ZNACZENIE WIEDZY I KOMPETENCJI FINANSOWYCH W DODATKOWYM OSZCZĘDZANIU NA STAROŚĆ

Podobne dokumenty
Poziom wiedzy konsumenta a jego zachowania na rynku usług finansowych. Iwona Olejnik

CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ GOTOWOŚĆ UCZESTNICTWA W III FILARZE SYSTEMU ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO BS/81/2002 KOMUNIKAT Z BADAŃ

Przegląd badań dotyczących wiedzy i postaw Polaków wobec ubezpieczeń społecznych

VARIA TADEUSZ SZUMLICZ. Zaufanie społeczne do zakładów ubezpieczeń

Polacy wobec oszczędzania na emeryturę. Raport z badania omnibusowego od TNS Polska dla Izby Zarządzających Funduszami i Aktywami

Katedra Polityki Pieniężnej i Rynków Finansowych. Izabela Zmudzińska. Postawy Polaków. wobec systematycznego i długoterminowego oszczędzania

CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ FUNDUSZE EMERYTALNE - DECYZJE I WYBORY BS/76/99 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, MAJ 99

Agnieszka Chłoń-Domińczak Zróżnicowanie kompetencji osób dorosłych a wykluczenie społeczne

Rozwój społeczeństwa informacyjnego na Mazowszu

Dodatkowy, dobrowolny system emerytalny w Polsce

INDYWIDUALNE KONTO ZABEZPIECZENIA EMERYTALNEGO (IKZE)

WYBRANE DETERMINANTY ROZWOJU RYNKU DŁUGOTERMINOWEGO OSZCZĘDZANIA W POLSCE

PROBLEMATYKA DECYZJI I KOMPETENCJI FINANSOWYCH OSÓB STARSZYCH W UJĘCIU EKONOMICZNYM

Warszawa, Maj 2014 PŁEĆ A PODEJMOWANIE DECYZJI INWESTYCYJNYCH

Horyzont czasowy w hierarchii motywów oszczędzania. Sylwester Białowąs Iwona Olejnik

Emerytura (zwana dawniej rentą starczą) świadczenie pieniężne mające służyć jako zabezpieczenie bytu na starość dla osób, które ze względu na wiek

Kapitał. Fundusze i rezerwy kapitałowe

Dr Ewa Cichowicz. Szkoła Główna Handlowa w Warszawie. Konferencja ZABEZPIECZENIE EMERYTALNE, Wrocław

Kształcenie i dokształcanie się z perspektywy aktywności zawodowej

KOMUNIKATzBADAŃ. Styl jazdy polskich kierowców NR 86/2017 ISSN

Wybrane determinanty kapitału ludzkiego na obszarach wiejskich w Polsce po wejściu do UE

KOMUNIKATzBADAŃ. Czy osoby w wieku mobilnym myślą o tym, z czego będą się utrzymywać na starość? NR 141/2016 ISSN

O potrzebie powszechnej edukacji finansowej. Warszawa, 28 września 2017

Pieniądz w gospodarstwie domowym. Pieniądze ma się po to, aby ich nie mieć Tadeusz Kotarbiński

KOMUNIKATzBADAŃ. Wybrane wskaźniki położenia materialnego a stabilność zatrudnienia NR 148/2015 ISSN

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy

Postawy Polaków wobec oszczędzania w II i III filarze w świetle znajomości zasad systemu emerytalnego

Warszawa, Maj 2014 WPŁYW REFORMY OFE NA OSZCZĘDZANIE W III FILARZE

Dr Dariusz Piotrowski. Konferencja Naukowa EDUKACJA FINANSOWA, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 28 września 2017 roku

Polacy o jednorazowych torbach zakupowych. Raport TNS Polska dla. Polacy o jednorazowych torbach zakupowych

FOLIA POMERANAE UNIVERSITATIS TECHNOLOGIAE STETINENSIS Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin., Oeconomica 2016, 329(84)3, 75 84

POLACY O OSZCZĘDZANIU

Problem przyzwolenia społecznego na przestępstwa ubezpieczeniowe

obiektywne subiektywne wypychające z rynku pracy wiążące z rynkiem pracy

KOMUNIKATzBADAŃ. Dobroczynność w Polsce NR 40/2016 ISSN

CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SPOŁECZNY ZAKRES BEZROBOCIA BS/60/2003 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, KWIECIEŃ 2003

KOMUNIKATzBADAŃ. Sytuacja zawodowa Polaków NR 147/2015 ISSN

ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH DEPARTAMENT STATYSTYKI

PRZYJĘCIE WSPÓLNEJ WALUTY EURO W OPINII POLAKÓW W LISTOPADZIE 2012 R.

Warszawa, czerwiec 2010 BS/77/2010 POLACY O DODATKOWYM OSZCZĘDZANIU NA EMERYTURĘ

OSZCZĘDNOŚCI I ZAKUPY W LUTYM WARSZAWA, MARZEC 2000

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ

CZY POSIADANIE BRONI ZAPEWNIA POCZUCIE BEZPIECZEŃSTWA?

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ

Po emeryturę do ubezpieczyciela czy do banku?

Raport z badania losów zawodowych absolwentów Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Wydział Humanistyczny Studia z perspektywy absolwenta

Interwencje edukacyjne zorientowane na zdrowie finansowe gospodarstw domowych

Rynek PPE w formach inwestycyjnej i ubezpieczeniowej

Raport z badania losów zawodowych absolwentów Studia z perspektywy absolwenta UWM w Olsztynie rok akademicki 2014/2015 badanie po upływie 6 miesięcy

CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ OPINIE O SYTUACJI NA RYNKU PRACY BS/126/2002 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, LIPIEC 2002

Elwira Leśna-Wierszołowicz * Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie

Agnieszka Chłoń-Domińczak Uczestnictwo w zajęciach dodatkowych: zróżnicowania i wpływ na osiągnięty poziom wykształcenia

Warszawa, styczeń 2012 BS/15/2012 DOBROCZYNNOŚĆ POLAKÓW W CZASACH ŚWIATOWEGO KRYZYSU

Polacy o planowanej zmianie napięcia z 220V na 230V

Oszczędzanie długoterminowe - opinie, postawy i oczekiwania polskiego społeczeństwa

Znajomość telefonów alarmowych

2.2 Gospodarka mieszkaniowa Struktura wykształcenia... 19

POZIOM EDUKACJI FINANSOWEJ POLAKÓW 2018

Czynniki wpływające na aktywność zawodową osób starszych. Analiza ekonometryczna

Subiektywna luka edukacyjna a aktywność edukacyjna dorosłych

Finanse ubezpieczeń społecznych

INDYWIDUALNE KONTO ZABEZPIECZENIA EMERYTALNEGO (IKZE)

Bogdan Klepacki, Agata Pierścianiak Poziom wiedzy ubezpieczeniowej rolników indywidualnych województwa podkarpackiego

CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ OPINIE O NIEKTÓRYCH PROPOZYCJACH NAPRAWY FINANSÓW PAŃSTWA BS/73/2003 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, KWIECIEŃ 2003

STRATEGIE EKONOMICZNE SPOŁECZEŃSTWA A POSTAWY WOBEC UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

Nastroje społeczne Polaków w sierpniu 2012 roku

Nieznana reforma emerytalna

JAKIE JĘZYKI OBCE ROZUMIEJĄ POLACY?

Regresja logistyczna (LOGISTIC)

Wiek a aktywność społeczna: osoby 50+ w Polsce

POLACY O INDYWIDUALNYCH KONTACH ZABEZPIECZENIA EMERYTALNEGO I INNYCH DOBROWOLNYCH FORMACH OSZCZĘDZANIA NA EMERYTURĘ. Warszawa, Maj 2011

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ

Jak zatroszczyć się o zabezpieczenie na starość osób o niskich dochodach?

Uwagi nad możliwymi zmianami w zakresie PPE

REGULACJE PRAWNE W KONTEKŚCIE WŁĄCZENIA FINANSOWEGO W POLSCE

Warszawa, marzec 2012 BS/35/2012 KORZYSTANIE ZE ŚWIADCZEŃ I UBEZPIECZEŃ ZDROWOTNYCH

Cyfrowe wykluczenie i bariery upowszechnienia korzystania z internetu

FOLIA POMERANAE UNIVERSITATIS TECHNOLOGIAE STETINENSIS Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin., Oeconomica 2017, 337(88)3, 13 22

Regresja logistyczna a analiza oszczędności i zobowiązań finansowych gospodarstw domowych

Wnioski z raportu ewaluacji końcowej VI edycji projektu Żyj finansowo! czyli jak zarządzać finansami w życiu osobistym

JAKIE ZNAMY JĘZYKI OBCE?

KOMUNIKATzBADAŃ. Wydatki gospodarstw domowych na leki i leczenie NR 114/2016 ISSN

URZĄD STATYSTYCZNY W BIAŁYMSTOKU

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ

, , INTERNET: cbos@pol.pl

Aktywność turystyczna mieszańców wsi w kontekście przemian społeczno-gospodarczych - rzeczywisty i potencjalny popyt turystyczny mieszkańców wsi

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ

Warszawa, marzec 2013 BS/34/2013 KOBIETY W ŻYCIU PUBLICZNYM

mieszkańców województw Polski Wschodniej diagnoza obecnej sytuacji

POLACY WOBEC ZMIAN W OFE

Warszawa, luty 2010 BS/15/2010 DOBROCZYNNOŚĆ W POLSCE

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ

KOBIETY NA RYNKU PRACY

Warszawa, czerwiec 2010 BS/77/2010 POLACY O DODATKOWYM OSZCZĘDZANIU NA EMERYTURĘ

Trendy zakupowe, czyli jak Polacy kupują alkohol. Raport badawczy

KOBIETY ZATRUDNIONE W NIEPEŁNYM WYMIARZE CZASU PRACY SKUTKI DLA ŻYCIA RODZINNEGO I ZAWODOWEGO. Dorota Głogosz

Edukacja finansowa w Polsce stan i wyzwania

Propozycje dodatkowych form oszczędzania na emeryturę

Raport z badania losów zawodowych absolwentów Losy zawodowe absolwentów rocznik 2013/2014 badanie po 5 latach od ukończenia studiów

ludności aktywnej zawodowo (pracujących i bezrobotnych) przyjęte na XIII Międzynarodowej Konferencji Statystyków Pracy w październiku 1982 r.

Transkrypt:

ZNACZENIE WIEDZY I KOMPETENCJI FINANSOWYCH W DODATKOWYM OSZCZĘDZANIU NA STAROŚĆ dr SYLWIA PIEŃKOWSKA-KAMIENIECKA Katedra Polityki Społecznej i Ubezpieczeń, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie SGH, Warszawa, 28 września 2017 r.

Uzasadnienie obniżający się poziom świadczeń z publicznej części systemu emerytalnego skomplikowanie produktów służących długoterminowemu oszczędzaniu niska wiedza, kompetencje i świadomość finansowa w społeczeństwie kompetencje finansowe są główną determinantą planowania finansowego, która znacząco zwiększa szanse na oszczędzanie (Alessie et al., 2011) wiedza silnie oddziałuje na posiadanie oszczędności na starość (Pieńkowska- Kamieniecka, Walczak, 2016). potrzebna jest wiedza emerytalna, która jest elementem wiedzy finansowej i zawiera przede wszystkim te informacje, które są niezbędne do zrozumienia wszelkich kwestii związanych z systemem emerytalnym (Olejnik, Białowąs, 2015). W związku z tym: edukacja finansowa zorientowana na zabezpieczenie emerytalne (edukacja emerytalna) jest szczególnie potrzebna.

Determinanty i intensywność edukacji finansowej Poziom publicznego zabezpieczenia emerytalnego Wysokie znaczenie wyborów indywidualnych Niski udział decyzji i wyborów osób indywidualnych Wysoki Przeciętna potrzeba edukacji finansowej Niska potrzeba edukacji finansowej Niski Duża potrzeba edukacji finansowej Przeciętna potrzeba edukacji finansowej Źródło: Financial Education and Saving for Retirement. OECD, p. 6, http://www.oecd.org/finance/private-pensions/39197801.pdf

Financial literacy (kompetencje finansowe) Financial/pension knowledge (wiedza finansowa/emerytalna) Financial awareness (świadomość emerytalna)

Kompetencje finansowe INFE/OECD (2011) - połączenie wiedzy, świadomości, umiejętności, zachowania, które są niezbędne do podejmowania takich decyzji, które zapewniają osiągnięcie dobrobytu finansowego danej osoby na każdym etapie jej życia. Vitt et al. (2000) - zdolność czytania, analizowania warunków umów finansowych, zarządzania i komunikowania się w obszarze kwestii finansowych. Umiejętność dokonywania wyborów finansowych, swobodnego dyskutowania o pieniądzach i kwestiach finansowych, planowanie finansowe na przyszłość, które wpływa na sytuację finansową danej osoby.

Cechy osób kompetentnych finansowo (Hogarth, 2002): Są to jednostki: 1) posiadające wiedzę, odpowiednio wykształcone i doinformowane w kwestiach związanych z zarządzaniem pieniędzmi i aktywami, usługami bankowymi, inwestycjami, kredytami, podatkami i ubezpieczeniami, 2) które rozumieją podstawowe założenia leżące u podstaw zarządzania pieniędzmi i aktywami oraz 3) używają tej wiedzy i rozumiejąc powyższe założenia planują i podejmują właściwe decyzje finansowe.

Wiedza emerytalna - wiedza na temat pewnych aspektów związanych z przygotowaniem i planowaniem emerytalnym danej osoby, wiedza na temat czynników, które mają wpływ na wysokość emerytury, jak i wiedza na temat charakterystyki i funkcjonowania systemu emerytalnego jako całości (Prast, van Soest, 2015). Czynnikiem determinującym wiedzę emerytalną jest świadomość emerytalna. Wiedza pasywna nie jest wystarczająca (!): zdawanie sobie sprawy (realizing) > wiedza (knowledge) Świadomość to wiedza i umiejętności, które pozwalają racjonalnie skorzystać z ochrony ubezpieczeniowej (Szumlicz, 2006).

Cel finalny wiedzy - konsumenci dzięki posiadanej wiedzy zdają sobie sprawę i podejmują niezbędne kroki, aby zapewnić sobie świadczenia w okresie starości na odpowiednim dla siebie poziomie (Prast, van Soest, 2015).

w % 60,0 50,0 52,1 40,0 30,0 20,0 10,0 7,1 9,3 34,7 14,8 18,3 31,4 32,3 27,2 22,5 19,0 18,5 12,1 40,2 39,5 21,0 do 34 lat 35-49 lat 50 lat i więcej ogółem 0,0 tak, często tak, od czasu do czasu tak, rzadko nie myślę o emeryturze Rys. Częstość myślenia o emeryturze w zależności od wieku (w %) Źródło: opracowanie własne na podstawie J. Czapiński, M. Góra, Świadomość emerytalna Polaków. Raport z badania ilościowego, Publikacje Europejskiego Kongresu Finansowego, Warszawa, maj 2016, s. 13. Problem niskiej wiedzy finansowej i w związku z tym potrzeby większej edukacji dotyczy najczęściej kobiet, osób najmłodszych i najstarszych (wraz z wiekiem krzywa kompetencji finansowych przybiera kształt ) (Xu, Zia, 2012), o niskim dochodzie i najsłabiej wykształconych.

Znajomość zinstytucjonalizowanych form oszczędzania na starość w Polsce oraz faktyczny stopień korzystania z nich Wyszczególnienie Znajomość danej formy (w %) Korzystanie z danej formy oszczędzania na koniec 2016 r. Liczba osób % ogółu (w tys.) pracujących IKE 27 902,6 5,2 IKZE 14 643,1 3,2 PPE 6 395,6 2,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie (Nationale-Nederlanden, 2016), danych Komisji Nadzoru Finansowego oraz (Rutecka i inni, 2014).

Tab. Znajomość produktów finansowych wśród respondentów w wybranych krajach według płci, wieku i dochodu (odsetek osób posiadających wiedzę w zakresie co najmniej 5 produktów finansowych dostępnych na poszczególnych rynkach)

Dobra Ani dobra ani zła Zła Stopa bezrobocia Rys. Ocena własnej sytuacji finansowej przez gospodarstwa domowe w Polsce Źródło: Sytuacja materialna Polaków. Komunikat z badań. CBOS, No. 64/2016, p. 7.

47,3 57.4 56,2 61,7 59,4 64,9 59,0 59,0 54,3 56,4 56,0 65,0 75,4 64,1 68,3 56,7 61,0 57,3 67,3 65,8 69,0 67,4 67,1 66,9 65,5 66,9 66,9 68,9 w % 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Nie posiada żadnego produktu oszczędnościowego lub inwestycyjnego Posiada produkt oszczędnościowy lub inwestycyjny Rys. Przeciętna wiedza finansowa a korzystanie z produktów inwestycyjnych lub oszczędnościowych Źródło: OECD/INFE, 2013.

Dane Diagnoza Społeczna 2015 W 2015 r. w ramach tego badania przebadano 11 740 gospodarstw domowych z 35 279 członkami i indywidualnie 24 324 członków tych gospodarstw

Metodologia W realizacji celu badawczego zastosowano metodę regresji logistycznej. Zmiennymi zależnymi były: Y 1 Czy gospodarstwo posiada oszczędności? (M1) Y 2 Czy gospodarstwo posiada oszczędności na starość? (M2) Powyższe zmienne przyjęły następującą postać: Y = ቐ 1, jeśli zdarzenie wystąpiło 0, jeśli zdarzenie nie wystąpiło

Oszacowania parametrów modelu regresji logistycznej: oszczędzanie a oszczędzanie na starość Zmienna Oszczędności Exp(B) M1 Płeć K=0, M=1 1.398*** - Wiek 65 lat i więcej (baza) * *** 24 lat i mniej.550.066* 25-34 lata.520*.190*** 35-44 lata.590*.298*** 45-59 lata.681.491* 60-64 i więcej.866.821 Status społecznozawodowy Bezrobotny (baza) - *** Sektor publiczny -.750 Sektor prywatny -.990 Przedsiębiorcy - 1.450 Rolnicy - 1.558 Emeryci i renciści - 1.211 Studenci - - Miejsce zamieszkania Wieś (baza) - * Miasta >500 tys. - 1.457* Miasta 200-500 tys. - 1.175 Miasta 100-200 tys. - 1.508* Miasta 20-100 tys. -.905 Miasta <20 tys. - 1.146 Poziom wykształcenia Wyższe i podyplomowe *** *** (baza) Podstawowe i niższe.269***.202** Gimnazjalne i.413***.682* zawodowe Średnie.558***.697** Oszczędności na starość Exp(B) M2 Oznaczenia: ***p<0.001, **p<0.01, *p<0.05

Liczba książek w domu Więcej niż 500 (baza) *** * Czy osoba sprawuje funkcję kierowniczą? Żadna.612.973 Do 25 sztuk.749.721 26-50 sztuk.928.638* 51-100 sztuk 1.152.884 101-500 sztuk 1.250 1.010 Nie (baza) - - Dochód Zmienna ciągła 1.236*** 1.092*** Liczba godzin czytania prasy/tydzień Liczba godzin korzystania z Internetu w ostatnim tygodniu Zmienna ciągła - 1.027* Zmienna ciągła - - Stała 1.196.883 Cox-Snell s R-squared Nagelkerke s R-squared Hosmer-Lemeshowa (pvalue) Log likelihood.105.141.161 3,834.555.094.135.238 2,459.860 N 3,013 2,259

Opinie na temat, kto powinien być odpowiedzialny za zapewnienie odpowiedniego standardu finansowego na emeryturze (w %) Wykształcenie Państwo Wspólnie państwo i przyszły emeryt Nikt nie powinien liczyć na to, że państwo zapewni emerytury na wystarczającym poziomie Poziom wykształcenia Podstawowe 59 17 24 Gimnazjalne i zawodowe 64 19 17 Średnie 50 24 26 Wyższe 47 26 27 Indeks wiedzy ekonomicznej Niski 59 22 19 Średni 57 22 28 Wysoki 50 22 28 Potrzeba większej wiedzy ekonomicznej Niepotrzebna 62 14 24 Potrzebna 51 26 23 Udział w edukacji ekonomicznej szkolnej i pozaszkolnej Tak 39 26 35 Nie 61 20 18 Rozmowy na temat edukacji i finansów w rodzinnym domu Nigdy 61 15 24 Rzadko 52 26 22 Regularnie 42 31 27 Źródło: opracowanie własne na podstawie (NBP, 2015).

Źródło: NBP 2015.

Podsumowanie 1. Edukacja finansowa i wiedza mają pozytywny wpływ na decyzje finansowe i tym samym skłonność do oszczędzania na starość. 2. Badanie kompetencji finansowych odzwierciedlających poziom wiedzy na temat produktów i usług finansowych jest kluczowe do określenia potrzeby i zakresu edukacji finansowej w obszarze dodatkowego zabezpieczenia emerytalnego (Financial Literacy, 2013). 3. Szanse na dodatkowe oszczędzanie emerytalne zwiększają się wraz z poziomem wykształcenia i wiedzą. 4. Edukacja finansowa powinna w szczególności obejmować osoby najniżej wykształcone, które cechuje brak kompetencji finansowych i niska skłonność do oszczędzania. 5. Edukacja finansowa powinna być prowadzona od najmłodszych lat.

Podsumowanie 6. Wiedza finansowa musi być opakowana w kompetencje i świadomość finansową, ponieważ: - skomplikowanie systemów emerytalnych powoduje, że nawet dobrze poinformowane jednostki dokonują wyborów, które nie są dla nich korzystne. Prokrastynacja, czy opcje domyślne (Romanos, 2015) niejednokrotnie odgrywają większą rolę, niż inne czynniki. 7. Niedostateczną uwagę poświęca się nawykom oszczędzania wyniesionym z domu.

ZNACZENIE WIEDZY I KOMPETENCJI FINANSOWYCH W DODATKOWYM OSZCZĘDZANIU NA STAROŚĆ dr SYLWIA PIEŃKOWSKA-KAMIENIECKA Katedra Polityki Społecznej i Ubezpieczeń, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie SGH, Warszawa, 28 września 2017 r.