Plan Rozwoju Lokalnego dla Powiatu Kraśnickiego na lata 2004-2006. został opracowany w Starostwie Powiatowym w Kraśniku przez

Plan Rozwoju Lokalnego dla Powiatu Kraśnickiego na lata 2004-2006 został opracowany w Starostwie Powiatowym w Kraśniku przez Zespól zadaniowy ds. opracowania projektu Planu Rozwoju Lokalnego powołany przez Zarząd Powiatu Uchwałą Nr 51-152/2004 z dnia 9 kwietnia 2004 r. W skład Zespołu weszli: Tomasz Mularczyk Wicestarosta (Przewodniczący) Zygmunt Kusiak Członek Zarządu Powiatu Ryszard Piórkowski Kierownik Wydziału Edukacji, Kultury, Sportu i Turystyki Krzysztof Pulikowski Kierownik Wydziału Promocji Zdrowia i Pomocy Społecznej Małgorzata Romanko Dyrektor Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie Marian Szafran Kierownik Wydziału Rolnictwa, Leśnictwa i Ochrony Środowiska Józef Wójcik Dyrektor Zarządu Dróg Powiatowych Dorota Jackiewicz Chamera podinspektor w Referacie ds. Promocji i Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi oraz przedstawicieli innych wydziałów Starostwa Powiatowego w Kraśniku i powiatowych jednostek organizacyjnych 2

SPIS TREŚCI Wstęp... 5 Obszar realizacji... 6 Rozdział I Sytuacja społeczno gospodarcza powiatu kraśnickiego... 7 1.1 Położenie geograficzne... 7 1.2 Podział administracyjny... 7 1.3 Środowisko przyrodnicze... 8 1.4 Struktura demograficzna... 9 1.5 Infrastruktura techniczna... 12 1.5.1 Komunikacja... 12 1.5.2 Gospodarka odpadami... 13 1.6 Gospodarka... 18 1.6.1 Rolnictwo... 18 1.6.2 Przedsiębiorczość... 21 1.6.3 Turystyka... 22 1.7 Sfera społeczna... 22 1.7.1 Bezrobocie... 22 1.7.2 Opieka zdrowotna... 27 1.7.3 Pomoc społeczna... 31 1.7.4 Edukacja... 34 1.7.5 Kultura... 40 1.7.6 Sport... 42 1.8 Promocja i współpraca międzynarodowa... 44 1.9 Partnerstwo... 44 Rozdział II Cele i priorytety planu... 46 Rozdział III Powiązanie priorytetów i działań z innymi działaniami realizowanymi w powiecie... 62 Rozdział IV Wskaźniki realizacji Planu Rozwoju Lokalnego... 66 3

Rozdział V Plan finansowania działań... 69 Rozdział VI System wdrażania Planu Rozwoju Lokalnego... 76 6.1 Monitoring. 76 6.2 Ocena 77 6.3 Public Relations 77 4

WSTĘP Proces rozwoju lokalnego i regionalnego kształtowany jest przez system uregulowań prawnych i organizacyjnych. Jest to zjawisko złożone zawierające wiele istotnych wątków, od procesu planowania i wyznaczania priorytetów po określenie celów i zespołów działań. Cele wyznaczone w programie rozwoju lokalnego można osiągnąć przy pomocy instrumentów polityki gospodarczej. W Polsce trwa obecnie proces wdrażania instrumentów wspierających rozwój, jakimi są fundusze strukturalne Unii Europejskiej. Są to instrumenty bezpośrednio wpływające na aktywizację lokalnego życia społecznego i gospodarczego. Wykorzystanie funduszy strukturalnych wymaga jednak odpowiedniego przygotowania tzw. potencjału absorbcyjnego. Nakłada to na jednostki samorządu terytorialnego obowiązek programowania rozwoju, przygotowania projektów oraz zarządzania ich realizacją. Wszystkie jednostki samorządu terytorialnego zamierzające korzystać z funduszy strukturalnych powinny opracować dokumenty programowe na lata 2004-2006 oraz na kolejny okres programowania 2007-2013. Plan rozwoju lokalnego powinien być spójny z planem rozwoju regionalnego województwa w latach 2004-2006, który z kolei jest pochodną Narodowego Planu Rozwoju. Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Kraśnickiego przedstawia sytuację społeczno gospodarczą powiatu, określa priorytety i obszary działań, wskazuje sposoby ich realizacji oraz źródła finansowania. Dokument ten jest podstawą złożonego procesu, który ma kształtować warunki sprzyjające wspólnym działaniom społeczności lokalnej na rzecz rozwoju społeczno gospodarczego powiatu. 5

OBSZAR I CZAS REALIZACJI PLANU ROZWOJU LOKALNEGO Obszar realizacji Planu Rozwoju Lokalnego obejmuje swoim zasięgiem teren powiatu kraśnickiego, a czas realizacji zostaje uzależniony od okresów programowania. W związku z tym działania zaplanowane na lata 2004-2006 realizowane będą obligatoryjnie, a działania zaplanowane na lata 2007-2013 fakultatywnie. Plan niniejszy został stworzony na podstawie Strategii Rozwoju Powiatu Kraśnickiego oraz na podstawie informacji uzyskanych z poszczególnych powiatowych jednostek organizacyjnych. Plan Rozwoju Lokalnego dla Powiatu Kraśnickiego tworzono zgodnie z dokumentami programowymi dla kraju i regionu, zgodnie z priorytetami i celami w nich zawartymi. Projekty ujęte w niniejszym Planie zostały podzielone na kategorie w zależności od zakresu jaki obejmują. Są to następujące kategorie: Infrastruktura techniczna Infrastruktura społeczna. Działania dotyczące rozwoju zasobów ludzkich oraz wzmocnienia potencjału gospodarczego i społecznego powiatu zostały określone ogólnie, ze względu na swą specyfikę i brak możliwości ostatecznego sprecyzowania kosztów i konkretyzacji działań w poszczególnych projektach na etapie kilkuletniego planowania. 6

Rozdział I SYTUACJA SPOŁECZNO GOSPODARCZA POWIATU KRAŚNICKIEGO 1.1 Położenie geograficzne Powiat kraśnicki położony jest w południowo zachodniej części województwa lubelskiego. Obejmuje prawie w całości obszar Wzniesień Urzędowskich stanowiących część Wyżyny Lubelskiej oraz prawobrzeżną część Małopolskiego Przełomu Wisły. Od wschodu granica powiatu obejmuje zachodni skraj Wyniosłości Giełczewskiej, od południowego wschodu skraj Roztocza zachodniego. Granica ma tu charakter płynnego przejścia od Wyżyny Lubelskiej do wyższego poziomu Roztocza w okolicach Polichny. Znacznie bardziej jest wyodrębniona południowa krawędź Wyżyny, w południowo zachodniej części powiatu w okolicy Opoki Dużej i na południe od Kosina. Na południe od tej granicy w skład powiatu wchodzi skraj Kotliny Sandomierskiej. Na północy Wzniesienia Urzędowskie graniczą z Równiną Bełżycką i Kotliną Chodelską. Bardzo ważne dla powiatu kraśnickiego jest położenie na terenie Euroregionu Bug, który obejmuje swym zasięgiem określone obszary terenów przygranicznych na terenie Polski, Białorusi i Ukrainy. 1.2 Podział administracyjny Powiat kraśnicki pod względem powierzchni ogólnej wynoszącej 100 534 ha klasyfikowany jest na 12 pozycji w województwie (na 24 powiaty). Na terenie powiatu kraśnickiego znajduje się 10 gmin: miasto Kraśnik (gmina miejska) miasto i gmina Annopol (gmina miejsko wiejska) oraz 8 gmin wiejskich: Dzierzkowice Gościeradów Kraśnik Szastarka Trzydnik Duży Urzędów Wilkołaz Zakrzówek Na terenie powiatu znajdują się 2 miasta (Kraśnik i Annopol) oraz 206 miejscowości wiejskich. 7

1.3 Środowisko przyrodnicze Lasy zajmują ok. 22% obszaru powiatu. Największą powierzchnię zajmują w gminie Gościeradów (42,6%), najmniejszą w gminie Trzydnik Duży (7,3%) oraz Szastarka (9,5%). Około 70% powierzchni zajmują pola uprawne, łąki i sady. Dominującymi siedliskami leśnymi (ok. 66%) są lasy mieszane, występujące najczęściej na glebach żyznych. Piaszczyste tereny zachodnie i południowo zachodnie porastają w większości lasy iglaste, głównie sosnowe. Na szczególną uwagę w składzie gatunków lasów zasługują jodła i buk rosnące tutaj poza granicą ich naturalnego zasięgu. Lasy jodłowe występują w okolicach Polichny, Marynopola i Natalina, a lasy bukowe głównie w okolicach Polichny i Szczecyna. W okolicy Kraśnika zaobserwowano występowanie 42 rzadkich roślin naczyniowych na 94 stanowiskach oraz 67 innych gatunków roślin wyższych, uchodzących za interesujące w skali regionalnej i krajowej. Najciekawsze tereny pod względem gatunków występujących roślin znajdują się w obrębie doliny Wyżnicy. Ciekawymi walorami odznaczają się również lasy na południe od doliny, stawy w okolicach Terpentyny oraz pola między Słodkowem i Boiskami. Są to środowiska o dużej różnorodności faunistycznej, zbliżone do środowisk naturalnych. Potwierdzeniem walorów przyrodniczo krajobrazowych jest utworzenie Kraśnickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu o powierzchni 293 km 2 na terenie 5 gmin. Na terenie gminy Urzędów znajduje się rezerwat leśny Natalin o powierzchni 2,45 ha, obejmujący ochroną drzewostan jodłowy. Znacznie większy rezerwat jodły o powierzchni 157 ha Marynopole istnieje na terenie gminy Gościeradów. Drugi rezerwat krajobrazowo leśny na terenie tej samej gminy o powierzchni 200 ha Szczeckie Doły charakteryzuje się poza urozmaiconą rzeźbą (liczne rozbudowane wąwozy lessowe) występowaniem zwartego drzewostanu bukowego oraz roślinnością charakterystyczną dla buczyn górskich oraz lasu grabowo bukowego porastającego wąwozy. W fazie projektowania znajdują się kolejne rezerwaty na terenie gminy Dzierzkowice Grabowy Las oraz w Polichnie Mostach z drzewostanem buku i jodły. W dolinie Wyżnicy w okolicach Kraśnika wydzielono kilka użytków ekologicznych obejmujących swym zasięgiem stawy, łąki, torfowiska, tereny podmokłe i zabagnione bogate we florę i faunę. Obszar powiatu charakteryzuje się dużym nasłonecznieniem i wysokimi średnimi temperaturami rocznymi (powyżej 7,6 0 C). Średnie roczne zachmurzenie wynosi 62-64%. Średnia roczna wilgotność 64-68%. Roczna suma opadów wynosi 500-600 mm. Warunki bioklimatyczne są sprzyjające, zwłaszcza w obszarach zwartych kompleksów leśnych na południu oraz w okolicach Natalina. Teren powiatu kraśnickiego to obszar o bardzo rzadkiej sieci wód powierzchniowych, charakteryzujący się rozległymi pustkami wodnymi, zwłaszcza na południe od Kraśnika 8

i Olbięcina. Występują tu podziemne wody szczelinowo warstwowe zalegające na znacznych głębokościach. Głównym zbiornikiem tych wód są spękane skały kredowe. Głównymi rzekami są Wisła, Sanna w dolnym biegu i Bystrzyca w górnym biegu. Centralnym ciekiem wodnym Wzniesień Urzędowskich jest Wyżnica, tworząca z dopływami Urzędówką i Potokiem Podlipie system rzeczny drugiego rzędu. Przełomowy odcinek Wisły jest tu jednym z najbardziej malowniczych na całym jej biegu. Wisła charakteryzuje się tu zmieniającym się z roku na rok przebiegiem koryta oraz pojawiającymi się i znikającymi łachami piaszczystymi i wyspami. Do wód powierzchniowych należą również stawy. Obecnie te zbiorniki wodne przeznaczone są do celów gospodarczych (hodowla ryb, głównie karpie). Należy tu jeszcze wymienić malowniczo położone stawy Zawólcze w Wólce Szczeckiej, wkomponowane w kompleks leśny u podnóża sfery krawędziowej wyżyny Lubelskiej, stawy w Rzeczycy Księżej i Ziemiańskiej, Wólce Gościeradowskiej oraz inne znacznie mniejsze zbiorniki. W połowie lat 90 na terenie powiatu czynnych było około 150 źródeł, gdzie dominują źródła o wydajności do 10 l/s. We wsi Łany gm. Gościeradów znajduje się źródlisko uznane za pomnik przyrody nieożywionej. Jest to źródło podpływowe o stałej wysokiej temperaturze zimą i latem od 10,2 do 10,3 0 C i licznych gajzerkach wybijających się ponad lustro wody, nie spotykane na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu. W źródłach rzeki Tuczyn w Olbięcinie woda wypływająca z gruntu i wietrzeliny opoki ma niską temperaturę ok. 8 0 C, co znalazło odbicie w lokalnej nazwie małego dopływu Zimne Wody. Na końcu ulicy Wodnej w Urzędowie występują źródła związane z lokalnym kultem św. Otylii, obok znajduje się kapliczka i Sanktuarium. 1.4 Struktura demograficzna Obszar powiatu zamieszkuje ogółem 100 874 osoby. W tym mężczyźni 49,3 tyś, kobiety 51,6 tyś. Gęstość zaludnienia na 1 km 2 wynosi 100,4 osoby. W miastach powiatu kraśnickiego, podobnie jak w roku 2001, mieszka 39 188 osób, na wsi 61 686 osób. Stan ludności powiatu kraśnickiego w ubiegłych latach przedstawiał się następująco: Tabela nr 1: Populacja ogółem z uwzględnieniem podziału miasto wieś ( dane w tys. ) Rok Ogółem Miasto Wieś 2002 101,1 39,4 61,7 2003 100,8 39,2 61,6 9

Tabela nr 2: Struktura populacji według płci i wieku z podziałem miasto wieś (dane w tys.) Rok 2002 Wiek Ogółem Miasto Wieś Razem M K Razem M K Razem M K 0-4 5200 2697 2503 1941 1024 917 3259 1673 1586 5-9 6280 3268 3012 2154 1135 1019 4126 2133 1993 10-14 7482 3837 3645 2752 1420 1332 4730 2417 2313 15-19 8686 4382 4304 3549 1768 1781 5137 2614 2523 20-24 7806 4106 3700 3264 1693 1571 4542 2413 2129 25-29 7183 3639 3544 2941 1481 1460 4242 2158 2084 30-34 6068 3126 2942 2483 1270 1213 3585 1856 1729 35-39 6183 3205 2978 2428 1194 1234 3755 2011 1744 40-44 7079 3620 3459 2932 1344 1588 4147 2276 1871 45-49 7774 3939 3835 3448 1615 1833 4326 2324 2002 50-54 6676 3249 3427 3028 1403 1625 3648 1848 1802 55-59 4539 2066 2473 1857 824 1033 2682 1242 1440 60-64 4800 2167 2633 1903 837 1066 2897 1330 1567 65-69 4752 2112 2640 1758 764 994 2994 1348 1646 70-74 4564 1866 2698 1429 582 847 3135 1284 1851 75 i więcej 6063 2093 3970 1532 529 1003 4531 1564 2967 Struktura wiekowa mieszkańców przedstawia się następująco: - w wieku przedprodukcyjnym 23 621 osób - w wieku produkcyjnym 59 308 osób - w wieku poprodukcyjnym 17 945 osób Aktywni zawodowo to 53 597 osób, w tym zatrudnieni: - w rolnictwie 53% - w przemyśle i budownictwie 23% - w usługach rynkowych 9% - w usługach nierynkowych 15% Wskaźnik urodzeń żywych na 1000 mieszkańców w 2002 r. wynosił 9,64, w roku 2001-9,62. Wskaźnik zgonów w 2002 r. wynosił 10,88 i nieznacznie zmniejszył się w porównaniu z 2001 rokiem, kiedy to wynosił 10,9. Wskaźnik przyrostu naturalnego na 1000 mieszkańców w 2001 r., jak w wielu powiatach województwa był ujemny i wynosił (-1,28), a dla porównania w roku poprzednim (-0,40). 10

Tabela 3: Roczny wzrost albo spadek przyrostu naturalnego wskaźnik na 1000 mieszkańców Urodzenia żywe Zgony Przyrost naturalny 2002 9,92 11-1,08 2003 9,97 Na terenie powiatu odnotowano równocześnie ujemne saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych ludności na 1000 mieszkańców na poziomie 1,2, co spowodowane jest szczególnie odpływem ludności z terenów wiejskich (wskaźnik ten dla województwa wynosi 1). Tabela 4: Struktura populacji według poziomu wykształcenia w 2002 roku. Ludność powiatu kraśnickiego w wieku od 13 lat według poziomu wykształcenia w 2002 roku Ogółem Gm. miejskie Gm. miejsko - Gm. wiejskie wiejskie Ogółem 85226 31454 7946 45826 Wyższe 5642 3465 298 1879 Policealne 2844 1569 168 1107 Średnie razem 22185 11069 1657 9459 Średnie zawodowe 14961 7039 1357 6565 Średnie 7224 4030 300 2894 ogólnokształcące Zasadnicza 18611 5781 1781 11049 zawodowa Podstawowe 30465 8136 3389 18940 zawodowe Podstawowe 4693 827 639 3227 nieukończone i bez wykształcenia szkolnego Nieustalone 786 607 14 165 O niskim poziomie urbanizacji powiatu świadczy mała liczba miast na jego terenie (2) oraz wskaźnik ludności zamieszkującej w miastach na poziomie 31,9%, znacznie odbiegający od wskaźnika krajowego 61,9%. Jednocześnie, jest to jeden z najwyższych wskaźników w województwie. 11

1.5 Infrastruktura techniczna 1.5.1 Komunikacja Podstawą do prawidłowego transportu jest odpowiednia sieć dróg. Obsługę komunikacyjną powiatu kraśnickiego zapewnia system dróg o znaczeniu miedzyregionalnym, regionalnym, powiatowymi lokalnym. W Kraśniku krzyżują się dwie trasy ruchu tranzytowego. Na osi północ południe droga krajowa Nr 19 granica państwa Białystok Lublin Kraśnik Rzeszów oraz zachód wschód Sulejów Kielce Annopol (most na Wiśle) Kraśnik Zamość Zosin granica państwa. Łączna długość dróg krajowych na obszarze powiatu wynosi 66,4 km. Sieć dróg wojewódzkich tworzy dogodne połączenie z sąsiednimi powiatami. Na terenie powiatu przebiega pięć odcinków dróg wojewódzkich Nr 824 Puławy Annopol, Nr 833 Chodel Kraśnik, Nr 842 Rudnik Szlachecki - Krasnystaw, Nr 855 Olbięcin Zaklików Stalowa Wola, Nr 854 od Annopol łączy się z drogą krajową Nr 77Sandomierz Jarosław. Łączna długość dróg wojewódzkich w powiecie kraśnickim wynosi 76,5 km. Na obszarze powiatu kraśnickiego znajduje się sieć dróg powiatowych o łącznej długości 408,2 km w tym 356,8 km o nawierzchni bitumicznej twardej i 51,4 km dróg gruntowych (dane wg stanu na 31.12.2003r.) Tabela 1. Tabela 1. Drogi powiatowe wg stanu na 31.12.2003r. Lp. Gmina Długość dróg Długość dróg Długość dróg ogółem w km twardych w km gruntowych w km 1. Annopol 33,576 25,812 7,764 2. Dzierzkowice 29,813 27,919 1,894 3. Gościeradów 56,734 47,834 8,900 4. Kraśnik miasto 23,644 22,029 1,615 5. Kraśnik gmina 34,581 20,776 13,805 6. Szastarka 49,863 44,957 4,906 7. Trzydnik Duży 38,683 38,683 0,000 8. Urzędów 45,692 43,906 1,786 9. Wilkołaz 33,035 28,508 4,527 10. Zakrzówek 62,578 55,250 7,328 Ogółem długość dróg krajowych, wojewódzkich i powiatowych wynosi 551,1 km w tym drogi powiatowe stanowią 74 %. Dwie drogi powiatowe Nr 1701 Wilkołaz Urzędów 12

Dzierzkowice Annopol i Nr 1289 Strzyżewice Zakrzówek Szastarka Polichna mają duże znaczenie komunikacyjne, jak również stanowią objazdy dla dróg krajowych w przypadku ich blokady lub wystąpienia awarii. Na terenie powiatu znajduje się łącznie 526 km dróg gminnych i miejskich w tym 295,8 km gruntowych. Tabela 2. Tabela 2. Drogi gminne na podstawie danych z Urzędów Gmin na 31.12.2003r. Lp. Gmina Długość dróg Długość dróg Długość dróg ogółem w km twardych w km gruntowych w km 1. Annopol 87,50 29,274 60,20 2. Dzierzkowice 32,75 23,80 8,95 3. Gościeradów 35,00 21,80 13,60 4. Kraśnik miasto 47,577 35,274 12,303 5. Kraśnik gmina 31,00 21,00 10,00 6. Szastarka 53,00 8,70 44,30 7. Trzydnik Duży 56,20 19,90 36,30 8. Urzędów 78,00 38,60 39,40 9. Wilkołaz 50,00 16,00 34,00 10. Zakrzówek 55,00 16,20 38,80 Przez teren powiatu przebiega linia kolejowa, która jest ważnym połączeniem komunikacyjnym łączącym Kraśnik z Lublinem i Stalową Wolą. Brak obwodnicy sprawia, że cały ciężki ruch przebiega przez centrum Kraśnika. 1.5.2 Gospodarka odpadami Na terenie powiatu kraśnickiego dominującym sposobem zbierania odpadów jest zbiórka odpadów zmieszanych, które następnie unieszkodliwiane są poprzez składowanie na składowiskach odpadów komunalnych. Selektywna zbiórka odpadów w roku 2002 była prowadzona w niewielkim zakresie. Od roku 2003 we wszystkich gminach powiatu rozszerzono system zbierania o wyselekcjonowywanie surowców wtórnych. W roku 2002 w powiecie kraśnickim zebrano i przyjęto na składowiska 15 594 Mg, to jest ok. 60 380 m 3 odpadów komunalnych. Ilość wytworzonych odpadów komunalnych wynosiła 30 958 Mg, z czego aż 51,2 % zostało wytworzonych w Kraśniku. Ilość zebranych odpadów komunalnych w powiecie kraśnickim stanowi około 50% wszystkich wytworzonych odpadów komunalnych. 13

Na terenie powiatu unieszkodliwianie odpadów odbywa się poprzez ich składowanie na składowiskach odpadów komunalnych. Na terenie powiatu kraśnickiego znajduje się 6 składowisk odpadów komunalnych (w tym 1 nowo pobudowane i jeszcze nie eksploatowane). Składowiska odpadów komunalnych usytuowane są w następujących miejscowościach: Kraśniku (Wilcze Doły i Zarzecze II), Annopolu, Księżomierzy, Polichnie IV i Rzeczycy Ziemiańskiej. Na składowisko w Kraśniku Wilcze Doły są kierowane odpady z następujących gmin powiatu kraśnickiego: miasto Kraśnik, gmina Kraśnik, gmina Urzędów, gmina Dzierzkowice, gmina Zakrzówek oraz gmina Wilkołaz. Dodatkowo na to składowisko kierowane są odpady z gmin powiatu lubelskiego tj. Niedrzwica Duża oraz od 2003 roku Strzyżewice. Na składowisko odpadów komunalnych w Annopolu są kierowane odpady wytwarzane w mieście i gminie Annopol. Na składowisko odpadów komunalnych w Księżomierzy są kierowane odpady z gminy Gościeradów. Gmina Szastarka kieruje odpady na składowisko odpadów w Polichnie IV, natomiast gmina Trzydnik Duży na składowisko w Rzeczycy Ziemiańskiej. Rzeczywista ilość odpadów komunalnych wytworzonych w powiecie kraśnickim została określona na podstawie informacji, które zostały zebrane w poszczególnych gminach. Odpady te zostały zdeponowane na składowiskach w powiecie w 2002 roku. Tabela 1. Rzeczywista masa odpadów z sektora komunalnego zebranych w poszczególnych gminach i przewiezionych na składowiska odpadów w 2002 roku (źródło: Informacje uzyskane z Urzędów Gmin oraz przedsiębiorstw usuwających odpady komunalne) ilość zebranych odpadów Gmina/Miasto komunalnych w 2002 roku Mg m 3 m. Kraśnik 10 972 42 200 m i g. Annopol 668 2 568 g. Dzierzkowice 598 2 300 g. Gościeradów 775 2 981 g. Kraśnik 727 2 796 g. Szastarka 338 1 300 g. Trzydnik Duży 321 1 235 g. Urzędów 494 1 900 g. Wilkołaz 181 1 100 g. Zakrzówek 520 2 000 Razem 15 594 60 380 14

Tabela 2. Wskaźniki charakterystyki ilościowej odpadów komunalnych (kg/m, rok) dla roku 2000 (wg Krajowego Planu Gospodarki Odpadami) przyjęty wskaźnik L.p. źródła powstawania odpadów nagromadzenia miasto wieś 1 Odpady z gospodarstw domowych 224 116 2 Odpady z obiektów infrastruktury 110 45 3 Odpady wielkogabarytowe 20 15 4 Odpady z budowy, remontów i 40 demontażu obiektów budowlanych 40 5 Odpady z ogrodów i parków 12 5 6 Odpady z czyszczenia ulic i placów 15-7 Odpady niebezpieczne wchodzące w 3 strumień odpadów komunalnych 2 Razem 424 223 Tabela 3. Szacowana masa odpadów z sektora komunalnego wytworzonych w poszczególnych gminach powiatu kraśnickiego w 2002 roku (źródło: obliczenia własne na podstawie wskaźników zamieszczonych w Wojewódzkim Planie Gospodarki Odpadami) Gmina/miasto Szacowana masa odpadów Zawartość komunalnych [Mg/rok] [%] m. Kraśnik 15 838,9 51,2 m. Annopol 1 143,9 3,7 g. Annopol 1 559,4 5,0 g. Dzierzkowice 1 188,1 3,8 g. Gościeradów 1 724,0 5,6 g. Kraśnik 1 572,6 5,1 g. Szastarka 1 422,3 4,6 g. Trzydnik Duży 1 604,7 5,2 g. Urzędów 1 989,8 6,4 g. Wilkołaz 1 265,5 4,1 g. Zakrzówek 1 649,1 5,3 Razem 30 958,3 100,0 15

Szacuje się, że na obszarze powiatu powstało w sektorze komunalnym w omawianym roku ok. 30 958 Mg odpadów. Zdecydowanie najwięcej odpadów komunalnych wytworzono w Kraśniku (51,2%), najmniej w gminach: Dzierzkowice i Wilkołaz. Osady ściekowe na terenie powiatu kraśnickiego zostały wytworzone wskutek funkcjonowania 15 oczyszczalni. Wykaz oczyszczalni zamieszczono w tabeli 4 (dane z Urzędu Statystycznego w Lublinie i urzędów gmin) Tabela 4. Wykaz oczyszczalni ścieków na terenie powiatu kraśnickiego Gmina Nazwa oczyszczalni i rodzaj Przepustowość Osady ściekowe (2002 rok) m. Kraśnik miejska oczyszczalnia ścieków 12 500 m 3 /d 931,7 Mg m. Kraśnik oczyszczalnia przy Fabryce 7 100 m 3 /d 673,3 Mg Łożysk Tocznych Kraśnik S.A. m. Kraśnik przy Okręgowej Spółdzielni 600 m 3 /d 9 Mg Mleczarskiej m. i g. Annopol miejska oczyszczalnia ścieków 600 m 3 /d, 6 Mg mechaniczno-biologiczna m. i g. Annopol oczyszczalnia przy Zakładzie 325 m 3 /d 8 Mg Produkcji Metalowej Metalchem g. Dzierzkowice mechaniczno-biologiczna typu 202 m 3 /d 4 Mg BIOVAC w Terpentynie g. Gościeradów mechaniczno-biologiczna w 130 m 3 /d; 11,2 Mg Gościeradowie Folwark przy Domu Opieki Społecznej g. Gościeradów mechaniczno-biologiczna 38,4 m 3 /d b.d. BIOCLER B-180 przy szkole w Wólce Gościeradowskiej g. Urzędów szt.: 1 w Urzędowie-Osadzie 175 m 3 /d 1 Mg typu BIOVAC, g. Urzędów przydomowe oczyszczalnie od 0,6 do 2,2 m 3 /d b.d. ścieków: szt. 17 g. Urzędów 1 przydomowa oczyszczalnia do 15 m 3 /d (korzysta b.d. ścieków 17 rodzin) g. Wilkołaz mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia przy szkole w Rudniku Szlacheckim 15,86 m 3 /d; b.d. 16

Gmina Nazwa oczyszczalni i rodzaj Przepustowość Osady ściekowe (2002 rok) g. Wilkołaz 1 przydomowa oczyszczalnia - b.d. ścieków w Wilkołazie Górnym g. Zakrzówek oczyszczalnia komunalna typu 156 m 3 /d 3 Mg (od początku BIOBLOK BIS-90 eksploatacji) g. Trzydnik Duży Oczyszczalnia przy Specjalnym - b.d. Ośrodku Szkolno- Wychowawczym w Olbięcinie Razem 1 647,2 Z danych przedstawionych w powyższej tabeli wynika, że w 2002 roku na terenie powiatu kraśnickiego w wyniku oczyszczania ścieków wytworzono ok. 1 650 Mg osadów ściekowych, z czego aż około 97% pochodzi z miasta Kraśnika. Dominującym sposobem postępowania z wytworzonymi osadami było ich tymczasowe gromadzenie na lagunach, poletkach osadowych lub składowiskach odpadów. Tabela 5. Ilości wytwarzanych osadów ściekowych w poszczególnych gminach powiatu kraśnickiego w roku 2002 Gmina/Miasto Ilość [Mg] m. Kraśnik 1 614 m i g. Annopol 14 g. Dzierzkowice 4 g. Gościeradów 11,2 g. Urzędów 1 g. Zakrzówek 3 Powiat kraśnicki posiada uchwalony przez Radę Powiatu Powiatowy program ochrony środowiska oraz Plan gospodarki odpadami na lata 2004-2013. 17

1.6 Gospodarka 1.6.1 Rolnictwo Gleby na terenie powiatu są zróżnicowane. Wynika to zarówno z urozmaiconej rzeźby terenu, jak i zróżnicowania skał macierzystych. Największą powierzchnię zajmują gleby wytwarzane z lessów i utworów lessopodobnych. Występują one na płatach lessowych (od Słodkowa do Sosnowej Woli i od Wilkołaza w stronę do Kluczkowic). Gleby te wykazują przeważnie cechy bielicowe. Zaliczane są do kompleksu gleb pszennych i II III, rzadziej IV klasy bonitacyjnej. Na południu od stacji kolejowej w Kraśniku występują gleby lessowe niecałkowite. Na obszarze południowo zachodniego skraju Kotliny Sandomierskiej wchodzącej w skład powiatu dominują gleby wykształcone z piasków luźnych i słabogliniastych oraz piasków gliniastych lekkich zalegających na piaskach luźnych i żwirach. Gleby te zaliczane są do najniższej VI klasy bonitacyjnej i w przeważającym stopniu są zalesione. Na południowo wschodnich krańcach powiatu, gdzie na powierzchnię wychodzą skały kredowe; wytworzyły się rędziny o podobnej wartości bonitacyjnej. W zachodniej części obszaru występuje dużo gleb piaszczystych i słabo gliniastych. W okolicy Dębniaka i Miłoszówki występują gleby wytworzone z piasków luźnych. Zaliczane są one do gleb klasy VI i kompleksu żytniego najsłabszego. Najwyżej klasyfikowane są w tej grupie gleby wytworzone z piasków gliniastych. Zalicza się je do kompleksu gleb żytnio ziemniaczanych oraz IV V klasy bonitacyjnej. W dolinach Bystrzycy, Urzędówki i Wyżnicy występują mady piaszczyste, w dolinie Wisły wytworzyły się mady lekkie, średnie i ciężkie. W dolinie Sanny występują także gleby torfowo mułowe. Są one podobnie jak mady piaszczyste najczęściej użytkowane jako łąki i pastwiska. Tabela 1. Zestawienie gleb użytków rolnych w powiecie kraśnickim w rozbiciu na klasy bonitacyjne (wg IUNG Puławy) Gmina Grunty orne (ha) Użytki zielone (ha) Klasa I Klasa II Klasa III Klasa IVa Klasa IVb Klasa V Klasa VI Klasa IIz Klasa IIIz Klasa IVz Klasa Vz Klasa VIz Annopol 2 30 2261 2210 2136 1620 1106 169 466 382 232 Dzierzkowice 250 3468 953 532 258 121 14 194 142 93 65 Gościeradów 66 2864 1279 1330 1406 830 10 97 126 221 87 Kraśnik 105 4658 1137 492 210 21 66 93 58 15 Szastarka 39 4 357 1 290 380 58 40 36 11 3 18

Trzydnik Duży 38 6 732 1523 293 157 7 89 93 83 40 Urzędów 601 6 498 1 038 424 153 70 1 177 157 66 13 Wilkołaz 162 5350 883 129 19 1 1 67 69 71 4 Zakrzówek 340 6 201 1 475 368 5 19 42 130 104 m. Kraśnik 28 684 177 65 3 11 42 31 13 22 Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego w powiecie kraśnickim wynosi 5,30 ha. Struktura gospodarstw rolnych pod względem wielkości przedstawia się następująco: Liczba gospodarstw rolnych na terenie całego powiatu - 11905 w tym: 1-2ha 2569 2-3ha 1747 3-4ha 1610 4-5ha 1351 5-7ha 1854 7-10ha 1470 10-15ha 861 powyżej 15ha 443 Powiat kraśnicki od lat znany jest jako prawdziwe zagłębie owocowe. Sadownicy oraz plantatorzy malin, truskawek I czarnej porzeczki osiągają wręcz rekordowe wyniki. W ostatnim czasie znaczenia nabiera produkcja warzyw, głównie marchwi, kalafiora, brokuł i kapusty pekińskiej. Ogromną rolę odgrywają nadal zboża I buraki cukrowe. W strukturze zasiewów na terenie powiatu przeważa produkcja zbóż, pszenica i jęczmień stanowią 52% zasiewów, obserwuje się sukcesywny wzrost znaczenia upraw mieszanek zbożowo strączkowych. Można stwierdzić, że w przyszłości nastąpi spadek produkcji zbóż na rzecz produkcji sadowniczej. Zła koniunktura w rolnictwie trwająca wiele lat powoduje, że wzrasta areał odłogów i nieużytków - jest to sytuacja bardzo niepokojąca. Głównymi kierunkami hodowli na terenie powiatu są trzoda i bydło. Po załamaniu i gwałtownym zmniejszeniu pod koniec lat 90-tych odbudowała się produkcja trzody i bydła przeważnie mlecznego. Zorganizowanym skupem płodów rolnych objęte są zboża, owoce, warzywa, buraki cukrowe, trzoda chlewna i bydło, oraz mleko. Jednakże większość producentów nie ma zawartych umów kontraktacyjnych na swoje produkty. 19

Tabela 2. Użytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych w ha oraz struktura użytkowania gruntów w gospodarstwach w powiecie kraśnickim. Powierzchnia Użytki rolne Lasy Inne ogólna Razem Grunty Sady Łąki Pastwiska orne 73719 64827 54207 6541 2665 1415 4617 4275 100 87,9 73,5 8,9 3,6 1,9 6,3 5,8 Tabela 3. Powierzchnia zasiewów oraz struktura powierzchni zasiewów według grup ziemiopłodów (GUS 2002r) Ogółem Zboża Strączkowe Ziemniaki Przemysłowe Pastewne Pozostałe jadalne 49798 40200 67 2968 2757 2585 1221 100 80,7 0,1 6,0 5,5 5,2 2,4 Tabela 4. Powierzchnia zasiewów upraw zbóż (GUS 2002r) Zboża Ogółem Zboża podstawowe z mieszankami Razem pszenica żyto jęczmień owies jara ozima jary ozimy w ha 40200 39074 8118 3956 1685 8380 483 2042 Tabela 5. Powierzchnia uprawy drzew owocowych w sadach w ha. Ogółem Jabłonie Grusze Śliwy Wiśnie Czereśnie Pozostałe 2307 1567 57 202 405 23 53 Tabela 6. Powierzchnia uprawy krzewów owocowych i plantacji jagodowych w sadach oraz truskawek w ha powiat kraśnicki.(gus 2002r) Maliny Porzeczki Pozostałe Truskawki 2136 1560 478 180 20

Tabela 7. Powierzchnia uprawy warzyw gruntowych w ha. Ogółem Kapusta Cebula Marchew Buraki Ogórki Pomidory Pozostałe jadalna ćwikłowe 687 112 90 131 57 65 24 144 1.6.2. Przedsiębiorczość Największymi przedsiębiorstwami powiatu, stanowiącymi źródło utrzymania dla kilku tysięcy osób są Fabryka Łożysk Tocznych Kraśnik S A I TSUBAKI HOOVER POLSKA w Kraśniku. Zakłady te odgrywają dużą rolę w funkcjonowaniu polskiego przemysłu maszynowego I motoryzacyjnego oraz są liczącymi się eksporterami łożysk i elementów tocznych. Ważną gałęzią gospodarki powiatu jest również produkcja wyrobów i elementów gumowych przedsiębiorstwa WOTEX oraz NABOR. Na uwagę zasługuje również przedsiębiorstwo poligraficzne AJG, które dzięki wyposażeniu w najnowocześniejszy sprzęt świadczy usługi na bardzo wysokim poziomie. Należy również wspomnieć o Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Kraśniku, której wyroby wielokrotnie odnosiły sukcesy na targach ogólnopolskich I cieszą się dużym uznaniem wśród klientów. Specyfiką okolic Kraśnika jest funkcjonowanie licznych cegielni eksploatujących bogate pokłady glinki lessowej. Od dziesiątków lat produkowany jest tu doskonały materiał budowlany trafiający do wielu zakątków Lubelszczyzny i nie tylko. Pochodząca stąd cegła wykorzystana została, m.in. do odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. W ostatnich latach na terenie powiatu obserwuje się rozwój małych przedsiębiorstw prywatnych. Dominują usługi i handel. Na terenie powiatu kraśnickiego w 2003 r. zarejestrowanych było 5471 podmiotów gospodarczych w systemie REGON jako: Osoby prawne 1160 Państwowe 4 Spółki handlowe 118 Spółki cywilne 406 Spółdzielnie 44 Osoby fizyczne 4311 Razem 5471 podmiotów Na terenie powiatu istnieją organizacje wspomagające rozwój przedsiębiorczości. Są to Kraśnicka Izba Gospodarcza, zrzeszająca ok. 200 małych i średnich przedsiębiorstw oraz Agencja Rozwoju Regionalnego, która jest kraśnickim oddziałem Lubelskiej Fundacji 21

Rozwoju. Obie organizacje świadczą usługi doradcze i szkoleniowe dla przedsiębiorstw z terenu powiatu. 1.6.3. Turystyka Na terenie powiatu istnieje dobrze rozwinięta baza hotelowa i gastronomiczna. Funkcjonuje 6 hoteli i ok. 20 restauracji. Jako baza noclegowa (szczególnie w okresie wakacyjnym) wykorzystywane są również internaty przy Zespole Szkół Nr 3 w Kraśniku oraz Ośrodku Szkolno Wychowawczym w Olbięcinie. Powstało również ok. 10 gospodarstw agroturystycznych, dysponujących łącznie ponad 60 miejscami noclegowymi. Na tle całego powiatu szczególnie atrakcyjnie pod względem oferty turystycznej prezentuje się gmina Urzędów. Znajduje się tam unikalne miejsce sakralne Sanktuarium św. Otylii oraz centrum tradycyjnej sztuki ludowej ośrodek garncarski w Bęczynie. Propagowaniu tego ginącego rzemiosła służą organizowane corocznie w Urzędowie Międzynarodowe Warsztaty Garncarskie. Na terenie powiatu brak jest obecnie wodnych zbiorników rekreacyjnych. Ze względu na zanieczyszczenie wody przestał pełnić tę funkcję zbiornik w Dzierzkowicach Krzywiu. Na terenie Kraśnika znajdują się natomiast kryta pływalnia i odkryty basen. Istotne znaczenie dla turystów ma również położenie powiatu na przecięciu dróg krajowych (Warszawa Lublin Rzeszów oraz Zgorzelec Kielce Lublin), co gwarantuje sprawność przemieszczania się i łatwe połączenie komunikacyjne. 1.7 Sfera społeczna 1.7.1 Bezrobocie Wielkość bezrobocia na terenie naszego powiatu w 2003 roku była obiciem stanu demograficznego (absolwenci opuszczający szkoły; wiek produkcyjny), aktywności ekonomicznej ludności, sytuacji gospodarczej na lokalnym rynku pracy, ale także odbiciem sytuacji społeczno gospodarczej w regionie i w kraju. Kolejny już rok kraśniccy pracodawcy walczą o utrzymanie się na rynku, brak jest dużych inwestycji tworzących nowe miejsca pracy, coraz więcej młodzieży opuszcza powiat w poszukiwaniu pracy w dużych miastach Polski oraz za granicą. Bezrobocie w powiecie kraśnickim w roku 2003 można ocenić dwojako. Z jednej strony porównując je do bezrobocia w kraju (stopa bezrobocia - 18,0 %) i w województwie (stopa bezrobocia 15,5 %) to bezrobocie na poziomie 12,9 % wydaje się 22

wskazywać na niezłą sytuację naszego powiatu. Lecz jeżeli spojrzymy na liczbę bezrobotnych to 6914 osób stanowi już bardzo duży problem społeczny, gospodarczy i ludzki (obraz bezrobocia w powiecie kraśnickim na tle województwa lubelskiego przedstawia tabela nr 1). Stan i strukturę bezrobocia w powiecie na dzień 31.12.2003 r. w porównaniu do lat 2001 i 2002 przedstawia tabela nr 2. W zestawieniu tym widzimy stabilizację bezrobocia na poziomie ok. 7000 osób z małą tendencją spadkową. Niestety widoczny spadek bezrobocia nie został spowodowany wzrostem ilości nowych miejsc pracy, lecz odpływem ludzi młodych (w tym absolwentów) poszukujących pracy poza granicami kraju i w dużych miastach Polski. Stan bezrobocia w poszczególnych gminach powiatu kraśnickiego jest bardzo zróżnicowany. Najmniejsza liczba bezrobotnych jest w gminie Wilkołaz 284 osoby, a największa w mieście i gminie Annopol 889 osób, nie mówiąc o mieście Kraśniku 2776 osób. Na przełomie lat 2001-2003 w samorządach widać niewielki, lecz stały spadek bezrobocia (wyjątek gmina Gościeradów wzrost o 2,9 % w stosunku do 2002 roku). Szczegółowo tendencje te obrazuje tabela nr 3. Strukturę bezrobocia w powiecie kraśnickim w latach 2001-2003 według wieku, poziomu wykształcenia, stażu pracy i czasu pozostawania bez pracy przedstawiają tabele nr 4, 5 i 6. Z zestawień tych wynika, że w naszym powiecie mamy do czynienia z: - powoli malejącym, ale nadal dużym bezrobociem ludzi młodych (od 43 % w roku 2001 do 38% w roku 2003), - wzrastającym bezrobociem wśród osób z wykształceniem wyższym (od 3,7% w 2001 r. do 4,3% w 2003 r.), - dużym bezrobociem osób z wykształceniem gimnazjalnym i podstawowym (28 29%), - bardzo dużym odsetkiem bezrobotnych bez stażu pracy (49% w roku 2001 i 46% w roku 2003), Powyższe dane mówią o stagnacji lokalnego rynku pracy dla wszystkich bezrobotnych niezależnie od wieku, wykształcenia czy stażu pracy. Potwierdzeniem tego jest wzrastająca liczba długotrwale bezrobotnych. Zestawienie stanowiące tabelę nr 7 przedstawia największe grupy zagrożenia bezrobotnych według płci, wieku, poziomu wykształcenia, stażu pracy i czasu pozostawania bez pracy w rozbiciu na poszczególne samorządy. Do największych niebezpieczeństw wynikających z tego zestawienia należy zaliczyć: 23

1. Duże bezrobocie wśród kobiet stanowiące od 39,7 % w gminie Dzierzkowice do 48,8 % w mieście Kraśnik, co przy braku dla nich na naszym rynku pracy ofert powoduje, iż to właśnie wśród kobiet jest najwięcej długotrwale bezrobotnych. 2. Bardzo duże bezrobocie ludzi młodych w wieku 18-24 lat od 31,7 % ogółu bezrobotnych w mieście i gminie Annopol, aż do 48,6 % ogółu bezrobotnych w gminie Wilkołaz. Prowadzi to z jednej strony do szybkiej degradacji społecznej tej grupy, a z drugiej strony do odpływu młodej kadry zawodowej z naszego powiatu w celu poszukiwania pracy. 3. W grupie strukturalnej bezrobotnych według wykształcenia możemy wyróżnić dwie najbardziej zagrożone podgrupy: a) pierwsza to rosnąca grupa bezrobotnych z wykształceniem wyższym, przede wszystkim humanistycznym, rolniczym, ale także coraz częściej z administracyjnym, ekonomicznym i prawniczym. Największy odsetek bezrobotnych z wyższym wykształceniem występuje w mieście Kraśniku 5,7 %, a najmniejszy w gminie Dzierzkowice 1, 4 %. Powyższe świadczy o braku miejsc pracy niezależnie od poziomu wykształcenia; b) grupa druga, która stanowi średnio ok. 1/3 bezrobotnych to osoby z wykształceniem podstawowym. Dla tych bezrobotnych coraz rzadziej można znaleźć oferty pracy prostej, nie wymagającej wykształcenia i szczególnych umiejętności. Jeżeli takie oferty się trafiają, to są to oferty prac sezonowych (np. zbiór owoców, cegielnie). Najwięcej osób z wykształceniem podstawowym jest zarejestrowanych w mieście i gminie Annopol 32,8 % oraz gminie Urzędów 32,5 %, a najmniej w gminie Wilkołaz 17,6 %. 4. Następną grupą o dużym stopniu ryzyka na lokalnym rynku pracy są bezrobotni bez stażu pracy. Stanowią oni grupę 3215 osób, tj. 46,5 % ogółu bezrobotnych. Przy tak małej ilości miejsc pracy pracodawcy poszukują pracowników z dużym doświadczeniem zawodowym, którzy bez dodatkowego szkolenia podejmą pracę z jak największą efektywnością. W grupie tej jest bardzo duża liczba absolwentów, którzy po ukończeniu szkoły nie podjęli pracy (staż nie jest stosunkiem pracy), ale również duża grupa osób starszych, nigdy nie pracujących, a rejestrujących się tylko w celu uzyskania ubezpieczenia zdrowotnego. Największy odsetek z tej grupy stanowią bezrobotni w gminie Trzydnik aż 61,5 %, a najmniejszy w gminie Kraśnik 36,0 %. 5. Bardzo duża grupa ryzyka to długotrwale bezrobotni: a) od 12 do 24 miesięcy - 1276 osób tj. 18,5 % b) powyżej 24 miesięcy - 2353 osób tj. 34,0 % Jest to grupa bezrobotnych, która utraciła kontakt ze swoją grupą zawodową i swoim środowiskiem. Z wieloletniego doświadczenia widać, że bardzo trudno przywrócić te osoby do normalnej pracy. Jest to efektem słabej odporności psychicznej tych osób, jak też 24

efektem płytkiego rynku pracy ograniczonego praktycznie do miasta Kraśnika, gdzie w większości funkcjonują krótkoterminowe i sezonowe oferty pracy. Równie zagrożoną grupą bezrobotnych są absolwenci różnego rodzaju szkół ponadgimnazjalnych. Jest to specyficzna grupa bezrobotnych nie posiadająca stażu pracy oraz pozbawiona prawa do zasiłku. Na koniec 2003 roku zarejestrowanych było 458 bezrobotnych absolwentów. Dla porównania w roku 2001 w rejestrach Urzędu było 546 absolwentów, a w roku 2002-515 absolwentów. Tak znaczny spadek liczby tej grupy bezrobotnych spowodowany był niestety nie podjęciem pracy, lecz poszukiwaniem przez nich zatrudnienia poza granicami powiatu, a nawet kraju. Mieszkańcy wsi są grupą szczególnie zagrożoną bezrobociem, ponieważ oprócz bezrobocia rejestrowanego występuje na tych obszarach problem wysokiego bezrobocia ukrytego, wynikający głównie stąd, że duża część ludności wiejskiej nie spełnia kryterium niezbędnego do uzyskania statusu bezrobotnego, ponieważ posiada gospodarstwo rolne o powierzchni większej niż 2 ha przeliczeniowe. Na koniec grudnia 2003 r. w rejestrach Urzędu Pracy znajdowało się 3847 osób bezrobotnych zamieszkałych na wsi (55,6 % ogółu bezrobotnych), w tym 1711 kobiet (tj. 53,4 % bezrobotnych kobiet). Z w/w grupy bezrobotnych 194 osoby posiadało prawo do zasiłku, w tym tylko 67 kobiet. Na trudną sytuację mieszkańców wsi wskazuje również staż bezrobocia tej grupy bezrobotnych. Powyżej 24 miesięcy zarejestrowanych było 1551 osób, tj. 66 % tej populacji bezrobotnych, a w grupie zarejestrowanych w przedziale 12-24 miesiące 764 osób, tj. 59,9 % tej grupy. O trudnej sytuacji na rynku pracy świadczy także duża, bo licząca 1204 osób grupa pobierających zasiłki i świadczenia przedemerytalne. Są to osoby nie traktowane jako bezrobotne, lecz w wieku ok. 50-55 lat chcące dorobić do świadczeń i aktywne na rynku pracy. Liczba ta praktycznie pozostaje na stałym, wysokim poziomie, w porównaniu z rokiem 2001 1082 osoby i rokiem 2002 1140 osób widać stałą tendencję wzrostową, spowodowaną planowanym zaostrzeniem przepisów o świadczeniach przedemerytalnych oraz trudną sytuacją pracodawców. Ponadto w rejestrach PUP znajdowała się grupa 247 osób poszukujących pracy, w tym 37 niepełnosprawnych posiadających renty. Powiatowy Urząd Pracy prowadzi również obsługę osób niepełnosprawnych. Na dzień 31.12.2003 r. PUP dla zarejestrowanych 117 bezrobotnych i 37 poszukujących niepełnosprawnych pozyskał 57 ofert pracy dzięki współpracy z 6-cioma zakładami pracy chronionej z terenu naszego powiatu. 25

Dla aktywizacji lokalnego rynku pracy, mającej na celu udzielanie pomocy pracodawcom w tworzeniu i utrzymaniu nowych miejsc pacy, aktywizacji zawodowej absolwentów, przygotowaniu bezrobotnych do nowych ofert poprzez szkolenie i przekwalifikowanie, samozatrudnieniu Powiatowy Urząd Pracy dysponował stosownymi narzędziami i środkami finansowymi na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu. 26

1.7.2 Opieka zdrowotna Istniejące wg stanu na dzień 31 maja 2004r., zasoby materialne i kadrowe ochrony zdrowia, pozwalają organizatorom opieki zdrowotnej zabezpieczyć, w ciągu najbliższych lat udzielanie świadczeń zdrowotnych w następujących zakresach: 1) Podstawowa opieka zdrowotna realizowana przez zakłady opieki zdrowotnej zlokalizowane we wszystkich gminach. Działają one wg sprawdzonych i zaakceptowanych społecznie rozwiązań. Poziom bazy,kadry i udzielanej pomocy jest na poziomie satysfakcjonującym pacjentów. 2) Ambulatoryjna specjalistyczna opieka zdrowotna realizowana przez SP ZOZ w Kraśniku oraz przez indywidualne praktyki lekarskie na podstawie umowy z Funduszem Zdrowia. Dostępność do lekarza specjalisty określona jest poziomem zamówień na poszczególny rodzaj świadczeń, określony umową z Funduszem Zdrowia. 3) Lecznictwo zamknięte ( szpitalne) realizowane jest przez Szpital Powiatowy w Kraśniku. Świadczenia zdrowotne udzielane są stosownie do stanu zdrowia, bez ograniczania dostępności, określone umową z Funduszem Zdrowia. 4) Leczenie uzależnień od substancji psychoaktywnych realizowane przez NZOZ Ośrodek Terapii Uzależnień w Kraśniku. Podaż świadczeń terapeutycznych jest wystarczająca w stosunku do potrzeb osób uzależnionych i współuzależnionych. 5) Rehabilitacja lecznicza realizowana przez podmioty mające umowy z Funduszem Zdrowia. Odnotowuje się ograniczenie dostępności do tego rodzaju świadczeń zdrowotnych spowodowane warunkami jakie stawia w umowach NFZ. 6) Stomatologii i protetyki realizowane przez indywidualne praktyki lekarza stomatologa na podstawie umowy z Funduszem Zdrowia. Świadczenia zdrowotne w tym zakresie są świadczeniami standardowymi określonymi w przepisach. Wyższy standard świadczeń zdrowotnych lekarza stomatologa jest osiągalny na rynku tych świadczeniodawców, gdzie dostępność świadczeń reguluje podaż i popyt. Wiodącym podmiotem w ochronie zdrowia jest Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Kraśniku. Jego funkcjonowanie ma wpływ na dostępność do świadczeń zdrowotnych, pozwala oceniać sprawność funkcjonowania systemu ochrony zdrowia, jest podstawowym ośrodkiem, w którym leczeni są mieszkańcy powiatu kraśnickiego. Na Szpitalu Powiatowym spoczywa obowiązek posiadania zdolności do udzielania świadczenia zdrowotnego na poziomie i o jakości zgodnej z posiadanym poziomem referencyjnym. Bazę do udzielania świadczeń zdrowotnych Szpitala Powiatowego ilustruje tabela nr 1. 27

Tab. nr 1. Liczba łóżek na 10 tyś. mieszkańców w poszczególnych oddziałach. L.p. Kod 1. 400 0 Nazwa oddziału według stanu na dzień 31.12.2002r. do WPZ na 2004 rok. O/Chorób Wewnętrznych Rok 2002/2003 Liczba ludności 100876 Liczba łóżek Liczba łóżek na 10 tys. mieszk. 40 3,87 2. 410 O/Kardiologiczny 31 3,00 0 3. 413 Stacja Dializ 30 0,87 2 4. 422 O/Neurologiczny 25 2,42 0 5. 426 O/Intensywnej Terapii 5 0,48 0 6. 427 O/Gruźlicy i Chorób 39 3,77 0 7. 434 O/Obserwacyjno-Zakaźny 25 2,42 8 8. 450 O/Chirurgiczny Ogólny 43 4,16 0 9. 417 O/Opiekuńczo-Pielęgnacyjny 20 1,93 0 10. 440 O/Chorób Dzieci i Młodzieży 20 1,93 1 11. 442 O/Noworodkowy 9 0,87 1 12. 445 O/Ginekologii Zachowawczej i Operacyjnej 20 1,93 0 13. 458 O/Chirurgii Urazowej 37 3,00 0 14. 445 O/Położnictwa i Perinatologii 24 1,93 0 15. 418 0 O/Opieki Paliatywnej i Chemioterapii 12 1,16 Podstawą funkcjonowania Szpitala Powiatowego jest zapotrzebowanie na określony rodzaj świadczeń zdrowotnych ( tzw. produkt). To zapotrzebowanie wynika ze stanu zdrowotnego mieszkańców powiatu kraśnickiego, prognoz w zakresie zachorowalności, czynników społecznych i ekonomicznych oraz indywidualnych ( styl życia), które mają wpływ na zdrowie. Strukturę zachorowalności będących podstawa hospitalizacji mieszkańców powiatu kraśnickiego ilustruje tabela nr 2. 28

Tab. nr 2. Struktura hospitalizacji wykonanych w SP ZOZ w Kraśniku według przyczyn leczenia według ICD-10. Lp. Zespoły chorobowe 2002r. 2003r. 1. Niektóre choroby zakaźne i pasożytnicze (A00- B99, oprócz A15-A19-706 561 gruźlica) 1a Gruźlica (A15-A19) 61 51 2. Nowotwory (C00-D48) 1290 2174 3. Choroby krwi i narządów krwiotwórczych oraz niektóre choroby 91 110 przebiegające z udziałem mechanizmów autoimmunologicznych (D50-D89) 4. Zaburzenia wydzielania wewnętrznego, stanu odżywienia i przemiany 333 416 metabolicznej (E00-E90) 5. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania (F00-F99) 42 55 6. Choroby układu nerwowego (G00-G99) 664 687 7. Choroby oka i przydatków oka (H00-H59) 2 1 8. Choroby ucha i wyrostka sutkowego (H60-H95) 20 30 9. Choroby układu krążenia (I00-I99) 3394 3415 10. Choroby układu oddechowego (J00-J99) 1162 1327 11. Choroby układu trawiennego (K00-K93) 1986 2055 12. Choroby skóry i tkanki podskórnej (L00-L99) 254 251 13. Choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej 326 272 (M00-M99) 14. Choroby układu moczowo płciowego (N00-N99) 1202 1199 15. Ciąża, poród i połóg (O00-O99) 1591 1447 16. Niektóre stany rozpoczynające się w okresie okołoporodowym (P00-117 101 P96) 17. Wady rozwojowe wrodzone, zniekształcenia i aberracje 9 18 chromosomowe (Q00-Q99) 18. Objawy, cechy chorobowe oraz nieprawidłowe wyniki badań 408 479 klinicznych i laboratoryjnych jednostek chorobowych gdzie indziej niesklasyfikowane (R00-R99) 19. Urazy, zatrucia i inne określone skutki działania czynników 1677 1643 zewnętrznych (S00-T98) 20. Zewnętrzne przyczyny zachorowania i zgonu (V01-Y98) - - 21. Czynniki wpływające na stan zdrowia i kontakt ze służbą zdrowia 807 768 (Z00-Z99) Razem: 16148 17060 Nasycenie powiatu kraśnickiego kadrą lekarska i pielęgniarską ilustruje tabela nr 3 ( na 1000 000 mieszkańców) Tab. nr 3 Kadra lekarska i pielęgniarska w powiecie kraśnickim. Świadczeniodawca (co najmniej jeden) Zakładana liczba osób objętych opieką zdrowotną Liczba osób objętych opieką zdrowotną Lekarz rodzinny lub lekarz podstawowej 2500 (+/-10%) 1623 opieki zdrowotnej Lekarz pediatra zatrudniony w podstawowej 1200(+/-10%) 1237 opiece zdrowotnej Lekarz ginekolog (kobiety od 15 r. życia) 10000(+/-10%) 2837 29

Pielęgniarka środowiskowa rodzinna 2500(+/-10%) 2796 Położna środowiskowa rodzinna 6000(+/-10%) 3429 Pielęgniarka środowiskowa 800 uczniów(+/-10%) 1162 w środowisku nauczania i wychowania³ Lekarz stomatolog 3000(+/- 10%) 5162 Z powyższej tabeli wynika, że zabezpieczenie powiatu kraśnickiego w kadrę medyczna jest zgodne lub bliskie przyjętym standardom. Podstawowym problemem w sytuacji rozwoju lokalnego w ochronie zdrowia jest zabezpieczenie prawidłowego funkcjonowania SP ZOZ w Kraśniku. Szpital Powiatowy osiągnął racjonalne wskaźniki w zakresie zatrudnienia personelu lekarskiego i pielęgniarskiego, wykorzystania bazy łóżkowej, obniżenia kosztów funkcjonowania. Dalsze prawidłowe funkcjonowanie zakładu uzależnione jest od wsparcia finansowego ze strony organu założycielskiego i samorządów gminnych na dostosowanie się do zmieniających warunków i wymogów systemu ochrony zdrowia, z przeznaczeniem na modernizację Szpitala Powiatowego pod katem przygotowania go do podniesienia poziomu i jakości oraz dostosowania do nowych rozwiązań technicznych, technologicznych i organizacyjnych. Wszystkie te działania mają przynieść w przyszłości poczucie bezpieczeństwa zdrowotnego mieszkańcom powiatu kraśnickiego, obronę istniejących miejsc pracy, poprawę warunków pracy personelu lekarskiego i pielęgniarskiego. Potrzeby finansowe Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Kraśniku szacuje się do roku 2007 na 10-12 mln zł., z przeznaczeniem na następujące projekty: 1) utworzenie Oddziału Intensywnej Terapii; 2) zorganizowanie wg nowych rozwiązań Oddziału Chirurgii Urazowej; 3) zlokalizowanie Oddziału Ginekologiczno - Położniczego w budynku przy ul. Chopina; 4) likwidacja Oddziału Obserwacyjno-Zakaźnego; 5) przygotowanie nowej lokalizacji dla Oddziału Chorób Dzieci i Młodzieży; 6) przygotowanie nowej lokalizacji dla Oddziału Kardiologicznego; 7) rozbudowa Oddziału Opiekuńczo- Pielęgnacyjnego; 8) termomodernizacja obiektów Szpitala Powiatowego wraz z modernizacją kotłowni; 9) zakupy aparatury i sprzętu medycznego w tym: o charakterze priorytetowym tj: tomografu komputerowego, aparatury rentgenowskiej (z tzw. ramieniem C). W zakresie profilaktyki chorób i promocji zdrowia najbliższe działania winny koncentrować się na rozpoznawaniu czynników determinujących zdrowie, określenia ich 30

wpływu na zdrowie człowieka i podejmowanie wielopoziomowej ( wg odbiorców) edukacji i profilaktyki zdrowotnej, dla której podstawowe wytyczne winny być konstruowane w ramach Powiatowego Forum dla Zdrowia. Do tych czynników należy zaliczyć: 1) otyłość; 2) stres; 3) palenie tytoniu; 4) spożywanie alkoholu; 5) narkomania; 6) nowotwory; 7) nerwice; 8) urazy i wypadki; 9) niepełnosprawność; 10) styl życia; Biorąc pod uwagę skalę zachorowań i prognozy co do czasu ujawniania się określonych problemów zdrowotnych, w ciągu najbliższych lat należy stworzyć społeczny klimat na poziomie samorządów gminnych, instytucji i organizacji publicznych do podejmowania inicjatyw opisanych w Narodowym Programie Zdrowia i planowanych do realizacji na terenie powiatu kraśnickiego. Podstawą tych działań winno być zabezpieczenie środków finansowych i wykorzystanie istniejącego potencjału kadrowego. Potrzeby w zakresie środków finansowych na ten cel szacuje się na około 100 000 zł rocznie. 1.7.3 Pomoc społeczna Dokumentem wyznaczającym główne kierunki rozwoju pomocy społecznej na terenie powiatu kraśnickiego jest opracowana przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Powiatowa Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych zatwierdzona uchwałą Rady Powiatu w Kraśniku w dn. 12.09.2001 r. oraz Aneks do Strategii zatwierdzony uchwałą z dn. 18.09.2002 r. Dokumenty te zawierają analizę i diagnozę środowiska lokalnego, a także określają zakres niezbędnych do realizacji działań w kierunku rozwiązania, bądź zminimalizowania zasięgu głównych problemów społecznych występujących na terenie powiatu: bezrobocia, ubóstwa, kryzysów rodzinnych oraz ofiar przemocy i przestępstw, uzależnień, sytuacji osób niepełnosprawnych oraz dzieci i osób starszych pozbawionych opieki itp. Obecnie prowadzone są prace nad aktualizacją w/w dokumentów. 31