w formie wartości liczbowych (Fig. 3). Pacjentki zostały proszone o pięciokrotne szerokie i maksymalnie szybkie otwarcie i zamknięcie ust. Rejestrowano maksymalną i średnią prędkość ruchu żuchwy mierzoną w mm/s. Określono również prędkość żuchwy w końcowej fazie ruchu, podczas powrotu zębów do położenia

Assessment of temporomandibular dysfunction therapy progress based upon... J Stoma 2012; 65, 3 Fig. 3. Digital and numeral record of velocity (mm/s) projected on sagittal and frontal plane with a digital velocity pattern. Zapis cyfrowy i graficzny badania prędkości ruchu (mm/s) w rzucie na płaszczyznę strzałkową i czołową, wraz z graficznym obrazem prędkości ruchu. Fig. 4. Sublingual relaxation splint (SRS) on the study gypsum model a view from behind. Relaksacyjna Płytka Podjęzykowa (RPP) umieszczona na modelu anatomicznym widok z tyłu. not found any similar studies in literature, the results obtained in this group were considered as the reference values for other examined patients. In the statistical analysis, CMS results were com- centralnej okluzji. Badanie podmiotowe, przedmiotowe i diagnostykę aparatem K7 przeprowadzono czterokrotnie: na wizycie kwalifikującej do leczenia, po 3 tygodniach, 3 miesiącach oraz pół roku. Podjęte leczenie oparte było na metodzie S. Włocha. 6 Obejmowało ono samokontrolę parafunkcji, aktywne ćwiczenia miorelaksacyjne oraz leczenie relaksacyjną płytką podjęzykową (RPP) (Fig. 4). Oddawano ją do użytkowania podczas drugiego badania, do użytkowania wyłącznie w czasie snu, kontynuując jednocześnie wykonywanie ćwiczeń relaksacyjnych. Grupę kontrolną stanowiło 36 kobiet (19,8±1,7 lat), bez objawów dysfunkcji czynnościowych, u których w badaniu klinicznym stwierdzono prawidłową funkcję URNŻ. W związku z tym, iż autorzy nie znaleźli w literaturze podobnych badań, wyniki uzyskane w grupie kontrolnej uznano za wartość referencyjną dla badanych osób. W analizie statystycznej uwzględniono wyniki dokonanych zapisów i porównano je z dolegliwościami subiektywnymi 399

J Stoma 2012; 65, 3 Gawriołek K., Piotrowski P. Fig. 5. A diagram of subjective complaints recorded during the subsequent visits based on the questionnaire (VAS). Wykres zmian subiektywnych odczuć bólowych podczas kolejnych wizyt na podstawie badania ankietowego (VAS). Fig. 6. A diagram of mandibular movement range measured by CMS module (K7 Myotronics-Noromed, Inc.) during the subsequent visits. Zmiana zakresu odwodzenia żuchwy (mm) podczas kolejnych wizyt mierzona za pomocą modułu CMS (K7 Myotronics-Noromed Inc.). pared with subjective complaints and clinical examination by the use of Friedman test. A Mann- Whitney test was used for statistical comparison of the results with the control group. The hypotheses were verified if p<0.05. Results and discussion As the result of the applied treatment, a decrease in the number of complaints was ascertained on the basis of both the subjective questionnaire and the clinical findings. The decrease particularly concerned pain manifestations from masticatory muscles and TMJs, spontaneous, triggered by mandibular movement or palpation (Friedman test, p<0.05) (Fig. 5, 6). In the miofunctional study an increase in maximal opening velocity from 276.2±73 mm/s to 367±70mm/s and maximal closing velocity from 273.9±82 mm/s to 336±89 mm/s (table 1) was recorded. An average velocity increased from 173±46 mm/s to 237±43 mm/s during opening and from 179±48 mm/s to 234±44 mm/s in closing. A velocity of returning into CO position increased from 59 mm/s to 78 mm/s. The statistical analysis revealed significant differences between movement parameters analyzed during subsequent visits (Friedman test), and the scores obtained in the studied group signif- 400 i badaniem klinicznym. Użyto testu Friedmana, a przy porównaniu statystycznym wyników z grupą kontrolną wykorzystano test Manna-Whitney a. Hipotezy weryfikowano na poziomie p<0,05. Wyniki i omówienie wyników W wyniku przeprowadzonego leczenia stwierdzono zmniejszenie występowania dolegliwości zarówno w badaniu ankietowym dotyczącym subiektywnych dolegliwości pacjentek, jak i w badaniu klinicznym, szczególnie dolegliwości bólowych ze strony mięśni narządu żucia oraz stawów skroniowo-żuchwowych, zarówno samoistnych, jak i wyzwalanych ruchem lub palpacyjnie (test Friedmana, p<0,05) (Fig. 5, 6). W badaniu miofunkcyjnym zarejestrowano wzrost maksymalnej prędkości podczas odwodzenia z 276,2±73 mm/s na 367±70 mm/s i podczas przywodzenia z 273,9±82 mm/s na 336±89 mm/s (Tab. 1). Nastąpiło również zwiększenie prędkości średniej ze 173±46 mm/s na 237±43 mm/s podczas odwodzenia i z 179±48 mm/s na 234±44 mm/s podczas przywodzenia żuchwy. Natomiast wartość prędkości żuchwy w momencie powrotu zębów do pozycji centralnej okluzji zwiększyła się z 59 mm/s na 78 mm/s. Analiza statystyczna wykazała istotne różnice pomiędzy badanymi parametrami ruchu

Assessment of temporomandibular dysfunction therapy progress based upon... J Stoma 2012; 65, 3 T a b l e 1. The results of maximum and average velocity (mm/s) during opening, closing, returning into CO position, with the statistical analysis and the control group results Maximum velocity (mm/s) Average velocity (mm/s) Mandibular velocity value at the end of Opening closing Opening Closing each closing (mm/s) Visit 1 276 273 173 179 59 Visit 2 300 285 192 188 74 Visit 3 315 318 197 212 75 Visit 4 367 336 237 234 78 p p<0,05 p<0,05 p<0,005 p<0,005 p 0,0005 Control group 349 345 222 225 62 Studied group vs control group p<0,05 p<0,05 p<0,05 p<0,05 p<0,05 icantly correlated with the clinical and questionnaire results and the results received for the control group, especially in relation to opening range (Mann-Whitney test, Table 1). Myorelaxation techniques such as active exercises and relaxation splints are commonly recognized methods of TMD therapy. 5,14,15 The results of the study showed that in consequence of the miorelaxation therapy and the achieved decrease in pathological symptoms, after several months, a mandibular velocity increased in all measured parameters reaching the values comparable with those determined in the control group,. Some of the measured parameters slightly exceeded the results obtained in the control group. This is confirmed by the impact of myorelaxation therapy has on increasing muscles dynamics, even to aboveaverage values. Along with the decrease of the muscles tension and improvement of intra-articular relationships, a movement velocity increases and there is an improved ability to dynamic and proper work as well as an enhanced movement range and path. At the same time, as the statistical analysis revealed, in contrast to other studied parameters such as movement range, velocity parameter has low sensitivity to individual variability. Therefore, velocity registration is found to be an effective and repetitive method for diagnostics (test Friedmana), a wyniki grupy badanej istotnie korelują z wynikami badania klinicznego (szczególnie wartości zakresu odwodzenia), ankietowego i uzyskanymi w grupie kontrolnej (test Manna- Whitney a, Tab. 1). Techniki miorelaksacyjne, w postaci aktywnych ćwiczeń, jak i szyn relaksacyjnych są powszechnie uznaną metodą leczenia dysfunkcji czynnościowych w URNŻ. 5,14,15 Uzyskane wyniki wykazały, iż w rezultacie przeprowadzonej terapii miorelaksacyjnej, wraz ze zmniejszeniem dolegliwości u pacjentek, zwiększyła się prędkość ruchu żuchwy we wszystkich mierzonych parametrach, uzyskując po kilku miesiącach wartości zbliżone do grupy kontrolnej. Niektóre parametry przekroczyły nieznacznie wartości uzyskane w grupie kontrolnej. Potwierdza to wartość aktywnej terapii miorelaksacyjnej, poprawiającej dynamikę mięśni, nawet do wartości ponadprzeciętnych. Wraz ze zmniejszeniem napięcia w badanych mięśniach oraz ustabilizowaniem stosunków wewnątrzstawowych zwiększa się prędkość ruchu i zdolność do dynamicznej, prawidłowej pracy, podobnie jak dla zakresu i przebiegu ruchu. Jednocześnie, jak wykazała analiza statystyczna, w odróżnieniu od innych badanych parametrów, takich jak zakresy ruchów, parametr prędkości pozostaje mało wrażliwy na osobniczą zmienność. Pomiar prędkości 401

J Stoma 2012; 65, 3 Gawriołek K., Piotrowski P. of motion and functional disorders in masticatory system. The presented study has an innovative character and in literature there are few papers on mandibular movement velocity. Researches predominantly focus on condylar 16 or specific mandibular point movement velocity, usually in the region of incisal point during chewing. 17,18 The similar study was presented by Monaco et al., however involving children subjects with nonspecific symptoms of TMD. 19 Likewise, they found a statistical difference in velocity parameter when compared with the control group. It seems that the future related studies should focus on parameters that influence velocity movement value and on determination of reference values of mandibular velocity for a large group subjects. Conclusions Assessment of dynamic parameters (mandibular movement velocity) is an effective and repetitive method in TMD diagnostics. The records collected during the subsequent visits allow to asses dynamics of progress in TMD therapy. ruchu jest zatem dobrym i powtarzalnym instrumentem diagnostyki motoryki i dysfunkcji w układzie ruchowym narządu żucia. Przedstawione badania mają charakter nowatorski, a w literaturze dostępnych jest niewiele prac odnoszących się do prędkości ruchu żuchwy. Badania ogniskują się zwykle na oznaczeniu prędkości ruchu wyrostka kłykciowego w stawie 16 albo ruchu wybranego punktu żuchwy, zwykle w okolicach punktu siecznego podczas aktu żucia. 17,18 Podobne badania do przeprowadzonych przez autorów, lecz na grupie dzieci z niespecyficznymi objawami dysfunkcji czynnościowych przedstawiła Monaco i wsp., 19 również uzyskując statystycznie istotną różnicę w parametrze prędkości w porównaniu z grupą kontrolną. Wydaje się, że dalsze badania w tym zakresie powinny zogniskować się na określeniu parametrów wpływających na wartość prędkości ruchu oraz określeniu wartości referencyjnych dla dużych grup populacyjnych. Wnioski Ocena parametrów dynamicznych (prędkości ruchu żuchwy) jest dobrą i powtarzalną metodą diagnostyczną dysfunkcji czynnościowych URNŻ. Pomiary dokonywane podczas kolejnych badań pozwalają ocenić dynamikę postępów leczenia dysfunkcji URNŻ. References 1. Kleinrok M: Rozpoznawanie i leczenie zaburzeń czynnościowych układu ruchowego narządu żucia. ZPPL, Lublin 1990. 2. Monaco A., Cozzolino V., Cattaneo R., Cutilli T., Spadaro A.: Osteopathic manipulative treatment (OMT) effects on mandibular kinetics: kinesiographic study. Eur J Paediatr Dent 2008; 9: 37-42. 3. Stiesch-Scholz M, Demling A, Rossbach A: Reproducibility of jaw movements in patients with craniomandibular disorders. J Oral Rehabil 2006; 33: 807-812. 402 4. Landulpho AB, Silva WAB, Silva FA, Vitti M: Electromyographic evaluation of masseter and anterior temporalis muscles in patients with temporomandibular disorders following interocclusal appliance treatment. J Oral Rehabil 2004; 31: 95-98. 5. Nicolakis P, Erdogmus B, Kopf A, Nicolakis M, Piehslinger E, Fialka-Moser V: Effectiveness of exercise therapy in patients with myofacial pain dysfunction syndrome. J Oral Rehabil 2002; 29: 362-368.

Assessment of temporomandibular dysfunction therapy progress based upon... J Stoma 2012; 65, 3 6. Włoch S, Łakomski J, Mehr K: Kompendium leczenia przyczynowego zaburzeń czynnościowych US. Wydawnictwo Fundacji Rozwoju Protetyki Stomatologicznej, Kraków 2006. 7. Ismail F, Demling A, Heßling K, Fink M, Stiesch- Scholz M: Short-term efficacy of physical therapy compared to splint therapy in treatment of arthrogenous TMD. J Oral Rehabil 2007; 34: 807-813. 8. Ash MM, Ramfjord SP, Schmidseder J: Terapia przy użyciu szyn okluzyjnych. Wyd. I polskie pod red. T. Maślanki, Wyd. Urban&Partner, Wrocław, 1999. 9. Bakke M: Mandibular elevator muscles: physiology, action, and effect of dental occlusion. Scand J Dent Res 1993; 101: 314-331. 10. Bakke M, Hansdottir R: Mandibular function in patients with temporomandibular joint pain: a 3-year follow-up. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2008; 106: 227-234. 11. Kleinrok M, Litko M, Borowicz J, Sarna-Boś K, Kuroń-Opalińska, Kleinrok J: Analiza ruchu opuszczania żuchwy u chorych ze złożonymi przemieszczeniami krążka stawowego stawu skroniowo-żuchwowego. Protet Stomatol 2004; 54: 145-151. 12. Gsellmann B, Schmid-Schwap M, Piehslinger E, Slavicek R: Lenghts of condylar pathways measured with computerized axiography (CADIAX ) and occlusal index in patients and volunteers. J Oral Reh 1998; 25: 146-152. 13. Dworkin SF, LeResche L.: Research Diagnostic Criteria for Temporomandibular Disorders: review, criteria, examinations and specifications, critique. J Craniomandib Disord 1992; 6: 301-355. 14. McNeely ML, Olivio SA, Magee DJ: A systematic review of the effectivenes of physical therapy interventions for temporomandibular disorders. Phys Ther 2006; 86: 710-725. 15. Truelove E, Huggins KH, Mancl L, Dworkin SF: The efficacy of traditional, low-cost and nonsplint therapies for temporomandibular disorder: A randomized controlled trial. J Am Dent Assoc 2006; 137: 1099-1107. 16. Ioi H, Counts AL, Nanda RS: Condylar movement analysis in subjects with clinically normal temporomandibular joints, utilizing an amorphous sensor. J Oral Rehabil 2003; 30: 379-385. 17. Piancino MG, Isola G, Merlo A, Dalessandri D, Debernardi C, Bracco P: Chewing pattern and muscular activation in open bite patients. J Electromyogr Kinesiol 2012; 22: 273-279. 18. Bakke M, Hansdottir R: Mandibular function in patients with temporomandibular joint pain: a 3-year follow-up. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2008; 106: 227-234. 19. Monaco A, Cozzolino V, Cattaneo R, Cutilli T, Spadaro A: Osteopathic manipulative treatment (OMT) effects on mandibular kinetics: kinesiographic study. Eur J Paediatr Dent 2008; 9: 37-42. Address: Poznań 60-812, ul. Bukowska 70 Tel.: 61 8547164 e-mail: k.gawriolek@gmail.com Received: 20 th March 2012 Accepted: 10 th May 2012 403