Rozkład materiału nauczania przedmiotu wiedza o społeczeństwie w szkołach ponadgimnazjalnych w zakresie podstawowym do podręcznika Wiedza o społeczeństwie Piotra Krzesickiego i Małgorzaty Poręby Piotr Krzesicki Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2015
1. Człowiek w grupie społecznej i zbiorowości Z czego wynika indywidualizm jednostki? Piramida potrzeb Dlaczego jesteśmy istotami społecznymi? Rodzaje zbiorowości i ich znaczenie Potrafi uzasadnić, dlaczego człowiek jest istotą społeczną. Rozpoznaje różne typy zbiorowości. Wskazuje czynniki, które określają nasz indywidualizm. Potrafi wymienić hierarchię potrzeb według Abrahama Maslowa. 2. O szkołach, czyli jak działa system edukacji w Polsce Podstawa prawna i zasady działania szkół w Polsce Zasady rekrutacji do szkół wyższych Potrafi wskazać podstawę prawną funkcjonowania obecnego systemu oświaty. Zna zasady przyjmowania do szkół wyższych. Wskazuje, jaką rolę w systemie oświaty odgrywa Ministerstwo Edukacji Narodowej, kuratoria oświaty i Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Potrafi podać argumenty uzasadniające wybór danego typu szkoły wyższej po skończeniu szkoły ponadgimnazjalnej. 4.3) omawia na wybranych przykładach zasady przyjmowania do szkół wyższych 3. Środowisko szkolne prawa i obowiązki Źródła praw ucznia, akty prawne określające prawa ucznia Katalog praw i obowiązków ucznia Instytucje zajmujące się ochroną praw ucznia Zna najważniejsze prawa i obowiązki ucznia. Zna konsekwencje niewywiązywania się z obowiązków ucznia. Potrafi rozpoznać sytuacje naruszające prawa ucznia i odpowiednio na nie zareagować. Wskazuje źródła praw ucznia. Podaje przykłady aktów prawnych określających prawa ucznia. 4.1) wymienia prawa i obowiązki ucznia; wyszukuje gwarantujące je przepisy prawa oświatowego (np. w ustawie, statucie szkoły) oraz przepisy zawarte w innych aktach prawnych (np. w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej); 4.2) rozpoznaje przypadki naruszania praw ucznia i w razie potrzeby podejmuje odpowiednie kroki w celu ich ochrony 4. Jestem uczniem, jestem Europejczykiem Polityka Unii Europejskiej w dziedzinie edukacji Systemy oświatowe w wybranych krajach europejskich Jak i gdzie studiować na uczelniach zagranicznych? Potrafi wskazać najważniejsze elementy polityki edukacyjnej Unii Europejskiej. Wie, jakie warunki należy spełnić, aby uczyć się w państwach Unii Europejskiej. Potrafi odszukać informacje odnoszące się do studiowania w państwach Unii Europejskiej. Zna systemy kształcenia w wybranych państwach europejskich. 4.4) przedstawia warunki podejmowania przez młodych Polaków nauki w Unii Europejskiej oraz wyszukuje informacje na ten temat odnoszące się do wybranego państwa; 4.5) wyjaśnia, co wynika z wejścia Polski do strefy Schengen; zna zasady bezpiecznego podróżowania po Europie i świecie (unikanie ryzyka, postępowanie w razie kradzieży lub wypadku, możliwości uzyskania pomocy, w tym opieki zdrowotnej) 5. Praca klasowa Być uczniem człowiek w społeczności szkolnej 2
6. Jak nabywa się obywatelstwo? Czym różni się narodowość od obywatelstwa? Jak nabywa się obywatelstwo? Prawa i obowiązki obywatelskie Obywatelstwo Unii Europejskiej Wie, jak nabywa się obywatelstwo polskie i unijne. Potrafi wymienić prawa i obowiązki obywatelskie w Polsce. Zna prawa przysługujące obywatelom Unii Europejskiej. Wskazuje różnice pomiędzy narodowością a obywatelstwem. 1.1) wyjaśnia, jak nabywa się obywatelstwo polskie i unijne 7. Społeczeństwo obywatelskie Relacje państwo-obywatele Czym jest społeczeństwo obywatelskie? Różne formy działania społeczeństwa obywatelskiego Wie, czym jest społeczeństwo obywatelskie. Określa różne formy działania społeczeństwa obywatelskiego. Potrafi określić, jakie relacje obywatel-państwo sprzyjają działaniu instytucji życia publicznego. III. Współdziałanie w sprawach publicznych. Uczeń współpracuje z innymi planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich; sprawnie korzysta z procedur i możliwości, jakie stwarzają obywatelom instytucje życia publicznego; zna i stosuje zasady samoorganizacji i samopomocy. 8. Aktywność obywatelska wybory Zasady organizowania wyborów w Polsce Bierne i czynne prawo wyborcze Dlaczego trzeba uczestniczyć w wyborach? Zna zasady organizowania wyborów w Polsce. Wskazuje argumenty za uczestnictwem w wyborach. Potrafi wskazać kryteria, jakimi warto się kierować przy wyborze swoich kandydatów. 1.3) podaje formalne warunki, jakie spełnić musi obywatel, by wziąć udział w wyborach 9. Obywatel w urzędzie Rola administracji w państwie Administracja rządowa i samorządowa Jak działa administracja gminna, powiatowa i wojewódzka? Rozróżnia administrację rządową i samorządową oraz jej organy. Wymienia sprawy, które możemy załatwić w urzędzie gminy, w starostwie i w urzędzie wojewódzkim. Potrafi określić, jaką rolę w państwie odgrywa administracja. 1.2) ustala, w jakim urzędzie i w jaki sposób uzyskuje się dowód osobisty, paszport, prawo jazdy, jak rejestruje się motocykl i samochód; 1.4) uzyskuje informację publiczną na zadany temat w odpowiednim urzędzie 10. Przewodnik po świecie urzędów Etyka pracy urzędniczej Procedury obowiązujące w załatwianiu spraw w urzędach Jak poprawnie wypełniać druki urzędowe, jak napisać podanie, skargę i odwołanie? Zna najważniejsze sposoby postępowania przy załatwianiu różnych spraw w urzędach. Wie, czym jest etyka urzędnicza. Potrafi sporządzić pismo urzędowe wniosek, skargę i odwołanie. Potrafi określić znaczenie etyki w pracy urzędniczej. 1.5) wyjaśnia, co może zrobić obywatel, gdy nie zgadza się z decyzją urzędu; 1.6) sporządza urzędowy wniosek, skargę i odwołanie 11. Praca klasowa Być obywatelem człowiek w społeczeństwie i państwie 3
12. W świecie prawa Geneza i znaczenie prawa Normy, przepisy i akty prawne Normy pozaprawne religijne, moralne i obyczajowe Cechy dobrego prawa Potrafi wyjaśnić, czym jest prawo i norma prawna. Potrafi odróżnić normy prawne od pozaprawnych. Wymienia źródła Zna najważniejsze etapy w dziejach tworzenia Zna cechy dobrego 2.1) wyjaśnia, co to jest prawo i czym różnią się normy prawne od norm religijnych, moralnych i obyczajowych; 2.3) wymienia źródła prawa; znajduje wskazany akt prawny i interpretuje proste przepisy prawne 13. Twarde prawo, ale prawo Zasady prawne i ich znaczenie Państwo prawa Konsekwencje nieprzestrzegania prawa Zna najważniejsze zasady prawne. Wskazuje konsekwencje nieprzestrzegania Wie, czym jest państwo 2.2) wymienia podstawowe zasady prawa (prawo nie działa wstecz, domniemanie niewinności, nie ma winy bez prawa, nieznajomość prawa szkodzi) i wyjaśnia konsekwencje ich łamania 14. W świecie kodeksów Różnorodność źródeł prawa Różne rodzaje i dziedziny prawa Gdzie szukać aktów i przepisów prawnych? Trudna sztuka języka prawniczego Wskazuje różnorodne źródła Wskazuje różne dziedziny Potrafi wskazać, gdzie szukać aktów i przepisów prawnych. Potrafi interpretować proste przepisy prawne. Charakteryzuje różne źródła Opisuje różne dziedziny Zna podstawowe zasady języka prawniczego. 2.3) wymienia źródła prawa; znajduje wskazany akt prawny i interpretuje proste przepisy prawne; 2.4) wyjaśnia różnice między prawem cywilnym, karnym i administracyjnym; wskazuje, w jakim kodeksie można znaleźć przepisy dotyczące konkretnej sprawy 15. Jak działa system władzy sądowniczej Najważniejsze zasady działania sądów Struktura władzy sądowniczej w Polsce Sądy powszechne i ich wydziały Zna najważniejsze zasady działania sądów. Zna strukturę władzy sądowniczej. Zajmuje stanowisko wobec niezależności sędziowskiej. Potrafi wymienić sądy powszechne i scharakteryzować ich wydziały. 2.5) uzasadnia potrzebę niezależności i niezawisłości sędziów 16. Na sali sądowej Jak się zachować, gdy jesteś świadkiem przestępstwa? zawiadomienie o przestępstwie Obywatel i proces karny Przebieg procesu cywilnego Wie, jak zachować się w sytuacji, gdy jest się świadkiem przestępstwa. Zna uczestników procesu cywilnego i karnego. Potrafi określić znaczenie mediacji w procesach sądowych. Zna prawa przysługujące ofierze, sprawcy lub świadkowi przestępstwa. Wskazuje sytuacje, które mogą zapobiec przestępstwu. Przedstawia różnice pomiędzy przebiegiem procesu cywilnego i karnego. 2.6) przedstawia uczestników i przebieg procesu sądowego: cywilnego i karnego; uzasadnia znaczenie mediacji; 2.7) wymienia główne prawa, jakie przysługują ofierze, sprawcy i świadkowi przestępstwa; 2.8) pisze pozew w wybranej sprawie cywilnej i zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa (według wzoru) Potrafi napisać pozew w wybranej sprawie. 4
17. Prokuratura i policja Zadania prokuratury Zadania i uprawnienia policji Imprezy masowe i uprawnienia służb porządkowych Potrafi wymienić najważniejsze zadania prokuratury. Zna najważniejsze zadania policji i jej uprawnienia. Wie, jakie uprawnienia posiadają służby porządkowe w czasie imprez masowych. Potrafi opisać strukturę prokuratury. 3.1) charakteryzuje najważniejsze zadania prokuratury i policji; 3.2) przedstawia uprawnienia policjantów i innych służb porządkowych; rozpoznaje przejawy ich naruszania Potrafi wskazać przejawy naruszania uprawnień przez policję i służby porządkowe. 18. Przestępstwa a młodzież Ofiary przestępstw i ich prawa Młodzież jako ofiary przestępstw Wymienia przestępstwa, których ofiarą padają najczęściej młodzi ludzie. Wie, jakie prawa posiada ofiara przestępstwa. Zna zasady zachowania w sytuacjach zagrożenia. Potrafi określić, czym jest przestępstwo. Zna różne rodzaje przestępstw. 3.3) nawiązuje kontakt (osobisty, telefoniczny lub mailowy) z funkcjonariuszem policji (np. dzielnicowym) i na podstawie uzyskanych informacji sporządza notatkę lub wykres dotyczący przestępczości w swojej okolicy; 3.4) wymienia przestępstwa, których ofiarą najczęściej padają młodzi ludzie; wie, jak można próbować ich uniknąć i przestrzega zasad bezpiecznego zachowania się 19. Środki wychowawcze i poprawcze Odpowiedzialność karna nieletnich Środki karne i wychowawcze Młodzież a konflikty z prawem Wie, jaką odpowiedzialność karną ponoszą nieletni. Potrafi wymienić środki karne i wychowawcze stosowane wobec nieletnich. Potrafi wyjaśnić różnice pomiędzy nieletnim a młodocianym. Opisuje różne przyczyny zjawiska przestępczości wśród młodzieży. 3.5) wyjaśnia, na jakich zasadach nieletni odpowiadają za popełnienie przestępstwa (środki wychowawcze i poprawcze) 20. Prawo a używki i narkotyki Przepisy prawne dotyczące sprzedaży i konsumpcji alkoholu, papierosów i narkotyków Sankcje grożące za naruszenie prawa dotyczącego używek i narkotyków Dlaczego stosowanie prawa dotyczącego używek i narkotyków jest trudne? Zna przepisy prawne dotyczące używek i narkotyków. Potrafi wskazać konsekwencje naruszenia obowiązującego prawa dotyczącego używek i narkotyków. Zna profilaktykę zapobiegania uzależnieniom. 3.6) przedstawia przepisy prawne dotyczące sprzedaży i konsumpcji alkoholu, papierosów i narkotyków i wskazuje na konsekwencje ich łamania 21. Praca klasowa Prawo i sądy oraz Kontrola i ochrona prawa 5
22. Historia praw i ich generacje. Prawa w dokumentach Historia praw Generacje praw Rodzaje praw Najstarsze dokumenty związane z prawami Historyczne dokumenty dotyczące praw Współczesne dokumenty poświęcone prawom Zna historię praw, wskazuje przykłady dokumentów, w których były one formułowane. Rozróżnia generacje praw i podaje ich przykłady. Zna najważniejsze dokumenty dotyczące praw. Wie, czym są prawa. Potrafi wyjaśnić przyrodzony i niezbywalny charakter praw. Potrafi podać przykłady praw sformułowanych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Konwencji o Prawach Dziecka. 5.1) przedstawia krótko historię praw i ich generacje; wymienia najważniejsze dokumenty z tym związane; 5.2) wymienia podstawowe prawa i wolności ; wyjaśnia, co oznacza, że są one powszechne, przyrodzone i niezbywalne; 5.3) podaje najważniejsze postanowienia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Konwencji o Prawach Dziecka 23. Prawa a media Media społecznościowe Ochrona dóbr osobistych w mediach Wie, jaką rolę w ochronie praw pełnią media. Potrafi wskazać w mediach informacje o przypadkach łamania praw. Określa znaczenie prawa do prywatności i praw chroniących dane osobowe. 5.4) znajduje w środkach masowego przekazu (w tym w Internecie) informacje o przypadkach łamania praw na świecie; 5.6) wyjaśnia, na czym polegają: prawo do prywatności, w tym do ochrony danych osobowych i prawa obywatela w kontaktach z mediami 24. Wolność słowa sztuka prowadzenia debaty Debata oksfordzka Debata jako miejsce wolności słowa Zna najważniejsze zasady przeprowadzenia debaty, w tym debaty oksfordzkiej. Wie, dlaczego wolność słowa jest ważną wartością. Potrafi zorganizować debatę na zadany temat. 5.5) bierze udział w debacie klasowej, szkolnej lub internetowej na temat wolności słowa lub innych praw i wolności 25. Jak bronić praw? Droga sądowa Historia instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich Rzecznik Praw Obywatelskich w Polsce Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich Rzecznik Praw Dziecka Opisuje działalność Rzecznika Praw Obywatelskich, Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka. Potrafi sporządzić list do wybranej instytucji zajmującej się ochroną praw. Zna procedury sądowe związane z ochroną praw i wolności obywatelskich. 6.1) przedstawia główne środki ochrony praw i wolności w Polsce; 6.2) opisuje sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka; pisze prostą skargę do jednego z nich (według wzoru); 6.6) znajduje informacje o naruszaniu praw w wybranej dziedzinie (np. prawa kobiet, prawa dziecka, wolność wyznania, prawo do edukacji, prawa humanitarne) i projektuje działania, które mogą temu zaradzić 26. Europejski system ochrony praw Wie, czym zajmuje się Europejski Trybunał Praw Człowieka. Zna zasady działania Rady Europy w zakresie ochrony praw. 6.3) uzasadnia znaczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu Rada Europy Zasady działania Europejskiego Trybunału Praw Człowieka Potrafi uzasadnić znaczenie działalności Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. 6
27. Organizacje pozarządowe na straży praw Organizacje pożytku publicznego Organizacje działające na rzecz obrony praw Opisuje na przykładach działalność organizacji pozarządowych zajmujących się obroną praw. Projektuje działania wspomagające organizacje pozarządowe działające na rzecz praw. Wie, czym są organizacje pożytku publicznego. 6.4) przedstawia na przykładach działania podejmowane przez ludzi i organizacje pozarządowe broniące praw ; w miarę swoich możliwości włącza się w wybrane działania (np. podpisuje apel, prowadzi zbiórkę darów) 28. Co zagraża prawom? Rasizm, szowinizm, antysemityzm, ksenofobia Problemy demograficzne Europy Wskazuje przejawy rasizmu, antysemityzmu i ksenofobii; wie, jak przeciwstawić się tym zjawiskom. Projektuje działania na rzecz równości i tolerancji. Potrafi wskazać zjawiska zagrażające prawom w Europie. 6.5) rozpoznaje przejawy rasizmu, szowinizmu, antysemityzmu i ksenofobii; uzasadnia potrzebę przeciwstawiania się im oraz przedstawia możliwości zaangażowania się w wybrane działania na rzecz równości i tolerancji 29. Praca klasowa Prawa oraz Ochrona praw i wolności 30. Praca w Polsce i w Europie Młodzież pracująca Praca w Unii Europejskiej Zna zasady ułatwiające podjęcie pracy w Unii Europejskiej, a wynikające z wejścia do strefy Schengen. Wie, jakie rodzaje umów można zawierać przy podejmowaniu pracy. Potrafi określić zasady opodatkowania dochodów uzyskiwanych z pracy. 4.5) wyjaśnia, co wynika z wejścia Polski do strefy Schengen; zna zasady bezpiecznego podróżowania po Europie i świecie (unikanie ryzyka, postępowanie w razie kradzieży lub wypadku, możliwości uzyskania pomocy, w tym opieki zdrowotnej); 4.6) wyjaśnia, jakie możliwości zarabiania mają młodzi ludzie, jakie umowy mogą zawierać i jakie są zasady opodatkowania ich dochodów; 4.7) omawia ogólne zasady podejmowania pracy i zakładania własnych przedsiębiorstw w Unii Europejskiej (na podstawie informacji z Internetu); sporządza Europass-CV 31. Polska w strefie Schengen Zasady podróżowania po strefie Schengen Podróżować bezpiecznie Pomoc w trudnych sytuacjach Wyjaśnia, co wynika z wejścia Polski do strefy Schengen. Zna zasady bezpiecznego podróżowania po Europie. Potrafi odpowiednio zachować się w trudnych sytuacjach w czasie podróży po krajach Unii Europejskiej. Wie, jakie zasady obowiązują państwa należące do strefy Schengen. 4.5) wyjaśnia, co wynika z wejścia Polski do strefy Schengen; zna zasady bezpiecznego podróżowania po Europie i świecie (unikanie ryzyka, postępowanie w razie kradzieży lub wypadku, możliwości uzyskania pomocy, w tym opieki zdrowotnej) 32. Kartkówka Europa, Europa 7