Kampania profilaktyczno interwencyjna Koalicja na rzecz Odpowiedzialnej Sprzedaży Alkoholu w Zielonce Diagnoza zjawiska sprzedaży napojów alkoholowych osobom niepełnoletnim w Zielonce Realizacja badań: Pracowania Badawczo - Psychologiczna MIRABO, Warszawa we współpracy z Ogólnopolskim Stowarzyszeniem RoPSAN Rodzice Przeciwko Sprzedaży Alkoholu Nieletnim Badanie zostało sfinansowaniu ze środków Urzędu Miasta Zielonka Warszawa, 25 października 2017
Charakterystyka badania Głównym celem badania była diagnoza rozmiarów zjawiska sprzedaży napojów alkoholowych niepełnoletniej młodzieży w mieście Zielonka. Badania przeprowadzono metodą tajemniczego klienta. Łącznie zrealizowano 40 audytów w sklepach prowadzących sprzedaż napojów alkoholowych: 24 audyty w małych i średnich sklepach spożywczych, 13 w super i hipermarketach oraz 3 w sklepach działających na terenie stacji paliw. Z uwagi na fakt, iż podczas badania kilka sklepów spożywczych było zamkniętych, audytorzy 2-krotnie przeprowadzili badanie w 4 wybranych supermarketach. W każdym przypadku w punkcie sprzedaży pojawił się młody audytor wyglądający na osobę niepełnoletnią (wybrany przez grupę rodziców tzw. sędziów kompetentnych), który próbował kupić piwo w połowie audytów był to chłopak (18-latek), w połowie dziewczyna (18-latka). Za każdym razem w badaniu uczestniczył również drugi dorosły audytor, którego zadaniem było zwrócenie uwagi sprzedawcy, gdy ten bez sprawdzenie dowodu osobistego lub innego dokumentu, podawał zamówione piwo osobie wyglądającej na niepełnoletnią. Istotnym elementem badania było sprawdzenie reakcji sprzedawców na interwencję osoby dorosłej, a także monitorowanie zachowań innych dorosłych świadków próby zakupu alkoholu, podejmowanej przez osobę niepełnoletnią. 2
Charakterystyka badania Jak pokazały wyniki diagnozy, handel detaliczny w Zielonce jest w znacznym stopniu sfeminizowany spośród 40 prób zakupu alkoholu przeprowadzonych w sklepach jedynie w 4 przypadkach (10%) za ladą jako sprzedawca pracował mężczyzna (kobiety stanowiły 90% sprzedawców zatrudnionych w sklepach. Szacowany wiek sprzedawców mieścił się w przedziale od 18 do 65 lat. Średnia szacowanego wieku sprzedawców wynosiła 41,28 lat (SD=13,11). W dalszych analizach zostali oni podzieleni na 2 kategorie wiekowe wg mediany: A) do 41 lat i B) 42 lat i więcej. W pierwszej kohorcie 14 sprzedawców było gotowych sprzedać piwo młodym audytorom (70%). Jedynie 6 sprzedawców zapytało o dowód osobisty, gdy młody audytor podejmował próbę zakupu piwa i ostatecznie odmówiło sprzedaży (30%). W drugiej grupie sprzedaży odmówiło 7 osób (35%), a 13 było gotowych sprzedać alkohol (65%). A zatem wiek sprzedawców nie miał wpływu na ich zachowanie wobec młodych audytorów. Zarówno w młodszej, jak i starszej grupie sprzedawców zdecydowana większość ponad 2/3 było gotowych sprzedać piwo młodym klientom. 3
Charakterystyka badania Ważnym elementem badania było także sprawdzenie reakcji sprzedawców na interwencję osoby dorosłej. Część sprzedawców z rezerwą odnosiła się do podejmowanych interwencji w kilku przypadkach konieczne było wezwanie kierowniczki/kierownika sklepu albo zapowiedź wezwania Straży Miejskiej lub Policji, aby sprzedawca wycofał się ze sprzedaży alkoholu. W zachowaniach sprzedawców pojawiało się kilka typów reakcji na interwencję dorosłego audytora : stwierdzenie, że ta Pani/Pan to stały klient, który często robi tutaj zakupy, na pewno jest dorosły i nie ma potrzeby ponownie sprawdzać jego/jej dokumentów ; stwierdzenie, że wygląd młodego audytora wskazuje, że jest on pełnoletni i nie ma powodu sprawdzać dowodu stwierdzenie, że dowód osobisty był już sprawdzany, choć dorosły audytor był świadkiem, że taka sytuacja nie miała miejsca uwzględnienie uwagi dorosłego audytora i prośba o dowód dopiero po wezwaniu kierownika sklepu całkowite zlekceważenie interwencji dorosłego audytora 4
Wyniki badania 5
Skala badania Liczba i kategorie placówek handlowych objętych badaniem WYKRES 1. 1 Badanie przeprowadzono w lipcu 2017 r. Łącznie zrealizowano 40 audytów w sklepach, marketach i na stacjach paliw sprzedających napoje alkoholowe. N=40 6
Sprzedaż alkoholu osobom niepełnoletnim WYKRES 2. Próby zakupu piwa. Przeprowadzono 40 audytów w punktach sprzedaży napojów alkoholowych w Zielonce (N=40) 33% 67% Spośród 40 prób zakupu piwa przeprowadzonych w ramach badania, tylko 13 zakończyło się odmową sprzedaży alkoholu przez sprzedawcę (33%). Konieczne było podjęcie 27 interwencji przez dorosłego audytora, w związku z gotowością sprzedawców do sprzedaży piwa młodemu audytorowi. W 23 sytuacjach interwencja okazała się skuteczna (85%), sprzedawca ostatecznie odmówił sprzedaży. W 4 sytuacjach interwencja została zlekceważona przez personel sklepu (15%). 7
Sprzedaż alkoholu osobom niepełnoletnim Jak wynika z badań zrealizowanych w 2017 roku aż 67% sprzedawców pracujących w sklepach w Zielonce była gotowa sprzedać napoje alkoholowe niepełnoletniej młodzieży. 8
Sprzedaż alkoholu osobom niepełnoletnim Kategorie punktów sprzedaży Próby zakupu alkoholu WYKRES 3. Zachowania sprzedawców w różnych kategoriach punktów sprzedaży - łącznie zrealizowano 40 audytów w sklepach prowadzących sprzedaż napojów alkoholowych. 9
Sprzedaż alkoholu osobom niepełnoletnim Kategorie punktów sprzedaży - małe i średnie sklepy osiedlowe Spośród 24 sprzedawców pracujących w małych lub średnich sklepach spożywczych siedmiu (ponad 30%) zażądało okazania dowodu osobistego od młodych audytorów, ostatecznie siedmiu z nich odmówiło sprzedaży alkoholu. Aż 17 sprzedawców w małych lub średnich sklepach było gotowych sprzedać alkohol młodym audytorom nie sprawdzając dowodu osobistego. Łącznie 70% prób zakupu w tym typie sklepów zakończyło się gotowością sprzedażą piwa młodym klientom. W tej sytuacji konieczne było podjęcie 17 interwencji. 10
Sprzedaż alkoholu osobom niepełnoletnim Kategorie punktów sprzedaży - super i hipermarkety Nieco lepsze wyniki odnotowano podczas badań w sklepach wielkopowierzchniowych. Spośród 13 audytów zrealizowanych w super i hipermarketach w 6 przypadkach (46%) kasjerzy od razu poprosili młodego audytora o okazanie dowodu osobistego, a wobec jego braku odmówili sprzedaży alkoholu. Siedem na trzynaście prób zakupu piwa przeprowadzonych w marketach zakończyło się gotowością sprzedaży alkoholu młodym audytorom (54%). Najgorzej w tym zestawieniu wypadły supermarkety Piotr i Paweł (ul. Paderewskiego 1) oraz API Market (ul. Marecka 36), gdzie obie próby zakupu pokazały gotowość sprzedaży alkoholu bez sprawdzenia dowodu osobistego. Nieodpowiedzialnie zachowali się także kasjerzy w supermarketach: Simply Market i Biedronka przy ul. Wyszyńskiego. Słowa uznania należą się natomiast menedżerom i pracownikom supermarketu API Market przy ul. Kolejowej 24 oraz marketu Biedronka przy ul. Poniatowskiego 64 (po dwa audyty przeprowadzone w każdym z tych sklepów zakończyły się odmową sprzedaży piwa poprzedzoną prośbą sprzedawcy o pokazanie dowodu osobistego sklepy te otrzymają specjalne Certyfikaty). Rzetelnie zachowali się także kasjerzy w dwóch innych marketach Biedronka przy ul. Kolejowej 10 i ul. Wolności 6/8 - Gratulacje dla Biedronek! 11
Sprzedaż alkoholu osobom niepełnoletnim Kategorie punktów sprzedaży - super i hipermarkety Mimo wewnętrznych procedur oraz szkoleń pracowników jak pokazują przeprowadzone badania - super i hipermarkety są miejscami, w których niepełnoletnia młodzież może dość łatwo kupić alkohol (pozytywnym wyjątkiem są tutaj markety Biedronka ). W tej sytuacji konieczne wydaje się wprowadzenie nowych rozwiązań prawno-organizacyjnych zmuszających kasjerów do zwracania większej uwagi na potencjalny wiek klientów kupujących ww. produkty. Proponujemy rozważenie możliwości wprowadzenia specjalnych oświadczeń podpisywanych przez pracowników sklepów (kasjerów), w których zobowiązywaliby się oni do każdorazowej kontroli dokumentu potwierdzających wiek klienta, jeśli kupuje on alkohol lub papierosy a jego wygląd wskazuje, iż może mieć mniej niż 25 lat. Naruszenie tego zobowiązania niosłoby za sobą określone konsekwencje dyscyplinarno-finansowe np. upomnienie, naganę, pozbawienie części premii lub dodatkowych gratyfikacji (np. bonów towarowych), a w przypadku wielokrotnego naruszenia wspomnianego zobowiązania i nieskuteczności innych zastosowanych konsekwencji Pracodawca mógłby w ostateczności dyscyplinarnie zwolnić z pracy nieodpowiedzialnego kasjera. Takie działania wpisują się w sferę społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR) i powinny zostać wpisane do regulaminu pracy, który podpisuje każdy z pracowników sklepu. 12
Sprzedaż alkoholu osobom niepełnoletnim Kategorie punktów sprzedaży stacje paliw Badaniem, którego wyniki przedstawiono w raporcie, objęto również sklepy działające na terenie stacji paliw. Spośród 3 objętych badaniem stacji paliw działających na terenie Zielonki, w żadnej sprzedawcy nie poprosili młodych audytorów o okazanie dowodu osobistego (0%). We wszystkich 3 przypadkach po podjętej interwencji sprzedawcy odmówili (stacja BP oraz dwie stacje paliw PKN ORLEN). Podobnie, jak w przypadku super i hipermarketów również w przypadku stacji paliw warto uruchomić działania interwencyjne żądając od menedżerów tych placówek wyciągnięcia konsekwencji wobec nieodpowiedzianych pracowników. 13
Sprzedaż alkoholu osobom niepełnoletnim Spośród 40 podjętych podczas badania prób zakupu alkoholu dorosły audytor podjął łącznie 27 interwencji w związku z gotowością sprzedaży piwa osobie wyglądającej na niepełnoletnią. 24 spośród tych interwencji zakończyło się sukcesem sprzedawca anulował dokonaną wcześniej sprzedaż piwa (85%). Niestety w 4 przypadkach (15%) sprzedawca zlekceważył podjętą interwencję kłamiąc, iż dobrze zna klienta/klientkę i wie, że jest osobą dorosłą albo zaakceptował tłumaczenia młodego audytora, że zapomniał dowodu osobistego. Tak więc, mimo podjętej interwencji, sprzedawca nadal był gotów sprzedać piwo młodemu audytorowi, który ostatecznie sam rezygnował z jego zakupu. 14
Żądania okazania dowodu osobistego Płeć młodego audytora WYKRES 4. Co trzecia próba zakupu piwa dokonana w wylosowanych sklepach przez młodego audytora - chłopaka (35%) oraz niemal co trzecia podjęta przez młodą audytorkę - dziewczynę (30%) spotkała się z prośbą sprzedawcy o okazanie dowodu osobistego. Płeć młodego audytora nie miała istotnego wpływ na zachowania sprzedawców w sklepach. Równie często sprzedawcy żądali okazania dowodu osobistego od młodo wyglądającego chłopaka (7 razy) jak i od dziewczyny (6 razy). Niestety w 13 przypadkach, gdy młodym audytorem był chłopak oraz w 14, gdy była nim dziewczyna sprzedać alkohol. sprzedawcy byli oni gotowi 15
Zakup alkoholu w sklepach Płeć młodego audytora WYKRES 5. Aż w 70% prób zakupu alkoholu podjętych w sklepach na terenie Zielonki przez młodą audytorkę (dziewczynę) sprzedawcy byli gotowi na jego sprzedaż (14 prób zakupu). W przypadku młodego audytora chłopaka odnotowano podobny wynik. W 65% podjętych przez niego prób zakupu piwa sprzedawcy chcieli sprzedać mu alkohol bez sprawdzenia dowodu osobistego (13 prób zakupu). 16
Sprzedaż alkoholu osobom niepełnoletnim Płeć sprzedawców napojów alkoholowych WYKRES 6. 6 Spośród 40 prób zakupu piwa podjętych w sklepach, w 10% przypadków młodzi audytorzy spotkali się ze sprzedawcą mężczyzną, a w pozostałych sytuacjach sprzedawcą była kobieta (90%). Aż 69% kobiet pracujących za ladą było gotowych sprzedać alkohol osobom wyglądającym na niepełnoletnie. W grupie mężczyzn odnotowano nieco lepszy rezultat połowa kasjerów odmówiła sprzedaży alkoholu młodym audytorom. Odnotowana różnica nie jest istotna statystycznie. 17
Sprzedaż alkoholu osobom niepełnoletnim Wiek sprzedawcy napojów alkoholowych WYKRES 7. 7 Średnia wieku sprzedawców (szacowanego przez audytorów) wynosiła 41,28 lat. Zostali oni podzieleni na dwie grupy wiekowe według mediany do 41 lat i 42 lata i więcej. W obu frakcjach sprzedawcy zachowywali się podobnie. W grupie starszych sprzedawców jedynie 35% zażądało od młodych audytorów okazania dowodu osobistego, a wobec jego braku odmówiło sprzedaży alkoholu. Niestety aż 65% sprzedawców było gotowych sprzedać piwo młodym audytorom. W młodszej grupie gotowość sprzedaży wykazało 70% sprzedawców, a tylko około 30% zażądało dowodu i wobec jego braku - odmówiło sprzedaży piwa młodym audytorom. 18
Reakcja na interwencję dorosłego audytora Wiek sprzedawcy napojów alkoholowych WYKRES 8. 8 W sklepach, w których sprzedawcy mieli do 41 lat dwie spośród 14 podjętych interwencji (14%) okazały się nieskuteczne sprzedawca nadal był gotów sprzedać alkohol młodemu klientowi, który ostatecznie sam wycofał się z zakupu. W grupie sprzedawców w wieku 42 lata i więcej, także dwie interwencje okazały się nieskuteczne (15%). Wszystkie pozostałe zakończyły się anulowaniem dokonanej wcześniej sprzedaży piwa młodemu audytorowi (85%). Odnotowana różnica nie jest istotna statystycznie. Oznacza to, że młodsi i starsi sprzedawcy podobnie reagowali na interwencje podjęte w sklepach. 19
Świadkowie interwencji dorosłego audytora Liczba świadków w różnych kategoriach punktów sprzedaży WYKRES 9. Reakcja świadków interwencji dorosłego audytora wobec sprzedawców, którzy bez sprawdzenia dowodu osobistego byli gotowi sprzedać alkohol osobom wyglądającym na niepełnoletnie. (Liczba świadków interwencji N=13) 20
Reakcje świadków sprzedaży Świadkami sytuacji, gdy sprzedawca był gotów sprzedać piwo, było 15 osób. W małych i średnich sklepach spożywczych świadkami było 5 osób, w super i hipermarketach 8 osób, a na stacjach paliw 2 osoby. Żaden z klientów nie zareagował na opisaną sytuację, nie zwrócił uwagi kasjerce lub kasjerowi, którzy byli gotowi sprzedać alkohol młodym audytorom. 21
Reakcja na interwencję dorosłego ankietera Kategorie punktów sprzedaży napojów alkoholowych Ogółem podjęto 27 interwencji 85% było skutecznych WYKRES 10. 22
Wezwanie kierownika sklepu przez dorosłego ankietera w sytuacji interwencji Ogółem podjęto 27 interwencji. W 4 przypadkach na prośbę dorosłego audytora wezwano kierownika sklepu. W 4 przypadkach zareagował on w taki sam sposób: polecił sprzedawcy sprawdzić dowód osobisty młodego audytora, a wobec braku tego dokumentu odmówić sprzedaży alkoholu. W jednym przypadku wezwanie kierownika sklepu nie przyniosło efektu, sprzedawczyni zlekceważyła interwencję dorosłego audytora. 23
Działania zaplanowane w ramach kampanii: Międzypokoleniowa Koalicja Nieobojętnych 24
Koalicja na rzecz Odpowiedzialnej Sprzedaży Alkoholu w Zielonce 1. Po zakończeniu badań tajemniczego klienta do właścicieli i menedżerów sklepów, marketów i stacji paliw, w których sprzedawcy byli gotowi sprzedać alkohol młodym audytorom zostały wysłane specjalne listy interwencyjne opracowane i podpisane przez rodziców z Ogólnopolskiego Stowarzyszenia RoPSAN Rodzice Przeciwko Sprzedaży Alkoholu Nieletnim we współpracy z Miejską Radą Seniorów w Zielonce. Podobne listy zostaną także przygotowane i przesłane do centrali sieci handlowych, do których należą nieodpowiedzialne markety i stacje paliw; 2. Do dyrektorów szkół w Zielonce zostały wysłane pisma informujące o wynikach przeprowadzonych badań tajemniczego klienta z prośbą o zaangażowanie się pedagogów i nauczycieli oraz szkolnych rad rodziców do udziału w kampanii i wysłanie listów interwencyjnych do nieodpowiedzialnych sklepów, w których sprzedawcy byli gotowi sprzedać alkohol młodym audytorom bez sprawdzenia dowodu osobistego; Szkoły, które włączą się do ww. kampanii otrzymają specjalny certyfikat Szkoła Nieobojętnych Rodziców i Nauczycieli ; 3. Do udziału w kampanii zaprosiliśmy także Hufiec ZHP w Zielonce, który przyjął nasze zaproszenie i przygotowuje wysyłkę listów interwencyjnych do nieodpowiedzialnych sklepów w Zielonce; 4. Rodzice ze Stowarzyszenia RoPSAN wysłali również listy informacyjne do księży proboszczów parafii działających w Zielonce, z informacją o wynikach badań oraz prośbą o skierowane do wiernych uczestniczących w niedzielnych mszach św. specjalnego przesłania w sprawie bycia nieobojętnym świadkiem wobec sprzedaży alkoholu naszym dzieciom ; 5. Właściciele i menedżerowie nieodpowiedzialnych sklepów zostali zaproszeni do udziału w seminarium szkoleniowym; 6. Właściciele i menedżerowie rzetelnych sklepów, w których sprzedawcy zażądali od młodych audytorów chcących kupić piwo okazania dowodu osobistego i wobec jego braku odmówili sprzedaży alkoholu otrzymali specjalne Podziękowania za odpowiedzialne zachowanie sprzedawców;
RZETELNE SKLEPY w Zielonce
Rzetelne sklepy w Zielonce rekomendowane do specjalnego podziękowania Sklepy, w których sprzedawcy zażądali od młodych audytorów okazania dowodu osobistego, a wobec jego braku odmówili sprzedaży alkoholu. 1. Supermarket BIEDRONKA, ul. Wolności 6/8 2.Supermarket BIEDRONKA, ul. Poniatowskiego 64 (dwukrotnie) 3.Supermarket BIEDRONKA, ul. Kolejowa 10 4. Supermarket API Market, ul. Kolejowa 24 (dwukrotnie) 5. Sklep Świat Alkoholi 24 H, ul. Wyszyńskiego 28 29