Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ Polskiej Akademii Nauk nr 82, rok 2012 Romuald SALATA*, Leszek SONDAJ*, Micha³ WOJCIECHOWSKI* Ocena aktualnego stanu zabezpieczenia KWB Turów w aspekcie zdarzeñ powodziowych zaistnia³ych w sierpniu 2010 r. Streszczenie: W referacie przedstawiono dzia³ania podjête przez KWB Turów, dotycz¹ce zabezpieczenia odkrywki przed wdarciem siê wód wezbraniowych z cieków zewnêtrznych otaczaj¹cych odkrywkê oraz zabezpieczenia przed zagro eniami, jakie nios¹ ze sob¹ opady nawalne. W dniach 7 8 sierpnia 2010 r. wyst¹pi³y nawalne opady deszczu w Górach Izerskich, obejmuj¹ce terytorium Czech i Polski. Niezwykle silny opad spowodowa³ bardzo szybko postêpuj¹c¹ w czasie powódÿ b³yskawiczn¹. Iloœæ wody, jaka spad³a w ci¹gu doby, wynosi³a oko³o 150 litrów/m 2. W otoczeniu KWB Turów wyst¹pi³y z koryt trzy rzeki: Nysa u ycka, Miedzianka i Witka, które sp³ywa³y z ogromn¹ prêdkoœci¹ do obszaru Niecki ytawskiej. Rzeka Miedzianka spowodowa³a klêskê powodziow¹ w Bogatyni. Zosta³y zniszczone drogi, mosty oraz kilkadziesi¹t budynków. Na zboczu wschodnim wyrobiska, na filarze rzeki Miedzianki, woda spowodowa³a rozmycie nasypu kolejowego na d³ugoœci oko³o 80 m i wdar³a siê na teren zak³adu górniczego, doprowadzaj¹c do przerwania g³ównych ci¹gów przenoœnikowych i komunikacyjnych. Wody pochodz¹ce z opadów oraz wody, które wdar³y siê do wyrobiska z rzeki Miedzianki, spowodowa³y koniecznoœæ wstrzymania ruchu zak³adu górniczego w dniach 7 8 sierpnia 2010 r. Woda zala³a dwa najni sze poziomy eksploatacyjne i jeden poziom zwa³owy. Na sp¹gu wyrobiska powsta³y dwa obszary zalewowe. Nysa u ycka, bêd¹ca rzek¹ graniczn¹ z Niemcami, spowodowa³a powódÿ w miejscowoœci Porajów i Sieniawka. Na zachodnim zboczu odkrywki, na filarze Nysy u yckiej, powsta³o zagro enie przerwania wa³ów przeciwpowodziowych. W aspekcie zdarzeñ powodziowych z sierpnia 2010 r. Kopalnia Turów stanê³a przed koniecznoœci¹ przeanalizowania i dokonania oceny stanu zabezpieczenia odkrywki przed dop³ywem wód z zewn¹trz i opracowania dzia³añ zabezpieczaj¹cych na kolejne lata. Odtworzono i podwy szono wa³y ziemne zlokalizowane pomiêdzy terenem odkrywki KWB Turów a rzek¹ Miedziank¹, potokiem Œlad oraz na filarze rzeki Nysa u ycka na przep³yw miarodajny Q m0,5% (t.j. na opad 200-letni). Natomiast trzy miejsca wykazane jako miejsca niebezpieczne gdzie nast¹pi³o wtargniêcie wód z rzek zewnêtrznych bêd¹ wymaga³y dodatkowego specjalnego zabezpieczenia wg projektu technicznego: podwy szenia wa³ów ziemnych na przep³yw Q k0,1%, tj. na opad 1000-letni. S³owa kluczowe: Niecka ytawska, Kopalnia Wêgla Brunatnego Turów, zagro enia powodziowe, powódÿ b³yskawiczna, rozmycia erozyjne, osuwiska, akcja ratunkowa, szkody, obszary zalewowe, dzia³ania naprawcze * Mgr in., Polska Grupa Energetyczna Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddzia³ KWB Turów w Bogatyni. 157
zwa³owanie, zabezpieczenia na filarze rzeki Nysy u yckiej, rzeki Miedzianki i potoku Œlad, monitoring zagro eñ wodnych Evaluation of the current state of protection against flood hazards in the Turów open pit brown coal mine after the disastrous flood in August 2010 Abstract: This paper describes protective actions taken against the flood hazard in the open pit mine KWB Turów. Rivers and brooks surrounding the Turów open pit mine create a substantial hazard of water breaking through embankments and destroying the infrastructure of the mine. This paper shows the causes and results of the disastrous flood in August 2010. On the 7 th 8 th of August 2010, torrential rains occurred in the Izera Mountains on the territory of the Czech Republic and Poland. Heavy rain caused immediate and unusual flooding. These mountains are the source of all the rivers surrounding the Turów mine, including the Nysa u ycka, Miedzianka, and Witka Rivers. Great amounts of water (totalling 150 billion litres over the course of 24 hours) flowing from the north sides of the mountains caused a flash flood resulting in natural disasters in Bogatynia, Porajów, and Sieniawka, destroying urban infrastructure and tens of historic buildings. On the pillar of the east side of the mine, water broke through the embankments and rushed into the open pit mine of Turów. The mine was forced to cease operations. Water flooded the bottom of the open pit and two working levels. On the west side of the mine, water from the overflowing Nysa u ycka threatened to destroy the west embankments. Water broke through the dam on the Witka River, and 60 million m 3 severed the only route between Bogatynia and the rest of Poland. This report describes the rescue and the liquidation action, recovering the flooded coal seams, and preventative actions taken against flooding. The damaged embankment and railroad were rebuilt, and the Miedzianka River cleaned. Protective embankments along the Œlad brook were extended. They reconstructed embankments located between the area of the Turów mine and the Miedzianka River and also on the pillar of the Nysa u ycka River against two-hundred-year flood. However, three dangerous locations were indicated where the forced entry of water resulted from outside rivers requiring additional reinforcement efforts according to the technical plan in order to raise the earth embankments higher to account for the one-thousand-year flood. Key words: The Zittau ( ytawa) Basin, flash flood, pillar of the Nysa u ycka River and Miedzianka River, flood hazard, landslide, rescue action, damage, flooded areas, recovering flooding coal seams, dumping, embankments against flowing water from the Nysa River, Miedzianka River, the Œlad brook, monitoring 1. Zagro enie wodne, Ÿród³a powstania tego zagro enia z uwzglêdnieniem wód opadowych oraz wód powodziowych Zagro enie powodziowe tworz¹: wody opadowe z otoczenia i w obrêbie wyrobiska górniczego oraz ze zwa³owiska wewnêtrznego i zewnêtrznego w przypadku wyst¹pienia opadów nawalnych, wody wezbraniowe z cieków zewnêtrznych usytuowanych w obrêbie wyrobiska. Najwiêksze Ÿród³o zagro enia dla kopalni stanowi gwa³towny wzrost wód w rzekach i ciekach powierzchniowych w czasie opadów nawalnych. Niekorzystne usytuowanie kopalni w pobli u rzek i cieków przep³ywaj¹cych w bezpoœrednim s¹siedztwie odkrywki niesie ze sob¹ mo liwoœæ wdarcia siê wody do wyrobiska oraz stwarza realne zagro enie dla utrzymania ci¹g³oœci ruchu zak³adu górniczego. W otoczeniu KWB Turów (rys. 1) przep³ywaj¹ nastêpuj¹ce rzeki i potoki: na zachodzie, wzd³u granicy pañstwa z Niemcami Nysa u ycka, która wyp³ywa z terytorium Czech, jest lewostronnym dop³ywem rzeki Odry; na wschodzie Miedzianka, bior¹ca swoje Ÿród³a z pó³nocno-zachodnich stoków Gór Izerskich w Czechach, na terenie Polski jest prawo- 158
Rys. 1. Lokalizacja sieci hydrograficznej worka turoszowskiego. Miejsca wdarcia wody z rz. Miedzianki, potoku Œlad i przecieków z rz. Nysy u yckiej do wyrobiska Fig. 1. Location of hydrographic network surrounding the Turów mine. Places where water flowed into the Turów open pit mine brze nym dop³ywem Nysy u yckiej; na po³udniowym wschodzie potok Œlad, który jest lewobrze nym dop³ywem rzeki Miedzianki; na po³udniowym zachodzie potok Biedrzychówka, który jest prawobrze nym dop³ywem Nysy u yckiej. Zgodnie z 39 ust.1,2 pkt. 2 Rozporz¹dzenia Ministra Gospodarki z dnia 17.06.2002 r. w sprawie bezpieczeñstwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpo arowego w odkrywkowych zak³adach górniczych wydobywaj¹cych kopaliny podstawowe, wymagane jest zabezpieczenie wyrobiska odkrywkowego przed nap³ywem wód wielkich z terenów przyleg³ych, o prawdopodobieñstwie wystêpowania raz na 100 lat (Q p1% ). Wszystkie wymienione wy ej rzeki i cieki zosta³y dostosowane do tych wymagañ poprzez: zmianê ich trasy, rozbudowê koryt rzecznych, modernizacjê obwa³owañ. W czasie powodzi (sierpieñ 2010 r.) wyrobisko odkrywkowe Kopalni Turów by³o zabezpieczone przed nap³ywem wód z terenów przyleg³ych o prawdopodobieñstwie wystêpowania raz na 1000 lat (Q k0,1% ) od strony rzeki Nysy u yckiej oraz o prawdopodobieñstwie raz na 200 lat (Q m0,5% ) od strony Miedzianki. 159
1.1. Monitoring zagro eñ wodnych W rejonie KWB Turów opady atmosferyczne obserwowane s¹ w sieci Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej oddzia³ Wroc³aw na stacjach: Bogatynia, Sieniawka i Wyszków. Reprezentatywnymi dla obszaru odkrywki i z³o a Turów s¹ stacje Bogatynia i Sieniawka. Zmianowy In ynier Ruchu (ZIR) otrzymuje e-mailem codzienn¹ prognozê pogody i telefonicznie informuje o stanie wody na Nysie ³u yckiej w Sieniawce. Okresowo otrzymuje ostrze enia meteo z IMGW Jelenia Góra. Na bie ¹co analizuje i dokumentuje informacje o stanie pogody ze stron internetowych: http://pogodynka.pl, http://www.pla.cz/portal/srazky/cz/index.htm, http://wetter.rtl.de/redaktion/wettercockpit/index.php?md. Kopalnia Turów prowadzi tak e wewnêtrzny monitoring stanu wód w ciekach zewnêtrznych, poprzez regularny odczyt poziomu wód na ³atach wodowskazowych. Odczyt dokonywany jest przez s³u by ruchowe kopalni, a nastêpnie przekazywany telefonicznie do Zmianowego In yniera Ruchu. Dla rzek i cieków zewnêtrznych ustalono dwa stany wód: stan pogotowia przeciwpowodziowego oraz stan alarmu powodziowego. W Planie Ratownictwa (2010) okreœlono charakterystykê prowadzenia kontroli i obserwacji na obszarach zlokalizowanych na przedpolu odkrywki, na zwa³owisku zewnêtrznym oraz w odkrywce. Ustalono wykaz osób odpowiedzialnych za kontrole rejonów zagro eñ powodziowych przy wyst¹pieniu stanów pogotowia przeciwpowodziowego lub alarmu powodziowego. Okreœlone zosta³o postêpowanie w przypadku wyst¹pienia stanu pogotowia przeciwpowodziowego, stanu alarmu powodziowego oraz w przypadku uruchomienia zrzutów awaryjnych. Ustalone zosta³y zasady wspó³pracy z administracj¹ terenow¹ oraz Ochron¹ Przeciwpowodziow¹ w Starostwie Powiatowym w Zgorzelcu. 1.2. Wielkoœci opadów w gminie Bogatynia w dniach 7 8.08.2010 r. W dniu 7 sierpnia 2010 r. na obszarze Gór Izerskich, po stronie polskiej i czeskiej, spad³o œrednio 150 mm deszczu w ci¹gu doby (najwiêcej w dolinie Witki/Smìdy; w Hejnicach 182 mm). Skutkiem tak du ych, nawalnych opadów by³y bardzo du e dop³ywy wód do rzek, powoduj¹ce gwa³towne wezbranie wody, co spowodowa³o tzw. powódÿ b³yskawiczn¹. Na rysunku 2 przedstawiono wykres opadu zarejestrowanego przez deszczomierz zainstalowany na budynku dyrekcji KWB Turów w dniach 6 7 sierpnia 2010 r. Z danych wynika, e opad nawalny, który wyst¹pi³ w tym czasie (160 mm), znacznie przewy szy³ opad dobowy o prawdopodobieñstwie wyst¹pienia p = 10%, tj. 64 mm, na który projektowane jest odwodnienie zak³adu górniczego. Przep³yw, który spowodowa³ przerwanie nasypu kolejowego na rzece Miedziance i przelanie siê wody do odkrywki, by³ wiêkszy od przep³ywu 1000-letniego (Q 0,1% ). 160
Rys. 2. Dobowe sumy opadów atmosferycznych [mm] 6 7 sierpnia 2010 r. Fig. 2. The daily amount of precipitation [mm] 1.3. Wdarcie wód z rzeki Miedzianki i zagro enie wód powodziowych z rzeki Nysy u yckiej Wezbrane wody w korycie rz. Miedzianki spowodowa³y w trzech miejscach (Inwentaryzacja miejsc wdarcia siê wody do kopalni 2010) niekontrolowane wdarcia siê wody powodziowej na teren KWB Turów. Najwiêksze wdarcie nast¹pi³o na wysokoœci bazy transportowej w wyniku uderzenia dodatkowej fali powodziowej, utworzonej przez wody sp³ywaj¹ce ze zwa³owiska zewnêtrznego. Gwa³towne wezbranie wód spowodowa³o lokalne rozmycie i przerwanie nasypu kolejowego. Ponadto zniszczona zosta³a czêœæ placu bazy transportowej (rys. 3 i 4), fragment trasy przenoœnika ON-1 na d³ugoœci 200 m oraz czêœæ zbocza pó³nocno-wschodniego odkrywki (filar rzeki Miedzianki na d³ugoœci ok. 80 m), w którym powsta³a wyrwa erozyjna o g³êbokoœci oko³o 90 m. W rejonie przenoœnika ON-3 (rys. 5 i 6) w wyniku rozmycia erozyjnego powsta³a druga wyrwa, przez któr¹ wody sp³ywa³y na poziom roboczy sk³adowiska odpadów paleniskowych z Elektrowni Turów, a nastêpnie do odkrywki. Strumieñ wód, sp³ywaj¹c ni ej po powierzchni zbocza, ³obi³ koryta erozyjne w skarpach wêglowych oraz niszczy³ elementy systemu odwodnienia powierzchniowego: rowy, ruroci¹gi, pompownie wód oraz drogi, przenoœniki i inne obiekty infrastruktury kopalni. Na zachodnim zboczu odkrywki na filarze rz. Nysy u yckiej w wyniku wzrostu poziomu wody do rzêdnych + 226,10 powsta³o zagro enie przerwania wa³ów przeciwpowodziowych. Rysunek 7 przedstawia jedno z dwu zlikwidowanych przebiæ wody pod drog¹ Trzciniec Sieniawka, natomiast rysunek 8 przedstawia przecieki na dodatkowym wale przeciwpowodziowym, gdzie poziom wody doszed³ do 30 cm poni ej korony wa³u. 161
Rys. 3. Wdarcie siê wody do odkrywki z rzeki Miedzianki w rejonie bazy transportowej i przerwanie ci¹gu ON-1 Fig. 3. Flooding in the east side of the Turów open pit mine, Miedzianka River Rys. 4. Zasypana wyrwa i odbudowany ci¹g ON-1 Fig. 4. Filled hole and rebuilt conveyor ON-1 2. Stan odkrywki i zwa³owiska po powodzi W wyniku przelania siê wód z rzek Nysa u ycka oraz Miedzianka szacuje siê, e w g³¹b wyrobiska przedosta³o siê oko³o 2,5 mln m 3, natomiast z opadu nawalnego oko³o 3 mln m 3 wody, tworz¹c na dnie odkrywki dwa obszary zalewowe. Na skutek powodzi zatrzymano ruch zak³adu górniczego. Efektem by³y nastêpuj¹ce szkody: wymycie erozyjne zbocza odkrywki na d³ugoœci 50 m wzd³u przenoœnika ON-1, co spowodowa³o zniszczenie trasy przenoœnika ON-1 na d³ugoœci 160 m, 162
Rys. 5. Wdarcie siê wody do odkrywki z rz. Miedzianki w rejonie ci¹gu ON-3 Fig. 5. Flooding in the east side of the Turów open pit mine, Miedzianka River, and conveyor ON-3 Rys. 6. Zasypana wyrwa i odbudowany ci¹g ON-3 Fig. 6. Filled hole and rebuilt conveyor ON-3 wymycie erozyjne zbocza zwa³owiska odpadów paleniskowych, co spowodowa³o zniszczenie trasy przenoœnika ON-3 na d³ugoœci 60 m, zalanie koparek ³añcuchowych K-21 oraz K-30 pracuj¹cych na sp¹gu odkrywki, do poziomu maszynowni, 163
Rys. 7. Zlikwidowane dwa przebicia wody pod drog¹ Trzciniec Sieniawka z rozlewiska Nysy u yckiej do odkrywki w dniach 7 8.08.2010 r. Fig. 7. The two eliminated breaches where water flowed under the road Trzciniec Sieniawka, from Nysa Lu ycka river to the Turów open pit mine, 7 8.08.2010 Rys. 8. Przecieki na wale przeciwpowodziowym z rozlewiska Nysy u yckiej do odkrywki Fig. 8. Breaches in the embankment of the Turów open pit mine zniszczenie bazy transportowej sprzêtu technologicznego, zniszczenie wózka zrzutowego zwa³owarki Z-45, bêd¹cej w remoncie g³ównym, ca³kowite zalanie pomocniczych stanowisk pomp na poziomach +20 oraz +40, rozmycie nasypów zabezpieczaj¹cych odkrywkê w rejonie filara rzeki Nysa u ycka, potoku Œlad i pompowni przy zbiorniku A, ca³kowite zniszczenie odwodnienia powierzchniowego w czêœci wschodniej na zwa- ³owisku wewnêtrznym. W wyniku powodzi powsta³y deformacje powierzchniowe skarp i poziomów, zarówno w obszarze wyrobiska odkrywkowego jak i zwa³owiska. Do najwa niejszych deformacji nale y zaliczyæ: 164
deformacje najni szych piêter zwa³owiska (Opinia geotechniczna dotycz¹ca stanu statecznoœci zwa³owiska przy kolejnych stacjach poziomu wody w rejonie zalewowym I) na odcinkach podtopionych wodami powsta³ych na dnie wyrobiska zalewisk, zw³aszcza I obszaru zalewowego (Plan przedsiêwziêæ górniczo-technologicznych 2010), liczne rozmycia erozyjne na trasie sp³ywu wód powodziowych (zw³aszcza na kierunku od rzeki Miedzianki) oraz na trasach niekontrolowanych sp³ywów strumieni wód opadowych (Tylikowski, Pacia 2010), liczne rozmycia erozyjne powierzchni zwa³owiska spowodowane niekontrolowanym sp³ywem wód opadowych; dodatkowo w miejscach zag³êbieñ morfologicznych poziomów pozosta³y lokalne rozlewiska/zastoiska wód, osuwiska skarp zbocza filara ochronnego Nysy u yckiej (Inwentaryzacja miejsc wdarcia siê wody do kopalni 2010). 2.1. Warunki geologiczno-in ynierskie na pó³nocnym zwa³owisku wewnêtrznym Podczas powodzi w sierpniu 2010 r. mieliœmy do czynienia z sytuacj¹ wyj¹tkow¹. W wyniku gwa³townego opadu oraz sp³ywu wód zniszczony zosta³ ca³kowicie system odwadniania powierzchniowego na zwa³owisku wewnêtrznym. Wody powodziowe w sposób niekontrolowany infiltrowa³y w g³¹b korpusu zwa³ów. W 70% zniszczony zosta³ równie system odwadniania studziennego, szczególnie bariera studni odcinaj¹ca dop³ywy wód podziemnych od strony rzeki Nysy u yckiej. Na oddzia³ywanie wód powodziowych najbardziej nara one zosta³o zwa³owisko wewnêtrzne, a zw³aszcza jego pó³nocna czêœæ, która charakteryzuje siê trudnymi warunkami wodno-gruntowymi i ju w latach ubieg³ych wystêpowa³y tu osuwiska i deformacje (Rybicki, Flisiak, Kowalski 2011; Tylikowski, Pacia 2010). W wyniku wdarcia siê wód powodziowych zalane zosta³y najni sze poziomy eksploatacyjne pó³nocnego pola wydobywczego w dwóch obszarach: obszar zalewowy I po³o ony we wschodniej czêœci podstawy pó³nocnego zwa- ³owiska wewnêtrznego, w rejonie pomocniczego stanowiska pomp PzpII/+20 (Plan przedsiêwziêæ górniczo-technicznych 2010), obszar zalewowy II zlokalizowany w zachodniej czêœci podstawy pó³nocnego zwa³owiska wewnêtrznego, w rejonie pomocniczego stanowiska pomp Psp+40 (Opinia geotechniczna 2010). Najistotniejsze z punktu widzenia warunków geologiczno-in ynierskich okaza³y siê deformacje poziomu zwa³owego +40 na odcinku przyleg³ym do I obszaru zalewowego (Raport z wykonanych obserwacji pomiarów i sondowañ 2010). W celu umo liwienia bezpiecznego rozwoju zwa³owania w tym rejonie zastosowano technologiê odpowiednio dostosowan¹ do zmienionych warunków. Prace zwa³owe odbywaj¹ siê z zachowaniem szczególnych œrodków ostro noœci, wed³ug przyjêtego Programu dzia³añ zwi¹zanych z eksploatacj¹ i zwa³owaniem w I obszarze zalewowym oraz wytycznych geotechnicznych zawartych w programach pracy. 165
3. Zabezpieczenie odkrywki KWB Turów w aspekcie zdarzeñ powodziowych Podczas powodzi dosz³o do lokalnych uszkodzeñ (rozmyæ) oraz os³abieñ nasypów ochronnych od strony rzeki Miedzianki i Nysy u yckiej. Spowodowa³o to koniecznoœæ podjêcia natychmiastowych dzia³añ, maj¹cych na celu okreœlenie aktualnego stanu nasypów ochronnych oraz zabezpieczenie miejsc, w których dosz³o lokalnie do wdarcia siê wód do odkrywki. W trakcie powodzi prace zabezpieczaj¹ce by³y prowadzone w ramach akcji ratowniczej. Po ust¹pieniu bezpoœredniego zagro enia powodziowego opracowano program, który przewiduje dwuetapowy zakres dzia³añ zabezpieczaj¹cych: 1. Dzia³ania zabezpieczaj¹ce i odtworzenie uszkodzonych odcinków. 2. Dzia³ania d³ugofalowe, tj. ocena aktualnego stanu zabezpieczenia oraz podjêcie dzia³añ maj¹cych na celu zabezpieczenie odkrywki przed wodami jakie wyst¹pi³y w czasie powodzi w sierpniu 2010 r. W pierwszej kolejnoœci niezbêdne by³o natychmiastowe odtworzenie zniszczonej trasy ci¹gu obwodnicy nadk³adowej przy ON-1 na d³ugoœci 160 m oraz ON-3 na d³ugoœci 60 m. Odtworzenie uk³adu zasilania sieci elektrycznej i telekomunikacyjnej w rejonie zlikwidowanych wyrw przy ON-1 oraz ON-3. Ca³y proces odtworzenia skarp w obu wyrwach trwa³ oko³o trzy miesiêce. Rys. 9. Mapa obszaru zlikwidowanej wyrwy wody na trasie przenoœnika ON-1 przy bazie transportowej Fig. 9. Map of the area of flood protection along conveyor ON-1, near the transportation base 166
Rys. 10. Odtworzony nasyp w miejscu wdarcia siê do odkrywki w rejonie trasy przenoœnika bazie ON-1 przy bazie transportowej Fig. 10. Rebuilt embankment along conveyor ON-1, near the transportation base W celu zabezpieczenia odkrywki przed ewentualnymi wodami wezbraniowymi odtworzono rozmyte podczas powodzi w sierpniu 2010 r. nasypy, zabezpieczaj¹ce wyrobisko wzd³u rzek i cieków zewnêtrznych otaczaj¹cych odkrywkê (rys. 11). Dokonano wizji Rys. 11. Ogólny schemat zabezpieczenia wyrobiska odkrywkowego KWB Turów przed wodami wezbraniowymi Fig. 11. The protection chart for the Turów open pit mine against flowing water 167
lokalnej oraz oceny geotechnicznej nasypów. Obecnie jest prowadzona wycinka drzew i zakrzaczeñ wzd³u koryt rzek oraz trwaj¹ prace, maj¹ce na celu oczyszczenia ich koryt. Aktualnie trwa opracowywanie koncepcji oceny zabezpieczenia odkrywki KWB Turów przed dop³ywem wód z rzek Nysa u ycka, Miedzianka i potoku Œlad. 3.1. Zabezpieczenia od strony rzeki Nysy u yckiej Dokonano przegl¹du nasypu ochronnego na d³ugoœci 1500 m. Uszczelniono i umocniono rejony przejœæ ruroci¹gów przez nasypy. Od strony po³udniowo-zachodniej w rejonie filara rzeki Nysa u ycka, odtworzono na d³ugoœci 200 m czêœciowo rozmyty w wyniku powodzi odcinek nasypu oraz dodatkowo podniesiono go o 0,5 m (rys. 12 i 13). Pracownia us³ug geologicznych WRO-MIN Instytutu Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wroc³awskiego, w ramach monitoringu stanu szczelnoœci wa³ów i nasypów przeciwpowodziowych na filarze ochronnym rzeki Nysa u ycka przeprowadzi³a badania georadarem w celu wskazania potencjalnych stref podwy szonej wodoprzepuszczalnoœci gruntów (Szynkiewicz, Staœko 2010). Rys. 12. Zabezpieczenia odkrywki KWB Turów przed wtargniêciem wód z rzeki Nysa u ycka Fig. 12. Embankments of the Turów open pit mine against flowing water from the Nysa u ycka River 3.2. Zabezpieczenia od strony rzeki Miedzianki, potoku Œlad oraz przedpola odkrywki W celu zabezpieczenia przed wdarciem siê wody zrealizowano nastêpuj¹ce dzia³ania: 1. W celu zwiêkszenia przepustowoœci koryta rzeki oczyszczono z drzew i zakrzaczeñ koryto rzeki Miedzianki i potoku Œlad. 2. Zlikwidowano dwa nieczynne mosty na rzece Miedziance i potoku Œlad. 168
3. Odtworzono czêœciowo rozmyty nasyp na odcinku 240 m wzd³u potoku Œlad w rejonie przenoœnika ON-3 (rys. 14 i 15). 4. Odtworzono czêœciowo rozmyty nasyp na odcinku 340 m w rejonie Pompowni przy Zbiorniku A na przedpolu odkrywki (rys. 16 i 17). 5. Wykonano projekt koncepcyjny (Sowiñski, Samulski 2011) docelowego zabezpieczenia koryta rzeki Miedzianki z mo liwoœci¹ podniesienia obecnych wa³ów przewidzianych na wody wiêksze ni 200-letnie. Rys. 13. Odtworzony nasyp po powodzi w rejonie filara rzeki Nysa u ycka Fig. 13. Extended embankments destroyed during the flood along the Nysa u ycka river Rys. 14. Lokalizacja zabezpieczeñ przy ujœciu potoku Œlad Fig. 14. Location of flood protection along the Œlad brook 169
Rys. 15. Odtworzony nasyp na potoku Œlad Fig. 15. Extended embankments along the Œlad brook Rys. 16. Lokalizacja zabezpieczeñ na przedpolu odkrywki przy pompowni zbiornika A Fig. 16. Location of flood protection before the working front near the pumping station, settling basin A 6. Wykonano na zlecenie KWB Turów projekty koncepcyjne zabezpieczenia odkrywki przed dop³ywem wód powodziowych z tych rzek. 170
Rys. 17. Odtworzony nasyp na przedpolu odkrywki przy zbiorniku A Fig. 17. Extended embankment before the working front near settling basin A Podsumowanie 1. G³ówn¹ przyczyn¹ wdarcia siê wody w dniach 7 8.08.2010 r. do wyrobiska Kopalni Wêgla Brunatnego Turów S.A. by³ niespotykany do tej pory opad deszczu w zlewni rzeki Miedzianki. Suma opadu w ci¹gu 6 godzin osi¹gnê³a 139 mm, a w ci¹gu doby spad³o oko³o 200 mm deszczu. Tak du y opad spowodowa³ powódÿ b³yskawiczn¹. 2. Brak nale ytej konserwacji rz. Miedzianki i naniesienia przez jej wody, spowodowa³y powstawanie licznych zatorów wodnych, lokalne piêtrzenie wód oraz ograniczenie prêdkoœci swobodnego jej przep³ywu. Wezbrane wody w korycie spowodowa³y w trzech miejscach niekontrolowane wdarcia siê wody powodziowej na teren kopalni. 3. Odtworzone nasypy ziemne zlokalizowane pomiêdzy terenem odkrywki KWB Turów a rzek¹ Miedziank¹ i potokiem Œlad oraz na filarze rzeki Nysa u ycka s¹ wystarczaj¹ce do zabezpieczenia odkrywki przed wtargniêciem wód z cieków zewnêtrznych w granicach przep³ywu miarodajnego Q m0,5% oraz Q k0,1%, zgodnie z Rozporz¹dzeniem Ministra Œrodowiska z dnia 20 kwietnia 2007 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadaæ budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie (Dz.U. z 2007 r, nr 86, poz. 579) za wyj¹tkiem trzech odcinków wykazanych jako miejsca niebezpieczne, które bêd¹ wymaga³y dodatkowego zabezpieczenia wed³ug realizowanego aktualnie projektu technicznego. 171
Literatura Ksi¹ ka Prowadzenia Akcji Ratowniczej za³o ona w dniu 9.08.2010 r. Inwentaryzacja miejsc wdarcia siê wody do kopalni w dn. 7.08.2010 r. z rzeki Nysy u yckiej, Miedzianki i potoku Œlad. Raport z wykonanych obserwacji pomiarów i sondowañ poziomu zwa³owego +55/+40. Sierpieñ 2010. Opinia geotechniczna dotycz¹ca stanu statecznoœci zwa³owiska przy kolejnych stanach poziomu wody w rejonie zalewowym I. Obliczenia statecznoœci frontu zwa³owego Z-46 w rejonie przenoœnika Z-6.01. Opinia geotechniczna dotycz¹ca stanu statecznoœci skarp w rejonie II obszaru zalewowego. Sierpieñ 2010. Opinia geotechniczna dla projektowanych zasiêgów poziomu +55 i +67/+70 dla zwa³owarki Z-46 na okres listopad 2010 marzec 2011. Listopad 2010. Opinia geotechniczna dotycz¹ca zbiornika namu³ów poni ej studni Hop-67. Grudzieñ 2010. Plan przedsiêwziêæ górniczo-technologicznych zwi¹zanych z likwidacj¹ I obszaru zalewowego i jego zawa- ³owaniem. GT listopad 2010. Plan Ratownictwa KWB Turów zaktualizowany lipiec 2010. Sondaj i in. 2011 Sondaj L., Milkowski D., Wojciechowski M., 2011 Zagadnienia ochrony i dostêpu do zasobów wêgla brunatnego w z³o u Turów, w aspekcie zdarzeñ powodziowych zaistnia³ych w sierpniu 2010 r. VII Miêdzynarodowy Kongres Górnictwa Wêgla Brunatnego, Be³chatów. Sondaj L., Milkowski D., 2012 Ocena statecznoœci zbocza pó³nocnego zwa³owiska wewnêtrznego w aspekcie zdarzeñ powodziowych zaistnia³ych w sierpniu 2010 r. w Kopalni Wêgla Brunatnego Turów. XXXV ZSMGiG, Wis³a Jawornik, str. 283 296. Sowiñski M., Samulski J., 2011 Ocena zabezpieczenia odkrywki KWB Turów przed dop³ywem z rzeki Nysy u yckiej Poltegor-Project Sp. Z o.o. maj 2011, Wroc³aw. Sowiñski M., Samulski J., 2011 Ocena zabezpieczenia odkrywki KWB Turów przed dop³ywem z rzeki Miedzianki i potoku Œlad. Poltegor-Project Sp. Z o.o. maj 2011, Wroc³aw. Rybicki i in. 2011 Rybicki S., Flisiak J., Kowalski M., 2011 Ocena i prognoza warunków statecznoœci zboczy pó³nocnego zwa³owiska wewnêtrznego KWB Turów z uwzglêdnieniem zmian powsta³ych na skutek dop³ywu do wyrobiska odkrywkowego wód powodziowych. Ekspertyza geotechniczna czêœæ I, Kraków, Stowarzyszenie Naukowe im. Stanis³awa Staszica. Szynkiewicz A., Staœko S., 2010 Badania georadarowe (GPR) warunków zawodnienia, szczelnoœci wa³ów i nasypów zabezpieczaj¹cych wyrobisko odkrywkowe przed wdarciem siê wód z rzek Nysa u ycka i Miedzianka w PGE KWB Turów wykonane przez Pracowniê Us³ug Geologicznych WRO-MIN w grudniu 2010. Tylikowski M., Pacia G., 2010 Ocena i prognoza warunków statecznoœci zboczy pó³nocnego zwa³owiska wewnêtrznego z uwzglêdnieniem skutków dop³ywu do wyrobiska odkrywkowego wód powodziowych z rzek Miedzianki i Nysy u yckiej. Progig Wroc³aw, listopad 2010. Tylikowski M., Pacia G., 2010 Dokumentacja warunków geologiczno-in ynierskich górnej czêœci zbocza sta³ego wschodniego wyrobiska odkrywkowego w rejonie rozmyæ erozyjnych powsta³ych w wyniku wdarcia siê wód powodziowych z rzeki Miedzianki. PROGIG, Wroc³aw, sierpieñ 2010.