Człowiek najlepsza inwestycja! Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Raport z badania CATI wśród kadry zarządzającej firm z łaocucha wartości dodanej branży przetwórstwa przemysłowego Instytut Naukowo Badawczy im. Zygmunta Wojciechowskiego Poznao, 14 lipca 2011 r. Raport przygotowany na potrzeby projektu POKL Analiza skutków restrukturyzacji i modernizacji branż dla rynku pracy w Wielkopolsce
WPROWADZENIE INFORMACJE O PROJEKCIE BADAWCZYM, OPIS BADANIA I DOBORU PRÓBY Niniejszy raport powstał na potrzeby projektu Analiza skutków restrukturyzacji i modernizacji branż dla rynku pracy w Wielkopolsce. Opracowanie odpowiada celowi szczegółowemu projektu: diagnoza postaw pracodawców wobec przemian gospodarki regionalnej i zmian na rynku pracy, a dotyczy branży przetwórstwa przemysłowego (Sekcja C według PKD 2007). Raport koncentruje się na szczegółowym opisie następujących obszarów badawczych: postawy wobec przemian gospodarczych w Wielkopolsce, perspektywy zmian gospodarki i ich wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstwa w branży przetwórstwa przemysłowego, rola inwestycji w kształtowaniu zmiany gospodarczej, postawy kadry zarządzającej wobec rynku pracy oraz wiedza, praktyka i opinie dotyczące outplacementu. Badanie, na podstawie wyników którego opracowano niniejszy raport, zrealizowane zostało techniką wywiadów telefonicznych CATI na próbie 370 przedsiębiorstw z województwa wielkopolskiego, należących do łaocucha wartości dodanej firm branży przetwórstwa przemysłowego. Wywiady przeprowadzone zostały z przedstawicielami kadry zarządzającej badanych przedsiębiorstw na podstawie standaryzowanego narzędzia badawczego. Dobór podmiotów do próby badawczej miał charakter celowy i został przeprowadzony w oparciu o wyniki badania CATI zrealizowanego wśród przedsiębiorstw z sektora przetwórstwa przemysłowego. Respondenci uczestniczący w badaniu postaw kadry kierowniczej analizowanej branży zostali bowiem poproszeni o wskazanie dostawców i odbiorców swoich produktów czy usług. Zebrane dane posłużyły do utworzenia bazy przedsiębiorstw współpracujących, z którymi ankieterzy telefoniczni kontaktowali się w trakcie badania stanowiącego przedmiot niniejszego raportu. Przeprowadzenie badao na różnych populacjach pozwoliło na uzyskanie triangulacji danych dotyczących zjawisk zachodzących w sektorze przetwórstwa przemysłowego, czyli uwzględnienie różnorodnych punktów widzenia na wybrane problemy. Analiza danych uzyskanych dzięki zastosowaniu procedury triangulacji zostanie przeprowadzona w raporcie podsumowującym wszystkie komponenty badania dla branży przetwórstwa przemysłowego. Zastosowane narzędzie badawcze cechowała relatywnie duża liczba pytao otwartych, co z jednej strony pozwoliło uzyskad spontaniczne, niewspomagane odpowiedzi na zadawane pytania, ale 1
z drugiej skutkowało zauważalnie wysokim poziomem braków danych w przypadku niektórych zmiennych. 2
STRESZCZENIE WYNIKÓW Badanie zostało zrealizowane techniką wywiadów telefonicznych CATI na próbie 370 przedsiębiorstw z województwa wielkopolskiego należących do łaocucha wartości dodanej firm branży przetwórstwa przemysłowego. Zdecydowanie najliczniejszą kategorię wyodrębnioną na podstawie głównej branży działalności stanowiły podmioty gospodarcze operujące w sektorze handlu hurtowego i detalicznego (45,7%). Odpowiedzi dotyczące dodatkowych branż działalności były bardzo silnie zróżnicowane, jednak najczęściej respondenci deklarowali, że jest nią pozostała działalnośd usługowa (12,7%). Przedsiębiorstwa zarządzane przez badanych przedstawicieli kadry kierowniczej w zdecydowanej większości współpracowały z branżą przetwórstwa przemysłowego od początku działalności (85%). Kooperacja przede wszystkim polegała na sprzedaży oraz zakupie produktów lub usług. Większośd respondentów nie prognozowała zmian intensywności współpracy prowadzonej z firmami branży przetwórstwa przemysłowego (56,2%). Natomiast ci, którzy prognozowali zwiększenie intensywności współpracy, uzasadniali to najczęściej zwiększeniem zapotrzebowania na produkty lub usługi (28,8%) oraz rozwojem przedsiębiorstwa (22,4%). Wśród nielicznych respondentów prognozujących zmniejszenie intensywności współpracy, najczęściej zwracano uwagę na znaczenie malejącego popytu i kryzysu na rynku. Wśród badanych przedsiębiorstw dominowały ilościowo podmioty kwalifikujące się ze względu na liczbę zatrudnionych do kategorii mikro (50%). Większośd przedsiębiorstw, w których przeprowadzono wywiady telefoniczne z kadrą kierowniczą, miała swoje siedziby na terenie Poznania (36,5%) i w regionie poznaoskim (25,9%). Struktura badanych przedsiębiorstw według wieku była silnie zdominowana przez podmioty należące do najstarszych kategorii: 11 do 20 lat (44,1%) oraz ponad dwie dekady (28,4%). Badani przedstawiciele kadry kierowniczej przedsiębiorstw współpracujących z podmiotami działającymi w branży przetwórstwa przemysłowego w zdecydowanej większości byli przeświadczeni o dobrej kondycji gospodarczej tego sektora i Wielkopolski. Natomiast odnosząc się do zmian sytuacji gospodarczej regionu w czasie dwóch lat poprzedzających badanie, przedstawiali dośd silnie zróżnicowane opinie. Najliczniej wyrażano przekonanie, że we wspomnianym okresie położenie ekonomiczne regionu pogorszyło się (36,8%). 3
W przypadku oceny zmiany sytuacji gospodarczej samej branży przetwórstwa przemysłowego, badani również byli podzieleni w swoich opiniach. Oceny perspektyw zmiany sytuacji gospodarczej Wielkopolski wskazują na umiarkowany optymizm badanych przedstawicieli kadry kierowniczej przedsiębiorstw. W przypadku prognoz dotyczących branży przetwórstwa przemysłowego respondenci byli bardziej zachowawczy przewidywali zarówno zaistnienie pozytywnych trendów, jak i brak znaczących zmian sytuacji. Wśród branż, które będą się rozwijały w ciągu roku następującego po badaniu, ponadprzeciętnie często wskazywano na budownictwo (32,7%) i przetwórstwo przemysłowe (25,1%). Z kolei, do branż gospodarki, które w tym okresie przejdą kryzys, najczęściej zaliczano przetwórstwo przemysłowe (16,2%), budownictwo (12,4%) oraz handel hurtowy i detaliczny (11,4%). Badani w większości (60,8%) wyrazili przekonanie, że w omawianym sektorze gospodarki zachodzi restrukturyzacja. Przede wszystkim następuje ona pod wpływem konkurencji (93,8% wskazao), klientów oraz odbiorców towarów i usług (84%). Badani przedstawiciele kadry kierowniczej w zdecydowanej większości (83%) wyrazili również opinię, że sektor gospodarki, którego dotyczy analiza, przechodzi proces modernizacji, wskazując te same determinanty, co w przypadku restrukturyzacji. Gros respondentów (95,4%) uznało restrukturyzację i modernizację za niezbędne dla gospodarczego rozwoju regionu. Rozkład odpowiedzi na pytanie o przewidywane inwestycje w branży przetwórstwa przemysłowego w ciągu roku następującego po badaniu telefonicznym był dośd zrównoważony. Nieco liczniej odnotowano opinie świadczące o tym, że inwestycje będą miały miejsce (56,2%), głównie w zakresie nowych technologii (90,4%), usprawnienia dotychczasowych produktów i usług (85,6%) oraz wprowadzenia nowych (74%). Respondenci w zdecydowanej większości oceniali potencjalny wpływ prognozowanych wcześniej inwestycji jako korzystny dla branży przetwórstwa przemysłowego. W opinii respondentów, aby sektor przetwórstwa przemysłowego mógł się rozwijad, konieczne są zmiany w systemie legislacyjnym, szczególnie związane z podatkami i administracją publiczną (17,3%) oraz wdrożenie nowych technologii, zwłaszcza informatycznych i wzrost jakości produktów (15,4%). Respondenci oczekują przeprowadzenia tych zmian i inwestycji przede wszystkim od przedsiębiorców (15,9%) oraz przedstawicieli administracji rządowej i legislatorów (14,9%). 4
W opinii badanych menedżerów, do czynników wpływających na funkcjonowanie przedsiębiorstw branży przetwórstwa przemysłowego, które są najmniej podatne na zmiany, należą: ilośd inwestycji w sektorze, dostęp do wykwalifikowanych pracowników i konkurencja w branży. Wzrost najczęściej prognozowano w przypadku branżowych cen surowców i materiałów, konkurencji oraz popytu na produkty i usługi. Z kolei determinantami funkcjonowania przedsiębiorstw, które najczęściej miały w opinii respondentów maled, były: dostęp do środków zewnętrznych na inwestycje oraz dostęp do wykwalifikowanych pracowników. Zdecydowana większośd przedsiębiorstw, które reprezentowali badani przedstawiciele kadry kierowniczej, w momencie prowadzenia wywiadów telefonicznych nie współpracowała z Instytucjami Otoczenia Biznesu. Menedżerowie podmiotów prowadzących taką współpracę najczęściej deklarowali, że kooperują z izbami gospodarczymi (68,8%) oraz ośrodkami wspierania przedsiębiorczości (60%), przede wszystkim w zakresie wymiany doświadczeo, usług i informacji (32,5%). Najczęściej respondenci stwierdzali, że współdziałają z tymi podmiotami dośd często kilka razy w ciągu roku (40%). Zebrane dane wskazują, że większośd badanych nie przewiduje zmian poziomu zatrudnienia w branży przetwórstwa przemysłowego. Prognozujący spadek zatrudnienia w analizowanym sektorze wskazywali na wpływ pogorszenia możliwości finansowych przedsiębiorstw działających w sektorze (85,5%) oraz skutki zmniejszenia sprzedaży (75,8%). Dominowało przeświadczenie, że w branży przetwórstwa przemysłowego w ciągu roku następującego po badaniu będzie przede wszystkim występowało zapotrzebowanie na wysoko wykwalifikowaną kadrę techniczną oraz pracowników fizycznych. Zdecydowana większośd respondentów (80,3%) nie spotkała się nigdy z pojęciem zwolnieo monitorowanych. Wśród deklarujących znajomośd tego terminu, jedynie 5,5% stosowało je w przedsiębiorstwie, które reprezentowali podczas wywiadów telefonicznych. Co czwarty badany deklarował natomiast, że znał firmy, w których stosowano techniki i procedury obejmujące to pojęcie. W zdecydowanej większości wiedza respondentów w tym zakresie pochodziła z mediów. Co ciekawe, mimo, że prawie co piąty z nich deklarował, że znany jest mu termin zwolnieo monitorowanych, to jedynie 8,2% uczestników wywiadów telefonicznych przedstawiło prawidłowe skojarzenia z pojęciem outplacement. 5
STRUKTURA BADANYCH PRZEDSIĘBIORSTW WSPÓŁPRACUJĄCYCH Z BRANŻĄ PRZETWÓRSTWA PRZEMYSŁOWEGO W trakcie realizacji badania przeprowadzono wywiady telefoniczne z 370 przedstawicielami kadry zarządzającej (właścicielami firm, dyrektorami, prezesami, współwłaścicielami generalnie, osobami decyzyjnymi) przedsiębiorstw z branż współpracujących z sektorem przetwórstwa przemysłowego. Zdecydowanie najliczniejszą kategorię wyodrębnioną na podstawie głównej branży działalności stanowiły podmioty gospodarcze operujące w sektorze handlu hurtowego i detalicznego (45,7%). Pozostałe branże były reprezentowane w próbie badawczej zauważalnie rzadziej, o czym świadczy odsetek kolejnej z najpowszechniej udzielnych odpowiedzi przetwórstwa przemysłowego (14,1%). Relatywnie często przedsiębiorstwa, w których prowadzono wywiady telefoniczne, działały również w sektorze działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (8,1%). Wskazania na pozostałe branże gospodarki występowały w próbie badawczej zauważalnie mniej licznie, co obrazuje tabela 1. Tabela 1. Struktura badanych przedsiębiorstw według głównej branży działalności Częstośd Udział (%) Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 21 5,7 Przetwórstwo przemysłowe 52 14,1 Przemysł poligraficzny 11 3,0 Przemysł chemiczny 3 0,8 Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami 9 2,4 Budownictwo 9 2,4 Handel hurtowy i detaliczny 169 45,7 Transport i gospodarka magazynowa 3 0,8 Działalnośd związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 5 1,4 Informacja i komunikacja 8 2,2 Działalnośd finansowa i ubezpieczeniowa 8 2,2 Działalnośd związana z obsługą rynku nieruchomości 2 0,5 Działalnośd profesjonalna, naukowa i techniczna 30 8,1 Działalnośd w zakresie usług administrowania i działalnośd wspierająca 1 0,3 Administracja publiczna i obrona narodowa. Obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 4 1,1 Edukacja 4 1,1 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 5 1,4 Działalnośd związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 12 3,2 Pozostała działalnośd usługowa 10 2,7 Ogółem: 370 100,0 6
W związku z powszechnym łączeniem działalności w różnych sektorach gospodarki respondenci zostali poproszeni o wskazanie dodatkowych branż, w których operują zarządzane przez nich przedsiębiorstwa. Odpowiedzi na to pytanie były bardzo silnie zróżnicowane, jednak najczęściej respondenci deklarowali, że dodatkową branżę ich działalności stanowi pozostała działalnośd usługowa (12,7%). Ponadto, relatywnie często badani przedstawiciele kadry kierowniczej wskazywali na aktywnośd gospodarczą w sektorze handlu hurtowego i detalicznego (5,1%) oraz przetwórstwa przemysłowego (4,9%). Ze względu na znaczne rozproszenie odpowiedzi liczebności odnotowane w pozostałych kategoriach były niewielkie, co obrazuje tabela 2. Tabela 2. Struktura badanych przedsiębiorstw według dodatkowej branży działalności Częstośd Udział (%) Przemysł poligraficzny 15 4,1 Przemysł chemiczny 14 3,8 Przetwórstwo przemysłowe 18 4,9 Budownictwo 15 4,1 Handel hurtowy i detaliczny 19 5,1 Transport i gospodarka magazynowa 13 3,5 Działalnośd profesjonalna, naukowa i techniczna 7 1,9 Działalnośd związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 5 1,4 Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 8 2,2 Górnictwo i wydobywanie 3 0,8 Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalnośd związana z rekultywacją 4 1,1 Działalnośd związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 5 1,4 Informacja i komunikacja 6 1,6 Działalnośd finansowa i ubezpieczeniowa 2 0,5 Działalnośd związana z obsługą rynku nieruchomości 4 1,1 Działalnośd w zakresie usług administrowania i działalnośd wspierająca 8 2,2 Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne 2 0,5 Edukacja 15 4,1 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 6 1,6 Pozostała działalnośd usługowa 47 12,7 Zebrane dane wskazują, że badane przedsiębiorstwa współpracowały z firmami z branży przetwórstwa przemysłowego przede wszystkim w zakresie sprzedaży oraz zakupu produktów lub usług te kategorie odpowiedzi zostały wskazane przez odpowiednio 64,9% i 71,4% respondentów. Inne formy kooperacji występowały zdecydowanie rzadziej i mieściły się przede wszystkim w kategorii 7
wspólnie prowadzonych inwestycji lub projektów (11,6%). Pozostałe odpowiedzi były wskazywane przez badanych przedstawicieli kadry zarządzającej sporadycznie, co obrazuje tabela 3. Tabela 3. Zakres współpracy badanych przedsiębiorstw z branżą przetwórstwa przemysłowego Częstośd Udział (%) Sprzedaż produktów/usług 240 64,9 Zakup produktów/usług 264 71,4 Wspólne inwestycje/projekty 43 11,6 Wymiana pracowników 7 1,9 Usługi podwykonawstwa 3 0,8 Usługi doradcze/szkolenia/edukacja 1 0,3 Produkcja/nowe produkty 1 0,3 Projektowanie 1 0,3 Wymiana doświadczeo 1 0,3 Transport 1 0,3 Obsługa informatyczna 1 0,3 Działalnośd finansowa, kredytowanie 1 0,3 Przedsiębiorstwa zarządzane przez badanych przedstawicieli kadry kierowniczej w zdecydowanej większości współpracowały z branżą przetwórstwa przemysłowego od początku swojej działalności (takie doświadczenia zadeklarowało niemal 85% respondentów). Tabela 4. Ciągłośd współpracy z przedsiębiorstwami z branży przetwórstwa przemysłowego Częstośd Udział (%) Tak 314 84,9 Nie 56 15,1 Ogółem: 370 100,0 Wśród menedżerów, którzy zarządzali przedsiębiorstwami niewspółpracującymi z branżą przetwórstwa przemysłowego od początku swojej działalności, ponad jedna trzecia prowadziła taką kooperację przez okres nie dłuższy, niż 5 lat. Liczna częśd badanych (30,4%) deklarowała również, że ich doświadczenia obejmują znacznie dłuższy okres czasu pomiędzy 11 a 20 lat. Należy ponadto zaznaczyd, że niemal co piąte przedsiębiorstwo prowadziło wspomnianą współpracę dłużej, niż dwie dekady. 8
Tabela 5. Okres współpracy z przedsiębiorstwami branży przetwórstwa przemysłowego Częstośd Udział (%) Udział skumulowany (%) 1-3 lata 10 17,9 17,9 4-5 lat 10 17,9 35,7 6-10 lat 7 12,5 48,2 11-20 lat 17 30,4 78,6 Powyżej 20 lat 11 19,6 98,2 Brak danych 1 1,8 100,0 Ogółem: 56 100,0 Respondentów, którzy nie współpracowali z branżą przetwórstwa przemysłowego od początku swojej działalności, poproszono o wskazanie sektorów, z którymi kooperowali wcześniej. Zdecydowanie najczęściej wskazywaną kategorią odpowiedzi był handel hurtowy i detaliczny (26,8%). Pozostałe sektory występowały zauważalnie rzadziej i oprócz działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (7,1%), stanowiły jednostkowe przypadki. Rozkład odpowiedzi przedstawiony w tabeli 6 cechuje również dominujący udział braków danych. Ponad jedna trzecia respondentów nie odpowiedziała bowiem na analizowane pytanie, co może wynikad z jego otwartej formy. Tabela 6. Wcześniejsza współpraca badanych przedsiębiorstw z poszczególnymi branżami Częstośd Udział (%) Przemysł poligraficzny 1 1,8 Przemysł chemiczny 2 3,6 Budownictwo 1 1,8 Handel hurtowy i detaliczny 15 26,8 Transport i gospodarka magazynowa 2 3,6 Działalnośd profesjonalna, naukowa i techniczna 4 7,1 Rolnictwo, rybactwo, leśnictwo, łowiectwo 1 1,8 Górnictwo i wydobywanie 1 1,8 Pozostała działalnośd usługowa 2 3,6 Brak danych 19 33,9 Przedstawiciele kadry kierowniczej przedsiębiorstw należących do łaocucha wartości dodanej branży przetwórstwa przemysłowego zostali również poproszeni o wskazanie przyczyn zaprzestania współpracy z omówionymi powyżej sektorami. W większości przypadków okazało się, że w momencie prowadzenia wywiadów telefonicznych firmy zarządzane przez respondentów w dalszym ciągu kontynuowały współpracę z tymi branżami (37,5%). Ponadto, prawie co trzeci badany nie potrafił 9
określid powodów zaprzestania kooperacji, jeśli miało ono miejsce. Wśród respondentów, którzy potrafili przedstawid uzasadnienie, najczęściej wskazywano na rozszerzenie działalności lub zmianę profilu kierowanych przez nich firm (10,7%) oraz nieopłacalnośd wcześniej prowadzonej współpracy (10,7%). Tabela 7. Powody zaprzestania współpracy z branżami, z którymi badane przedsiębiorstwa kooperowały w przeszłości Częstośd Udział (%) Trudne do określenia 18 32,1 Rozszerzenie działalności, zmiana profilu 6 10,7 Współpraca nie była opłacalna 6 10,7 Konkurencja na rynku 2 3,6 W dalszym ciągu kontynuuje współpracę 21 37,5 Zmiana zapotrzebowania na rynku, zmieniła się grupa od 1 1,8 Sytuacja losowa 1 1,8 Nigdy nie współpracowali 1 1,8 Badane przedsiębiorstwa, które nie prowadziły współpracy z firmami operującymi w branży przetwórstwa przemysłowego od początku działalności, różnorodnie uzasadniały zaistnienie tej kooperacji. Najczęściej podjęcie współpracy z tym sektorem było przez respondentów motywowane czynnikami wewnętrznymi: potrzebami przedsiębiorstwa (28,6%) i zmianą profilu lub rozwinięciem działalności firmy (26,8%). W przypadku czynników o charakterze zewnętrznym najczęściej wskazywano na zapotrzebowanie na rynku (21,4%). Tabela 8. Powody rozpoczęcia współpracy z branżą przetwórstwa przemysłowego Częstośd Udział (%) Zmiana profilu działalności, rozwinięcie działalności 15 26,8 Potrzeby firmy 16 28,6 Trudne do określenia 8 14,3 Zapotrzebowanie na rynku 12 21,4 Korzyści finansowe 8 14,3 Dotarcie do szerszego grona odbiorców 1 1,8 Zebrane dane wskazują, że większośd badanych przedstawicieli kadry kierowniczej (56,2%) nie prognozuje zmian intensywności współpracy prowadzonej z firmami działającymi w branży przetwórstwa przemysłowego. Menedżerowie biorący udział w wywiadach telefonicznych dośd licznie 10
wyrażali również przekonanie, że wspomniana kooperacja stanie się w przyszłości bardziej intensywna (33,8%). Natomiast osoby prognozujące odwrotny trend stanowiły w próbie badawczej zdecydowaną mniejszośd (5,9%). Tabela 9. Prognozy zmiany intensywności współpracy z branżą przetwórstwa przemysłowego Częstośd Udział (%) Zwiększy się 125 33,8 Zmniejszy się 22 5,9 Pozostanie bez zmian 208 56,2 Nie wiem 15 4,1 Ogółem: 370 100,0 Respondenci prognozujący zwiększenie intensywności współpracy przedstawili zróżnicowane uzasadnienia takiego sądu. Najczęściej przyczyn trendu rosnącego doszukiwali się w zwiększeniu zapotrzebowania na produkty lub usługi (28,8%) oraz rozwoju przedsiębiorstwa (22,4%). Mniej licznie wskazywano na wpływ sytuacji gospodarczej i procesu rozwoju sektora (8,8%) oraz na związek z planowanymi inwestycjami (8%). Należy również zwrócid uwagę, że zauważalnie liczna kategoria respondentów nie potrafiła uzasadnid przedstawionej wcześniej prognozy (12%). Pozostałe powody podawano podczas wywiadów telefonicznych relatywnie rzadko, co przedstawia tabela 10. Tabela 10. Powody prognozowanego zwiększenia intensywności współpracy z branżą przetwórstwa przemysłowego Częstośd Udział (%) Zwiększenie zapotrzebowania na usługi/produkty 36 28,8 Rozwój działalności/firmy 28 22,4 Względy finansowe czerpanie większych zysków 5 4,0 Trudne do określenia 15 12,0 Sytuacja gospodarcza, rozwój branż 11 8,8 Modernizacja działalności ze względu na konkurencję na rynku 6 4,8 Planowane nowe inwestycje 10 8,0 Większa promocja 5 4,0 Wzrost efektywności 1 0,8 Pozyskiwanie nowych klientów/rynków zbytu 7 5,6 Wprowadzenie nowych produktów/usług 6 4,8 Duże firmy przejmą mniejsze 1 0,8 11
Natomiast wśród nielicznych respondentów prognozujących zmniejszenie intensywności współpracy najczęściej odnotowywano uzasadnienia związane z wpływem czynników ogólnorynkowych. Badani przedstawiciele kadry kierowniczej zwracali przede wszystkim uwagę na znaczenie malejącego popytu (36,4%) i kryzysu na rynku (31,8%). Pozostałe uzasadnienia pojawiały się w pojedynczych przypadkach, co obrazuje tabela 11. Tabela 11. Powody prognozowanego zmniejszenia intensywności współpracy z branżą przetwórstwa przemysłowego Częstośd Udział (%) Malejący popyt 8 36,4 Brak inwestycji 2 9,1 Przyczyny finansowe 1 4,5 Rosnąca konkurencja 3 13,6 Kryzys na rynku 7 31,8 Sytuacja rynkowa, spadek obrotów 1 4,5 Cięcie kosztów, ograniczenia finansowe 1 4,5 Zebrane dane wskazują, że wśród badanych przedsiębiorstw dominowały ilościowo podmioty kwalifikujące się ze względu na liczbę zatrudnionych do kategorii mikro (50%). Również małe firmy stanowiły zauważalną częśd badanych podmiotów niemal co trzecie przedsiębiorstwo zatrudniało od 10 do 49 pracowników. Natomiast firmy należące do kategorii średnich występowały niemal dwukrotnie rzadziej (łącznie 16,7%). Podobnie, jak w populacji generalnej, duże przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 250 osób, stanowiły niewielki odsetek próby badawczej (1,1%). Tabela 12. Zatrudnienie w badanych przedsiębiorstwach według przedziałów Częstośd Udział (%) Udział skumulowany (%) do 9 pracowników 185 50,0 50,0 10-49 pracowników 119 32,2 82,2 50-99 pracowników 43 11,6 93,8 100-249 pracowników 19 5,1 98,9 250-499 pracowników 3 0,8 99,7 500 pracowników i więcej 1 0,3 100,0 Ogółem: 370 100,0 12
Większośd przedsiębiorstw, w których przeprowadzono wywiady telefoniczne z kadrą kierowniczą, miała swoje siedziby na terenie Poznania (36,5%) i w regionie poznaoskim (25,9%). Zauważalnie mniej licznie reprezentowane w próbie badawczej były podmioty zlokalizowane w regionie kaliskim (13%) i leszczyoskim (10%). Z kolei firmy mieszczące się w regionie konioskim i pilskim stanowiły odpowiednio 8,1% i 6,5% badanych przedsiębiorstw. Tabela 13. Lokalizacja siedziby badanych przedsiębiorstw według regionów Częstośd Udział (%) Miasto Poznao 135 36,5 Region poznaoski 96 25,9 Region pilski 24 6,5 Region konioski 30 8,1 Region kaliski 48 13,0 Region leszczyoski 37 10,0 Ogółem: 370 100,0 Struktura badanych przedsiębiorstw według wieku była silnie zdominowana przez podmioty należące do najstarszych kategorii. Najliczniej reprezentowane były bowiem firmy funkcjonujące na rynku od 11 do 20 lat (44,1%) oraz dłużej, niż dwie dekady (28,4%). Nieco rzadziej w wywiadach telefonicznych brali udział przedstawiciele kadry zarządzającej przedsiębiorstw działających pomiędzy 6 a 10 lat (17,3%). Stosunkowo mało licznie w próbie badawczej występowały przedsiębiorstwa w początkowej fazie działalności funkcjonujące krócej, niż rok stanowiły 0,3% podmiotów w próbie badawczej, natomiast powyżej roku, ale krócej niż 3 lata oraz w przedziale 4 do 5 lat po 4,9%. Tabela 14. Wiek badanych przedsiębiorstw Częstośd Udział (%) Udział skumulowany (%) Do roku 1 0,3 0,3 1-3 lat 18 4,9 5,2 4-5 lat 18 4,9 10,1 6-10 lat 64 17,3 27,3 11-20 lat 163 44,1 71,5 Powyżej 20 lat 105 28,4 99,8 Brak danych 1 0,3 100,0 Ogółem: 370 100,0 13
POSTAWY WOBEC PRZEMIAN GOSPODARCZYCH W WIELKOPOLSCE Zebrane dane wskazują na optymizm badanych przedstawicieli kadry kierowniczej przedsiębiorstw współpracujących z podmiotami działającymi w branży przetwórstwa przemysłowego w ocenie kondycji gospodarczej Wielkopolski. Respondenci w zdecydowanej większości określili stan regionu w tym aspekcie mianem dobrego (70%). Dla porównania odsetek menedżerów, którzy wyrazili przekonanie, że Wielkopolska jest w złej kondycji gospodarczej, wyniósł 14,6%. Należy zwrócid uwagę na niski udział odpowiedzi skrajnych jedynie 3,5% badanych wskazało kategorię odpowiedzi świadczącą o tym, że region jest w bardzo złym położeniu, a 3,8%, że w bardzo dobrym. Respondenci oceniając kondycję gospodarczą branży przetwórstwa przemysłowego byli również w zdecydowanej większości przeświadczeni o dobrym stanie tego sektora tę kategorię odpowiedzi wskazało ponad 58% badanych. Zauważalnie liczniej, niż w przypadku regionu przedstawiciele kadry kierowniczej nie potrafili ocenid kondycji branży trudności w sformułowaniu jednoznacznego sądu dotyczyły 16,8% uczestniczących w wywiadach telefonicznych. Natomiast odsetek respondentów postrzegających położenie gospodarcze sektora jako złe wyniósł 14,6%, czyli podobnie, jak dla całego regionu. Tabela 15. Ocena kondycji gospodarczej Wielkopolski i branży przetwórstwa przemysłowego Kondycja Wielkopolski Kondycja branży Bardzo zła 13 3,5 10 2,7 Zła 54 14,6 54 14,6 Trudno powiedzied 30 8,1 62 16,8 Dobra 259 70,0 215 58,1 Bardzo dobra 14 3,8 29 7,8 Ogółem: 370 100,0 370 100,0 Badani przedstawiciele kadry kierowniczej odnosząc się do zmian sytuacji gospodarczej Wielkopolski w czasie dwóch lat poprzedzających badanie przedstawiali dośd silnie zróżnicowane opinie. Najliczniej wyrażano przekonanie, że we wspomnianym okresie położenie regionu pogorszyło się (36,8%). Jednak zestawienie z odsetkiem odpowiedzi wskazujących na przeświadczenie respondentów o braku znaczących zmian (27%) czy też o zaistnieniu pozytywnych trendów (23,8%) na poziomie regionalnym w tym czasie wskazuje na dośd równomierny rozkład odpowiedzi. 14
Zdecydowanie rzadziej odnotowano natomiast najbardziej skrajne odpowiedzi znaczne pogorszenie i poprawę sytuacji regionu. W przypadku oceny zmian sytuacji gospodarczej samej branży przetwórstwa przemysłowego badani byli również podzieleni w swoich opiniach, a rozkład odpowiedzi był nieco bardziej równomierny, niż dla całej Wielkopolski. W ocenie 31,1% osób biorących udział w wywiadach telefonicznych położenie badanego sektora w ciągu wcześniejszych dwóch lat pogorszyło się, 29,5% respondentów nie dostrzegało znaczących zmian, natomiast 25,4% zauważało pozytywne przemiany. Podobnie, jak w przypadku regionu, udział odpowiedzi skrajnych był relatywnie mały. Tabela 16. Ocena zmiany sytuacji gospodarczej Wielkopolski i branży przetwórstwa przemysłowego w ciągu dwóch lat poprzedzających badanie Sytuacja Wielkopolski Sytuacja branży Bardzo się pogorszyła 24 6,5 18 4,9 Pogorszyła się 136 36,8 115 31,1 Nie zmieniła się 100 27,0 109 29,5 Poprawiła się 88 23,8 94 25,4 Bardzo się poprawiła 7 1,9 6 1,6 Trudno powiedzied 15 4,1 28 7,6 Ogółem: 370 100,0 370 100,0 Zebrane dane dotyczące oceny perspektywy zmiany sytuacji gospodarczej Wielkopolski wskazują na umiarkowany optymizm badanych przedstawicieli kadry kierowniczej przedsiębiorstw. Respondenci najczęściej wskazywali bowiem, że w ciągu dwóch lat następujących po badaniu nastąpi poprawa położenia całego regionu (43,5%). Znaczna częśd zarządzających biorących udział w wywiadach telefonicznych była jednak bardziej zachowawcza w swoich prognozach odnotowano 27,6% odpowiedzi wskazujących to, że najbardziej prawdopodobnym jest brak znaczących zmian we wspomnianym okresie. Respondenci przedstawiający pesymistyczne prognozy mieli znacznie mniejszy udział w próbie 13% badanych wskazywało, że położenie regionu pogorszy się. Tak, jak w przypadku pytao dotyczących oceny sytuacji obecnej i przeszłej, zdecydowanie najrzadziej wybierano odpowiedzi skrajne bardzo optymistyczne lub bardzo pesymistyczne. W przypadku prognoz dotyczących branży przetwórstwa przemysłowego respondenci byli bardziej zachowawczy mniejsza częśd badanych przewidywała zaistnienie pozytywnych trendów (38,6%), 15
a nieco większa brak znaczących zmian sytuacji gospodarczej (30,3%). Natomiast pesymistyczne prognozy występowały ze zbliżoną częstością (13,2%) do odnotowanej dla całej Wielkopolski. Odpowiedzi skrajne ponownie stanowiły znikomy odsetek zarejestrowanych. Tabela 17. Ocena perspektywy zmiany sytuacji Wielkopolski, branży i badanych przedsiębiorstw w ciągu dwóch lat następujących po badaniu (2012-2013) Sytuacja Wielkopolski Sytuacja branży Bardzo się pogorszy 9 2,4 7 1,9 Pogorszy się 48 13,0 49 13,2 Nie zmieni się 102 27,6 112 30,3 Poprawi się 161 43,5 143 38,6 Bardzo się poprawi 3 0,8 4 1,1 Trudno powiedzied 47 12,7 55 14,9 Ogółem: 370 100,0 370 100,0 Odpowiedzi respondentów na pytanie o wskazanie branż, które będą się rozwijały w ciągu roku następującego po badaniu, były silnie zróżnicowane. Można jednak wyróżnid sektory, które były wskazywane przez badanych przedstawicieli kadry kierowniczej ponadprzeciętnie często. Do takich gałęzi gospodarki należało przede wszystkim budownictwo (32,7%) i przetwórstwo przemysłowe (25,1%). Relatywnie często uczestnicy wywiadów telefonicznych zwracali również uwagę na perspektywy rozwoju gospodarczego branży handlu hurtowego i detalicznego (17,6%), informacji i komunikacji (12,7%), działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (10,3%), transportu i gospodarki magazynowej (10%) oraz pozostałej działalności usługowej (9,5%). Pozostałe sektory w spontanicznych wypowiedziach respondentów pojawiały się relatywnie rzadko, natomiast niemal co czwarty respondent nie potrafił wskazad branży gospodarki, które w jego opinii miałyby perspektywy rozwoju w okresie kolejnych 12 miesięcy. 16
Tabela 18. Branże oceniane jako mające perspektywy rozwoju gospodarczego w ciągu 12 miesięcy następujących po badaniu Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 10 2,7 Górnictwo i wydobywanie 5 1,4 Przetwórstwo przemysłowe 93 25,1 Przemysł poligraficzny 12 3,2 Przemysł chemiczny 17 4,6 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną 6 1,6 Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami 7 1,9 Budownictwo 121 32,7 Handel hurtowy i detaliczny 65 17,6 Transport i gospodarka magazynowa 37 10,0 Działalnośd związana z zakwaterowaniem i usług 10 2,7 Informacja i komunikacja 47 12,7 Działalnośd finansowa i ubezpieczeniowa 13 3,5 Działalnośd związana z obsługą rynku nieruchomości 2 0,5 Działalnośd profesjonalna, naukowa i techniczna 38 10,3 Działalnośd w zakresie usług administrowania 1 0,3 Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenia 4 1,1 zdrowotne Edukacja 4 1,1 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 4 1,1 Działalnośd związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 17 4,6 Pozostała działalnośd usługowa 35 9,5 Nie wiem 89 24,1 Badani przedstawiciele kadry zarządzającej zostali również poproszeni o wskazanie branż gospodarki, które w ciągu roku następującego po wywiadach telefonicznych będą przechodziły kryzys. Zebrane dane wskazują, że najczęściej wymienianymi były: przetwórstwo przemysłowe (16,2%), budownictwo (12,4%) oraz handel hurtowy i detaliczny (11,4%). Zestawienie z omówionymi powyżej prognozami dotyczącymi sektorów mających perspektywy rozwoju wskazuje na zbieżnośd najczęstszych wskazao. Takie wyniki można interpretowad dwojako: z jednej strony może to oznaczad, że wspomniane branże wiążą się ze zwiększonym ryzykiem, ale jednocześnie potencjalnymi znacznymi korzyściami, a z drugiej, że były one dośd łatwo kojarzone przez badanych, co przyczyniło się do ponadprzeciętnie wysokiego udziału w odpowiedziach na pytania otwarte. Ponadto należy podkreślid, że odpowiadając na omawiane pytanie, 47% respondentów nie wskazało żadnej branży gospodarki. 17
Tabela 19. Branże oceniane jako zagrożone kryzysem w ciągu 12 miesięcy następujących po badaniu Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 33 8,9 Górnictwo i wydobywanie 9 2,4 Przetwórstwo przemysłowe 60 16,2 Przemysł poligraficzny 11 3,0 Przemysł chemiczny 9 2,4 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną 5 1,4 Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami 2 0,5 Budownictwo 46 12,4 Handel hurtowy i detaliczny 42 11,4 Transport i gospodarka magazynowa 27 7,3 Działalnośd związana z zakwaterowaniem i usług 2 0,5 Informacja i komunikacja 3 0,8 Działalnośd finansowa i ubezpieczeniowa 8 2,2 Działalnośd związana z obsługą rynku nieruchomości 2 0,5 Działalnośd profesjonalna, naukowa i techniczna 6 1,6 Edukacja 3 0,8 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 6 1,6 Związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 3 0,8 Pozostała działalnośd usługowa 12 3,2 Nie wiem 174 47,0 18
OSADZENIE BRANŻY PRZETWÓRSTWA PRZEMYSŁOWEGO W REALIACH I DYNAMICE ZMIANY GOSPODARCZEJ ORAZ ROLA INWESTYCJI W KSZTAŁTOWANIU ZMIANY GOSPODARCZEJ Przedstawiciele kadry kierowniczej uczestniczący w wywiadach telefonicznych zostali poproszeni o ocenę tego, czy branża przetwórstwa przemysłowego podlega procesom restrukturyzacji (należy podkreślid, że respondentom w razie niezrozumienia pojęcia restrukturyzacji przedstawiano jego definicję). Badani w większości (60,8%) wyrazili przekonanie, że w omawianym sektorze gospodarki zachodzą gruntowne przemiany przedsiębiorstw w co najmniej jednym obszarze: profilu działania, struktury kapitału, organizacji wewnętrznej firmy, mające na celu naprawę funkcjonowania firm lub ich rozwój. Relatywnie często respondentom trudno było ocenid, czy w branży przetwórstwa przemysłowego zachodzą procesy restrukturyzacyjne (14,9%). Tabela 20. Przechodzenie procesu restrukturyzacji przedsiębiorstw branży przetwórstwa przemysłowego w świadomości badanych Tak 225 60,8 Nie 90 24,3 Trudno powiedzied 55 14,9 Ogółem: 370 100,0 Zebrane dane wskazują, że w opinii respondentów czynnikami w największej mierze wpływającymi na przemiany restrukturyzacyjne w branży przetwórstwa przemysłowego są inni uczestnicy gry rynkowej konkurencja (93,8% wskazao) oraz klienci czy też odbiorcy towarów i usług (84%). Nieco rzadziej badani menedżerowie wskazywali na wpływ dostawców firm funkcjonujących w tym sektorze gospodarki (58,7%) oraz uwarunkowao prawnych (51,6%). Tabela 21. Czynniki wpływające na przemiany restrukturyzacyjne w branży przetwórstwa przemysłowego Konkurencja 211 93,8 Klienci/odbiorcy 189 84,0 Dostawcy 132 58,7 Uwarunkowania prawne 116 51,6 Inne 26 11,6 19
Respondenci zostali również poproszeni o ocenę tego, czy branża przetwórstwa przemysłowego podlega modernizacji (ponownie w razie niezrozumienia pojęcia procesu modernizacji przedstawiano jego definicję). Badani przedstawiciele kadry kierowniczej w zdecydowanej większości (83%) wyrazili opinię, że sektor gospodarki, którego dotyczy analiza, przechodzi proces poprawy obecnego stanu, transformację, przebudowę. Relatywnie niski udział (7,6%) odpowiedzi świadczących o trudnościach w ocenie, czy w branży przetwórstwa przemysłowego zachodzi modernizacja, może świadczyd o tym, że dla respondentów procesy modernizacyjne są łatwiejsze do zidentyfikowania, niż procesy restrukturyzacyjne. Tabela 22. Przechodzenie procesu modernizacji przedsiębiorstw branży przetwórstwa przemysłowego w świadomości badanych Tak 307 83,0 Nie 35 9,5 Trudno powiedzied 28 7,6 Ogółem: 370 100,0 Rozkład odpowiedzi dotyczących czynników wpływających na przemiany modernizacyjne w branży przetwórstwa przemysłowego jest bardzo zbliżony do analogicznego rozkładu dla procesów restrukturyzacyjnych. Zdecydowanie najczęściej wskazywanymi determinantami modernizacji byli bowiem ponownie współuczestnicy gry rynkowej: konkurenci (92,2%) oraz klienci lub odbiorcy towarów i usług (86%). Podobnie kształtował się również udział wskazao na wpływ dostawców (60,6%) oraz uwarunkowao prawnych (55,4%). Tabela 23. Czynniki wpływające na przemiany modernizacyjne w branży przetwórstwa przemysłowego Konkurencja 283 92,2 Klienci/odbiorcy 264 86,0 Dostawcy 186 60,6 Uwarunkowania prawne 170 55,4 Inne 34 11,1 20
Rozkład odpowiedzi na pytanie o przewidywane inwestycje w branży przetwórstwa przemysłowego w ciągu roku następującego po badaniu telefonicznym był dośd zrównoważony. Nieco liczniej odnotowano opinie świadczące o tym, że będą one następowały (56,2%). Tabela 24. Prognozy dotyczące inwestycji w branży przetwórstwa przemysłowego w ciągu roku następującego po badaniu Tak 208 56,2 Nie 162 43,8 Ogółem: 370 100,0 Badani przedstawiciele kadry kierowniczej zapytani o zakres prognozowanych przez nich inwestycji w branży przetwórstwa przemysłowego w zdecydowanej większości wskazywali na nowe technologie (90,4%). Nieco mniej licznie respondenci wyrażali przekonanie o tym, że inwestycje będą miały na celu usprawnienie dotychczasowych produktów i usług (85,6%) oraz wprowadzenie nowych (74%). Dośd często odnotowano także opinie o tym, że wydatki mające na celu uzyskanie odroczonych korzyści będą dotyczyły różnych zasobów przedsiębiorstw personalnych (65,4%), ale także materialnych (63,5%). Wśród przedstawionych respondentom możliwych kierunków inwestycji w branży przetwórstwa przemysłowego najrzadziej wskazywano na wydatki na utworzenie nowych miejsc pracy (51,4%). Tabela 25. Zakres prognozowanych inwestycji w branży przetwórstwa przemysłowego w ciągu roku następującego po badaniu W nowy produkt/usługę 154 74,0 W usprawnienie/rozwój produktu/usługi 178 85,6 W nowe technologie 188 90,4 Inwestycja w zasoby materialne firm 132 63,5 Inwestycja w kadry (np. szkolenia) 136 65,4 Utworzenie nowych miejsc pracy 107 51,4 Inne 7 3,4 Zebrane dane wskazują, że respondenci w zdecydowanej większości oceniali potencjalny wpływ prognozowanych wcześniej inwestycji jako korzystny dla branży przetwórstwa przemysłowego. 21
Badani najczęściej ogólnie stwierdzali, że wydatki o odroczonych korzyściach będą znacząco i pozytywnie oddziaływały na ten sektor (20,7%) lub zwracali uwagę na ich rolę dla rozwoju branży, a także jej modernizacji i restrukturyzacji (14,9%). Relatywnie duży udział miały również odpowiedzi wskazujące na wpływ inwestycji na poprawę jakości produktów i usług (10,1%), a także wzrost konkurencji na rynku (10,1%). Pozostałe kategorie odpowiedzi występowały sporadycznie, co obrazuje tabela 26. Zauważalny jest również wysoki odsetek badanych, którzy nie potrafili ocenid potencjalnego wpływu inwestycji na analizowany sektor (23,1%). Tabela 26. Rola prognozowanych inwestycji dla przemian w branży przetwórstwa przemysłowego Poprawa jakości obsługi klienta 4 1,9 Poprawa sytuacji finansowej 8 3,8 Nowe inwestycje/innowacje 3 1,4 Pozytywny/znaczący wpływ 43 20,7 Nie wiem 48 23,1 Rozwój branży, modernizacja i restrukturyzacja 31 14,9 Poprawa jakości produktów, usług 21 10,1 Zwiększenie zatrudnienia 2 1,0 Nic się nie zmieni 1 0,5 Lepsze zaopatrzenie rynku 3 1,4 Wpływ negatywny 1 0,5 Mało znaczący wpływ 7 3,4 Promocja branży 1 0,5 Umocnienie pozycji na rynku 7 3,4 Ochrona środowiska 1 0,5 Rozwój firm 8 3,8 Większa konkurencja 21 10,1 Obniżenie kosztów 1 0,5 Zmiana warunków produkcji/rozwój produkcji 5 2,4 Redukcja zatrudnienia 1 0,5 Spadek cen 6 2,9 Poprawa efektywności/wydajności 5 2,4 Małe firmy upadną/zostaną duże 1 0,5 Wyrównanie standardów z UE 1 0,5 Zwiększenie sprzedaży 4 1,9 Opinie respondentów dotyczące inwestycji lub zmian, które powinny nastąpid, aby sektor przetwórstwa przemysłowego mógł się rozwijad, były bardzo silnie zróżnicowane. Można jednak wskazad odpowiedzi, które pojawiały się podczas wywiadów telefonicznych ponadprzeciętnie często. 22
Należą do nich zmiany w systemie legislacyjnym, w tym szczególnie związane z podatkami i administracją publiczną (17,3%) oraz wdrożenie nowych technologii, zwłaszcza informatycznych oraz związany z nimi wzrost jakości produktów (15,4%). Relatywnie często badani zwracali również uwagę na znaczenie procesów modernizacyjnych, szczególnie w obszarze parku maszynowego przedsiębiorstw (4,3%) oraz ogólnej sytuacji na rynku, np. związanej ze wzrostem koniunktury (4,3%). Na podobnym poziomie częstości występowały wskazania respondentów na znaczenie inwestycji w kadry przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego dla rozwoju całej branży (4,1%). Ponadto, należy podkreślid, że 41,9% badanych przedstawicieli kadry kierowniczej nie potrafiło wskazad zmian lub inwestycji koniecznych dla poprawy sytuacji analizowanego sektora. 23
Tabela 27. Zmiany i inwestycje konieczne dla rozwoju branży przetwórstwa przemysłowego Nowelizacja przepisów budowlanych, liberalizacja 4 1,1 Organizacja szkoleo, inwestycja w kadry 15 4,1 Nowe technologie, Internet, nowa, lepsza jakośd produktów 57 15,4 Nie wiem 155 41,9 Zmiany w systemie prawnym, podatkowym, udogodnienia administracyjne 64 17,3 Zwiększenie parku maszynowego, modernizacja 16 4,3 Sytuacja na rynku, lepsza koniunktura, zmiany cen 16 4,3 Większe dofinansowanie na rozwój 8 2,2 Obniżenie cen paliwa 1 0,3 Obniżenie kosztów 6 1,6 Dostępnośd kredytów, niższe koszty kredytów 5 1,4 Ograniczenie importu, więcej rodzimych produktów 6 1,6 Embargo na chioskie towary 2 0,5 Obniżenie podatku VAT 4 1,1 Zmiany w rządzie 1 0,3 Inwestycje, środki z UE 9 2,4 Utworzenie nowych miejsc pracy, stabilnośd zatrudnienia 4 1,1 Lepsze warunki finansowe 7 1,9 Redukcja personelu administracyjnego 1 0,3 Zmniejszenie zadłużenia paostwa 1 0,3 Wsparcie małych przedsiębiorstw, przemysłu drobnego 5 1,4 Większa dbałośd o klientów, odbiorców 3 0,8 Szybki przepływ informacji, szybka realizacja terminów zleceo 2 0,5 Płynnośd w odzyskiwaniu pieniędzy 3 0,8 Zmniejszenie kosztów zatrudnienia 1 0,3 Inwestycje, rozwój przemysłu, infrastruktura urbanistyczna 3 0,8 Rozszerzenie działalności na rynki zagraniczne 1 0,3 Ograniczenie ingerencji paostwa w rynek 3 0,8 Inwestycja w reklamę, marketing 3 0,8 Rozwój edukacji, modernizacja edukacji, nauki, inwestycje 2 0,5 Regulacje prawne dotyczące ochrony środowiska 4 1,1 Zebrane dane wskazują, że respondenci oczekiwali wprowadzenia opisanych powyżej zmian i inwestycji, które stanowiłyby czynnik rozwoju branży przetwórstwa przemysłowego przede wszystkim od dwóch kategorii podmiotów: przedsiębiorców (15,9%) oraz przedstawicieli administracji rządowej i legislatorów (14,9%). 24
Tabela 28. Podmioty, które powinny wprowadzid zmiany i inwestycje konieczne dla rozwoju branży przetwórstwa przemysłowego Ustawodawcy/rząd 55 14,9 Handlowcy 1 0,3 Właściciele firm, przedsiębiorcy, producenci 59 15,9 Władze samorządowe 7 1,9 ZUS 1 0,3 Banki 1 0,3 25
IDENTYFIKACJA CZYNNIKÓW WZROSTU I STAGNACJI PRZEMIAN MODERNIZACYJNYCH I RESTRUKTURYZACYJNYCH BRANŻY PRZETWÓRSTWA PRZEMYSŁOWEGO Dane zebrane podczas wywiadów telefonicznych prowadzonych z przedstawicielami kadry kierowniczej przedsiębiorstw jednoznacznie wskazują na wysoką świadomośd znaczenia przemian gospodarczych obejmujących restrukturyzację i modernizację dla rozwoju gospodarczego regionu. Zdecydowana większośd respondentów (95,4%) uznała je za niezbędne dla ożywienia w tej sferze. Tabela 29. Percepcja wpływu restrukturyzacji i modernizacji na rozwój gospodarczy regionu Niezbędne dla rozwoju gospodarczego regionu 353 95,4 Nieistotne dla rozwoju gospodarczego regionu 17 4,6 Ogółem: 370 100,0 Podsumowując dane przedstawione w tabeli 30, w opinii badanych menedżerów do czynników wpływających na funkcjonowanie przedsiębiorstw branży przetwórstwa przemysłowego, które są najmniej podatne na zmiany, należą: ilośd inwestycji w sektorze (37,6% wskazao na to, że nie ulegną one zmianie), dostęp do wykwalifikowanych pracowników (35,7%) i konkurencja w branży (33,8%). Natomiast wzrost najczęściej prognozowano w przypadku cen surowców i materiałów w branży (71,9% wskazao na to, że ulegną podwyższeniu), konkurencji w branży (51,1,%) oraz popytu na produkty i usługi w branży (50,3%). Z kolei determinantami funkcjonowania przedsiębiorstw, które najczęściej miały w opinii respondentów maled, były: dostęp do środków zewnętrznych na inwestycje (23%) oraz wykwalifikowanych pracowników (21,4%) w branży. Szczegółowo dane dotyczące prognozowanych kierunków zmian czynników wpływających na funkcjonowanie przedsiębiorstw w branży przetwórstwa przemysłowego przedstawia poniższa tabela. 26
Tabela 30. Prognozowane kierunki zmian wybranych czynników wpływu na funkcjonowanie przedsiębiorstw Popyt na produkty/usługi w branży Ceny surowców/materiałów w branży Konkurencja w branży Ilośd regulacji prawnych działalności przedsiębiorstw w branży Dostęp do środków zewnętrznych na inwestycje w branży Dostęp do wykwalifikowanych pracowników w branży Ilośd inwestycji w branży Wzrośnie Zmaleje Nie zmieni się Nie wiem Ogółem Liczebnośd 186 38 111 35 370 Udział (%) 50,3 10,3 30 9,5 100 Liczebnośd 266 20 51 33 370 Udział (%) 71,9 5,4 13,8 8,9 100 Liczebnośd 189 21 125 35 370 Udział (%) 51,1 5,7 33,8 9,5 100 Liczebnośd 147 26 115 82 370 Udział (%) 39,7 7 31,1 22,2 100 Liczebnośd 84 85 123 78 370 Udział (%) 22,7 23 33,2 21,1 100 Liczebnośd 122 79 132 37 370 Udział (%) 33,0 21,4 35,7 10 100 Liczebnośd 137 34 139 60 370 Udział (%) 37 9,2 37,6 16,2 100 Z punktu widzenia celów badania istotna jest również analiza zależności pomiędzy prognozowanymi kierunkami zmiany poszczególnych czynników omówionych powyżej a ich przewidywanym wpływem na sektor przetwórstwa przemysłowego. Takie wnioskowanie zostanie przeprowadzone poniżej, a tabele 31 37 zawierają poszczególne rozkłady zmiennych. Analiza statystyczna opiera się na teście niezależności χ2 (chi-kwadrat), który pozwala zweryfikowad hipotezę o niezależności związku pomiędzy zmiennymi na nominalnym poziomie pomiaru. W przypadku testu χ2 hipoteza zerowa H0 zakłada, że analizowane zmienne są od siebie niezależne, natomiast hipoteza alternatywna H1 oznacza, że zmienne nie są niezależne. Nieodrzucenie hipotezy H0 o niezależności zmiennych skutkuje stwierdzeniem, że między zmiennymi nie ma związku. Z kolei, odrzucenie hipotezy zerowej implikuje przyjęcie hipotezy alternatywnej i stwierdzenie, że należy oczekiwad związku między zmiennymi. Warunkiem odrzucenia H0 i przyjęcia H1 jest wartośd prawdopodobieostwa p nie wyższa od poziomu istotności α=0,01. W żadnym z analizowanych poniżej przypadków udział komórek o liczebności oczekiwanej mniejszej od 5 nie przekraczał 25%. Natomiast dla określenia siły zależności obliczono 27
wartości współczynnika V-Kramera. Zależnie od wartości jaką przyjmuje ten współczynnik, można mówid o następującej sile związku: V<0,3 słaby związek, 0,3<V<0,5 umiarkowany związek, V>0,5 silny związek. W celu przeprowadzenia analizy współwystępowania prognozowanego kierunku zmian popytu na produkty lub usługi i wpływu tego trendu na branżę przetwórstwa przemysłowego przeprowadzono omówiony powyżej test niezależności χ2. Wartośd statystyki χ2 wyniosła 611,128 przy wartości prawdopodobieostwa p<0,01. Oznacza to, że należy odrzucid hipotezę zerową o niezależności zmiennych i stwierdzid, że występuje między nimi zależnośd. Wartośd współczynnika V-Kramera wyniosła 0,742, co oznacza, że zależnośd jest silna. Analiza rozkładu zmiennych w przedstawionej poniżej tabeli krzyżowej pozwala stwierdzid, że prognozom badanych o wzroście popytu towarzyszy zazwyczaj przekonanie, że będzie to czynnik wzrostu dla branży, natomiast przeświadczeniu o perspektywie zmniejszenia popytu opinia, że będzie to czynnik zahamowania dla sektora. Tabela 31. Prognozowany kierunek zmiany popytu na produkty/usługi w branży a jego wpływ na branżę przetwórstwa przemysłowego Prognozowany kierunek zmiany popytu na produkty/usługi w branży Wzrośnie Zmaleje Nie zmieni się Nie wiem Wzrost Wpływ czynnika na branżę Zahamowanie Nie wpłynie na branżę Nie wiem Ogółem Liczebnośd 160 2 18 6 186 Udział (%) 86,0 1,1 9,7 3,2 100,0 Liczebnośd 1 36 0 1 38 Udział (%) 2,6 94,7 0,0 2,6 100,0 Liczebnośd 13 31 63 4 111 Udział (%) 11,7 27,9 56,8 3,6 100,0 Liczebnośd 0 0 0 35 35 Udział (%) 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0 W celu przeprowadzenia analizy współwystępowania prognozowanego kierunku zmian cen surowców i materiałów w sektorze oraz wpływu tego trendu na branżę przetwórstwa przemysłowego, zastosowano omówiony wcześniej test niezależności χ2. Wartośd statystyki χ2 wyniosła 304,458 przy wartości prawdopodobieostwa p<0,01. Oznacza to, że należy odrzucid hipotezę zerową o niezależności zmiennych i stwierdzid, że występuje między nimi zależnośd. 28
Wartośd współczynnika V-Kramera wyniosła 0,524, co oznacza, że zależnośd jest silna. Analiza rozkładu zmiennych w przedstawionej poniżej tabeli krzyżowej pozwala stwierdzid, że prognozom badanych o wzroście cen surowców i materiałów w branży towarzyszy najczęściej przekonanie, że będzie to czynnik zahamowania dla badanego sektora, natomiast przeświadczeniu o perspektywie obniżenia poziomu cen w zbliżonym stopniu opinie, że będzie to zarówno czynnik niemający większego wpływu na sektor, jak i że doprowadzi do jego wzrostu. Tabela 32. Prognozowany kierunek zmiany cen surowców/materiałów w branży a jego wpływ na branżę przetwórstwa przemysłowego Prognozowany kierunek zmiany cen surowców/ materiałów w branży Wzrosną Zmaleją Nie zmienią się Wzrost Wpływ czynnika na branżę Zahamowanie Nie wpłynie na branżę Nie wiem Ogółem Liczebnośd 33 155 70 8 266 Udział (%) 12,4 58,3 26,3 3,0 100,0 Liczebnośd 7 5 8 0 20 Udział (%) 35,0 25,0 40,0 0,0 100,0 Liczebnośd 15 9 25 2 51 Udział (%) 29,4 17,6 49,0 3,9 100,0 Nie wiem Liczebnośd 0 0 1 32 33 Udział (%) 0,0 0,0 3,0 97,0 100,0 Dla przeprowadzenia analizy współwystępowania prognozowanego kierunku zmian poziomu konkurencji w sektorze przetwórstwa przemysłowego i wpływu tego trendu na branżę, zastosowano omówiony wcześniej test niezależności χ2. Wartośd statystyki χ2 wyniosła 309,422 przy wartości prawdopodobieostwa p<0,01. Oznacza to, że należy odrzucid hipotezę zerową o niezależności zmiennych i stwierdzid, że występuje między nimi zależnośd. Wartośd współczynnika V-Kramera wyniosła 0,528, co oznacza, że zależnośd jest silna. Analiza rozkładu zmiennych w przedstawionej poniżej tabeli krzyżowej pozwala stwierdzid, że prognozom badanych o wzroście konkurencji towarzyszy najczęściej przekonanie, że będzie to czynnik wzrostu dla branży, natomiast w przypadku przeświadczenia o perspektywie obniżenia poziomu konkurencji opinie były dośd równomiernie podzielone. 29