ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ

8 ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ Rafał Kocierz Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie 8-1-8

GEODEZJA INŻYNIERYJNA Spis treści OSNOWY GEODEZYJNE... 3 Wprowadzenie... 3 Projekt i stabilizacja osnowy... 6 Pomiar... 6 Wyrównanie... 6 Równania obserwacyjne... 7 Rozwiązanie nadliczbowego układu równań liniowych... 9 Analiza dokładności sieci po wyrównaniu (wskaźniki dokładności)... 9 Wyrównanie sieci realizacyjnych w popularnych programach komputerowych... 1 Kontrola sieci po wyrównaniu... 1 Metody nawiązania siatek realizacyjnych do osnów państwowych... 11 Wykorzystanie transformacji bez zmiany skali... 11 Wyrównanie w nawiązaniu do osnowy państwowej... 11 Przykład ręcznego opracowania wyników pomiaru regularnej osnowy realizacyjnej... 1 Przykład opracowania pomiarów osnowy realizacyjnej w programie C-GEO... 6 Skład operatu z pomiaru i wyrównania regularnej osnowy realizacyjnej... 39 Literatura... 4 ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona

OSNOWY GEODEZYJNE Wprowadzenie We wszystkich asortymentach prac geodezyjnych kluczową rolę odgrywa osnowa geodezyjna, jest ona fundamentem (oparciem) dla wszelkich pomiarów i wyznaczeń jakie prowadzą geodeci. Jest ona praktyczną realizacją układu współrzędnych na określonym obszarze i jest łącznikiem między mapą a terenem - dzięki niej jesteśmy w stanie zrealizować to co projektant naniósł na mapę do celów projektowych. Rolę osnowy realizacyjnej może pełnić osnowa państwowa jeśli tylko spełnia ona wymagania dokładnościowe oraz lokalizacyjne. Gdy istniejąca osnowa szczegółowa lub pomiarowa nie może posłużyć do oparcia pomiarów realizacyjnych należy założyć osnowę realizacyjną dopasowaną do potrzeb konkretnej inwestycji. Przy zakładaniu osnowy należy uwzględnić, iż nie będzie ona służyć jedynie do pomiarów realizacyjnych ale również do przygotowania podkładów mapowych (mapa do celów projektowych), inwentaryzacji powykonawczych, pomiarów przemieszczeń i odkształceń oraz aktualizacji mapy zasadniczej po zakończeniu procesu budowlanego. Z powyższego wynika, że osnowa taka musi posiadać współrzędne wyznaczone w państwowym układzie współrzędnych oraz spełniać wymagania dokładnościowe dla minimum osnowy pomiarowej według instrukcji G-4. Podobnie jak w przypadku osnów państwowych wyróżniamy klasy i rzędy tak w pomiarach realizacyjnych występuje podział na osnowę podstawową i szczegółową. Osnowa podstawowa służy do utrwalenia układu współrzędnych na terenie inwestycji, nawiązania do układu państwowego, rozwinięcia osnowy szczegółowej oraz, jeśli to możliwe, wykonania pomiarów realizacyjnych. Zaś osnowa szczegółowa służy tylko i wyłącznie do pomiarów inwetaryzacyjnych i tyczeniowych. Przy mniejszych inwestycjach nie wymaga się stosowania tak rozbudowanej struktury i zakłada się jednorzędową osnowę realizacyjną. Najczęściej jest to osnowa przestrzenna (najwygodniejsza w użyciu) ale czasem rozdziela się ją na osnowę sytuacyjną (poziomą) i wysokościową zwłaszcza gdy istnieje duża dysproporcja dokładności między poszczególnymi składowymi. Osnowa geodezyjna usystematyzowany zbiór punktów geodezyjnych, dla których określono matematycznie ich wzajemne położenie i dokładność usytuowania. Podstawowa osnowa realizacyjna osnowa geodezyjna złożona z punktów odniesienia stanowiących punkty pierwszego rzędu na określonym obszarze objętym pomiarami realizacyjnymi i przeznaczona do wyznaczenia szczegółowej osnowy realizacyjnej. Szczegółowa osnowa realizacyjna złożona z punktów odniesienia stanowiących punkty drugiego rzędu i przeznaczona do bezpośredniego tyczenia osi konstrukcyjnych obiektu budowlanego. Punkt odniesienia punkt pomiarowy o wyznaczonych współrzędnych i/lub wyznaczonej wysokości, zachowujący niezmienność położenia względem którego wyznaczane są inne punkty. Ze względu na strukturę i geometrię osnowę realizacyjną może stanowić: sieć dowolnego kształtu (rysunek 1 oraz rysunek ); sieć regularna (rysunek 3); układy baz; sieć wydłużona (ciągi poligonowe lub łańcuchy trójkątów najczęściej wzdłuż tras komunikacyjnych); czworobok geodezyjny, układ linii pomiarowych; sieć punktów mierzonych techniką GPS. ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 3

Rysunek 1 Szkic osnowy realizacyjnej dowolnego kształtu "A" Rysunek Szkic osnowy realizacyjnej dowolnego kształtu "B" ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 4

Rysunek 3 Szkic osnowy realizacyjnej regularnej Opisać pokrótce czym charakteryzuje się osnowa o kształcie dowolnym, np. że punkty na narożnikach budynków, położenie punktów dopasowane do metod tyczenia i położenia realizowanych obiektów, aktualnie najczęściej stosowana. Przykładowe rysunki np. z prac dyplomowych. Napisać też o sieciach regularnych, ich cechach i dlaczego były stosowane Cechy charakterystyczne osnów regularnych: punkt główny przyjmowany w środku ciężkości osnowy jako początek układu współrzędnych; kierunek główny kierunek osi X, zwykle równoległy do osi głównej obiektu; kształt i wymiary figur; wymiary ramy (obwodnicy); rodzaj mierzonych elementów. Etapy zakładania osnowy regularnej: tyczenie wstępne; stabilizacja (płyty betonowe z płytkami metalowymi); pomiar i wyrównanie; wniesienie poprawek trasowania; pomiar kontrolny (najczęściej przekątnych). Tabela 1 Różnice między osnową regularną, a nieregularną Typ osnowy Współrzędne przybliżone obliczamy Punktów w terenie nieregularne z obserwacji nie przesuwamy regularne z wymiarów figur przesuwamy do położenia nominalnego (o współrzędnych przybliżonych) ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 5

Współrzędne wyrównane określają położenie punktów w terenie służą do dalszych prac punktów wstępnie wytyczonych służą jedynie do kontroli obliczenia poprawek Projekt i stabilizacja osnowy Warunki które należy uwzględnić podczas projektowania osnowy realizacyjnej: wystarczająco dokładna (na podstawie wstępnych analiz dokładności) gęstość punktów i ich rozmieszczenie powinny być dostosowane do potrzeb punkty powinny być usytuowane w miejscach zapewniających ich stałość i trwałość powinna być ekonomiczna Pomiar Wykonanie pomiaru, przykłady instrumentów super dokładnych oraz normalnych, osnowy na budynkach (folie dalmiercze), przetworzenie obserwacji w programach komputerowych (C-GEO dziennik pomiaru kierunkowego). Że dokładność osnowy musi być co najmniej jak dla osnowy pomiarowej, przedstawić te dokładności z instrukcji G-4. Wyrównanie Sieci realizacyjne wyrównuje się zawsze metodą najmniejszych kwadratów Gaussa ([pvv] min) z przyjęciem najmniejszej liczby warunków nawiązania. Obliczenia prowadzimy najczęściej w układzie lokalnym związanym z głównymi osiami danej inwestycji lub innym zdefiniowanym np. przez projektanta. Ponieważ posługujemy się modelem pośredniczącym konieczne jest zdefiniowanie przynajmniej jednego punktu stałego oraz azymutu jednego z boków. Najkorzystniej, ze względu na wielkość błędów średnich położenia punktów wyznaczanych (patrz rysunek 4), jest wybierać punkt stały sieci w pobliżu środka ciężkości realizowanej sieci geodezyjnej. ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 6

Rysunek 4 Zależność kształtu i wymiarów elips błędu w zależności od położenia punktu stałego Coś to będzie trzeba zgrabniej opisać. Równania obserwacyjne Odległości poziome W najprostszej postaci, równanie odległości zredukowanej w funkcji współrzędnych dwóch punktów możemy wyrazić wzorem: Dx, y, x, y D =, gdzie Dx, y, x, y - jest nieliniową funkcją współrzędnych geodezyjnych Dx, y, x, y = x x + y y D - jest miarą odległości Nieliniową funkcję odległości należy aproksymować funkcją liniową np. z wykorzystaniem rozwinięcia w szereg Taylora: D = Dx, y, x, y + dd, przy czym dd jest różniczką zupełną i wyraża przyrost funkcji wywołany różniczkowymi zmianami współrzędnych punktów końcowych: gdzie dd = D x dx + D y dy + D x dx + D y dy = = cosaz, = = sinaz = = cosaz, = = sinaz Po podstawieniu wartości pochodnych cząstkowych, równanie obserwacyjne odległości przyjmie ostateczną postać (ujętą za pomocą form Hausbrandta): ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 7

Azymuty topograficzne D = Dx, y, x, y dx + dy cosaz sinaz dx dy cosaz sinaz Równanie azymutu, jako funkcję współrzędnych dwóch punktów, można wyrazić poniższym wzorem: gdzie: Azx, y, x, y Az =, Azx, y, x, y - jest nieliniową funkcją współrzędnych geodezyjnych Azx, y, x, y = arctan, Az - jest miarą azymutu Funkcja Azx, y, x, y jest aproksymowana funkcją liniową z wykorzystaniem szeregu Taylora, z pominięciem wyrazów wyższych rzędów: Az = Azx, y, x, y + daz. Element daz interpretuje się jako przyrost wartości azymutu, wywołany różniczkową zmianą współrzędnych linii i-j: przy czym pochodne cząstkowe wyrażają się wzorami: daz = Az x dx + Az y dy + Az x dx + Az y dy = = B, = = A = = B, = = A Uwaga: powyższe współczynniki są wyznaczone dla miary kątowej wyrażonej w radianach, jeśli czytelnik używa innej jednostki (np. gradów lub stopni) to należy powyższe wielkości pomnożyć przez odpowiednie (np. =665). W ostatecznej formie, równanie obserwacyjne azymutu przedstawia się następująco: Kierunki poziome Az = Azx, y, x, y + dx dy A B dx dy A B Podczas gdy azymuty odniesione są do kierunku północy to pęk kierunków jest odniesiony do średnicy zerowej limbusa lub do jednego z kierunków wybranego za początkowy. Aby powiązać te dwa rodzaje spostrzeżeń należy wprowadzić do modelu dodatkowy parametr, stałą orientacji pęku, który wyraża azymut kierunku zerowego. Omawianą zależność wyraża wzór: przy czym Azx, y, x, y = K + π Azx, y, x, y - azymut boku i-j K - miara kierunku poziomego mierzonego z punktu i na punkt j π - stała orientacji pęku na stanowisku i Po rozwinięciu funkcji kierunku poziomego w szereg Taylora otrzymamy ostatecznie : K = Azx, y, x, y π + dπ + dx dy A B dx dy A B ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 8

Kąt poziomy W formie symbolicznej, równanie obserwacji kąta poziomego wyrażone przez współrzędne trzech punktów, przedstawia się następująco: przy czym αx, y, x, y, x, y α = αx, y, x, y, x, y - kąt poziomy zawarty między prostymi i-j oraz i-k αx, y, x, y, x, y = arctan y y arctan y y x x x x α - miara kąta zmierzonego na stanowisku i między punktami j k Powyższe równanie nieliniowe doprowadzamy do postaci liniowej przez rozwinięcie go w szereg Taylora z pominięciem wyrazów wyższych rzędów. W końcowej postaci równanie obserwacyjne kąta przedstawia się następująco: α = αx, y, x, y, x, y + dx dy A B dx dy A B dx dy A A B B Przyrosty współrzędnych np. dla wektorów GPS zrzutowanych na płaszczyznę odwzorowania Różnica wysokości Dla pomiarów niwelacji geometrycznej oraz przeliczonych przewyższeń trygonometrycznych Rozwiązanie nadliczbowego układu równań liniowych Wzory z rachunku wyrównawczego na metodę pośredniczącą Analiza dokładności sieci po wyrównaniu (wskaźniki dokładności) Analiza dokładności, interpretacja estymatora błędu średniego, obliczenie błędów średnich obserwacji po wyrównaniu Podstawowym kryterium oceny dokładności w osnowach realizacyjnych jest średni błąd długości najbardziej niekorzystnie położonego (najsłabiej wyznaczonego) boku sieci. Błąd ten liczymy ze wzoru: gdzie σ = ±f CovX, Y, X, Y f f - wektor wierszowy zawierający pochodne cząstkowe funkcji odległości dla badanego boku (i-j) sieci f = [ cosaz sinaz cosaz sinaz ] CovX, Y, X, Y - macierz wariancyjno-kowariancyjna dla punktów i,j σ σ σ σ σ CovX, Y, X, Y = σ σ σ σ σ σ σ σ σ σ σ Pomocniczymi parametrami oceny dokładności są: średni błąd kąta σ = ±f CovX, Y, X, Y, X, Y f ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 9

gdzie f - wektor wierszowy zawierający pochodne cząstkowe funkcji analizowanego kąta jik f = sinaz ρ cosaz ρ sinaz sinaz ρ cosaz + cosaz ρ sinaz ρ cosaz l l l l l l l l ρ średni błąd kierunku σ = ±f CovX, Y, X, Y f przy czym f - wektor wierszowy zawierający pochodne cząstkowe funkcji azymutu boku i-j f = sinaz ρ cosaz ρ sinaz ρ cosaz l ij l ij l ij l ij ρ średnie błędy współrzędnych i średni błąd położenia punktu elementy elips błędu średniego błędy podłużne i poprzeczne Wyrównanie sieci realizacyjnych w popularnych programach komputerowych Cosik opisz o czasochłonności obliczeń geodezyjnych, ze pierwsze programy na maszyny obliczeniowe rozwiązywały właśnie problem wyrównania osnów geodezyjnych. C-GEO WinKalk GEONET Kontrola sieci po wyrównaniu Pierwszą czynnością jaką winniśmy wykonać po wyrównaniu ścisłym obserwacji jest kontrola wielkości i rozkładu poprawek do uzgadnianych spostrzeżeń. Należy zwrócić uwagę czy zbyt duża liczba poprawek nie przekracza trzykrotnej wielkości błędu średniego, a ogólny ich rozkład powinien z pewnym przybliżeniem dążyć do rozkładu normalnego (tabela ). Tabela Teoretyczny rozkład poprawek do obserwacji 68% poprawek do obserwacji < 1 σ v 95% poprawek do obserwacji < σ 99.7% poprawek do obserwacji < 3 σ m ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 1

Zgodnie z (1) należy również zweryfikować tzw. kryterium akceptacji, które obejmuje porównanie zmierzonych kątów z otrzymanymi ze współrzędnych wyrównanych otrzymane różnice nie powinny przekraczać poniższych wartości (tabela 3). Tabela 3 Dopuszczalne odchyłki dla osnowy rzędu I (1) dla odległości ±. 75L [m] [mm] min ±4mm dla kątów ±.5 L [m] przy czym L - odległość w metrach między punktami osnowy (w przypadku kątów bierzemy pod uwagę najkrótszą wartość) Na zakończenie prac związanych z założeniem osnowy wykonuje się również niezależne pomiary kontrolne (w przypadku sieci regularnych pomiar ten następuje po wprowadzeniu poprawek trasowania). Wartości pomierzone należy porównać z wartościami nominalnymi (obliczonymi na podstawie ostatecznych współrzędnych), a różnica powinna nie przekraczać dwukrotnej wartości średniego błędu jej wyznaczenia jest to tzw. kryterium zgodności. gdzie v σ v - różnica między wartością pomierzoną a nominalną σ - błąd średni wyznaczenia różnicy między wartością pomierzoną a teoretyczną σ = σ + σ σ - błąd średni pomiaru badanej wielkości σ - błąd średni wartości nominalnej, obliczony na podstawie macierzy kowariancyjnej wyznaczonych współrzędnych Przedstawione kryterium zgodności jest uniwersalnym narzędziem weryfikacji dokładności wykonanych czynności geodezyjnych ponieważ uwzględnia dokładności wykonanego pomiaru jak i wyznaczonych współrzędnych. W normie (1) czytelnik może również znaleźć inne kryterium weryfikujące poprawność wyznaczenia współrzędnych punktów osnowy, w którym różnica między wartością zaobserwowaną a oczekiwaną nie może przekroczyć wartości podanych w poniższej tabeli. dla odległości dla kątów Metody nawiązania siatek realizacyjnych do osnów państwowych Wykorzystanie transformacji bez zmiany skali Wyrównanie w nawiązaniu do osnowy państwowej ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 11

Przykład ręcznego opracowania wyników pomiaru regularnej osnowy realizacyjnej Tyczenie i pomiar Dla potrzeb realizacji hali przemysłowej zdecydowano się założyć regularną osnowę realizacyjną w postaci ramy geodezyjnej. Wszystkie pomiary przeprowadzono tachymetrem TC6 firmy Leica o numerze 4374. Do sygnalizacji celów użyto pryzmatów dalmierczych osadzonych na tyczkach. Założono iż wymiary ramy będą wynosić 134.m x 11.m i na ich podstawie obliczono współrzędne teoretyczne projektowanej osnowy: Współrzędne nominalne Numer X [m] Y [m] 1 5. 5. 5134. 5. 3 5134. 511. 4 5. 511. W celu zrealizowania powyższych współrzędnych zlokalizowano w terenie położenie punktu nr 1 oraz przyjęto kierunek do punktu nr 4. Na tej podstawie dokonano wytyczenia pozostałych punktów zgodnie z szkicem tyczenia (rysunek 5). Po wyznaczeniu przybliżonego położenia wszystkich punktów i dokonaniu zgrubnej kontroli można było przystąpić do właściwego pomiaru obserwacji wiążących poszczególne punkty, na podstawie których zostaną wyznaczone poprawki trasowania. Pomiar kątów i odległości wykonano w dwóch seriach pomiarowych za pomocą tego samego instrumentu i osprzętu. Wyniki pomiarów znajdują się w dzienniku pomiarowym (rysunek 6, rysunek 7 i rysunek 8). Rysunek 5 Szkic dokumentacyjny (tyczenia) punktów ramy geodezyjnej ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 1

Rysunek 6 Dziennik obserwacyjny (strona 1) Rysunek 7 Dziennik obserwacyjny (strona ) ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 13

Rysunek 8 Dziennik obserwacyjny (strona 3) Wstępne opracowanie materiału polowego Po pomiarze przystąpiono do kameralnego opracowania wyników pomiarów, a mianowicie należało obliczyć ostateczne wartości kątów i odległości oraz ocenić dokładność zebranego materiału obserwacyjnego. Ponieważ pomiary były wykonane w dwóch seriach pomiarowych możliwe było użycie metody par spostrzeżeń. Uśrednione wartości kątów i odległości zestawiono również na szkicu obserwacji do wyrównania (rysunek 9). Obliczenie błędu pomiaru kąta L Stan. P 1 4 1 4 3 1 3 1 4 3 4 3 1 4 3 I seria [ g ] II seria [ g ] [ cc ] Średnia 58,888 58,884-1 58,8834 99,9979 1,1-99,999 41,18 41,115-3 41,194 99,994 99,9945-5 99,994 58,8963 58,8955 +8 58,8959 1,4 1,188 +16 1,196 99,997 99,991-5 99,991 [ g ] Błąd średni różnicy pomiarów kątów: ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 14

[ ] m 14. 8 n cc Błąd średni pojedynczego pomiaru kąta (w dwóch położeniach lunety): cc m 1. n 4 Obliczenie błędu pomiaru odległości Od Do kier. główny [m] Odległość kier. powrotny [m] [mm] Średnia 4 3 134. 134.1-1 134. 4 1 1.993 11. -9 1.998 4 167.796 167.788-8 167.79 1 134. 133.975 +5 133.988 1 3 167.84 167.81 +14 167.817 3 1.995 1.994 +1 1.994 [m] Błąd średni różnicy pomiarów odległości: [ ] m 1. 7mm n Błąd średni pojedynczego pomiaru odległości: m 9. mm D n ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 15

Rysunek 9 Wykaz obserwacji pomierzonych Wyrównanie ścisłe pozyskanych obserwacji Na podstawie współrzędnych nominalnych, uśrednionych obserwacji oraz charakterystyce dokładnościowej możliwe jest ułożenie równań obserwacyjnych. Ponieważ układ równań jest nadwymiarowy możliwe będzie użycie metody najmniejszych kwadratów w celu jego rozwiązania. ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 16

Zestawienie równań obserwacyjnych w formach Hausbrandta Równania obs. dla obserwacji kątowych i C L P X L X P Y L Y P P A L A P B L B P dx L A L dy L B L dx P -A P dy P -B P dx C A P -A L dy C B P -B L 1 4 4 3 1 4 1 5 6 7 3 1 1 3 3 4 3 4 3 1 4 134. 134. 134. 134. 134. -134. -134. -134. -11. -11. -11. 11. 11. 11. 11. 11. -11. 58.8834 58.8817 99.999 1. 41.194 41.1183 99.994 1. 58.8959 58.8817 1.196 1. 99.991 1. 3.9694 4.758938 4.758938 3.9694 4.758938-3.9694-4.758938-4.758938-6.331661 -.835741-6.331661.835741 6.331661 6.331661.835741 6.331661-6.331661 dx 1 dx 1 dx 4.758938 dx 4.758938 dx 3 dx 3 dx 4-4.758938 dy 1-6.331661 dy 1-6.331661 dy dy dy 3 6.331661 dy 3 6.331661 dy 4 dx -3.9694 dx 3-4.758938 dx 3-3.9694 dx 4 dx 4 3.9694 dx 1 +4.758938 dx dy.835741 dy 3 dy 3 -.835741 dy 4-6.331661 dy 4 -.835741 dy 1 dy 6.331661 dx 4 3.9694 dx 4 4.758938 dx 1-1.7114 dx 1-4.758938 dx -3.9694 dx -4.758938 dx 3 4.758938 dy 4 4.1959 dy 4 6.331661 dy 1 +.835741 dy 1 6.331661 dy -4.1959 dy -6.331661 dy 3-6.331661 Równanie obs. dla obserwacji azymutalnych (orientacja sieci) Lp. i k X Y P A B dx i A dy i B dx k -A dy k -B 1 1 134... 4.758938 dx 1 4.758938 dy 1 dx -4.758938 dy ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 17

Równania obs. dla obserwacji odległościowych Lp. i k X Y D P D cos sin dx i -cos dy i -sin dx k cos dy k sin 1 4 3 134. 4 1-11. 3 4 134. -11. 4 1 134. 5 1 3 134. 11. 6 3 11. 134. 134. 1.998 11. 167.79 167.8 133.988 134. 167.817 167.8 1.994 11. 1-1.798567 -.6195 1.798567.6195 1 dx 4-1 dx 4 dx 4 -.798567 dx 1-1 dx 1 -.798567 dx dy 4 dy 4 1 dy 4.6195 dy 1 dy 1 -.6195 dy -1 dx 3 1 dx 1 dx.798567 dx 1 dx 3.798567 dx 3 dy 3 dy 1-1 dy -.6195 dy dy 3.6195 dy 3 1 Układ równań poprawek w postaci algebraicznej Równania dla obserwacji kątowych: 1) +.835741dX +3.9694dY +4.1959dX 4-3.9694dY 4 = +17 cc +v 1 ) +4.758938dY 3 +6.331661dX 4-4.758938dY 4 = -1 cc +v 3) -4.758938dY -.835741dX 3 +3.9694dY 3 = -89 cc +v 3 4) -4.758938dY -6.331661dX 4 = +58 cc +v 4 5) -4.1959dX +3.9694dY +6.331661dX 3 -.835741dX 4-3.9694dY 4 = +14 cc +v 5 6) -6.331661dX +4.758938dY +6.331661dX 3 = +196 cc +v 6 7) +6.331661dX -6.331661dX 3-4.758938dY 3 +4.758938dY 4 = -9 cc +v 7 ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 18

Równania dla obserwacji liniowych: 8) +1 dx 3-1 dx 4 = +mm+v 8 9) +1 dy 4 = -mm+v 9 1) +.798567dX -.6195dY -.798567dX 4 +.6195dY 4 = -8mm+v 1 11) +1 dx = -1mm+v 11 1) +.798567dX 3 +.6195dY 3 = +17mm+v 1 13) -1 dy +1 dy 3 = -6mm+v 13 Pseudo równanie dla azymutu: 14) +4.758938dY = cc +v 14 ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 19

Układ równań obserwacyjnych (w postaci macierzowej) Lp. dx dy dx 3 dy 3 dx 4 dy 4 L 1 +.835741 +3.9694 +4.1959-3.9694 +17 cc +4.758938 +6.331661-4.758938-1 cc 3-4.758938 -.835741 +3.9694-89 cc 4-4.758938-6.331661 +58 cc 5-4.1959 +3.9694 +6.331661 -.835741-3.9694 +14 cc 6-6.331661 +4.758938 +6.331661 +196 cc 7 +6.331661-6.331661-4.758938 +4.758938-9 cc 8 +1-1 +mm 9 +1 -mm 1 +.798567 -.6195 -.798567 +.6195-8mm 11 +1-1mm 1 +.798567 +.6195 +17mm 13-1 +1-6mm 14 +4.758938 cc Zestawienie równań obserwacyjnych doprowadzonych do jednorodności wymiarowej (podzielone przez błędy średnie) [1 mm] Lp. dx dy dx 3 dy 3 dx 4 dy 4 1 +.8357 +.3969 +.41959 -.3969 +.47589 +.63317-47589 3 -.47589 -.8357 +.3969 4 -.47589 -.63317 5 -.41959 +.3969 +.63317 -.8357 -.3969 6 -.63317 +.47589 +.63317 7 +.63317 -.63317 -.47589 +.47589 8 +.111111 -.111111 9 +.111111 1 +.8873 -.66878 -.8873 +.66878 11 +.111111 1 +.8873 +.66878 13 -.111111 +.111111 14 +47.58938 Układ równań normalnych: A T PA 1 mm Lp. dx dy dx 3 dy 3 dx 4 dy 4 1 +1.8535 -.357987-1.4796 -.99457 +.17578 +.357987 -.357987 +57.976719 +.598913 -.15683 +.357987 -.18853 3-1.4796 +.598913 +1.6463 +.366 -.15683 -.4943 4 -.99457 -.15683 +.3636 +.569 +.99457 -.4514 5 +.17578 +.357987 -.15683 +.99457 +1.8535 -.357987 6 +.357987 -.18853 -.4943 -.4514 -.357987 +.651819 ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona

Macierz wariancyjno kowariancyjna: 1 A T PA Q mm Lp. dx dy dx 3 dy 3 dx 4 dy 4 1 +14.343446. +13.43184 +8.6591 -.8145 +8.153991. +.443 -.334 +.443 -.334 +. 3 +13.43184 -.334 +14.19314 +8.55554 +.67751 +9.536 4 +8.6591 +.443 +8.55554 +9.48967 -.6548 +8.1976 5 -.8145 -.334 +.67751 -.6548 +1.58915 +1.389 6 +8.153991. +9.536 +8.1976 +1.389 +1.66663 ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 1

Macierz transformująca wyrazy wolne na niewiadome B T 1 T A PA A P Lp. 1 3 4 5 6 7 8 9 1 11 1 13 14 dx.7737.1747 -.45548.511.4895 -.5746.3595.16688.1667.83.1778.196481.1647. dy..............1487 dx 3.4537 -.3876 -.6974 -.4689.4537.4689.3876.16585.11778.19666.16585.677.1568 -.15865 dy 3 -.5489.5447.975.479 -.5489 -.479 -.5447.1647.11198.146539.1647.154414.1164.1487 dx 4.141.31419 -.1746 -.1151 -.3.4781.93 -.1155.176 -.6196 -.13.6196 -.799 -.15865 dy 4 -.81413 -.316.3584 -.8711 -.81413.8711.316.1667.131687.1467.1667.15496.11198. Macierz wyrazów wolnych L +17 cc -1 cc -89 cc +58 cc +14 cc +196 cc -9 cc +mm -mm -8mm -1mm +17mm -6mm cc ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona

Obliczenie niewiadomych przyrostów do współrzędnych: Xˆ B L T 1 T A PA A P L dx dy dx 3 dy 3 dx 4 dy 4-3.6 mm. mm +6. mm -11.7 mm +1. mm +5.6 mm Obliczenie współrzędnych wyrównanych: Numer X teor dx X wyr Y teor [m] [m] [m] [m] [m] [m] 1 5. - 5. 5. - 5. 5134. -.36 5133.9964 5.. 5. 3 5134. +.6 5134.6 511. -.117 51.9883 4 5. +.1 5.1 511..56 511.56 dy Y wyr Obliczenie poprawek do obserwacji Lp. Stan. 1 4 4 3 1 4 1 5 6 7 3 L P 1 1 3 3 4 3 4 3 1 4 V AX L α pom [ g ] v [ cc ] α wyr =α pom +v [ g ] α oblicz [ g ] 58.8834-1.3 58.8833 58.8833 99.999-8. 99.998 99.998 41.194-5.7 41.188 41.188 99.994-6. 99.9936 99.9936 58.8959-4.3 58.8955 58.8955 1.196-9.8 1.186 1.187 99.991-13.8 99.9896 99.9896 Lp. Od Do D pom v D wyr =D pom +v D oblicz [m] [mm] [m] [m] 8 4 3 134. -6. 134.16 134.16 9 4 1 1.998 +7.6 11.6 11.6 1 4 167.79 +.4 167.79 167.793 11 1 133.988 +8.4 133.996 133.996 1 1 3 167.817-3.3 167.814 167.814 13 3 1.994-5.7 1.988 1.988 Az Lp. Od Do pom v Az wyr =D pom +v Az oblicz [ g ] [ cc ] [ g ] [ g ] 14 1.... ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 3

Obliczenie wariancji resztowej: m pvv V PV 7.695 8 T n u nn a ' priori cc m m m 9. 4 a ' priori m D m m D 8. 5mm.9417 Zestawienie macierzy funkcyjnych i obliczenie średnich błędów długości boków i przekątnych: Plan boków 1- -3 3-4 4-1 1-3 -4 dx +1 +.798567 dy -1 -.6195 dx3 +1 +.798567 dy3 +1 +.6195 dx4-1 -.798567 dy4 +1 +.6195 T f D Qf 3.787 3.71 3.787 3.66 4.543 4.543 D m D ±3.6 mm ±.9 mm ±3.6 mm ±3.1 mm ±4.3 mm ±4.3 mm Zestawienie macierzy f i obliczenie średnich błędów kątów i kierunków boków Plan kątów i kierunków <1-4-3 <-1-4 <3--1 <4-3- 1- -3 3-4 4-1 dx -6.33166 +6.33166 +6.33166 dy -4.75894 +4.75894 +4.75894 dx3 +6.33166-6.33166-6.33166 dy3 +4.75894-4.75894 +4.75894 dx4 +6.33166-6.33166-6.33166 dy4-4.75894 +4.75894-4.75894 T f D Qf 7.747 7.945 7.946 7.757.1 7.946 9.14 7.946 D m D ±7.3 cc ±7.5 cc ±7.5 ±7.3 cc ±.1 cc ±7.5 cc ±8.6 cc ±7.5 cc Obliczenie średnich błędów położenia punktów oraz elementów elipsy błędu średniego m m X m Q XX Y m Q YY m P m Q XX Q YY A m Q XX Q YY Q XX Q YY Q XY B m Q XX Q YY Q XX Q YY Q XY 1 QXY Az arctg QXX Q YY ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 4

Numer Błędy średnie położenia Błąd Elementy elipsy błędu średniego punktu mx my poprzeczny A B Azymut 1 - - - - - - ±3.6mm ±.mm ±3.6mm ±3.6mm ±.mm. g 3 ±3.5mm ±.9mm ±4.6mm ±4.3mm ±1.6mm 41.51 g 4 ±1.mm ±3.1mm ±3.3mm ±3.1mm ±1.1mm 9.5931 g Szkic poprawek trasowania Rysunek 1 Szkic poprawek trasowania Szkic elips błędów ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 5

Rysunek 11 Szkic elips błędu średniego Przykład opracowania pomiarów osnowy realizacyjnej w programie C-GEO W poprzednim przykładzie prześledzono proces ręcznego opracowania osnów regularnych, ponieważ celowym było zapoznać czytelnika niejako od środka z procesem opracowania wyników pomiaru, a także wyrównania ścisłego obserwacji. Dzięki ciągłemu rozwojowi oprogramowania geodezyjnego jest możliwość automatyzacji prawie całego procesu związanego z opracowaniem osnów realizacyjnych. W niniejszym przykładzie wykorzystaną zostaną dane pomiarowe z założenia osnowy budowlano-montażowej w postaci pojedynczego prostokąta. Pomiar wykonano tachymetrem Leica TC47 o numerze 67799, a dane pomiarowe rejestrowano do pamięci instrumentu i zgrano do komputera w formacie IDEX (np. w darmowym programie Leica GeoOffice Tools). Całość prac zostanie zaprezentowana z wykorzystaniem programu komputerowego C-GEO v.8 firmy Softline. Założenie projektu i tabeli roboczej Pracę w programie zaczynamy od założenia nowego projektu, w którym będziemy składować tabelę punktów, mapę oraz wszystkie wyniki obliczeń. Przy zakładaniu projektu użytkownik ustala jednostki, używaną listę kodów czy też strefę wykorzystywanego układu współrzędnych. W tym miejscu należy przypomnieć, iż przy wyrównywaniu precyzyjnych osnów realizacyjnych nie wprowadzamy poprawek na układ odwzorowania czy też ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 6

wysokość nad poziomem morza. W przypadku zaznaczenia złych opcji na etapie zakładania projektu, operator może je zmienić w Opcje->Ustawienia programu. Rysunek 1 Otworzenie listy projektów Rysunek 13 Utworzenie projektu Rysunek 14 Ustalenie właściwości projektu W przypadku gdy posiadamy starszą wersję programu C-GEO w którym w oknie tworzenia projektu (rysunek 14) nie ma możliwości wprowadzenia nazwy tabeli, należy utworzyć ją ręcznie. Po zatwierdzeniu ustawień projektu naciskamy OK. w celu jego stworzenia. Następnie naciskamy prawy klawisz myszy na nazwie projektu i wybieramy funkcję Dodaj tabelę i tam wprowadzamy dane na temat tabeli która zostanie utworzona w projekcie. Należy pamiętać o ustawieniu nowej tabeli jako roboczą (aby program wiedział gdzie ma zapisywać i skąd ma czerpać niezbędne dane). Po stworzeniu projektu i tabeli klikamy myszką w nazwę tabeli w celu jej otwarcia. Na ekranie powinna się pojawić pusta tabela współrzędnych oraz okno mapy związanej z tą tabelą (Rysunek 15). ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 7

Rysunek 15 Otwarcie okna tabeli i mapy Import obserwacji pomiarowych Jak wspomniano we wstępnie do niniejszego przykładu, dane pomiarowe zostały zapisane w pamięci instrumentu, a następnie przesłane na dysk komputera w postaci pliku IDEX. Należy wczytać te dane do programu. W tym celu uruchamiamy okno obliczeniowe tachimetrii i uruchamiamy funkcję Transmisje z rejestratorów. Rysunek 16 Otwarcie okna do obliczeń tachymetrycznych W nowym oknie wybieramy zakładkę konwersja pliku i w dostępnym polu wyboru wskazujemy właściwy typ pliku zawierającego dane które chcemy wczytać. W tym przypadku będzie to Leica TPS 3/7 format IDEX. ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 8

Rysunek 17 Wybór właściwego pliku zawierającego dane tachymetryczne Plik IDEX oprócz danych obserwacyjnych zawiera również współrzędne punktów, jeśli te współrzędne są różne od tych które mamy już w tabeli (lub były pomierzone z innych stanowisk) to wyświetli się okno kolizji numeracji. Użytkownik musi zadecydować czy chce zachować punkt istniejący czy stary. W naszym przypadku nie chodzi nam o import współrzędnych więc nie ma znaczenia jaki wybór zostanie dokonany. Jeśli w instrumencie zakładano kilka razy stanowisko na tym samym punkcie to program wyświetli również kolizję numeru stanowiska. Bierze się stąd, iż program domyślnie zapisuje każde stanowisko w pliku o takiej samej nazwie jak numer punktu na którym instrument postawiono. W celu wybrnięcia z tej sytuacji użytkownik zostanie poproszony o wprowadzenie innej nazwy stanowiska powtórzonego, która by nie kolidowała z już wczytanymi. Rysunek 18 Okno kolizji numeru (inne współrzędne) Rysunek 19 Koniec konwersji ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 9

Po wczytaniu wszystkich stanowisk można otworzyć kolejne stanowiska i dokonać ewentualnych korekt np. poprawić numerację punktów, wysokość instrumentu czy pryzmatu dalmierczego. Dodatkowo, naszym celem będzie automatyczne wygenerowanie dzienników obliczenia średnich odległości oraz kierunków na podstawie danych pomierzonych w dwóch położeniach lunety i w wielu seriach. W tym celu oznaczamy wszystkie pomiary do punktów osnowy jako nawiązania (klawisz F5 lub odpowiednia ikonka). Tak zmodyfikowane dane zapisujemy (najlepiej pod tą samą nazwą pliku, oczywiście każde stanowisko w innym ;-P ). Rysunek Otwarcie wczytanych stanowisk Rysunek 1 Oznaczenie nawiązań Po powyższym przygotowaniu obserwacji należy zrobić porządki w tabeli współrzędnych. W czasie importu pliku IDEX zostały zapisane do niej nie potrzebne lub błędne współrzędne punktów obserwowanych. W celu ich usunięcia przełączamy się na okno tabeli i zaznaczamy wszystkie niepotrzebne punkty i je usuwamy (w analizowanym przykładzie usunąłem wszystkie). Po usunięciu zbędnych danych należy wpisać do tabeli współrzędne punktów nawiązania (stałych w wyrównaniu) oraz współrzędne przybliżone punktów wyrównywanych. W ogólnym przypadku współrzędne przybliżone liczymy np. na podstawie danych biegunowych (tachymetrycznych) - wystarczy użyć w tym celu danych z jednego położenia lunety. W rozpatrywanym przypadku wpiszemy współrzędne nominalne punktów osnowy regularnej. ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 3

Rysunek Usunięcie zbędnych punktów w tabeli Rysunek 3 Wpisanie współrzędnych punktów osnowy Wygenerowanie dzienników pomiaru kątów i boków Bardzo przydatną funkcją programu C-GEO jest możliwość automatycznego wygenerowania dzienników pomiaru kątów, boków i kierunków na podstawie danych tachymetrycznych. Uruchamiamy okno funkcji Dziennik kątów i boków i wybieramy ikonkę Stwórz dziennik z zadań tachimetrycznych. W oknie dialogowym wybieramy z których zadań chcemy wygenerować dziennik pomiarowy (w naszym przykładzie będą to stanowiska od 1 do 4), dodatkowo należy również wybrać właściwą strukturę obserwacyjną wykonanego pomiaru (należy zauważyć, iż na każdym stanowisku musi być taka sama). Po zatwierdzeniu wszystkich wyborów program spyta się o nazwę zadania w którym ma być dziennik zapisany. W tym momencie możemy już wczytać nasz dziennik i zobaczyć jakie dane zostały wygenerowane. W pierwszej zakładce Pomiar kątów pojawiły się dane które służą do obliczenia kątów, należy zauważyć iż ta funkcja jest przewidziana do pomiaru kątów tylko w dwóch położeniach lunety (jednej serii). Ponieważ w naszym przypadku mierzyliśmy kąty metodą kierunkową w dwóch seriach ta zakładka nie będzie w dalszym toku potrzebna i służyć może ona jako zgrubna kontrola materiału polowego. W tym celu naciskamy ikonkę obliczeń (żarówka) lub uruchamiamy skrót klawiszowy Ctrl+O i program obliczy kąty poziome oraz odchyłki pomiaru w dwóch położeniach lunety. Należy pamiętać, że te odchyłki nie muszą być bezpośrednio związane z błędami pomiaru, a ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 31

mogą być wynikiem systematycznych błędów instrumentalnych (kolimacji, inklinacji, mimośrodowego osadzenia kręgu poziomego) które są wyeliminowane z wyniku końcowego. Rysunek 4 Stworzenie dziennika pomiarowego z zadań tachymetrycznych Rysunek 5 Wybór stanowisk i schematu obserwacyjnego Rysunek 6 Zapis dziennika pomiarowego ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 3

Rysunek 7 Obliczenie średnich kątów Rysunek 8 Obliczenie odległości zredukowanych i przewyższeń W następnej zakładce mamy zestawienie danych kątowych oraz liniowych, a służy nam ono do obliczenia odległości zredukowanych oraz przewyższeń trygonometrycznych. Dla potrzeb analizowanego przykładu będą potrzebne przewyższenia które później zostaną wyciągnięte z tego dziennika. W celu ich obliczenia naciskamy ikonkę obliczeń, a ponieważ wszystkie obliczenia które wykonujemy muszą być udokumentowane w postaci odpowiednich raportów naciskamy ikonkę Raport dzięki której zostanie zapisany raport z obliczeń przewyższeń. Dla autorów programu: Szkoda, że w bazie obserwacji nie ma możliwości wczytania i uśredniania przewyższeń, bo teraz albo trzeba to wykonywać ręcznie, albo wyrównywać obserwacje nieuśrednione co powoduje niepotrzebny bałagan. Dodatkowo jeśli do wyrównania ścisłego wczytam kierunki zapisane w tej zakładce to program nie zamienia kierunków z drugiego położenia na pierwsze położenie (czyli dla obserwacji które mają kąt zenitalny >g nie koryguje Hz=Hz+g). Rysunek 9 Wygenerowanie dzienników pomiarów metodą kierunkową Najbardziej przydatna zakładka nosi nazwę Pomiar metodą kierunkową i dzięki niej jesteśmy wstanie uśrednić pomiary kierunków i odległości które zostały pomierzone w dwóch położeniach lunety i w wielu seriach. Po naciśnięciu ikonki obliczeń w zakładce pojawią się odchyłki z wyrównania stacyjnego, a nas najbardziej będzie interesowała treść wygenerowanego raportu w którym program w przystępnej formie zaprezentuje wyniki pomiarów kierunków i odległości. Zamykamy edytor i zapisujemy raport odpowiednią ikonką. W starszych wersjach programu, wartości wyliczone w wspomnianym raporcie należałoby wpisać ręcznie w funkcji wyrównania ścisłego, jednak od jakiegoś czasu jest dostępna baza obserwacji która wyeliminowała ten uciążliwy proces. Aby zapisać wyniki wyrównania stacyjnego jakiego dokonaliśmy w tej zakładce naciskamy ikonkę Zapisz obserwacje do bazy (ważne aby wybrana była zakładka Pomiar metodą kierunkową, bo w ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 33

innym razie program przeniesie nam do bazy inne dane niż te o które nam teraz chodzi). Po wykonaniu wszystkich obliczeń, zapisaniu raportów oraz przeniesieniu obserwacji do bazy danych powinniśmy zapisać dziennik za pomocą ikonki Zapisz zadanie i zamykamy okno Dziennik kątów i boków. UWAGA dla programistów : przeniesiono do bazy kierunki, kąty i odległości, tylko że program nie rozumie że pomiar długości 1- jest tym samym co pomiar -1 i nie uśrednia tych pomiarów, a powinien (moim zdaniem). Rysunek 3 Baza obserwacji W celu sprawdzenia jakie obserwacje zostały zapisane do bazy wchodzimy do menu Narzędzia->Baza obserwacji. Przełączając się po zakładkach zauważymy, iż zapisane zostały odległości, kierunki oraz kąty. Wiadomo, iż do wyrównania nie możemy wyrównywać kątów i kierunków równocześnie ponieważ zostały wygenerowane na podstawie tych samych danych w niniejszym przykładzie zdecydowano się operować kierunkami. Dla potrzeb późniejszego przeniesienia obserwacji z bazy do wyrównania ścisłego niezbędne jest zaznaczenie tych obserwacji, najwygodniej posłużyć się przyciskiem Zaznacz wszystkie który wyzwalamy dwa razy, odpowiednio dla obserwacji kierunkowych i odległościowych. Gdy zostaną zaznaczone wszystkie interesujące nas obserwacje zamykamy to okno. Wyrównanie ścisłe sieci poziomej i wysokościowej Po wstępnym przygotowaniu wszystkich danych można przystąpić do ich wprowadzenia do funkcji wyrównania ścisłego. Jak możemy zauważyć, na zakładkach Współrzędne oraz Wysokości program prosi operatora o wpisanie odpowiednio współrzędnych płaskich i wysokości punktów stałych oraz przybliżonych (w sieci wysokościowej możemy wpisać tylko punkty stałe). Jeśli punkty te występują w tabeli roboczej, możliwe jest wpisanie ich numerów, a program automatycznie odszuka punkt o tym numerze w tabeli i podczyta je we właściwe miejsca. W przypadku jeśli sieć składa się z dużej ilości punktów wygodniej jest zaznaczyć rozpatrywane punkty w tabeli (np. klawisz F5 lub funkcja Zaznacz wszystko ), skopiować je, a następnie wkleić w funkcji wyrównania ścisłego w odpowiednich zakładkach. ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 34

Rysunek 31 Wyrównanie ścisłe Rysunek 3 Kopiowanie punktów z tabeli Rysunek 33 Wklejenie współrzędnych punktów Gdy już współrzędne zostały wczytane, można przejść do importu obserwacji z wykorzystaniem ikonki o nazwie Import danych z zadań obliczeniowych. Z bazy obserwacji wczytujemy uśrednione pomiaru kierunków oraz odległości, zaś z dzienników kątów i boków wyciągamy pomierzone przewyższenia. Rysunek 34 Import danych z bazy obserwacji ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 35

Rysunek 35 Import przewyższeń z dziennika kątów i boków Gdy już zostaną wprowadzone wszystkie obserwacje należy wprowadzić błędy średnie obserwacji (pozyskane na podstawie oceny materiału polowego lub w inny sposób). Mogą być one wpisywane ręcznie dla każdej obserwacji, aczkolwiek gdy pomiar był wykonany tym samym instrumentem wygodniej jest wpisać błędy wszystkim obserwacją za pomocą ikonki Wpisz błędy. Po wspomnianych czynnościach pozostał nam już tylko jeden element, a mianowicie ustalenie parametrów orientacji przestrzennej naszej sieci czyli elementy nawiązania. W sieciach niwelacyjnych dokonamy tego przez wybór minimum jednego punktu stałego, a w sieciach poziomych ustalić należy minimum jeden punkt stały i azymut. W naszym przypadku mamy do czynienia z siecią realizacyjną którą wyrównujemy w lokalnym układzie współrzędnych, czyli przyjęto, iż stałym (w sieci poziomej i niwelacyjnej) będzie punkt nr 1 oraz azymut boku 1- będzie wynosił. g. Ponieważ w programie C-GEO nie ma możliwości wprowadzenia azymutów, zdefiniujemy go jako kąt skierowany zawarty między kierunkiem północy, a zadanym bokiem. Problematyczne jest zdefiniowanie kierunku północy, w tym celu w zakładce współrzędnych wpisano dodatkowy punkt o nazwie nocnik który znajduje się na prostej równoległej do osi X układu współrzędnych i przechodzącej przez punkt 1 w odległości 5.m od niego. Punkt nocnik oznaczamy jako stały, a następnie w zakładce Kąty wpisujemy wspomniany kąt oraz jego błąd średni. Chcemy aby wprowadzany azymut był bezbłędny, dlatego błąd średni pomiaru tego ustalamy jako.1 g. ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 36

Rysunek 36 Ustalenie punktów stałych Rysunek 37 Wprowadzenie kąta jako elementu orientacji sieci Po wprowadzeniu wszystkich niezbędnych danych warto je zapisać przez wciśnięcie ikonki Zapisz zadanie. Następnym krokiem zbliżającym nas do końca procesu jest kontrola danych. Sprawdza ona przede wszystkim poprawność topologiczną danych oraz czy wprowadzono wszystkie niezbędne dane jeśli chodzi o punkty stałe, czy obserwacje. Kontrolę tą wywołujemy analogicznie dla sieci wysokościowej jak dla płaskiej. Rysunek 38 Uruchomienie funkcji kontroli danych ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 37

W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w danych, program wyświetli okno z treścią pierwszego z napotkanych błędów (rysunek 39). Po jego poprawieniu ponownie uruchamiamy funkcję kontroli i tak aż ostatecznie program wyświetli komunikat o pomyślnie zakończonej kontroli. Rysunek 39 Kontrola znalazła błąd w topologii sieci Rysunek 4 Kontrola zakończona sukcesem W przypadku sieci płaskiej kontrola danych liczy również wyrazy wolne równań obserwacyjnych i wprowadza je w kolumnę poprawek. Jak pamiętamy, wyrazy wolne liczone są jako różnica obserwacji pomierzonej (wprowadzonej do programu), a wartością policzoną ze współrzędnych przybliżonych. W przypadku nieprawidłowości w wyrównaniu, warto szukać błędu zaczynając od analizy wyrazów wolnych ponieważ jest większe prawdopodobieństwo błędnego wprowadzenia wartości obserwacji (zwłaszcza jak robiliśmy to ręcznie), aniżeli błędnych współrzędnych przybliżonych. Rysunek 41 Zakończenie wyrównania ścisłego Po wykonaniu kontroli danych uruchamiamy funkcję rozpoczynającą proces wyrównania ścisłego. Po wykonaniu wszystkich obliczeń program wyświetla komunikat o zakończeniu oraz wypisuje estymator błędu średniego (błąd jednostkowy sieci). W tym miejscu warto zapisać raport z wyrównania, tak aby wszystkie wyniki znalazły się w nim (ikonka Raport ). W analogiczny sposób wykonujemy wyrównanie ścisłe sieci niwelacyjnej. W jej przypadku użytkownik nie musi wprowadzać wysokości przybliżonych ponieważ jak dobrze wiadomo równania obserwacji wysokościowych są równaniami liniowymi i nie trzeba wykorzystywać procedury iteracyjnej Gaussa-Newtona. Gdy wyrównanie zostanie zakończone sukcesem należy pamiętać o zapisaniu raportu zwierającego wynik obliczeń. ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 38

Rysunek 4 Wyrównanie sieci niwelacyjnej Gdy zakończono wszystkie obliczenia i zapisano niezbędne raporty nie można zapomnieć o zapisaniu estymowanych wartości współrzędnych. Program na własną rękę nie zapisuje najnowszych współrzędnych do bazy lecz czeka na takie polecenie od użytkownika. W celu zapisania nowych współrzędnych do bazy nacisnąć należy przycisk Do tabeli, a następnie wybrać odpowiednio zapis punktów sieci poziomej oraz niwelacyjnej. Na zakończenie procesu obliczeniowego dobrze jest wykonać raport z wykazem współrzędnych punktów po wyrównaniu już z poziomu tabeli punktów. Skład operatu z pomiaru i wyrównania regularnej osnowy realizacyjnej 1. Sprawozdanie techniczne (co było celem ćwiczenia, jaki skład osobowy, wykaz użytego sprzętu, data pomiaru itp., ewentualne problemy, wynik opracowania, własne wnioski na temat tematu, a zwłaszcza na temat różnic pomiędzy dwoma pomiarami osnowy). Współrzędne nominalne osnowy realizacyjnej 3. Szkic dokumentacyjny czyli szkic na podstawie którego wytyczyliście punkty ramy geodezyjnej 4. Dziennik pomiaru boków 5. Dziennik pomiaru kątów metodą kierunkową 6. Szkic sieci do wyrównania (obserwacje wykonane z punktów od 1 do 4) 7. Ocena dokładności materiału polowego, metoda par spostrzeżeń ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 39

8. Wyrównanie ścisłe sieci płaskiej i wysokościowej 9. Szkic poprawek trasowania 1. Szkic elips błędu średniego 11. Obliczenie współrzędnych przybliżonych stanowisk swobodnych 1. Szkic sieci do wyrównania (obserwacje z stanowisk swobodnych) 13. Wyrównanie sieci z punktami swobodnymi (ale bez obserwacji wykonanych na punktach 1-4) 14. Porównanie obu sieci (różnice współrzędnych wyrównanych i średniokwadratowa różnica, porównanie średnich wartości błędów średnich punktów 1-4 z obu metod, porównanie ilości obserwacji nadliczbowych w obu sieciach, porównanie wskaźników niezawodności obu sieci). Literatura 1. PN-ISO 4463-1. Metody pomiarowe w budownictwie - Tyczenie i pomiar - Planowanie i organizacja, procedury pomiarowe, kryteria akceptacji. Warszawa : Polski Komitet Normalizacyjny, 8.. Gmyrek, Jan, i inni. Geodezja inżynieryjna, tom 1. Warszawa : PPWK, 199. ISBN 83-7--. 3. Gocał, Jan. Geodezja inżynieryjno-przemysłowa. Kraków : UWND AGH, 1999. ISSN 39-6114. 4. Ministerstwo Przemysłu Ciężkiego. Instrukcja geodezyjna resortu przemysłu ciężkiego. Warszawa : Wydawnictwa Przemysłu Maszynowego "WEMA", 1976. 5. Czaja, Józef. Wybrane zagadnienia z geodezji inżynieryjnej. Kraków : AGH, 1993. ISSN 39-6114. 6. Ministerstwo Przemysłu Ciężkiego. Wytyczne wykonania geodezyjnych pomiarów zakładów przemysłowych. Warszawa : WEMA, 1976. ĆWICZENIA Z GEODEZJI INŻYNIERYJNEJ (autor: Rafał Kocierz) Strona 4