SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY I EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO

KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 19.1.2018r. COM(2018) 6 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY I EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO z wdrażania przez państwa członkowskie dyrektywy Rady 2006/117/Euratom w sprawie nadzoru i kontroli nad przemieszczaniem odpadów promieniotwórczych oraz wypalonego paliwa jądrowego Drugie sprawozdanie {SWD(2018) 4 final} PL PL

Spis treści 1. Wprowadzenie... 2 1.1. Ramy prawne... 4 1.2. Ogólne zasady nadzoru i kontroli nad przemieszczaniem... 6 2. Wdrażanie przepisów ogólnych... 7 2.1. Transpozycja dyrektywy... 7 2.2. Standardowy dokument dla nadzoru i kontroli nad przemieszczaniem... 8 2.3. Właściwe organy... 9 3. Uwagi i tendencje w odniesieniu do przemieszczeń wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych... 9 3.1. Przemieszczenia ogółem... 10 3.2. Przywóz do Wspólnoty, wywóz ze Wspólnoty i tranzyt przez obszar Wspólnoty... 11 3.3 Działania następcze w związku z pierwszym sprawozdaniem Komisji... 12 4. Wnioski... 13 1

1. WPROWADZENIE Dyrektywa Rady 2006/117/Euratom 1 ustanawia wspólnotowy system nadzoru i kontroli nad transgranicznym przemieszczaniem odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego w celu zagwarantowania właściwej ochrony ludności. Dyrektywa zapewnia informowanie zainteresowanych państw członkowskich o przemieszczeniach odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego na ich terytorium lub przez ich terytorium oraz zobowiązuje je do wydawania zgody lub uzasadnionej odmowy w odniesieniu do takich przemieszczeń. Dyrektywa ta uzupełnia dyrektywę Rady 2011/70/Euratom 2, która dotyczy w szczególności polityki i obowiązków w zakresie gospodarowania odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem jądrowym w perspektywie długoterminowej. Niniejszy dokument stanowi drugie sprawozdanie Komisji z wdrażania dyrektywy Rady 2006/117/Euratom oraz zawiera informacje dotyczące odnośnych przemieszczeń i kwestii z nimi powiązanych. Przedstawiono w nim informacje uzupełniające sprawozdanie Komisji z postępów we wdrażaniu dyrektywy Rady 2011/70/Euratom 3. Wszystkie państwa członkowskie UE produkują odpady promieniotwórcze, które pochodzą z różnych obiektów (np. elektrowni jądrowych, reaktorów badawczych) i rodzajów działalności, takich jak stosowanie izotopów promieniotwórczych w medycynie, przemyśle, rolnictwie, badaniach naukowych i edukacji. Odpady promieniotwórcze oznaczają materiały promieniotwórcze w stanie lotnym, ciekłym lub stałym, nieprzewidziane do dalszego wykorzystania ani przez kraj pochodzenia, ani przez kraj przeznaczenia, ani przez osobę fizyczną lub prawną, której decyzja jest akceptowana przez te kraje i podlegające kontroli jako odpady promieniotwórcze sprawowanej przez organ regulacyjny zgodnie z przepisami ustawowymi i wykonawczymi kraju pochodzenia i przeznaczenia. Ponadto w wyniku eksploatacji reaktorów jądrowych oraz reaktorów badawczych powstaje również wypalone paliwo jądrowe. Wypalone paliwo jądrowe oznacza paliwo jądrowe, które zostało napromieniowane w rdzeniu reaktora i na stałe z niego usunięte. Może ono zostać uznane za materiał nadający się do ponownego przetworzenia lub może zostać przeznaczone do ostatecznego składowania bez dalszego wykorzystywania i potraktowane jako odpad promieniotwórczy. 1 Dyrektywa Rady 2006/117/Euratom z dnia 20 listopada 2006 r. w sprawie nadzoru i kontroli nad przemieszczaniem odpadów promieniotwórczych oraz wypalonego paliwa jądrowego, Dz.U. L 337 z 5.12.2006, s. 21. 2 Dyrektywa Rady 2011/70/Euratom z dnia 19 lipca 2011 r. ustanawiająca ramy wspólnotowe w zakresie odpowiedzialnego i bezpiecznego gospodarowania wypalonym paliwem jądrowym i odpadami promieniotwórczymi, Dz.U. L 199 z 2.8.2011, s. 48. 3 Sprawozdanie Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego z postępów we wdrażaniu dyrektywy Rady 2011/70/Euratom oraz w sprawie rejestru odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego obecnych na terytorium i prognoz na przyszłość, COM(2017) 236 final z 15.5.2017. 2

Gdy dochodzi do powstania wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych, są one przechowywane przed ich ewentualnym przetworzeniem lub ponownym przetworzeniem i trwałym składowaniem. Wypalone paliwo jądrowe i odpady promieniotwórcze przewozi się z obiektów, w których powstały lub w których zostały zagospodarowane, głównie z wykorzystaniem transportu drogowego, kolejowego lub morskiego, a w nielicznych przypadkach transportu lotniczego. Przywóz, wywóz i tranzyt odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego odpowiednio na terytoria, z terytoriów i przez terytoria państw członkowskich należą do regularnych praktyk w UE. Przepływy takich materiałów, zwane także przemieszczaniem, mają miejsce w większości państw członkowskich niezależnie od skali ich programów jądrowych. Obecnie 16 państw członkowskich 4 posiada reaktory jądrowe na swoim terytorium, przy czym eksploatowane reaktory jądrowe znajdują się w 14 państwach członkowskich. Ponadto 20 państw członkowskich 5 eksploatowało lub nadal eksploatuje reaktory badawcze w UE. Niektóre państwa członkowskie wysyłają wypalone paliwo jądrowe do ponownego przetworzenia w UE lub w państwach trzecich. Większość państw członkowskich, w których znajdują się reaktory badawcze, przewiduje zwrot wypalonego paliwa jądrowego dostawcy (USA lub Federacji Rosyjskiej) przed 2020 r., przy czym w przypadku szeregu reaktorów szkoleniowych i badawczych należy jeszcze określić długoterminowy sposób gospodarowania (np. poprzez trwałe składowanie) wypalonym paliwem jądrowym. Odpady promieniotwórcze były też w wielu przypadkach wysyłane do miejsc znajdujących się w UE i poza UE w celu minimalizacji odpadów promieniotwórczych poprzez przetwarzanie (np. topienie, spalanie), przed skierowaniem ich do przechowywania lub trwałego składowania. Zgodnie z art. 20 ust. 1 dyrektywy Rady 2006/117/Euratom od dnia 25 grudnia 2011 r. państwa członkowskie są zobowiązane do przedstawiania Komisji co trzy lata sprawozdań z wdrażania dyrektywy. W związku z tym termin przedstawienia drugiego sprawozdania upłynął w dniu 25 grudnia 2014 r. Wszystkie państwa członkowskie przedstawiły swoje drugie krajowe sprawozdania w sprawie przemieszczania odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego na swoich terytoriach w okresie 2012 2014, natomiast Chorwacja złożyła sprawozdanie po raz pierwszy 6. Podczas tej drugiej rundy składania sprawozdań odnotowano poważne opóźnienia, ponieważ tylko trzy państwa członkowskie przekazały sprawozdania w terminie 7 (pozostałe przekazały sprawozdania z różnymi 4 5 6 7 Belgia, Bułgaria, Republika Czeska, Niemcy, Hiszpania, Francja, Węgry, Niderlandy, Rumunia, Słowenia, Słowacja, Finlandia, Szwecja i Zjednoczone Królestwo (Włochy i Litwa wycofały swoje reaktory z eksploatacji). Belgia, Bułgaria, Republika Czeska, Dania, Niemcy, Grecja, Hiszpania, Francja, Włochy, Łotwa, Węgry, Niderlandy, Austria, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowenia, Finlandia, Szwecja i Zjednoczone Królestwo. Chorwacja przystąpiła do UE dnia 1 lipca 2013 r. Dania, Litwa i Rumunia. 3

opóźnieniami 8 ). Komisja przygotowała niniejsze sprawozdanie dla Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego zgodnie z art. 20 ust. 2 dyrektywy na podstawie sprawozdań krajowych oraz po wymianie poglądów z komitetem doradczym i przyjęciu przez komitet doradczy 9. Sprawozdanie opiera się na sprawozdaniach przekazanych przez wszystkie państwa członkowskie i stanowi kolejne sprawozdanie po pierwszym sprawozdaniu Komisji za okres 2008 2011, sporządzonym w 2013 r. 10. Sprawozdawczość ma na celu dostarczenie informacji na temat przemieszczania wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych we Wspólnocie, najnowszych tendencji oraz wyzwań dotyczących przywozu, wywozu i tranzytu wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych, zgłoszonych odmów i przemieszczeń niedoszłych do skutku, jak również proponowanych działań. Bardziej szczegółowe informacje na temat wdrażania dyrektywy w każdym państwie członkowskim zawarte są w dokumencie roboczym służb Komisji SWD(2018)4. We wnioskach sformułowanych w niniejszym sprawozdaniu podkreśla się kwestie, które wymagają dalszej uwagi. 1.1. Ramy prawne Bezpieczne i odpowiedzialne gospodarowanie odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem jądrowym, w tym bezpieczne przemieszczanie tych materiałów na terytorium oraz poza terytorium państw członkowskich, stanowi wymóg prawny. Wymóg ten wynika zarówno z prawa międzynarodowego, jak i z prawa UE. Na poziomie międzynarodowym głównym punktem odniesienia w tym zakresie jest Wspólna konwencja bezpieczeństwa w postępowaniu z wypalonym paliwem jądrowym i bezpieczeństwa w postępowaniu z odpadami promieniotwórczymi (wspólna konwencja) 11. Wspólna konwencja m.in. nakłada na umawiające się strony obowiązki 8 W ciągu 6 miesięcy po terminie: Bułgaria, Republika Czeska, Estonia, Grecja, Łotwa, Luksemburg, Polska, Portugalia, Słowenia, Słowacja, Finlandia, Szwecja i Zjednoczone Królestwo; w ciągu 6 12 miesięcy: Belgia, Niemcy, Irlandia, Hiszpania, Francja, Chorwacja, Cypr, Węgry, Malta, Niderlandy i Austria; później niż 1 rok: Włochy. 9 Komitet doradczy został ustanowiony w 2007 r. zgodnie z wymogiem określonym w art. 21 dyrektywy. 10 Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego z wdrażania przez państwa członkowskie dyrektywy Rady 2006/117/Euratom w sprawie nadzoru i kontroli nad przemieszczaniem odpadów promieniotwórczych oraz wypalonego paliwa jądrowego, COM(2013) 240 final z 25.4.2013 i SWD(2013) 150 final. 11 Wspólna konwencja weszła w życie w dniu 18 czerwca 2001 r. Konwencja ma zastosowanie do wypalonego paliwa i odpadów promieniotwórczych pochodzących z cywilnych reaktorów jądrowych i powstałych w wyniku zastosowań cywilnych, a także do wypalonego paliwa i odpadów promieniotwórczych, które powstały w ramach programów wojskowych lub obronnych, w przypadku gdy materiały takie są na stałe przekazywane w zarząd wyłącznie cywilnych programów, bądź gdy w związku z konwencją zostały zadeklarowane przez umawiającą się stronę jako wypalone paliwo lub odpady promieniotwórcze. Konwencja ma 4

związane z bezpieczeństwem transgranicznego przemieszczania (przywozu, wywozu i tranzytu) wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych. W art. 27 wspólnej konwencji wymaga się, aby każda z umawiających się stron zaangażowana w ruch transgraniczny podjęła właściwe działania dla zapewnienia, że ruch taki odbywa się zgodnie z postanowieniami konwencji oraz odpowiednich wiążących instrumentów międzynarodowych. Od czasu opublikowania przez Komisję pierwszego sprawozdania z wdrażania dyrektywy 2006/117/Euratom Malta stała się umawiającą się stroną wspólnej konwencji, a tym samym wszystkie 28 państw członkowskich UE to umawiające się strony tej konwencji 12, co wskazuje na zaangażowanie państw członkowskich w zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa w odniesieniu do wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych od ich wytworzenia do trwałego składowania. Na poziomie UE od czasu opublikowania przez Komisję pierwszego sprawozdania z wdrażania dyrektywy 2006/117/Euratom dokonano w 2013 r. rewizji dyrektywy Rady 96/29/Euratom w sprawie podstawowych norm bezpieczeństwa, zachowując ogólny cel związany ze zwiększeniem ochrony przed zagrożeniami wynikającymi z narażenia na działanie promieniowania jonizującego, także podczas transportu wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych. Zrewidowana dyrektywa 96/29/Euratom (nowa dyrektywa 2013/59/Euratom 13 ) uchyla i konsoliduje w jednym akcie prawnym przepisy pięciu dyrektyw UE, w tym dyrektywy 2003/122/Euratom w odniesieniu do wysokoaktywnych źródeł zamkniętych 14. Państwa członkowskie, do dnia 6 lutego 2018 r., dokonają transpozycji nowej dyrektywy, która określa także zharmonizowane kryteria i ogólne poziomy w odniesieniu do zwolnienia materiału z kontroli regulacyjnej. Jeżeli chodzi o naturalnie występujące materiały promieniotwórcze (NORM), zakres stosowania dyrektywy 2013/59/Euratom rozszerzono, aby obejmował działania człowieka wiążące się z obecnością naturalnych źródeł promieniowania, w tym przetwarzanie materiałów zawierających naturalnie występujące nuklidy promieniotwórcze. Dyrektywa zawiera wymóg, zgodnie z którym ochrona przed naturalnymi źródłami promieniowania powinna zostać w pełni włączona do ogólnych wymogów, zamiast być przedmiotem osobnego tytułu. W szczególności sektory przetwarzające materiały zawierające naturalnie występujące nuklidy promieniotwórcze, które wymagają kontroli regulacyjnej, powinny być zarządzane w tych samych ramach regulacyjnych co inne rodzaje działalności 15. Dyrektywa zawiera wymóg (art. 23), aby państwa członkowskie zapewniały identyfikację klas lub rodzajów działalności, w których również zastosowanie do planowanych i kontrolowanych odprowadzeń do środowiska ciekłych lub gazowych substancji promieniotwórczych pochodzących z nadzorowanych obiektów jądrowych. 12 Na dzień 26 września 2016 r. 73 państwa są umawiającymi się stronami konwencji (http://www.iaea.org/publications/documents/conventions/jointconv_status.pdf). 13 Dyrektywa 2013/59/Euratom z dnia 5 grudnia 2013 r. ustanawiająca podstawowe normy bezpieczeństwa w celu ochrony przed zagrożeniami wynikającymi z narażenia na działanie promieniowania jonizującego oraz uchylająca dyrektywy 89/618/Euratom, 90/641/Euratom, 96/29/Euratom, 97/43/Euratom i 2003/122/Euratom, Dz.U. L 13 z 17.1.2014, s. 1. 14 Dyrektywa Rady 2003/122/Euratom z dnia 22 grudnia 2003 r. w sprawie kontroli wysoce radioaktywnych źródeł zamkniętych i odpadów radioaktywnych, Dz.U. L 346 z 31.12.2003, s. 57. 15 Definicja działalności zawarta w art. 4 pkt 65 jest następująca: wszelkie działania ludzkie, które mogą spowodować wzrost narażenia osób na promieniowanie ze źródła promieniowania i są zarządzane jako sytuacja narażenia planowanego. 5

wykorzystuje się NORM i które prowadzą do narażenia pracowników lub osób z ogółu ludności, którego to narażenia nie można pominąć z punktu widzenia ochrony przed promieniowaniem. Wykaz sektorów przemysłowych, w których wykorzystuje się NORM i które należy wziąć pod uwagę w trakcie identyfikacji poza sektorem wydobycia i obróbki rudy uranu znajduje się w załączniku VI do dyrektywy 2013/59/Euratom. Jeżeli państwo członkowskie deklaruje odpady NORM jako odpady promieniotwórcze, ich przemieszczanie należy zgłosić zgodnie z art. 20 dyrektywy 2006/117/Euratom. W tych kompleksowych unijnych ramach bezpieczeństwa jądrowego i radiacyjnego dyrektywa 2006/117/Euratom odnosi się w szczególności do kwestii zezwoleń regulacyjnych i aspektów proceduralnych transgranicznego przemieszczania odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego wytworzonych w obiektach cywilnych i w ramach działalności cywilnej. Dyrektywa ma zastosowanie w każdym przypadku, gdy: w kontekście przemieszczania wypalonego paliwa jądrowego lub odpadów promieniotwórczych kraj pochodzenia, kraj przeznaczenia lub jakikolwiek kraj tranzytowy jest państwem członkowskim UE; ilości oraz stężenie wypalonego paliwa jądrowego lub odpadów promieniotwórczych przeznaczonych do przemieszczania (zwanych transportowanym materiałem) przekraczają poziomy określone w art. 3 ust. 2 lit. a) i b) dyrektywy 96/29/Euratom 16 (zastąpionej ostatnio dyrektywą Rady 2013/59/Euratom). 1.2. Ogólne zasady nadzoru i kontroli nad przemieszczaniem Zgodnie z dyrektywą 2011/70/Euratom każde państwo członkowskie ponosi pełną odpowiedzialność za wybór własnej polityki w zakresie gospodarowania odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem jądrowym w ramach swojej jurysdykcji, w tym za wywóz wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych lub przywóz takich materiałów (np. w celu przetwarzania lub ponownego przetwarzania) na swoje terytorium. Art. 17 ust. 1 dyrektywy 2006/117/Euratom wymaga, aby państwa członkowskie stosowały standardowy dokument do celów nadzoru i kontroli przemieszczeń odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego. W przypadku gdy takie materiały przemieszcza się z przeznaczeniem do państw trzecich, państwa członkowskie są także zobowiązane do stosowania kryteriów wywozu zgodnie z art. 16 ust. 2 dyrektywy i zaleceniem Komisji 17. 16 Dyrektywa Rady 96/29/Euratom z dnia 13 maja 1996 r. ustanawiająca podstawowe normy bezpieczeństwa w zakresie ochrony zdrowia pracowników i ogółu społeczeństwa przed zagrożeniami wynikającymi z promieniowania jonizującego, Dz.U. L 159 z 29.6.1996, s. 1. 17 Zalecenie Komisji z dnia 4 grudnia 2008 r. w sprawie kryteriów wywozu odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego do krajów trzecich (notyfikowane jako dokument nr C(2008) 7570) (2008/956/Euratom). 6

Jeżeli przemieszczanie nie może dojść do skutku lub warunki przeprowadzenia przemieszczania nie są spełnione w świetle tej dyrektywy, właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia zapewniają, by przedmiotowe odpady promieniotwórcze albo wypalone paliwo jądrowe zostały odebrane przez posiadacza, chyba że możliwe jest zastosowanie innego bezpiecznego rozwiązania. Właściwe organy zapewniają, by podmiot odpowiedzialny za przemieszczanie podjął w razie potrzeby działania naprawcze w zakresie bezpieczeństwa. W takiej sytuacji koszty powstałe w przypadku, gdy przemieszczanie nie może dojść do skutku lub zostało przerwane, ponosi posiadacz 18 (art. 12 dyrektywy). Wszelkie odmowy udzielenia zezwolenia na przemieszczanie wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych (i) wymagają uzasadnienia w oparciu o kryteria określone w dyrektywie, (ii) nie powinny mieć charakteru arbitralnego i (iii) powinny opierać się na stosownych przepisach krajowych, wspólnotowych lub międzynarodowych. Decyzje państw członkowskich dotyczące wywozu lub odmów muszą być zgodne z postanowieniami wspólnej konwencji i przepisami art. 16 dyrektywy, które zakazują wywozu odpadów promieniotwórczych lub wypalonego paliwa jądrowego do miejsca przeznaczenia znajdującego się na południe od 60 południowej szerokości geograficznej, do państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku lub do państwa trzeciego, które nie posiada zasobów koniecznych do bezpiecznego gospodarowania odpadami promieniotwórczymi lub wypalonym paliwem jądrowym. Oprócz składania Komisji sprawozdań co trzy lata (zgodnie z art. 20 ust. 1 dyrektywy 2006/117/Euratom) państwa członkowskie: corocznie zgłaszają Komisji i komitetowi doradczemu wszelkie nieuprawnione przemieszczenia do państwa trzeciego w związku z brakiem spełnienia wymogów dotyczących możliwości technicznych lub administracyjnych oraz struktury regulacyjnej w zakresie bezpiecznego gospodarowania odpadami promieniotwórczymi lub wypalonym paliwem jądrowym (art. 16 ust. 1 lit. c) dyrektywy); przekazują Komisji dane kontaktowe właściwego organu lub właściwych organów i wszystkie dane niezbędne do szybkiej wymiany informacji z tymi organami (art. 18 dyrektywy). 2. WDRAŻANIE PRZEPISÓW OGÓLNYCH 2.1. Transpozycja dyrektywy W okresie sprawozdawczym obejmującym lata 2012 2014 Chorwacja przystąpiła do 18 Posiadacz oznacza każdą osobę fizyczną lub prawną, która przed przeprowadzeniem przemieszczania odpadów promieniotwórczych lub wypalonego paliwa jądrowego jest na mocy obowiązującego prawa krajowego odpowiedzialna za takie materiały i planuje dokonanie ich przemieszczenia do odbiorcy. 7

UE (dnia 1 lipca 2013 r.) i dokonała transpozycji dyrektywy. W związku z tym uznaje się, że transpozycję dyrektywy zakończono we wszystkich 28 państwach członkowskich. 2.2. Standardowy dokument dla nadzoru i kontroli nad przemieszczaniem Standardowy dokument (ustanowiony decyzją Komisji w 2008 r. 19 i zmieniony w 2011 r.) zawiera następujące formularze: wniosek o zezwolenie na przemieszczenie odpadów promieniotwórczych lub wypalonego paliwa jądrowego; potwierdzenie odbioru wniosku wezwanie do uzupełnienia informacji w odniesieniu do wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych; odmowa lub zgoda na przemieszczenie odpadów promieniotwórczych lub wypalonego paliwa jądrowego wydana przez zaangażowane właściwe organy; opis przesyłki odpadów promieniotwórczych i wykaz opakowań; potwierdzenie odbioru odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego; zezwolenie na przemieszczenie wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych. Niektóre państwa członkowskie przedstawiły sugestie dotyczące dalszego udoskonalenia standardowego dokumentu. Zaproponowano na przykład, aby uściślić uwagi wyjaśniające i dołączyć do standardowego dokumentu specjalną sekcję umożliwiającą odniesienia do wcześniejszego zezwolenia/wcześniejszej zgody, gdy wniosek o przemieszczenie jest powiązany ze zwrotem pozostałości związanych z wcześniejszym przemieszczeniem. Takie rozwiązanie ułatwiłoby monitorowanie i zapewniłoby ścieżkę audytu między przemieszczeniem materiałów wysyłanych w celu przetworzenia/ponownego przetworzenia a przemieszczeniem(-ami) odpadów i produktów ubocznych powstałych w wyniku przerobu. Ponadto podkreślono konieczność zapewnienia większej spójności informacji wymaganych w sekcji B-1 Wniosek o zezwolenie na przemieszczenie wypalonego paliwa jądrowego, która nie obejmuje poziomów promieniotwórczości wypalonego paliwa jądrowego, oraz informacji wymaganych w sekcji B-5 Opis przesyłki wypalonego paliwa jądrowego i wykaz opakowań (w której wymaga się podania takiej informacji). Komisja podejmie działania następcze w związku z tymi propozycjami. 19 Decyzja Komisji z dnia 5 marca 2008 r. ustanawiająca standardowy dokument dla nadzoru i kontroli nad przemieszczaniem odpadów promieniotwórczych oraz wypalonego paliwa jądrowego określonych w dyrektywie Rady 2006/117/Euratom (notyfikowana jako dokument nr C(2008) 793) (2008/312/Euratom), Dz.U. L 107 z 17.4.2008, s. 32. 8

2.3. Właściwe organy Według stanu z lipca 2017 r. wszystkie państwa członkowskie dostarczyły uaktualnione informacje na temat swoich właściwych organów w rozumieniu art. 5 pkt 13 20 dyrektywy; informacje te przedstawiono w dokumencie roboczym służb Komisji SWD(2018)4. Zgodnie z wymogiem zawartym w art. 19 dyrektywy 2006/117/Euratom i z zaleceniem 21 dotyczącym bezpiecznego i skutecznego sposobu przekazywania dokumentów i informacji w związku z przepisami dyrektywy aktualny wykaz właściwych organów w państwach członkowskich jest dostępny na stronie internetowej Komisji: https://ec.europa.eu/energy/en/topics/nuclear-energy/radiationprotection/transport-radioactive-materials. 3. UWAGI I TENDENCJE W ODNIESIENIU DO PRZEMIESZCZEŃ WYPALONEGO PALIWA JĄDROWEGO I ODPADÓW PROMIENIOTWÓRCZYCH W odniesieniu do okresu 2012 2014 większość państw członkowskich zgłosiła przemieszczenia wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych na ich terytoriach, stosując niewiążący formularz zawierający informacje na temat (i) wdrożenia dyrektywy oraz (ii) przypadków przywozu, wywozu i tranzytu wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych. W sprawozdaniach państw członkowskich dla Komisji występowały na ogół różnice dotyczące wzoru sprawozdawczego, poziomu szczegółowości i jakości dostarczonych informacji. Na przykład: terminologia odnosząca się do przemieszczeń wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych, zastosowana przez państwa członkowskie w sprawozdaniach, nie zawsze była zgodna z terminami określonymi w dyrektywie i w decyzji 2008/312/Euratom (np. przywóz do Wspólnoty, wywóz ze Wspólnoty i tranzyt przez obszar Wspólnoty, jak również zezwolenie i zgoda); podobnie w informacjach dostarczonych w sprawozdaniach państw członkowskich nie zawsze uwzględniano szczegóły dotyczące przemieszczeń lub nie zawsze rozróżniano przemieszczenia wypalonego paliwa jądrowego i przemieszczenia odpadów promieniotwórczych; sprawozdania dwóch państw członkowskich, których zezwolenia stanowią 48 % ogólnej liczby zezwoleń na przemieszczenie wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych, do pewnego stopnia zostały zaprezentowane 20 Zgodnie z definicją zawartą w art. 5 pkt 13 dyrektywy 2006/117/Euratom właściwe organy oznaczają wszelkie organy, które na mocy przepisów ustawowych lub wykonawczych kraju pochodzenia, kraju tranzytowego lub kraju przeznaczenia są upoważnione do stosowania systemu nadzoru i kontroli nad przemieszczaniem odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego. 21 Zalecenie Komisji z dnia 7 lipca 2009 r. dotyczące bezpiecznego i skutecznego systemu przekazywania dokumentów i informacji w związku z przepisami dyrektywy Rady 2006/117/Euratom, Dz.U. L 177 z 8.7.2009, s. 5. 9

jedynie jako podsumowanie, bez podawania wystarczających szczegółów na temat przemieszczeń, których wymaga się w formularzu sprawozdawczym; w krajowych sprawozdaniach niektórych państw członkowskich występowały niespójności dotyczące zezwoleń na przemieszczenia. W kontekście niniejszego, drugiego sprawozdania Komisja nie otrzymała informacji o przemieszczeniach zwrotnych związanych z przemieszczeniami, na które nie wydano zezwolenia, i niezgłoszonymi odpadami promieniotwórczymi (określonych w art. 4), o przemieszczeniach niedoszłych do skutku (określonych w art. 12) lub o zakazach wywozu objętych przepisami art. 16 ust. 1 lit. c) dyrektywy. Wystąpiły tylko dwa przypadki odmowy wydania zezwolenia w związku ze skażonym złomem oraz, w jednym przypadku, z niekompletnymi informacjami na temat przemieszczenia. Wszystkie przypadki odmowy zostały uregulowane przez zainteresowane państwa członkowskie. Więcej szczegółów o przemieszczeniach w państwach członkowskich przedstawiono w dokumencie roboczym służb Komisji SWD(2018)4. 3.1. Przemieszczenia ogółem Dyrektywa 2006/117/Euratom określa ramy dotyczące przemieszczeń odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego pomiędzy państwami członkowskimi, które mogą mieć miejsce wyłącznie w następstwie wydania przez właściwe organy wszystkich zaangażowanych państw członkowskich (w tym państw członkowskich tranzytu) zgody po uprzednim poinformowaniu. W odniesieniu do okresu 2012 2014 20 państw członkowskich zgłosiło przypadki przemieszczania objęte zakresem stosowania dyrektywy, na które wydano zezwolenia. Państwa członkowskie zgłosiły 400 przypadków zatwierdzenia 22, w tym 192 zezwolenia wydane przez państwo członkowskie pochodzenia i 208 zgód 23 na przemieszczanie wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych. Pięć 24 spośród 20 zgłaszających państw członkowskich odpowiada za 74 % wszystkich 192 zgłoszonych zezwoleń w okresie 2012 2014. Ponadto 81 % (157) wszystkich wydanych zezwoleń było związanych z przemieszczaniem odpadów promieniotwórczych; 17 % (32) było związanych z 22 Chociaż dyrektywa nie określa terminu zatwierdzenie i jasno odnosi się tylko do wydawania przez państwo członkowskie pochodzenia zezwolenia, a także wydawania zgody i odmowy wydania zgody, w krajowych sprawozdaniach złożonych przez państwa członkowskie nie zawsze rozróżnia się zezwolenia i zgody. W związku z tym do celów niniejszego sprawozdania Komisji stosuje się termin zatwierdzenie, który obejmuje zarówno zezwolenia, jak i zgody. 23 Zgodnie z art. 9 w terminie nieprzekraczającym dwóch miesięcy od daty potwierdzenia otrzymania właściwe organy wszystkich zainteresowanych państw członkowskich powiadamiają właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia o wydaniu zgody lub o warunkach, od których spełnienia uzależniają wydanie zgody, lub o odmowie wydania zgody. 24 Belgia, Niemcy, Francja, Szwecja i Zjednoczone Królestwo. 10

przemieszczaniem wypalonego paliwa jądrowego, a 2 % zezwoleń wydano na przemieszczanie materiałów innych niż odpady promieniotwórcze i wypalone paliwo jądrowe. W poprzednim okresie sprawozdawczym 74 % zezwoleń było związanych z przemieszczaniem odpadów promieniotwórczych, a pozostałe 26 % stanowiły przemieszczenia wypalonego paliwa jądrowego. Komisja zauważa, że ogólna liczba zezwoleń zwiększyła się (o 15 %) w porównaniu z poprzednim okresem sprawozdawczym (2008 2011), w którym 14 państw członkowskich wydało 161 zezwoleń w ramach stosowania dyrektywy. 3.2. Przywóz do Wspólnoty, wywóz ze Wspólnoty i tranzyt przez obszar Wspólnoty W okresie sprawozdawczym 2012 2014 większość przemieszczeń wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych odbywała się między państwami członkowskimi, a tylko około 17 % transgranicznych przemieszczeń stanowiło przywóz do Wspólnoty i wywóz ze Wspólnoty. W szczególności 11 państw członkowskich 25 zgłosiło wydanie 30 zezwoleń na wywóz odpadów promieniotwórczych lub wypalonego paliwa jądrowego do krajów trzecich Rosji (47 %), USA (30 %), Szwajcarii Japonii (po 10 %) oraz Norwegii (3 %). Dwadzieścia spośród 30 zezwoleń na wywóz ze Wspólnoty (tj. 67 %) było związanych z przemieszczaniem wypalonego paliwa jądrowego. Wszystkie przypadki wywozu wypalonego paliwa jądrowego poza jednym zgłoszono jako przeznaczone do ponownego przetwarzania; natomiast jeden przypadek wywozu wypalonego paliwa jądrowego zgłoszono jako przeznaczony do celów działalności badawczej. W poprzednim okresie sprawozdawczym (2008 2011) dziewięć państw członkowskich wydało 29 zezwoleń na wywóz, przy czym 59 % zezwoleń na wywóz ze Wspólnoty było związanych z wywozem wypalonego paliwa jądrowego, co pokazuje wzrost liczby państw członkowskich dokonujących wywozu wypalonego paliwa jądrowego lub odpadów promieniotwórczych. Chociaż nastąpił nieznaczny wzrost łącznej liczby zezwoleń na wywóz wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych, Komisja zauważa ogólny spadek liczby zezwoleń na wywóz wypalonego paliwa jądrowego od 2011 r. Wywóz odpadów promieniotwórczych do państw trzecich w celu zwrotu i obróbki został zgłoszony przez pięć państw członkowskich i wiązał się z wydaniem ogółem dziewięciu zezwoleń na wywóz ze Wspólnoty. 25 Bułgaria, Republika Czeska, Niemcy, Francja, Włochy, Węgry, Austria, Polska, Rumunia, Szwecja i Zjednoczone Królestwo. 11

Trzy państwa członkowskie (Francja, Szwecja i Zjednoczone Królestwo) zgłosiły przypadki przywozu odpadów promieniotwórczych lub wypalonego paliwa jądrowego, nie zgłoszono natomiast za ten okres żadnego przypadku tranzytu wypalonego paliwa jądrowego lub odpadów promieniotwórczych przez obszar Wspólnoty. 3.3 Działania następcze w związku z pierwszym sprawozdaniem Komisji W wyniku pierwszej tury sprawozdań państw członkowskich z wdrażania dyrektywy 2006/117/Euratom określono dwie kwestie wymagające uwagi, które przedstawiono szczegółowo w sprawozdaniu Komisji COM (2013) 240 final. Zwrócono uwagę na brak harmonizacji poziomów zwolnienia w odniesieniu do odpadów promieniotwórczych w UE, co mogłoby prowadzić do sytuacji, w których materiały zawierające substancje promieniotwórcze są zwalniane w jednym państwie członkowskim, ale mogą być nadal uznawane za odpady promieniotwórcze w innym państwie członkowskim. Oczekuje się, że wraz z dokonaniem przez państwa członkowskie transpozycji dyrektywy 2013/59/Euratom w sprawie podstawowych norm bezpieczeństwa do lutego 2018 r. ogólne kryteria zwolnienia i zbiór zharmonizowanych ogólnych wartości do celów zwolnienia w państwach członkowskich zostaną bardziej ujednolicone. Należy jednak zauważyć, że państwa członkowskie mają możliwość określenia konkretnych poziomów zwolnienia zgodnie z kryteriami zwolnienia ustanowionymi w tej dyrektywie. Przemieszczanie transgraniczne odpadów zawierających NORM, które nie powstały w wyniku działalności objętej zezwoleniem, określonej w dyrektywie 96/29/Euratom, zostało wyłączone zarówno z zakresu stosowania dyrektywy 2006/117/Euratom 26, jak i z zakresu stosowania dyrektywy 2006/21/WE 27 w sprawie gospodarowania odpadami pochodzącymi z przemysłu wydobywczego. Zakres stosowania dyrektywy 2013/59/Euratom rozszerzono, aby obejmował wszystkie działania człowieka wiążące się z obecnością naturalnych źródeł promieniowania, w tym przetwarzanie materiałów zawierających naturalnie występujące nuklidy promieniotwórcze. W związku z tym, z prawnego punktu widzenia, wszystkie odpady zawierające NORM, które wymagają kontroli regulacyjnej i są zakwalifikowane jako odpady promieniotwórcze 28, wchodzą w zakres stosowania dyrektywy 2006/117/Euratom. 26 Zob. art. 1 ust. 5 dyrektywy 2006/117/Euratom. 27 Dyrektywa 2006/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie gospodarowania odpadami pochodzącymi z przemysłu wydobywczego oraz zmieniająca dyrektywę 2004/35/WE, Dz.U. L 102 z 11.4.2006, s. 15. 28 Odpady promieniotwórcze oznaczają materiały promieniotwórcze w stanie lotnym, ciekłym lub stałym, nieprzewidziane do dalszego wykorzystania ani przez kraj pochodzenia, ani przez kraj przeznaczenia, ani przez osobę fizyczną lub prawną, której decyzja jest akceptowana przez te kraje i podlegające kontroli jako odpady promieniotwórcze sprawowanej przez organ regulacyjny zgodnie z przepisami ustawowymi i wykonawczymi kraju pochodzenia i przeznaczenia (art. 5 pkt 1 dyrektywy 2006/117/Euratom). 12

Aby zapewnić sprawne wdrożenie zarówno dyrektywy 2006/117/Euratom, jak i dyrektywy 2013/59/Euratom oraz uwzględnić kwestie poruszone powyżej, w 2016 r. Komisja rozpoczęła badanie dotyczące tych kwestii 29. Celem badania jest dokonanie przeglądu obecnych praktyk państw członkowskich w odniesieniu do stosowania poziomów zwolnienia i przemieszczania odpadów promieniotwórczych zawierających naturalnie występujące materiały promieniotwórcze, aby lepiej zrozumieć występujące w państwach członkowskich praktyki, problemy, dobre przykłady w zakresie przemieszczenia takich materiałów w kontekście nowych ram prawnych UE, jak również potrzeby w zakresie przepisów prawa lub inicjatyw UE w tym obszarze. 4. WNIOSKI Obecne ramy prawne UE, na które składają się dyrektywa 2006/117/Euratom, nowa dyrektywa 2013/59/Euratom i dyrektywa 2011/70/Euratom, stanowią kompleksową podstawę prawną dla działań zapewniających ochronę zdrowia pracowników i ogółu społeczeństwa przed czynnikami ryzyka związanymi z promieniowaniem jonizującym, w tym podczas przemieszczeń wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych. Państwa członkowskie przedstawiały sprawozdania na temat przemieszczeń zgodnie z krajowymi ramami nadzoru i kontroli nad przemieszczaniem odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego. Ramy te zawierają wymóg, aby transgraniczne przemieszczenia wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych miały miejsce wyłącznie w następstwie wydania przez właściwe organy wszystkich zaangażowanych państw członkowskich zgody po uprzednim poinformowaniu i aby stosowano standardowy dokument w odniesieniu do przywozu do Wspólnoty, wywozu ze Wspólnoty i tranzytu przez obszar Wspólnoty. Jeśli chodzi o obecny okres sprawozdawczy, państwa członkowskie nie zgłosiły żadnego przemieszczenia niedoszłego do skutku związanego z transgranicznymi przemieszczeniami odpadów promieniotwórczych lub wypalonego paliwa jądrowego. Zgłoszono dwa przypadki odmowy w związku z materiałem promieniotwórczym, którego nie zadeklarowano jako odpady promieniotwórcze, oraz z niewystarczającymi informacjami, jednak zostały one uregulowane przez odnośne państwa członkowskie. W większości przypadków krajowe sprawozdania państw członkowskich za ten okres zostały złożone z opóźnieniem i różniły się pod względem poziomu szczegółowości informacji oraz sposobów podejścia do sprawozdawczości na temat przemieszczeń wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych. Komisja w należyty sposób uwzględni ustalenia przedstawione w niniejszym sprawozdaniu oraz zainicjuje debatę lub podejmie niezbędne środki, aby: 29 Przegląd obecnej sytuacji w państwach członkowskich UE w zakresie transportu materiałów promieniotwórczych. 13

w świetle informacji zwrotnych dostarczonych przez państwa członkowskie oraz zaleceń komitetu doradczego udoskonalić standardowy dokument dla nadzoru i kontroli nad przemieszczaniem odpadów promieniotwórczych oraz wypalonego paliwa jądrowego, o którym mowa w dyrektywie Rady 2006/117/Euratom; zapewnić wsparcie państwom członkowskim w celu zharmonizowania sprawozdawczości państw członkowskich na temat przemieszczeń wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych (art. 20 dyrektywy), co w rezultacie zwiększy także poziom spójności i szczegółowości przyszłych sprawozdań Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Ponadto Komisja podejmie odpowiednie środki na podstawie ustaleń trwającego badania przeglądowego obecnej sytuacji w państwach członkowskich UE odnośnie do transportu materiałów promieniotwórczych. Badanie obejmuje przemieszczenia odpadów zawierających naturalnie występujące nuklidy promieniotwórcze i stosowanie poziomów zwolnienia, przy czym jego celem jest określenie konkretnych działań niezbędnych do poprawy warunków transportu na poziomie unijnym i krajowym, zwiększenia przejrzystości i podniesienia zaufania społecznego. Komisja będzie uważnie monitorowała wdrażanie dyrektywy i ustalonych środków, aby w ścisłej współpracy z państwami członkowskimi UE zapewnić terminowe przedłożenie sprawozdań w odniesieniu do nadchodzącego okresu sprawozdawczego 2015 2017 (sprawozdania państw członkowskich do dnia 25 grudnia 2017 r.). 14