Andrzej Chodyński * MACIERZ OCENY SZANS ROZWOJU MIAST I GMIN STRESZCZENIE W artykule wskazano na funkcję miast i gmin. Określono mierniki rozwoju miast. Zaproponowano macierz oceny szans rozwoju miast i gmin z uwzględnieniem czynników wewnętrznych i zewnętrznych. WPROWADZENIE Teorie rozwoju organizacji znalazły swoje najszersze praktyczne odbicie w problematyce zarządzania przedsiębiorstwami. Ważnym impulsem dla rozwijania tych koncepcji była globalizacja. Powodowała ona bowiem konieczność podjęcia rozważań o szansach strategicznych przedsiębiorstw na rynku światowym. Równocześnie próbowano określić czynniki, powodujące sukces na rynku globalnym. Tworzono różne kombinacje tych czynników, które zmieniły się wraz z upływem czasu. Dokonywano również różnych prób określenia pojęcia sukces firmy. Akcentowano przy tym w szczególności na osiągane wyniki ekonomiczne i udział w rynku. Ze względu na fakt, że rozwój przedsiębiorstw następował przy różnym udziale czynników zewnętrznych i wewnętrznych próbowano określić ich znaczenie dla rozwoju przedsiębiorstw. Próbę oceny zgodności czynników zewnętrznych i wewnętrznych, przydatnych przy tworzeniu strategii przedsiębiorstw zaprezentowano w pracy 1. Analiza obejmowała zgodność: A) cyklu życia sektora z cyklem życia organizacji; B) kluczowych czynników sukcesu branży (sektora) z wyznacznikami orientacji marketingowej firmy; C) portfela produktów firmy na tle portfela idealnego; D) zdolności do tworzenia wartości dodanej w łańcuchu wartości w porównaniu z konkurentami. Celem niniejszego artykułu jest odpowiedź na pytanie, na ile powyższe rozważania są przydatne przy tworzeniu strategii miast i gmin. Prof. nadzw. dr hab., Wyższa Szkoła Humanitas w Sosnowcu, Krakowska Szkoła Wyższa im. A. F. Modrzewskiego. 1 A. Chodyński, Macierz oceny szans strategicznych firm, [w:] Zeszyty naukowe WSZiM, Seria: Zarządzanie i Marketing 7-1/2005, pod red. A.Chodyńskiego, s. 23. 45
Andrzej Chodyński Macierz oceny szans rozwoju miast i gmin ROZWÓJ MIASTA Dziedziny (rodzaje) działalności gmin obejmują zarówno produkcję, jak i usługi. Funkcje pełnione przez miasta obejmują każdą działalność społeczno-gospodarczą wykonywaną w mieście, np.: realizację potrzeb żywnościowych, związanych z miejscami pracy, potrzeb oświatowych, mieszkaniowych, komunikacyjnych, kulturalnych, w zakresie opieki zdrowotnej, rekreacyjnych i sportowych czy pomocy społecznej 2. Dynamika rozwoju miast nawiązuje do cyklu życia organizacji; mamy miasta w fazie rozwoju, stagnacji i schyłku. Idzie za tym zmiana relacji między funkcjami, w tym w odniesieniu do funkcji dominującej. Działania te mogą odnosić się do wzrostu konkurencyjności gospodarki lokalnej. Strategiczne cele rozwoju lokalnego obejmują: zapewnienie maksymalnej aktywności gospodarczej podmiotów gospodarki lokalnej; zapewnienie możliwie najwyższego poziomu warunków bytowych oraz możliwości konsumpcyjnych społeczności lokalnej; wykorzystanie zasobów lokalnego ekosystemu (w tym również dóbr wolnych) zgodnie z zasadami ekorozwoju 3. Rozwój miast może być oceniany w oparciu o określone mierniki. Mierniki rozwoju miast obejmują 4 : zmianę liczby mieszkańców; zmianę cech mieszkańców (zamożność, wykształcenie, wiek); zmianę warunków życia mieszkańców jakość życia; ilość i cechy mieszkań, infrastruktura techniczna, opieka medyczna, edukacja, rozrywka, kultura, pomoc społeczna, bezpieczeństwo, obiekty sportowe, usługi bytowe; zmianę ilości obiektów i majątku trwałego wyróżniających miasto; zmianę wartości majątku trwałego zlokalizowanego w mieście; zmianę ilości obiektów użyteczności publicznej; wzrost ilości jednostek gospodarczych, głównie usługowych; wartość produktu globalnego, wytworzonego w mieście; dochody (władz) miasta; liczbę zatrudnionych, wydajność na jednego zatrudnionego; dochody na jedno gospodarstwo domowe; rangę miasta; produktywność terenu miasta, odnoszona do 1m 2 powierzchni. Analizując czynniki zewnętrzne i wewnętrzne należy podkreślić, że cele rozwoju miast i gmin są odmienne niż dla przedsiębiorstw. Mają one charakter społeczny, związany z poprawą jakości życia mieszkańców. Jednak osiągnięcie tego celu jest możliwe przy zabezpieczeniu dopływu niezbędnych środków finansowych. Miasto i gmina mogą zyskiwać lub tracić na atrakcyjności i przechodzić przez specyficzny cykl swojego życia. Można go rozpatrywać na tle cyklu życia całego regionu. Kluczowe czynniki sukcesu wiążą się w znacznej mierze z położeniem geograficznym. Nastawienie marketingowe może z powodzeniem służyć wyeksponowaniu walorów geograficznych, ale również 2 M. Czornik, Miasto: ekonomiczne aspekty funkcjonowania, Katowice 2004, s. 36. 3 R. Brol i inni, Ekonomika zarządzania miastem, Wrocław 2001. 4 P. Bury, T. Markowski, J. Regulski, Podstawy ekonomiki miasta, Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości, Łódź 1993. 46
Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas korzyści wynikających z roli tego miejsca w realizacji działalności gospodarczej. Ważna jest możliwość określenia kluczowych czynników sukcesu na tle rozwoju regionu. Produkt miasta i gminy (głównie o charakterze usługowym w odniesieniu do mieszkańców, ale także np.: turystów czy inwestorów) będzie związany z lokalizacją i szansą tworzenia infrastruktury. Miasta i gminy w oparciu o przyjętą strategię opartą o oczekiwania mieszkańców mogą tworzyć portfel usług najbardziej zbliżony do oczekiwań. Zdolność do tworzenia wartości dodanej będzie opierać się na tworzeniu i wykorzystaniu posiadanych kompetencji. Mając na uwadze współczesne koncepcje zarządzania szczególna rola w tym procesie przypada uczeniu się i zarządzaniu wiedzą. Prowadzi to bowiem do tworzenia rozwiązań innowacyjnych. Duże znaczenie w tworzeniu wartości przypada na umiejętności budowy układów sieciowych (partnerskich) z innymi miastami i gminami, ale również z różnymi innymi organizacjami (w tym przedsiębiorstwami), działającymi na terenie miast i gmin lub poza nimi. W tworzeniu wartości dodanej należy uwzględnić fakt przywiązania miast i gmin do określonego miejsca. Nie wyklucza to jednak możliwości konkurowania z innymi miastami i gminami np.: o inwestorów czy dopływ środków finansowych. KONSTRUKCJA MACIERZY Podobnie jak w pracy A. Chodyńskiego Macierz [przyp. 1 ] istnieje możliwość konstrukcji macierzy dla miast i gmin, w której ocenia się zgodność (od małej do dużej) czynników objętych kryteriami A, B i C opisywanymi powyżej. W stosunku do kryterium D można odnieść się do wzorcowej gminy lub miasta. Analiza zgodności czynników według kryteriów A, B, C i D obejmie: A) Cykl życia miasta i gminy z cyklem życia regionu. B) Kluczowe czynniki sukcesu związane z położeniem geograficznym w powiązaniu z wyznacznikami orientacji marketingowej. W tym przypadku można się odnieść do: jakości usług w stosunku do mieszkańców; innowacyjności działań skierowanych na zewnątrz i do wewnątrz; jakości oferty w stosunku do podmiotów zewnętrznych (np.: inwestorzy, osoby przyjezdne); preferencji społecznych; specyfiki oferty (np.: nastawienie na turystykę, rozwój przemysłu, technologie, jakość kadr); problemów demograficznych; budowy wizerunku; kształtowania zasobów (ludzkich, rzeczowych, przestrzennych, przyrodniczych, dziedzictwa kulturowego); położenia, infrastruktury, logistyki; gospodarki przestrzennej. C) Portfel produktów miasta i gminy w stosunku do portfela możliwego, biorąc pod uwagę położenie geograficzne, infrastrukturę czy tradycję. 47
Andrzej Chodyński Macierz oceny szans rozwoju miast i gmin W tym przypadku odnieść się można do następujących elementów dynamiki portfela: zestaw usług w stosunku do oczekiwań mieszkańców, osób przyjezdnych czy inwestorów; odniesienie się do wzorców (np.: benchmarketing miast i gmin); realizację przedsięwzięć wyróżniających miasto i tworzących jego wizerunek (np.: targi, festiwale, dziedzictwo kulturowe). D) Zdolności do tworzenia wartości dodanej w łańcuchu wartości w porównaniu z miastami i gminami konkurencyjnymi. Zdolność ta wpływa na szanse rozwoju lokalnego i może odnosić się do: tworzenia strategii uwzględniającej m. in. jakość życia w powiązaniu ze środowiskiem naturalnym; tworzenia wartości dodanej w oparciu o kontakty i interakcje wewnętrzne, uwzględniając powiązania z mieszkańcami i wykorzystanie narzędzi demokracji lokalnej (np.: referenda); wykorzystania potencjału tkwiącego w organizacjach non profit i stworzenia powiązań miast i gmin z tymi organizacjami; tworzenia związków z innymi miastami i przedsiębiorstwami; tworzenia klimatu przedsiębiorczości; zabiegów o tworzenie nowych miejsc pracy; tworzenia sieci powiązań miast i gmin (np.: miasta partnerskie, współpraca, stowarzyszenia); tworzenia konsensusu sił społecznych i politycznych; wykorzystania założeń gospodarki opartej na wiedzy, uczeniu się miast i gmin, tworzenia warunków do innowacyjności. Miasto i gmina nie może korzystać z możliwości dostępnych jedynie dla przedsiębiorstw (np.: realizacja fuzji czy przejęć). Określając zgodność i ważność poszczególnych czynników należy określić pole ich rozrzutu w macierzy. Mały rozrzut i koncentracja na obszarze o dużej ważności i zgodności oznacza, że stanowią one ważną przesłankę szans strategicznych miasta i gminy (rys. 1). 48
Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas Rys. 1. Zgodność wybranych czynników rozwoju wewnętrznego z czynnikami zewnętrznymi miast i gmin Źródło: Opracowanie własne Niniejsza propozycja zawiera pojęcia i terminy charakterystyczne dla problematyki zarządzania przedsiębiorstwami. Dla potrzeb oceny rozwoju miast i gmin wymagałaby ona doprecyzowania i określenia zakresu metod oceny m. in. cyklu życia, kluczowych czynników sukcesu, optymalizacji portfela produktów (biorąc pod uwagę również aspekty finansowe) czy kompetencji w tworzonym łańcuchu wartości dodanej. PODSUMOWANIE Coraz szerzej rozwijania problematyka rozwoju miast i gminy wymaga tworzenia podstaw budowy ich strategii oraz metod zarządzania. Przedstawiona propozycja wychodzi naprzeciw tym potrzebom. Wnioski wynikające z prezentowania macierzy mogą być wykorzystane w coraz szerzej stosowanej dla potrzeb realizacji strategii miast i gmin Strategicznej Karty Wyników (Balanced Scorecard). SUMMARY MATRIX ASSESSMENT OF CITIES AND DISTRICTS DEVELOPMENT PARTICITIES In this article author describes the functions of towns and communities. He describes the measurement of towns development. Author proposes the matrix of the chance of development estimation towns and communities. Article takes into consideration the external and internal factors. 49