Joanna Antczak 1 Wojskowa Akademia Techniczna Bezpieczeństwo finansowe przedsiębiorstwa na przykładzie PCC Intermodal S.A. 2 Wprowadzenie Zmieniające się otoczenie przedsiębiorstw, wzrastająca konkurencyjność na rynku zmuszają kierownictwo jednostek gospodarczych do stosowania coraz częściej różnych instrumentów zarządzania, wspomagających sprawne funkcjonowanie, skuteczne osiąganie założonych celów a także zachowanie bezpieczeństwa finansowego. Bezpieczeństwo finansowe określane jest jako zdolność przedsiębiorstwa do zachowania możliwości regulowania bieżących zobowiązań oraz wysokiej sprawności działania [3]. Bezpieczeństwo finansowe oznacza w ogólnej postaci brak zagrożeń w sferze finansów publicznych, finansów przedsiębiorstwa, ubezpieczeń, bankowości czy finansów osobistych gospodarstw domowych [5]. Według Raczkowskiego bezpieczeństwo finansowe jest to proces stałego ograniczania i eliminacji ryzyka pieniężnego w celu takiego zabezpieczenia adekwatności kapitałowej, która będzie dostosowana do profilu ryzyka i preferencji danego podmiotu lub jednostki [7]. Wędzki natomiast podkreśla, że im wyższa nadwyżka aktywów obrotowych nad zobowiązaniami krótkoterminowymi, tym większe bezpieczeństwo finansowe przedsiębiorstwa [9]. Należy jednak pamiętać, aby dobierając mierniki oceny bezpieczeństwa finansowego przedsiębiorstwa w pierwszej kolejności stosowały syntetyczne miary o bardzo szerokim polu obserwacji, pozwalające kompleksowo oceniać problem badawczy. Dopiero w dalszym rzędzie mogą zostać wykorzystane specjalistyczne mierniki oceny, obejmujące zazwyczaj wąski obszar działania danej jednostki gospodarczej [2]. Cel pracy W pracy podjęto próbę, na przykładzie firmy prowadzącej działalność logistyczną PCC Intermodal, wskazania, wyliczenia i analizę wybranych wskaźników finansowych na podstawie danych historycznych, pochodzących ze sprawozdań finansowych za lata 2009 2014 jako metody oceniającej bezpieczeństwo finansowe jednostki gospodarczej. Celem głównym artykułu była próba przedstawienia koszyka wybranych wskaźników jako metody oceniającej bezpieczeństwo finansowe przedsiębiorstwa. Celami cząstkowymi artykułu jest próba odpowiedzi na pytania: czy istnieją wskaźniki umożliwiające pomiar bezpieczeństwa finansowego przedsiębiorstwa? Czy sprawozdawczość finansowa jako źródło danych historycznych pozwala na oszacowanie przyszłego zagrożenia? Zastosowane metody badawcze Do badania doborem celowym zostało wyselekcjonowane przedsiębiorstwo z branży logistycznej zlokalizowane w Polsce, PCC Intermodal S.A. Rozwiązania zostały opracowane na podstawie następujących metod badawczych: analizy literatury przedmiotu, studium przypadku, analizę dokumentów. W ramach analizy przypadku, zastosowane zostały arkusze diagnostyczne i prognostyczne oraz analiza dokumentów źródłowych. Analizę finansową dokonano na podstawie metody indukcji, polegającą na, badaniu w pierwszej kolejności szczegółów, a potem dokonywanie uogólnienia w postaci wniosków, oceny syntetycznej oraz diagnozy. Zakres czasowy badań dotyczył okresu lat 2009 2014. W trakcie postępowania analitycznego zostały wykorzystane wybrane metody szczegółowe, które uzależnione były od rozpatrywanych zagadnień a także problemów: metoda bilansowa, metoda porównań, metoda wskaźnikowa, metody opisowe, wspomagane tabelami i wykresami. Zmiany struktury badano, wykonując analizę w wartościach bezwzględnych, badając dynamikę oraz ustalając odchylenia, a także wielkości względne i wskaźnikowe. Analiza wskaźnikowa prezentuje wskaźniki, takie jak: płynności, sprawności działania. Wskaźniki aktywności i sprawności działania były obliczane jako wskaźniki cyklu tj. liczone w długości trwania 1 dr J. Antczak, Wydział Cybernetyki, Instytut Organizacji i Zarządzania WAT 2 Artykuł recenzowany 19
cyklu 365 dni (rok). Przeciętny stan należności, zobowiązań i zapasów był wyliczony jako średnia arytmetyczna wartości pozycji z bilansu otwarcia i bilansu zamknięcia. Wyniki badań Z różnorodności wskaźników, jakimi dysponuje analiza finansowa powinny zostać wybrane te, które będą najbardziej istotne oraz przydatne w ocenie, a zarazem w określeniu wąskich gardeł danej jednostki gospodarczej. W wybranym koszyku wskaźników dla danego przedsiębiorstwa nie chodzi tylko o ich wyliczenie ale przede wszystkim o ich prawidłową interpretację. Kolejnym elementem, który należy brać pod uwagę wybierając wskaźniki odpowiednie dla konkretnej jednostki, jest to, że powinny one dotyczyć wszystkich obszarów działalności organizacji wpływających na jej finanse [1]. Do koszyka wybranych wskaźników zastosowano: analizę struktury bilansowej, dynamiki zmian rachunku zysków i strat oraz rachunku przepływów pieniężnych wskaźniki płynności, sprawności działania oraz zdolności do obsługi zadłużenia (tabela 1), modele dyskryminacyjne A. Hołdy oraz E. Mączyńska i M. Zawadzki (tabela 2). Tab. 1. Metoda liczenia oraz wielkości normatywne wybranych wskaźników. Wskaźnik Metoda liczenia Wskaźniki płynności wskaźnik bieżącej płynności aktywa obrotowe (wartość graniczna 1,5 2,0) zobowiązania krótkoterminowe wskaźnik podwyższonej płynności aktywa obrotowe - zapasy (wartość graniczna 0,8 1,5) zobowiązania krótkoterminowe wskaźnik gotówkowy środki pieniężne (wartość graniczna 0,1-0,2) zobowiązania krótkoterminowe Wskaźniki sprawności działania (wskaźniki rotacji) przeciętny stan należności x 365 cykl regulowania należności w dniach przychody ze sprzedaży netto przeciętny stan zapasów x 365 cykl obrotu zapasami w dniach przychody ze sprzedaży netto cykl regulowania zobowiązań w dniach przeciętny stan zobowiązań x 365 przychody ze sprzedaży netto cykl operacyjny cykl rotacji zapasów + cykl inkasa należności cykl konwersji gotówki cykl operacyjny cykl rotacji zobowiązań Wskaźniki zdolności do obsługi zadłużenia (wskaźniki zadłużenia) wskaźnik ogólnego zadłużenia zobowiązania ogółem (wartość graniczna 0,57 0,67) aktywa ogółem wskaźnik zadłużenia kapitału własnego zobowiązania ogółem (wartość graniczna 1-3) kapitał własny wskaźnik zadłużenia długoterminowego zobowiązania długoterminowe (wartość graniczna 0,5 1,0) kapitał własny Źródło: opracowanie własne na podstawie [4] [8]. 20
Tab. 2. Budowa modeli dyskryminacyjnych A. Hołdy oraz E. Mączyńska i M. Zawadzki. Model Hołdy Z = 0,605 + 0,681X 1 0,0196X 2 + 0,00969X 3 + 0,000672X 4 + 0,157X 5 X 1 = aktywa obrotowe / zobowiązania krótkoterminowe X 2 = zobowiązania ogółem / aktywa ogółem X 3 = wynik finansowy netto / aktywa ogółem X 4 = zobowiązania krótkoterminowe / koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów X 5 = przychody ogółem / aktywa ogółem Punkt graniczny zagrożenia upadłością i nie zagrożenia upadłością wynosi zero. Strefa pośrednia zawiera się w przedziale między -0,3 a 0,1. Model E. Mączyńskiej i M. Zawadzkiego Z = 9,498X 1 + 3,556X 2 + 2,903X 3 + 0,452X 4 1,498 X 1 = wynik operacyjny/aktywa, X 2 = kapitał własny/aktywa, X 3 = wynik netto + amortyzacja/zobowiązania ogółem, X 4 = aktywa obrotowe/zobowiązania krótkoterminowe Wartość krytyczna wskaźnika wynosi zero Źródło: opracowanie własne na podstawie [4] [6]. Spółka PCC Intermodal rozpoczęła swoją działalność w lipcu 2005 r. jako PCC Rail Containers Sp. z o.o. Jako pierwsza spółka z branży od 18 grudnia 2009 r., jest notowana na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. PCC Intermodal S.A. jest częścią Grupy PCC, która jest międzynarodowym holdingiem należącym do PCC SE spółki z siedzibą w Duisburgu w Niemczech. Grupa PCC jest także głównym akcjonariuszem badanej spółki. Głównym zakresem działalności badanej Spółki jest organizowanie transportu intermodalnego towarów w kontenerach, na bazie regularnych połączeń kolejowych skoordynowanych z transportem drogowym, na odcinku, który umożliwia realizację zamówienia usługi w relacji door-to-door. Spółka oferuje kompleksową usługę transportu kontenerów według rozkładów stałych połączeń pomiędzy nowoczesnymi terminalami lądowymi a portami. Spółka sukcesywnie zastępuje transport drogowy na szynowy. Inwestuje w nowe terminale, w 2015 r. oddane zostaną w Kutnie, Brzegu Dolnym oraz Gliwicach. Spółka PCC Intermodal rozpoczęła swoją działalność w lipcu 2005 r. jako PCC Rail Containers Sp. z o.o. Jako pierwsza spółka z branży od 18 grudnia 2009 r., jest notowana na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. PCC Intermodal S.A. jest częścią Grupy PCC, która jest międzynarodowym holdingiem należącym do PCC SE spółki z siedzibą w Duisburgu w Niemczech. Grupa PCC jest także głównym akcjonariuszem badanej spółki. Głównym zakresem działalności badanej Spółki jest organizowanie transportu intermodalnego towarów w kontenerach, na bazie regularnych połączeń kolejowych skoordynowanych z transportem drogowym, na odcinku, który umożliwia realizację zamówienia usługi w relacji door-to-door. Spółka oferuje kompleksową usługę transportu kontenerów według rozkładów stałych połączeń pomiędzy nowoczesnymi terminalami lądowymi a portami. Spółka sukcesywnie zastępuje transport drogowy na szynowy. Inwestuje w nowe terminale, w 2015 r. oddane zostaną w Kutnie, Brzegu Dolnym oraz Gliwicach. 100% 80% 60% 62% 39% 37% 22% 24% 21% 100% 80% 60% 20% 39% 26% 33% 40% 62% 40% 20% 38% 61% 63% 78% 76% 79% 40% 20% 80% 61% 74% 67% 60% 38% 0% 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0% 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Aktywa trwałe Aktywa obrotowe Kapitał własny Kapitał obcy Wykres 1. Struktura sumy bilansowej PCC Intermodal S. A. w latach 2009 2014. 21
Na podstawie analizy wykresu można zauważyć, że w badanym okresie zmieniła się struktura zarówno po stronie majątku spółki jak i źródeł jego finansowania. Po stronie aktywów największy udział w 2014 r. ma majątek trwały kształtujący się na poziomie 79 % gdzie w 2009 r. był na poziomie 38 %. Po stronie pasywów w 2014 r. największy udział miały kapitały obce 62 % a w 2009 r. wynosił 20 %. Taka zmiana może z jednej strony świadczyć o rozwoju firmy, o inwestycjach z drugiej strony, ale również, może niepokoić zmniejszający się udział kapitałów własnych w sumie bilansowej. W kapitałach własnych główną pozycją w 2014 r. były zobowiązania długoterminowe i wynosiły 101308 tys. zł z czego 61223 tys. zł to długoterminowe kredyty i pożyczki a 36766 tys. zł dotacje. Tab. 3. Wybrane dane rachunku wyników PCC Intermodal S. A. w latach 2009 2014 (w tys. zł). Wyszczególnienie 2009 r. 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r. 2014 r. przychody netto ze sprzedaży 74802 118944 165152 178032 149982 185322 koszty sprzedanych prod. i usług 85856 117562 149567 178519 139275 167253 wynik brutto ze sprzedaży -11054 1382 15585-487 10707 18069 wynik operacyjny -17890-9129 3295-13337 533 7061 wynik netto -16992-8809 4171-14449 455 7430 Analizując tabelę 3 można zauważyć że dla Spółki 2014 r. był najlepszym ze wszystkich badanych lat. Spółka osiągnęła zysk netto w wysokości 7430 tys. zł. Zachowana była nierówność dynamika kosztów < dynamika przychodów < dynamika zysku. Dynamika przychodów była większa od dynamiki kosztów co świadczy o poprawie wyniku finansowego. Koszty sprzedanych produktów i usług, przychody netto ze sprzedaży i wynik brutto ze sprzedaży w 2014 r. w porównaniu do 2013 r. odnotowały wzrost odpowiednio 20 %, 24 % i 89 %. Tab. 4. Wskaźniki płynności i zadłużenia PCC Intermodal S. A. w latach 2009 2014. wskaźniki: 2009 r. 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r. 2014 r. bieżącej płynności 3.70 1.09 1.85 1.05 1.22 1.41 podwyższonej płynności 3.67 1.08 1.83 1.02 1.20 1.39 płynności środków pieniężnych 0.77 0.13 0.61 0.25 0.38 0.41 ogólnego zadłużenia 0.20 0.39 0.26 0.33 0.40 0.62 zadłużenia kapitału własnego 0.24 0.64 0.36 0.49 0.68 1.64 zadłużenia długoterminowego 0.03 0.05 0.07 0.18 0.35 1.24 100 50 26 79 53 53 51 58 56 48 44 41 38-1 -4 40 20 0 0-17 -17-20 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r. 2014 r. Cykl regulowania zobowiązań w dniach Cykl operacyjny Cykl konwersacji gotówki Wykres 2. Wskaźniki sprawności działania PCC Intermodal S. A. w latach 2009-2014 (w dniach). 22
Dokonując analizy danych zawartych w tabeli 4 oraz wykres 2 można wyciągnąć następujące wnioski: wskaźniki płynności od 2010 r. kształtują się na prawidłowym poziomie, co świadczy o tym, że spółka posiada zdolność do spłaty zobowiązań bieżących. Kolejna korzystna sytuacja jaka występuje w badanej spółce to fakt, że różnica między wskaźnikiem bieżącej płynności a wskaźnikiem podwyższonej płynności jest niewielka. Jeśli chodzi o wskaźniki sprawności działania, to z finansowego punktu widzenia od 2011 r. występuje korzystna sytuacja. Spółka po zamknięciu cyklu operacyjnego reguluje swoje zobowiązania. W przypadku wskaźników zadłużenia to w 2014 r. uległy zwiększeniu w porównaniu do roku poprzedniego. Wskaźnik ogólnego zadłużenia oraz zadłużenia kapitałów własnych kształtował się w granicach dopuszczalnych norm. Wskaźnik zadłużenia długoterminowego był większy niż poziom graniczny, który wynosi 1,0, w spółce kształtował się na poziomie 1,24 co związane jest z zaciągniętymi kredytami na inwestycje jakie spółka podjęła. Tab. 5. Analizy struktury rachunku przepływów pieniężnych PCC Intermodal S. A. w latach 2009-2014 (w tys. zł). środki pieniężne netto z: 2009 r. 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r. 2014 r. działalności operacyjnej -17085-1363 5120-6870 -678 13424 działalności inwestycyjnej 22023-20696 -34119-13629 -3168-85203 działalności finansowej 3668-4844 40398 11564 7497 75652 Z przeprowadzonej analizy struktury rachunku przepływów pieniężnych można zauważyć, że sytuacja jest zmienna. W 2014 r. Spółka osiągnęła dodatnie salda przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej i finansowej, natomiast ujemne saldo z działalności inwestycyjnej. Taka sytuacja świadczy o tym, że spółka dokonuje zwiększonych inwestycji, natomiast wydatki na inwestycje są pokrywane z nadwyżki pieniężnej wygenerowanej z działalności operacyjnej i finansowej. Dwa wcześniejsze lata charakteryzowały się tym, że jedynie działalność finansowa generowała nadwyżkę finansową. Działalność operacyjna i inwestycyjna kreowały ujemne salda przepływów pieniężnych. Ostatnie trzy lata świadczą o tym, że spółka rozwija się i podejmuje inwestycje. Tab. 6. Z-globalny wskaźnik według modeli A. Hołdy oraz E. Mączyńskiej i M. Zawadzkiego PCC Intermodal S. A. w latach 2009 2014. Modele 2009 r. 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r. 2014 r. A. Hołdy 3.307 1.617 2.080 1.565 1.618 1.691 E. Mączyńskiej i M. Zawadzkiego -3.327-0.864 2.801-0.615 1.479 1.060 Przeprowadzona analiza wielkości jednostkowych oraz zauważalne trendy zachowania się wielkości Z według modelu Hołdy wskazuje na niewystępowanie w spółce ryzyka upadłości w badanym okresie czasu. Prawdopodobieństwo upadłości, według modelu Mączyńskiej i Zawadzkiego, występowało w latach 2009, 2010 i 2012. Wyliczony wskaźnik Z był poniżej punktów krytycznych. Należy jednak zauważyć, że w latach 2011, 2013 i 2014 wskaźnik Z był na odpowiednim poziomie tj. powyżej wartości krytycznej 0. Wnioski W artykule podjęto próbę przedstawienia koszyka wybranych wskaźników jako metody oceniającej bezpieczeństwo finansowe przedsiębiorstwa. Zaproponowane rozwiązania przedstawiono na przykładzie PCC Intermodal S. A. w latach 2009 2014. Na podstawie analizy literatury przedmiotu oraz przeprowadzonych badań empirycznych wyciągnąć należy następujące wnioski: 1. Sprawozdawczość finansowa jako źródło danych historycznych pozwala na oszacowanie przyszłego zagrożenia. 2. Na podstawie analizy wybranych wskaźników finansowych na przestrzeni kilku lat można ocenić bezpieczeństwo finansowe oraz kierunek w jakim podąża przedsiębiorstwo. Ocenić mocne a zarazem słabe obszary działalności jednostki gospodarczej, w celu odpowiedniego reagowania przy podejmowaniu decyzji. 3. Odbiciem przyjętej przez podmiot gospodarczy strategii powinna być analiza danych finansowych, umożliwiająca zobrazowanie jej wykonania oraz efektywność. 23
Badana Spółka ma zachowane wszystkie wskaźniki w granicach normy. Z przeprowadzonej analizy nie występuje zagrożenie upadłości. Spółka inwestuje i rozwija się bardzo prężnie. W ostatnim roku z badanych lat Spółka osiągnęła najlepsze wyniki, zamykając rok zyskiem netto w wysokości 7430 tys. zł. Streszczenie W artykule dokonano próby przedstawienia koszyka wybranych wskaźników jako metody oceniającej bezpieczeństwo finansowe przedsiębiorstwa. Przedstawiono definicje bezpieczeństwa finansowego, następnie na przykładzie spółki prowadzącej działalność logistyczną PCC Intermodal S.A., zaproponowano wybrane wskaźniki finansowe i dokonano ich wyliczenia, prezentacji oraz analizy. Wykorzystano dane historyczne, pochodzące ze sprawozdań finansowych za lata 2009 2014. Na podstawie przeprowadzonej analizy wyciągnięto wnioski. Przeprowadzona analiza pozwala przypuszczać, że na podstawie analizy wybranych wskaźników finansowych na przestrzeni kilku lat można ocenić bezpieczeństwo finansowe oraz kierunek rozwoju przedsiębiorstwo. Słowa kluczowe: bezpieczeństwo finansowe, wskaźniki finansowe, analiza. Abstract Financial security of a company - case of PCC Intermodal S.A. The paper constitutes an attempt to present a basket of financial ratios as one of the methods aimed at assessing the financial security of a company. Financial security as a notion has been defined and selected financial ratios have been proposed, calculated, presented and analysed in order to assess the financial security of the logistic company PCC Intermodal S.A. Historical data derived from the company s financial reports covering the period 2009-2014 have been used in the analysis and in formulating the final conclusions. The key finding of the paper is that on the basis of the selected financial ratios analysed during a couple of years, the financial security of a company can be assessed and its development path specified. Key words: financial security, financial ratios, financial analysis. LITERATURA / REFERENCES [1] Antczak J. Controlling jako instrument, zabezpieczający przed zjawiskami kryzysowymi w: Rybiński K. (red.), Polska w niestabilnej gospodarce europejskiej i globalnej, Wydawnictwo Akademii Finansów i Biznesu Vistula w Warszawie, Warszawa 2013. [2] Duraj A., Nadzór korporacyjny a bezpieczeństwo finansowe przedsiębiorstw, [w:] Urbanek P. (red.), Nadzór korporacyjny w warunkach kryzysu gospodarczego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2010. [3] Franc-Dąbrowska J., Bezpieczeństwo finansowe a efektywność zaangażowania kapitałów własnych, Roczniki Nauk Rolniczych, SERIA G, 2006. [4] Gołębiewski G., Tłaczała A., Analiza ekonomiczno finansowa w ujęciu praktycznym, Difin, Warszawa 2005. [5] Jajuga, K. (red) Elementy nauki o finansach. Kategorie i instrumenty finansowe, Polskie Wydawnictwo. Ekonomiczne, Warszawa 2007. [6] Nowak E., Analiza sprawozdań finansowych, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008. [7] Raczkowski K., Bezpieczeństwo finansowe, [w:] Płaczek J. (red.), Ekonomika bezpieczeństwa państwa w zarysie, Difin, Warszawa 2014. [8] Sierpińska M., Jachna T., Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 2004. [9] Wędzki D., Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa Przepływy pieniężne a wartość dla właścicieli, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2002. [10] http://www.pccintermodal.pl 24